Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 23 maja 2019 r.

Sąd Apelacyjny w Warszawie III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w składzie:

Przewodniczący – Sędzia: SA Ewa Stryczyńska (spr.)

Sędziowie: SA Danuta Malec

SO del. Anita Górecka

Protokolant: st. sekr. sądowy Aneta Wąsowicz

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 23 maja 2019 r. w W.

sprawy E. A.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych III Oddział w W.

z udziałem zainteresowanego P. A.

o składki

na skutek apelacji E. A.

od wyroku Sądu Okręgowego w Warszawie XIV Wydział Ubezpieczeń Społecznych

z dnia 30 maja 2017 r. sygn. akt XIV U 1944/16

I.  uchyla zaskarżony wyrok oraz poprzedzającą go decyzję Zakładu Ubezpieczeń Społecznych III Oddział w W. z dnia 26 kwietnia 2016 r. znak:(...) i przekazuje sprawę bezpośrednio temu organowi rentowemu do ponownego rozpoznania;

II.  zasądza od Zakładu Ubezpieczeń Społecznych III Oddział w W. na rzecz E. A. kwotę 4050,00 (cztery tysiące pięćdziesiąt) złotych tytułem zwrotu kosztów zastępstwa prawnego w instancji odwoławczej.

Anita Górecka Ewa Stryczyńska Danuta Malec

Sygn. akt III AUa 1225/17

UZASADNIENIE

Decyzją z 26 kwietnia 2016r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych III Oddział w W. zaadresowaną na P. A. i współmałżonka E. A. stwierdził, że P. A. jest dłużnikiem Zakładu Ubezpieczeń Społecznych z tytułu nieopłaconych składek. Organ rentowy podał, że zadłużenie wraz z należnymi odsetkami za zwłokę na datę wydania decyzji wynosi łącznie 59.938,53 zł, w tym: z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne za okres od grudnia 2006r. do grudnia 2007r. w ramach deklaracji 01-39 w kwocie: w zakresie składek: 17.483,50zł; odsetek za zwłokę: 17.227 zł; kosztów upomnienia: 26,40 zł; kosztów egzekucyjnych: 1.839,40 zł; z tytułu składek na ubezpieczenie zdrowotne za okres do grudnia 2006r. do grudnia 2007r. w ramach deklaracji 01­-39 w kwocie: w zakresie składek: 9.926,77 zł; odsetek za zwłokę: 9.784 zł; kosztów upomnienia: 26.40 zł; kosztów egzekucyjnych: 1.008,50 zł; z tytułu składek na Fundusz Pracy za powyższy okres w kwocie: w zakresie składek: 1.241,36 zł; odsetek za zwłokę: 1.223 zł; kosztów upomnienia: 26.40 zł; kosztów egzekucyjnych: 125,80 zł.

W uzasadnieniu organ rentowy podał, że zgodnie z art. 29 §1 Ordynacji podatkowej w Zw. z art. 31 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych w przypadku osób pozostających w związku z małżeńskim odpowiedzialność dłużnika obejmuje majątek odrębny płatnika oraz majątek wspólny płatnika i jego małżonka. Z uwagi na istnienie wspólności majątkowej pomiędzy płatnikiem, a jego małżonkiem odpowiedzialność za zobowiązania płatnika z tytułu nieopłaconych składek ponosi z majątku wspólnego małżonek płatnika. Organ rentowy wskazał, że zawiadomił płatnika o wszczęciu z urzędu postępowania w sprawie określenia wysokości należności z tytułu składek na ubezpieczenia

społeczne, ubezpieczenia zdrowotne, Fundusz Pracy, wzywając jednocześnie do złożenia pisemnych wyjaśnień w sprawie przyczyn nieopłaconych składek pod rygorem wydania decyzji w sprawie określenia wysokości należności z tytułu składek na podstawie dotychczas zgromadzonych dowodów. Ze względu na zakres odpowiedzialności osób pozostających w związku małżeńskim, która obejmuje majątek odrębny płatnika oraz majątek wspólny płatnika i jego małżonka (art. 29 §

1 ustawy Ordynacja podatkowa w Zw. z art. 28 k.p.a. zawiadomieniem z 19 stycznia 2016r. został również powiadomiony małżonek płatnika E. A.). Z uwagi na to, że płatnik składek nie dopełnił obowiązku określonego w art. 46 ust. 1 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych organ rentowy na podstawie art. 83 ust. 1 tej ustawy określił wysokość zadłużenia z tytułu składek (decyzja w a.r.).

Od powyższej decyzji odwołanie złożyła E. A., zaskarżając decyzję w całości i wnosząc o jej zmianę. Odwołująca się wskazała, że jej zdaniem nie powinna być dłużnikiem zus i odpowiadać za długi jej byłego męża P. A.. Podniosła, że 16 listopada 201 5r. wysłała do organu rentowego pismo z wyjaśnieniem, że od 2004r. była w separacji z P. A., a 29 października 2012r. orzeczony został rozwód jej małżeństwa (odwołanie k. 3).

