Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 9 października 2019r.

Sąd Okręgowy w Nowym Sączu, III Wydział Cywilny Odwoławczy w składzie

następującym:

Przewodniczący - Sędzia SO Tomasz Białka – sprawozdawca

Sędzia SO Agnieszka Skrzekut

Sędzia SO Paweł Poręba

Protokolant: protokolant sąd. Katarzyna Smoleń

po rozpoznaniu w dniu 9 października 2019r. w Nowym Sączu

na rozprawie

sprawy z powództwa E. G., S. G., B. G., D. M., W. P., M. G.

przeciwko (...) – (...) (...)

o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym

na skutek apelacji powodów

od wyroku Sądu Rejonowego w Gorlicach

z dnia 3 września 2018 r., sygn. akt I C 20/18

1.  oddala apelację;

2.  zasądza od powodów solidarnie na rzecz pozwanego kwotę 900 zł (dziewięćset złotych) tytułem kosztów postępowania apelacyjnego.

(...) T. A. S.

Sygn. akt III Ca 819/18

UZASADNIENIE

Wyrokiem z 24 sierpnia 2018 roku Sąd Rejonowy w Gorlicach oddalił powództwo E. G., S. G., B. G., D. M., W. P. i M. G. przeciwko (...) Ł.
o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym (pkt I), zasądził od powodów solidarnie na rzecz strony pozwanej 1800 złotych tytułem zwrotu kosztów procesu (pkt II) oraz nakazał ściągnąć od powodów solidarnie na rzecz Skarbu Państwa – Sądu Rejonowego w Gorlicach 1950 złotych tytułem nieuiszczonych kosztów sądowych.

Sąd I instancji ustalił, że D. G. był właścicielem udziału w wysokości ½ części nieruchomości ujętych w (...) (...)gminy katastralnej Ł. składającej się z parcel gruntowych nr (...) oraz w (...) (...) gminy katastralnej Ł. składającej się z parcel gruntowych nr (...), (...), (...), (...) oraz całości nieruchomości ujętej w (...) (...) gminy katastralnej Ł. składającej się z parcel gruntowych nr (...), (...), (...), (...), (...), (...), (...), (...).

D. G. został pozbawiony prawa własności wyżej opisanych nieruchomości w Ł. na podstawie orzeczenia Prezydium Powiatowej Rady Narodowej w G. z 5 października 1956 roku znak (...) (...)
o przejęciu na własność Państwa nieruchomości ziemskich położonych we wsi Ł., które zostało wydane na podstawie art. 1 i 3 dekretu z 5 września 1947 roku o przejęciu na własność Państwa mienia pozostałego po osobach przesiedlonych do ZSRR oraz art. 1 ust. 1 dekretu z 27 lipca 1949 roku o przejęciu na własność Skarbu Państwa nie pozostających w faktycznym władaniu właścicieli nieruchomości ziemskich, położonych w niektórych powiatach województwa (...), (...), (...) i (...). Niemniej jednak pośród wywłaszczonych właścicieli ziemskich nie został wymieniony D. G., lecz pod poz. (...) wymieniony został J. G..

Następnie nieruchomości wyżej opisane uczestniczyły w postępowaniu wymiennym prowadzonym na podstawie uregulowań dekretu z 16 sierpnia 1949 roku o wymianie gruntów (Dz. U. Nr 48, poz. 367 z późn. zm.), które to postępowanie zatwierdzone zostało decyzją Prezydium Powiatowej Rady Narodowej w G.
z 6 marca 1963 roku, (...)w sprawie wymiany gruntów we wsi Ł..

Decyzją z 10 grudnia 1997 roku UR w G., (...)m. in. działka nr (...) została przekazana w zarząd (...) Ł..