W odpowiedzi na odwołanie, Zakład Ubezpieczeń Społecznych III Oddział w W. wniósł o jego oddalenie. W uzasadnieniu organ rentowy podał, że płatnik składek (od 2012r. były mąż odwołującej się) nie dopełnił obowiązku wynikaj ącego z art. 46 ust. 1 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych. Z uwagi na powyższe , zaskarżoną decyzją organ rentowy orzekł o zadłużeniu płatnika wobec ZUS z tytułu nieopłaconych składek, stwierdzając, że na koncie płatnika na datę wydania decyzji istnieje zadłużenie za okres od grudnia 2006r. do grudnia 2007r. Jednocześnie zaskarżona decyzja z ostała skierowana do odwołującej się jako osoby, która ponosi odpowiedzialność za zobowiązania powstałe z tytułu prowadzenia działalności gospodarczej przez byłego męża P. A.,

bowiem zadłużenie powstało w trakcie trwania wspólności majątkowej małżonków (odpowiedź na odwołanie k. 5-6).

Postanowieniem z 6 września 2016r. Sąd przyznał odwołującej się pełnomocnika z urzędu w osobie adwokata (postanowienie k. 16).

Pełnomocnik odwołującej się z urzędu wniósł o zmianę zaskarżonej decyzji, w ten sposób, aby stwierdzić, że decyzja określająca zadłużenie nie może być wydana względem E. A. lub zmianę zaskarżonej decyzji, w ten sposób, aby umorzyć postępowanie w sprawie określenia wysokości należności z tytułu składek na ubezpieczenie społeczne, ubezpieczenie zdrowotne, Fundusz Pracy i Fundusz Gwarantowanych Świadczeń pracowniczych względem E. A. jako bezprzedmiotowe (k. 30-31).

Na rozprawie 25 maj a 201 7r. pełnomocnik z urzędu odwołującej się poparł odwołanie i wniósł o zasądzenie od organu rentowego kosztów zastępstwa procesowego według norm przypisanych ewentualnie o przyznanie kosztów ze Skarby Państwa. Oświadczył, że koszty nie zostały opłacone ani w całości, ani w części oraz o nieobciążanie odwołującej się kosztami, ze względu na jej trudną sytuację materialną (k. 99 - 99 v).

Wyrokiem z 30 maja 2017r. Sąd Okręgowy w Warszawie XIV Wydział Ubezpieczeń Społecznych oddalił odwołanie i przyznał od Skarbu Państwa- Sądu Okręgowego IV W. na rzecz adwokata A. K. — pełnomocnika z urzędu kwotę 3600 zł powiększoną o stawkę podatku 23% VAT tytułem zwrotu kosztów niepłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu.

Powyższe rozstrzygnięcie Sąd Okręgowy oparł na następujących ustaleniach faktycznych:

Płatnik składek P. A. prowadząc działalność gospodarczą pod nazwą (...) od 1 stycznia 1999r. zgłosił się z tego tytułu do ubezpieczeń. W

Okresie od grudnia 2006r. do grudnia 2007r. nie uregulował składek na

ubezpieczenia społeczne, ubezpieczenie zdrowotne i Fundusz Pracy w kwotach wskazanych w zaskarżonej decyzji (raporty rozliczeniowe należności, deklaracje w a.r., opinia biegłego sądowego z zakresu rachunkowości i finansów k. 64-65). W dniu 15 grudnia 2007r. płatnik złożył deklarację ZUS ZWPA, dotyczącą wyrejestrowania płatnika składek (deklaracja w a.r.).

W trakcie prowadzenia działalności gospodarczej płatnik składek pozostawał w związku małżeńskim z odwołującą się E. A.. W dniu 29 października 2012r. Sąd Okręgowy w Warszawie VI Wydział Cywilny Rodzinny Odwoławczy w sprawie sygn. akt VI C 514/07 orzekł rozwód związku małżeńskiego zawartego 27 kwietnia 1996r. w Urzędzie Stanu Cywilnego (...) W. za nr aktu małżeństwa (...) pomiędzy P. A. i E. S. (A.) z winy męża (wyrok Sądu Okręgowego k. 32).

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił na podstawie dokumentów znajdujących się w aktach sprawy, w aktach ZUS oraz na podstawie opinii biegłego sądowego z zakresu rachunkowości i finansów. Sąd dał wiarę wskazanym dokumentom tak co do ich autentyczności, jak i zupełności, nie znajdując jakichkolwiek podstaw, by podważać ich rzetelność czy autentyczność i tym samym stwierdził, że mogą stanowić one podstawę do orzekania w niniejszej sprawie. W toku postępowania Sąd dopuścił dowód z opinii biegłego sądowego księgowego na okoliczność wyliczenia wysokości zadłużenia P. A. z tytułu nieopłaconych składek za okres objęty zaskarżoną decyzją (k. 56). Po analizie zapisów na deklaracjach rozliczeniowych i na koncie rozrachunkowym prowadzonym przez ZUS na rzecz firmy (...) biegła sądowa stwierdziła zaległości w opłacaniu składek na wszystkie Fundusze w kwotach wskazanych w zaskarżonej decyzji. Sąd wskazał, że w aktach ZUS znajduje się tabela, w której naliczone zostały odsetki od ww. zaległości na poszczególne Fundusze przez specjalnie do tego celu utworzony program komputerowy, z którego wynikają odsetki w kwotach podanych w zaskarżonej decyzji.

Przed oparciem ustaleń na opinii biegłego sądowego z zakresu rachunkowości i księgowości, Sąd dokonał jej analizy pod kątem zupełności, jasności, spójności i prawidłowości podstaw, na których ją oparto i stwierdził, że opinia ta została sporządzona w oparciu o całokształt dostępnej dokumentacji, odnosi się do całego zakresu wynikającego z treści postanowienia dowodowego i wskazuje podstawę prawną jej wydania, dlatego Sąd nie znalazł podstaw do jej kwestionowania. Pełnomocnik odwołującej się i organ rentowy nie zgłosili zastrzeżeń do opinii (k. 80, k. 81).

Sąd uznał, że zgromadzony materiał był wystarczający i kompletny do poczynienia ustaleń faktycznych i rozstrzygnięcia sprawy.

Sąd Okręgowy podkreślił, ze orzekł, biorąc pod uwagę wymagania procedury, zasady doświadczenia życiowego, reguły logicznego myślenia i pewien poziom świadomości prawnej, według których w sposób bezstronny, racjonalny i wszechstronny rozważył materiał dowodowy jako całość, dokonując wyboru określonych środków. Ważąc ich moc oraz wiarygodność, odniósł je do pozostałego materiału w sprawie.

Sąd Okręgowy uznał odwołanie za bezzasadne. Odwołująca się kwestionowała fakt, że zaskarżona decyzja została wydana również w stosunku do jej osoby, podnosząc w odwołaniu, że nie ponosi odpowiedzialności za długi swojego byłego męża. Sąd w pierwszej kolejności przytoczył przepisy prawa materialnego mające zastosowanie w niniejszej sprawie. W myśl art. 46 uśt. 1 ustawy z 13 października 1998r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz.U. z 2016r., poz. 963 ze zm.) płatnik składek jest obowiązany według zasad wynikających z przepisów ustawy obliczać, potrącać z dochodów ubezpieczonych, rozliczać oraz opłacać należne składki za każdy miesiąc kalendarzowy.

W myśl art. 23 ust. 1 ww. ustawy od nieopłaconych w terminie składek należne są od płatnika składek odsetki za zwłokę, na zasadach i w wysokości określonych

w ustawie z 29 sierpnia 1997r. — Ordynacja podatkowa (Dz.U. z 2015r ., poz. 613 ze zm.).

W myśl art. 24 ust. 2 ustawy systemowej składki oraz odsetki za zwłokę, koszty egzekucyjne, koszty upomnienia i dodatkowa opłata, zwane dalej „należnościami z tytułu składek", nieopłacone w terminie, podlegają ściągnięciu w trybie przepisów o postępowaniu egzekucyjnym w administracji lub egzekucji sądowej.

Na podstawie art. 31 ustawy systemowej w zw. z art. 29 §1 w ustawie z 29 sierpnia 1997r. — Ordynacja podatkowa w przypadku osób pozostających w związku małżeńskim odpowiedzialność, o której mowa w art. 26 ww. ustawy obejmuje majątek odrębny podatnika oraz majątek wspólny podatnika i jego

małżonka. W myśl §2 cytowanego artykułu skutki prawne ograniczenia, zniesienia, wyłączenia lub ustania wspólności majątkowej nie odnoszą się do zobowiązań podatkowych powstałych przed dniem: 1) zawarcia umowy o ograniczeniu lub wyłączeniu ustawowej wspólności majątkowej; 2) zniesienia wspólności majątkowej prawomocnym orzeczeniem sądu; 3) ustania wspólności majątkowej w przypadku ubezwłasnowolnienia małżonka; 4) uprawomocnienia się orzeczenia sądu o separacji.

Bezspornym w niniejszej sprawie był fakt prowadzenia przez płatnika składek P. A. działalności gospodarczej w okresie wskazanym w decyzji oraz fakt pozostawania odwołującej się E. A. w związku małżeńskim z P. A. (rozwód nastąpił 29 października 2012r.).

Wobec niedopełnienia przez P. A. obowiązku rozliczenia i opłacenia składek na ubezpieczenia społeczne, ubezpieczenie zdrowotne oraz Fundusz Pracy na koncie płatnika powstało zadłużenie z tytułu nieopłaconych składek w wysokości określonej zaskarżoną decyzją. W związku z powyższym Sąd Okręgowy stwierdził, że decyzję organu rentowego określającą wysokość zadłużenia z tytułu nieopłaconych składek należało utrzymać w mocy, zaś

wniesione odwołanie oddalić, przy czym Sąd zaznaczył, że zaskarżona przez odwołującą się decyzja, jest decyzją stwierdzającą, że P. A. jest dłużnikiem ZUS z tytułu nieopłaconych składek.

Mając na uwadze powyższe, Sąd na podstawie art. ^{( 47714 )}§ 1 k.p.c. oddalił odwołanie i przyznał od Skarbu Państwa — Sądu Okręgowego w Warszawie na rzecz adwokata A. K. z Kancelarii - (...) , (...) kwotę 3.600 zł powiększoną o podatek 23% VAT tytułem zwrotu kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu na podstawie § 8 ust. 6

w zw. z§ 4 ust. 1, 2 i 3 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 22 października 2015r. w sprawie ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez adwokata z urzędu (Dz. U. z 2015r., poz. 1801 ze zm.).

Apelację od powyższego wyroku wniosła ElżbietaAdamczyk zaskarżając wyrok co do punktu 1, w którym Sąd oddalił odwołanie, zaznaczyła, że nie zaskarża postanowienia dotyczącego kosztów zastępstwa zawartego w punkcie 2 wyroku.