Oznaczenia parcel gruntowych objętych (...) (...)stały się nieaktualne po zamknięciu ksiąg gruntowych na podstawie postanowienia Sądu Powiatowego w G. z 8 kwietnia 1964 roku (...) oraz po przeprowadzeniu regulacji. Parcele gruntowe zastąpione zostały nowymi działkami ewidencyjnymi i tak: p. groku nr (...) weszła do (...) p. groku nr (...), (...) i (...) weszły do (...), p. groku nr (...) i (...) weszły do (...) p. groku nr (...) weszła do dz. (...), część p. groku nr (...)weszła do dz. (...), p. groku nr(...)i (...) oraz część(...) weszły do dz. (...), pozostała część p. groku nr (...)weszła do dz. (...). Działka (...) powstała z podziału dz. (...) operatem (...) (...), który nie został ujawniony w księdze wieczystej.

Aktualnie dla nieruchomości obejmujących dawne parcele gruntowe będące własnością D. G. prowadzone są księgi wieczyste nr (...)
i (...), w których jako właściciel ujawniony jest (...) Ł.. Księga wieczysta nr (...) obejmuje m. in. działki nr (...) zaś księga wieczysta nr (...) działki nr (...).

Działki ewidencyjne ujęte w księgach wieczystych uległy dalszym podziałom. Działka nr (...) podzieliła się na działki nr (...), działka nr (...) podzieliła się na działki nr (...), działka nr (...) podzieliła się na działki nr (...)
i (...), działka nr (...) podzieliła się na działki nr (...), działka nr (...) podzieliła się na działki nr (...), a działka nr (...) podzieliła się na działki nr (...). Parcela gruntowa (...) odpowiada dz. ewid. (...), p. groku (...) i (...) weszły do dz. (...), p. (...) i (...) weszły do dz. ewid. (...), p. (...) weszła do dz. ewid. (...), p. (...) weszła do dz. ewid. (...), p. groku (...) odpowiada dz. ewid. (...), p. groku nr (...) weszła w skład dz. ewid. (...) i (...), p. groku nr(...) odpowiadają dz. ewid. (...).

Kontraktem darowizny ze stycznia 1957 roku sporządzonym w Stanach Zjednoczonych w formie aktu notarialnego D. G. darował swoje prawa do nieruchomości położonych w Ł. objęte (...) (...) wraz z wszelkimi prawami na rzecz bratanka J. G. s. J., który do 1947 roku stale mieszkał
w Ł. i w 1947 roku miał już wymienione nieruchomości w swoim posiadaniu.
W dacie dokonywania darowizny D. G. od kilkudziesięciu lat przebywał już
w Stanach Zjednoczonych. Obdarowany złożył oświadczenie o przyjęciu darowizny
20 marca 1992 roku w zwykłej formie pisemnej.

Spadek po J. G. s. J. zmarłym 6 października 2012 roku
w M. nabyli syn B. G., córka S. P., syn S. G., córka D. M., syn E. G. – w częściach po 1/5. Spadek po S. P. zmarłej 6 kwietnia 2016 roku w M. nabyli syn W. P. oraz córka M. G. po połowie.

W sprawie o sygn. I C 579/16 o uzgodnienie treści księgi wieczystej
z rzeczywistym stanem prawnym w zakresie objętym niniejszym pozwem, Sąd Rejonowy w Gorlicach uwzględnił powództwo w całości wyrokiem z 19 kwietnia 2017 roku. Na skutek apelacji pozwanego Sąd Okręgowy w Nowym Sączu w sprawie
o sygn. III Ca 447/17 w dniu 30 listopada 2017 roku zmienił ten wyrok i oddalił powództwo argumentując, że forma pisemna jest niewystarczająca dla oświadczenia o przyjęciu darowizny przez J. G..

11 stycznia 2018 roku B. G., S. G., D. M., E. G., M. G. oraz W. P. złożyli w formie aktu notarialnego oświadczenie o przyjęciu darowizny zaoferowanej przez D. G. na rzecz J. G..

Powołując się na art. 10 ustawy z 6 lipca 1982 roku o księgach wieczystych
i hipotece Sąd Rejonowy stwierdził, że powództwo nie zasługiwało na uwzględnienie.