Na podstawie art. 368 §1 pkt 2) k.p.c. apelująca zarzuciła Sadowi pierwszej instancji:

1)  naruszenie art. 29 §1 i §2 w Zw. z 3 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997r. Ordynacja podatkowa w Zw. Z art. 31 ustawy z dnia 13.10.1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych przez ich błędne zastosowanie, pomimo że na dzień wydania zaskarżonej decyzji, tj. na 26 kwietnia 2016r. nie istniała wspólność majątkowa małżeńska, gdyż odwołująca się wskutek rozwodu nie pozostawała w związku małżeńskim z P. A. i w rezultacie nie mogła być współadresatem decyzji w sprawie określenia wysokości należności P. A. z tytułu składek,

2)  naruszenie art. 29 2 w ZW. Z art. 31 ustawy systemowej przez jego błędną wykładnię polegającą na przyjęciu, że dotyczą one rozwiedzionego

małżonka, podczas gdy przepis ten dotyczy skutków ograniczenia, zniesienia, wyłączenia lub ustania wspólności majątkowej w trakcie trwania małżeństwa, zaś odpowiedzialności rozwiedzionego małżonka dotyczy art. 110 §1 Ordynacji podatkowej,

3)  naruszenie art. 110 §1 i§ 2 Ordynacji podatkowej w zw. z art. 31 ustawy systemowej, przez jego niezastosowanie w sprawie, pomimo, że ten przepis kształtuje odpowiedzialność rozwiedzionego małżonka i tym samym kształtuje zakres odpowiedzialności odwołującej się, ograniczając ją do wartości udziału w majątku wspólnym,

4)  naruszenie art. 108 §1 Ordynacji podatkowej w zw. z art. 31 ustawy systemowej, przez jego niezastosowanie w sprawie, pomimo, że ten przepis ustała warunki odpowiedzialności odwołującej się, która od chwili rozwodu jest osobą trzecią i powinna odpowiadać wedle zasad dotyczących odpowiedzialności osób trzecich za zobowiązania płatnika - byłego małżonka,

5)  naruszenie art. 105 §1 k.p.a. w zw. Z art. 123 ustawy systemowej przez jego niezastosowanie i brak umorzenia postępowania w części tj. względem odwołującej się, która przed wydaniem zaskarżonej decyzji organu przestała już być małżonką P. A. i może odpowiadać za zaległości składkowe byłego małżonka tylko na zasadach odpowiedzialności osób trzecich (zgodnie z art. 108 §1 Ordynacji podatkowej w Zw. Z art. 31 ustawy systemowej), wobec czego postępowanie toczące się względem niej jako współmałżonki dłużnika stało się bezprzedmiotowe (gdyż tym współmałżonkiem nie jest, natomiast jest osobą trzecią, która może odpowiadać ewentualnie za zaległości byłego małżonka, Po ich określeniu w decyzji, do wartości udziału w majątku wspólnym),

6)  naruszenie art. 233 §1 k.p.c., przez błędne ustalenie stanu faktycznego (tj. nie takiego, jaki jest w rzeczywistości i na jaki powoływała się odwołująca się) w związku z wadliwym przyjęciem, że decyzja organu dotyczy tylko P. A. i w konsekwencji niezastosowanie art. 105 §1 k.p.a. w zw. z art. 123

ustawy systemowej do części przedmiotowego postępowania, toczącego się względem E. A..

Powołując się na powyższe zarzuty apelująca wniosła o:

1) zmianę zaskarżonego wyroku w ten sposób, aby zmienić zaskarżoną decyzję organu i stwierdzić, że decyzja określająca wysokość należności z tytułu składek na ubezpieczenie społeczne, ubezpieczenie zdrowotne, Fundusz Pracy i Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych nie może być wydana względem odwołującej się, alternatywnie

3)  zmianę zaskarżonego wyroku w ten sposób, aby uchylić decyzję w sprawie określenia wysokości należności z tytułu składek na ubezpieczenie społeczne, ubezpieczenie zdrowotne, Fundusz Pracy i Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych w części dotyczącej odwołującej się E. A. i umorzyć w tej części postępowanie jako bezprzedmiotowe,

4)  zasądzenie od organu na rzecz odwołującej się zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego według norm prawem przepisanych, w tym opłaty sądowej i kosztów zastępstwa procesowego, ewentualnie przyznanie pełnomocnikowi odwołuj ącej się kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu w postępowaniu apelacyjnym, które to koszty nie zostały uiszczone w całości lub w części.

W uzasadnieniu apelacji skarżąca podniosła, że Sąd pierwszej instancji nieprawidłowo zastosował w przedmiotowej sprawie art. 29 §1 i § 2 w zw. z §3

Ordynacji podatkowej w zw.z art. 31 ustawy systemowej. Przepis art. 29 §1 w zw. z §3 Ordynacji podatkowej stanowi, że w przypadku osób pozostających w związku z małżeńskim odpowiedzialność, o której mowa w art. 26 Ordynacji podatkowej (tj. odpowiedzialność całym majątkiem za zobowiązania), obejmuje majątek odrębny płatnika oraz majątek wspólny płatnika i jego małżonka. Natomiast zgodnie z art. 29. 2 pkt 2) Ordynacji podatkowej, skutki prawne ograniczenia, zniesienia, wyłączenia lub ustania wspólności majątkowej nie

odnoszą się do zobowiązań powstałych przed dniem: 1) zawarcia umowy o ograniczeniu lub wyłączeniu ustawowej wspólności majątkowej; 2) zniesienia wspólności majątkowej prawomocnym orzeczeniem sądu; 3) ustania wspólności majątkowej w przypadku ubezwłasnowolnienia małżonka; 4) uprawomocnienia się orzeczenia sądu o separacji. Przepis ten nie odnosi się do sytuacji rozwiedzionego małżonka, ale dotyczy tylko takich sytuacji, w których małżeństwo nadal trwa, ale z różnych powodów doszło do ograniczenia, zniesienia, wyłączenia lub ustania wspólności majątkowej, gdyż zgodnie z art. 47 §1 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, ustawowa wspólność małżeńska może zostać, w drodze umowy, rozszerzona, ograniczona lub wyłączona. Ponadto, wspólność ta ustaje w wyniku ubezwłasnowolnienia małżonka. Samo małżeństwo trwa jednak nadal.

Apelująca zarzuciła pominięcie przez Sąd art. 110 §l i §2 Ordynacji podatkowej w zw. z art. 31 ustawy systemowej, które dotyczą sytuacji rozwiedzionego małżonka płatnika. W myśl art. 110 1 Ordynacji podatkowej, rozwiedziony małżonek płatnika odpowiada całym swoim majątkiem solidarnie z byłym małżonkiem za zaległości podatkowe z tytułu zobowiązań powstałych w czasie trwania wspólności majątkowej, jednakże tylko do wysokości wartości przypadającego mu udziału w majątku wspólnym. W oparciu o art. 110 §2 Ordynacji podatkowej, odpowiedzialność, o której mowa w §1, nie obejmuje: 1) niepobranych należności wymienionych w art. 107 §2 pkt 1; 2) odsetek za zwłokę oraz kosztów egzekucyjnych powstałych po dniu uprawomocnienia się orzeczenia o rozwodzie. Ponieważ na dzień wydania decyzji odwołująca się nie była współmałżonkiem P. A., ale rozwiedzionym małżonkiem na mocy wyroku rozwodowego Sądu Okręgowego w Warszawie, VI Wydział Cywilny Rodzinny-Odwoławczy z dnia 29 października 2012r., sygn. akt VI C 514/07, to jej sytuację prawną i zakres odpowiedzialności nie reguluje art. 29 §1 i §2 Ordynacji podatkowej, ale art. 110 1 i 2 Ordynacji podatkowej w zw. z art. 31 ustawy systemowej. W związku z tym odwołująca się nie mogła być stroną postępowania w sprawie określenia należności płatnika - byłego małżonka z tytułu składek. Odwołująca się może odpowiadać za składki ale wyłącznie na zasadach

odpowiedziainości osób trzecich. Apelująca podniosła, że organ rentowy wiedział o fakcie rozwodu, gdyż odwołująca się złożyła wyjaśnienia 16 listopada 2015r. i nadesłała do organu kopię wyroku rozwodowego, załączoną do akt.

Skarżąca zarzuciła ponadto, że Sąd pierwszej instancji wadliwie pominął przepis art. 108 §l Ordynacji podatkowej, podczas gdy względem odwołującej się mogła zostać wydana jedynie decyzja o odpowiedzialności osoby trzeciej na podstawie art. 110 §l Ordynacji podatkowej w zw. z art. 108 §l w zw. z art. 31 ustawy systemowej. W przedmiotowej sprawie taka decyzja (o odpowiedzialności osoby trzeciej) nie została jednak przez organ wydana.

W odniesieniu do zarzutu naruszenia art. 105 §1 k.p.a. w zw. z art. 123 ustawy systemowej, skarżąca podniosła, że na podstawie art. 123 ustawy systemowej, w sprawach uregulowanych ustawą stosuje się przepisy Kodeksu postępowania administracyjnego, chyba że ustawa stanowi inaczej. Ponieważ przepisy ustawy systemowej nie przewidują stosowania żadnych szczególnych regulacji w odniesieniu do umorzenia postępowania, zastosowanie znajdują w tym zakresie przepisy k.p.a. Zgodnie z art. 105 §l k.p.a., gdy postępowanie z jakiejkolwiek przyczyny stało się bezprzedmiotowe w całości albo w części, organ administracji publicznej wydaje decyzję o umorzeniu postępowania odpowiednio w całości albo w części.

Ponieważ odwołująca się przestała być żoną P. A. na mocy wyroku Sądu Okręgowego w Warszawie, VI Wydział Cywilny Rodzinny-Odwoławczy z 29 października 2012r., sygn. akt VI C 5 14/07, który to wyrok uprawomocnił się i stał się wykonalny 5 września 2013 r., to nie może być stroną postępowania prowadzonego względem P. A. w sprawie określenia wysokości należności z tytułu składek na ubezpieczenie społeczne, ubezpieczenie zdrowotne, Fundusz Pracy i Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych, zaś tryb przewidziany w art. 29 §1 Ordynacji podatkowej nie może mieć względem niej zastosowania. Wobec powyższego, decyzja powinna być uchylona w części w

jakiej dotyczy E. A., a postępowanie powinno być w tej części umorzone.

Co do zarzutu naruszenia art. 233 §1 k.p.c. apelująca podniosła, że Sąd Okręgowy wadliwie przyjął, jakoby zaskarżona decyzja stwierdzała jedynie, że to P. A. jest dłużnikiem organu z tytułu nieopłaconych składek, skoro organ wskazał, że „z uwagi na istnienie wspólności majątkowej pomiędzy płatnikiem a jego małżonkiem, odpowiedzialność za zobowiązania płatnika z tytułu nieopłaconych składek ponosi z majątku wspólnego małżonek płatnika ” ( str. 2 uzasadnienia decyzji). Jak z powyższego wynika, E. A. została przez organ nie tylko uczyniona współadresatem decyzji, ale jednoznacznie uznana za współdłużnika i osobę odpowiedzialną na podstawie art. 29 §l Ordynacji podatkowej, który nie może mieć zastosowania do odwołującej się. W rezultacie wadliwie ustalonego stanu faktycznego Sąd nie zastosował art. 105 §1 k.p.a. w zw. z art. 123 ustawy systemowej do części postępowania toczącego się względem E. A., które powinno być w tym zakresie umorzone.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja odwołującej się E. A. okazała się zasadna o tyle o ile jej celem było uchylenie zaskarżonego wyroku Sądu Okręgowego i decyzji organu rentowego z 26 kwietnia 2016r. i przekazanie sprawy temu organowi do ponownego rozpoznania. Podstawą dla takiego rozstrzygnięcia jest art. 477 ^14a k.p.c., zgodnie z którym Sąd drugiej instancji uchylając wyrok i poprzedzającą go decyzję organu rentowego może sprawę przekazać do ponownego rozpoznania bezpośrednio organowi rentowemu.

Na wstępie wskazać należy na istotne dla niniejszej sprawy stwierdzenie Sądu Okręgowego wypowiedziane w motywach rozstrzygnięcia, z którym nie sposób się zgodzić, że „zaskarżona przez odwołującą się decyzja jest decyzją stwierdzającą, że P. A. jest dłużnikiem ZUS z tytułu nieopłaconych składek". Kwestia dokonania takiej kwalifikacji podmiotowej niniejszej sprawy przez Sąd Okręgowy,

świadcząca o daleko posuniętej niekonsekwencji, czy wręcz sprzeczności z wydanym w sprawie rozstrzygnięciem, została podniesiona przez skarżącą w ramach zarzutu naruszenia przez ten Sąd art. 233 §1 k.p.c., choć ma ona w istocie znacznie szersze znaczenie w sprawie. Podkreślić należy, że Sąd Okręgowy rozpoznawał odwołanie złożone przez E. A. od decyzji z 26 kwietnia 2016r., której adresatem jest nie tylko P. A. określony w niej przez organ rentowy jako „dłużnik", ale także E. A. określona jako „współmałżonek" dłużnika. Odwołanie w rozpoznawanej sprawie złożyła wyłącznie E. A. i o jego bezzasadności orzekł Sąd Okręgowy w zaskarżonym wyroku. O tym, że bez wątpienia decyzja ta odnosi się także do E. A. jako podmiotu współodpowiedzialnego za zadłużenie P. A. wobec organu, świadczy treść jej uzasadnienia, w którym organ emerytalny powołuje się na art. 29 §1 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997r. Ordynacja podatkowa (Dz.U. z 2019r. poz. 900 ze zm.) w związku z art. 31 ustawy z dnia 13 października 1998r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz.U. z 2019r. poz. 300 ze zm.) wskazując, że w przypadku osób pozostających w związku małżeńskim odpowiedzialność dłużnika obejmuje majątek odrębny płatnika oraz majątek wspóLny płatnika i jego małżonka. Ponadto organ stwierdził, że z uwagi na istnienie wspólności majątkowej małżeńskiej pomiędzy płatnikiem a jego małżonkiem, odpowiedzialność za zobowiązania płatnika z tytułu nieopłaconych składek ponosi z majątku wspólnego małżonek płatnika. W uzasadnieniu tej decyzji organ uprzedził również, że jeżeli zobowiązanie określone w decyzji nie zostanie uregulowane wraz z odsetkami w terminie miesiąca od daty jej doręczenia, nastąpi przymusowe ściągnięcie należności w trybie przepisów ustawy z dnia 17 czerwca 1966r. o postępowaniu egzekucyjnym w administracji lub egzekucji sądowej w trybie Kodeksu postępowania cywilnego.

Stanowisko organu rentowego wyrażone w uzasadnieniu decyzji nie pozostawia zatem wątpliwości co do tego, że zdaniem organu decyzja odnosi się nie tylko do P. A. jako dłużnika, ale także do E. A. lako współmałżonka ponoszącego odpowiedzialność za zobowiązania płatnika z

tytułu nieopłaconych składek. Podnieść przy tym należy, że P. A. nie odwołał się od tej decyzji. Na marginesie jedynie i niejako ubocznie w stosunku do przedmiotu niniejszej sprawy należy zauważyć, że do uznania prawomocności decyzji wobec P. A. konieczne jest uprzednie stwierdzenie prawidłowości doręczenia jej adresatowi (także w trybie zastępczym).

W aktach organu rentowego znajduje się pismo odwołującej się E. A. z 16 listopada 2015r. informujące Zakład Ubezpieczeń Społecznych o rozwiązaniu małżeństwa P. i E. A. przez rozwód orzeczony przez Sąd Okręgowy w Warszawie 29 października 2012r. Z treści pisma wynika nadto, że małżonkowie pozostawali w separacji od 2004r., czego potwierdzeniem jest wniesiony w 2005r. przez E. A. pozew przeciwko P. A. o alimenty. Ta istotna w sprawie okoliczność faktyczna została pominięta przez organ w toku postępowania w sprawie określenia wysokości należności z tytułu składek oraz przy wydaniu decyzji. Sentencja i uzasadnienie decyzji zostało bowiem sformułowane przy przyjęciu założenia, że E. A. była współmałżonką P. A. w dacie wydania przez organ decyzji 26 kwietnia 2016r., podczas gdy nie ulega wątpliwości, że orzeczenie o rozwiązaniu małżeństwa stało się prawomocne 5 września 2013r. (fakt przytoczony w toku postępowania sądowego przez odwołującą się, któremu pełnomocnik organu nie zaprzeczył). Odwołująca się ponadto wskazuje na separację małżonków począwszy od 2004r. nie precyzując jednak czy miała ona charakter faktyczny czy sformalizowany. Okoliczności tej jednak organ rentowy nie badał w toku postępowania przed wydaniem decyzji.

Uwzględniając powyższe przy zastosowaniu prawa materialnego wskazać należy, że zgodnie z art. 31 ustawy z dnia 13 października 1998r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz.U. z 2019r. poz. 300 ze zm., dalej jako „ustawa systemowa") do należności z tytułu składek stosuje się odpowiednio: art.29 §1 i 2, art. 33-33b i art. 110 §1, §2 pkt 2 i §3 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. - Ordynacja podatkowa (Dz.U. z 2019r. poz. 900 ze zm., zwana dalej „O.p." ).

Ustawowe sformułowanie o „odpowiednim" zastosowaniu odnosi się do różnic pojęciowych i teiniinologicznych stosowanych w obu ustawach. Niezwykle istotne jest przy tym, że odpowiedzialność małżonka ukształtowana jest w Ordynacji podatkowej odmiennie niż odpowiedzialność rozwiedzionego, byłego małżonka. W przypadku bowiem osób pozostających w związku małżeńskim odpowiedzialność, o której mowa w art. 26 O.p. (płatnik odpowiada całym swoim majątkiem za wynikające ze zobowiązań składki) uregulowana została w rozdziale 2 dotyczącym odpowiedzialności płatnika za zobowiązania wobec organu i obejmuje, zgodnie z art. 29 §1 O.p., majątek odrębny płatnika oraz majątek wspólny płatnika i jego małżonka. Stosownie do art. 29 §2 O.p. natomiast skutki prawne ograniczenia, zniesienia, wyłączenia lub ustania wspólności majątkowej nie odnoszą się do zobowiązań powstałych przed dniem: zawarcia umowy o ograniczeniu lub wyłączeniu ustawowej wspólności majątkowej; zniesienia wspólności majątkowej prawomocnym orzeczeniem sądu; ustania wspólności majątkowej w przypadku ubezwłasnowolnienia małżonka; uprawomocnienia się orzeczenia sądu o separacji.

Odpowiedzialność natomiast rozwiedzionego małżonka ukształtowana została odmiennie, jako odpowiedzialność osób trzecich (w rozdziale 15 Ordynacji). Zgodnie z art. 110 §1 O.p. rozwiedziony małżonek płatnika odpowiada całym swoim majątkiem solidarnie z byłym małżonkiem za zaległości składkowe z tytułu zobowiązań składkowych powstałych w czasie trwania współuości majątkowej, jednakże tylko do wysokości wartości przypadającego mu udziału w majątku

wspólnym. Ponadto zgodnie z art.110 §2 O.p. odpowiedzialność ta nie
obejmuje: niepobranych należności wymienionych w art. 107 §2 pkt 1 O.p. oraz odsetek za zwłokę i kosztów egzekucyjnych powstałych Po dniu uprawomocnienia się orzeczenia o rozwod7ie, przy czym powyższe przepisy stosuje się odpowiednio w razie separacji.

Orzeczenie rozwodu, czy separacja nie powodują, co do zasady, ustania odpowiedzialności jednego z małżonków za zaległości składkowe drugiego z nich,

jednakże odpowiedzialność ta ogranicza się do zaległości powstałych w czasie trwania małżeństwa. Rozwiedziony małżonek, a także ten, którego małżeństwo sądownie separowano, nie może ponosić odpowiedzialności za te składki ubezpieczeniowe, których teirnin płatności przypadł Po dacie zniesienia wspólności majątkowej małżeńskiej, czy dacie uprawomocnienia się wyroku orzekającego separację.

Odpowiedzialność byłych małżonków jest odpowiedzialnością solidarną, jednak ograniczoną do wysokości wartości przypadającego im udziału w majątku wspólnym. Konieczne jest więc przeprowadzenie postępowania dowodowego w tym zakresie przez organ rentowy orzekający o odpowied7ialności składkowej byłego małżonka na podstawie art. 110 o.p., jeżeli skład i wartość majątku wspólnego z daty powstania wspólności majątkowej są inne aniżeli w dacie orzeczenia sądu o rozwodzie czy separacji. Potrzeba przeprowadzenia takiego postępowania wynika z konieczności uwzględnienia zarówno składu majątku wspólnego, jak i upływu czasu między datą powstałych zobowiązań a datą ustania małżeńskiej wspólności majątkowej (por. wyrok NSA z 8 kwietnia 201 ir., sygn. I FSK 632/10, LEX nr 1080605). Omawiana odpowiedzialność ma charakter osobisty, obejmuje nie tylko udział małżonka w majątku wspólnym, ale i jego majątek osobisty (art. 31 k.r.o.). Jednak zarówno orzeczenie rozwodu (art. 56 §1

k.r.o.), jak i orzeczenie separacji (art. 54 §1 k.r.o.) powodują, że z chwilą
uprawomocnienia się wyroków w tym przedmiocie powstaje między byłymi małżonkami rozdzielność majątkowa. Wyroki takie wywołują więc skutki ex nunc. Orzekanie o odpowiedzialności tych podmiotów odbywa się na zasadach ogólnych określonych w art. 108 1— 4 O.p. (A. Mariański, Odpowiedzialność małżonka i rozwiedzionego małżonka podatnika (płatnika, inkasenta) za zobowiązania podatkowe na gruncie Ordynacji podatkowej, „Palestra" 2000/3, s. 23). Należy zauważyć, że orzeczenie separacji powoduje takie skutki jak rozwód, co oznacza, że małżonek separowany ponosi odpowiedzialność za zaległości składkowe (art.

110 §3 w Zw. z art. 110 §1 O.p.), a nie za zobowiązania składkowe (art. 29 O.p.).

Skutek ten wynika jednoznacznie z art. 6l ⁴ §1 i 2 k.r.o. (J. Halberda, Separacja —

wybrane zagadnienia materialnoprawne, „Rej ent" 2001/11, s. 100). Zakres przedmiotowy odpowiedzialności podmiotów, o których mowa w §1 i §2 art. 110 O.p., nie obejmuje należności, których były małżonek nie pobrał jako płatnik, a także odsetek za zwłokę oraz kosztów egzekucyjnych powstałych Po dniu uprawomocnienia się wyroku orzekającego rozwód, separację lub unieważniającego małżeństwo (zob. Stefan Babiarz; komentarz do art. 110 Ordynacji podatkowej; Wolters Kluwer 2019). Rozważania w tej materii istotne są także dla oceny poprawności decyzji w świetle art. 118 §1 O.p. w zw.z art. 31 ustawy systemowej.

Uwzględniając powyższe wskazać należy, że organ rentowy przed wydaniem decyzji 26 kwietnia 2016r. nie przeprowadził żadnych ustaleń dotyczących ewentualnego ograniczenia zakresu odpowiedzialności E. A., gdyż przyjął założenie, że na datę wydania przedmiotowej decyzji pozostawała ona w związku małżeńskim z dłużnikiem, co stanowi źródło jej odpowiedzialności za zobowiązania składkowe płatnika. Z tych względów i w tym zakresie apelacja odwołującej okazała się zasadna. Należy bowiem uznać, że decyzja organu o uznaniu odpowiedzialności E. A. za długi składkowe P. A. jako współmałżonka, wydana została co najmniej przedwcześnie, to znaczy bez dokonania koniecznych ustaleń obejmujących wyżej poruszone kwestie. Dla ustalenia zakresu odpowiedzialności E. A., przy przyjęciu założenia, że od 5 września 2012r. nie jest ona współmałżonką należy uwzględnić odpowiednie zastosowanie art. 107 §1, la, §2 pkt 2 i 4 i §3, art. 108

1, 3 i 4, art. 109 1 Ordynacji podatkowej. Należy także zbadać czy wobec małżonków orzeczona została wcześniej separacja i jaki był zakres ich małżeńskiej wspólności majątkowej w czasie powstania zaległości składkowych. Wymaga to przeprowadzenia stosownego postępowania dowodowego przez organ rentowy.

Biorąc pod uwagę powyższe Sąd Apelacyjny uznał, że decyzja organu jest dotknięta takimi wadami, które powodują, że jest ona co najmniej przedwczesna i które skutkują koniecznością uchylenia zaskarżonego wyroku i poprzedzającej go

decyzji do ponownego rozpoznania organowi rentowemu. Z tych względów Sąd Apelacyjny uchylił zaskarżony wyrok i poprzedzającą go decyzję organu rentowego przekazując sprawę do ponownego rozpoznania bezpośrednio temu organowi - na podstawie art. 477 ^14a k.p.c..

W postanowieniu wydanym na posiedzeniu niejawnym w dniu 23 maja 2019r. tj. w dacie wydania wyroku, Sąd Apelacyjny sprostował wyrok w ten sposób, że wskazał, że uchylenie zaskarżonego wyroku dotyczy wyłącznie punktu 1 wyroku, objętego zaskarżeniem. Punkt 2 wyroku Sądu Okręgowego, w którym orzeczono o przyznaniu kosztów zastępstwa prawnego odwołującej się sprawowanego z urzędu, nie został bowiem zaskarżony.

O kosztach postępowania odwoławczego Sąd Apelacyjny orzekł na podstawie

art. 98 §1 k.p.c., ustanawiającego zasadę odpowiedzialności strony za wynik postępowania, zasądzając od strony przegrywającej sądowy spór, na rzecz odwołującej się kwotę 4050 zł (75 % x 5400 zł) tytułem zwrotu kosztów zastępstwa prawnego w instancji odwoławczej, ustalonej w wysokości stawki minimalnej zgodnie z §2 pkt 6 w zw. z §10 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 22 października 2015r. w sprawie opłat za czynności adwokackie (Dz.U. z 201 5r. poz. 1800 ze zm.) przy uwzględnieniu stanu prawnego i stawek minimalnych wynagrodzenia obowiązujących w dniu wniesienia apelacji, nie znajdując podstaw do obarczenia tymi kosztami Skarbu Państwa.

Danuta Malec Ewa Stryczyńska (spr.) Anita Górecka