W ocenie Sądu I instancji brak było podstaw do formalnego zakończenia postępowania poprzez odrzucenie pozwu z uwagi na przesłankę powagi rzeczy osądzonej. Sprawa niniejsza jest tożsama pod względem podmiotowym ze sprawą prawomocnie zakończoną wyrokiem Sądu Okręgowego w Nowym Sączu III Wydziału Cywilnego z dnia 30 listopada 2017 roku w sprawie o sygn. akt III Ca 447/17. Również żądanie powodów jest identyczne z tym, jakie zostało wniesione pierwotnie. Zmianie uległa jednak podstawa faktyczna, gdyż po prawomocnym zakończeniu pierwszego postępowania powodowie złożyli oświadczenia o przyjęciu darowizny w formie aktu notarialnego. W tej sytuacji nie zachodziła tożsamość faktów, jakimi dysponował Sąd rozstrzygający żądanie powodów po raz pierwszy z faktami, jakimi dysponuje Sąd w niniejszym postępowaniu. Nie można zatem mówić o tym, by zachodziła powaga rzeczy osądzonej.

Podstawą oddalenia powództwa było stwierdzenie Sądu Rejonowego,
że powodom nie przysługuje legitymacja czynna, gdyż nie doszło do przeniesienia własności nieruchomości objętych powództwem przez ujawnionego w dawnych księgach gruntowych D. G. na rzecz poprzednika powodów J. G..

Z uwagi na fakt, iż oświadczenia o darowiźnie i jej przyjęciu zostały złożone
w różnych państwach Sąd I instancji dokonał ustalenia prawa właściwego dla oceny ważności umowy darowizny. Powołując się na art. 6 ust. 3 oraz art. 8 pkt 2 ustawy
z dnia 2 sierpnia 1926 roku o prawie właściwem dla stosunków międzynarodowych (Dz. U. z 1926 roku Nr 101, poz. 581) Sąd Rejonowy uznał, że prawem właściwym dla oceny ważności oświadczenia darczyńcy D. G. było prawo polskie. Analogiczne przepisy znajdowały się w art. 24 § 2 i 25 § 2 ustawy z dnia 12 listopada 1965 roku Prawo prywatne międzynarodowe (Dz. U. z 1965 roku Nr 46, poz. 290 ze zm.) oraz 25 ust. 2 i 41 ust. 2 ustawy z dnia 4 lutego 2011 roku Prawo prywatne międzynarodowe (Dz. U. z 2015 roku, poz. 1792 t. j. ze zm.) dotyczące oświadczeń obdarowanych dotyczących przyjęcia darowizny złożonych w 1992 roku i 2018 roku

Wskazując na art. 46 dekretu z 11 października 1946 roku Prawo rzeczowe (Dz. U. z 1946 roku Nr 57, poz. 319 ze zm.) Sąd I instancji wskazał, że oświadczenie darczyńcy D. G. dotyczące darowizny nieruchomości powinno być złożone
w formie aktu notarialnego. Zaznaczył też, że analogiczne przepisy dotyczące formy oświadczenia o przyjęciu darowizny znajdowały się w kodeksie cywilnym w 1992 roku i 2018 roku (art. 890 k.c. w zw. z art. 158 k.c.), zatem również oświadczenia obdarowanych powinny zatem zostać złożone w formie aktu notarialnego.

Sąd Rejonowy stwierdził, że oświadczenie darczyńcy D. G. zostało złożone w 1957 roku we właściwej formie aktu notarialnego. W 1992 roku J. G. złożył w formie zwykłej pisemnej oświadczenie o przyjęciu darowizny. Nie ulega wątpliwości, że oświadczenie to zostało złożone w niewłaściwej formie powodując nieważność czynności prawnej w postaci umowy darowizny między D. G.
a J. G.. Do zawarcia umowy darowizny dochodzi bowiem z chwilą złożenia zgodnych oświadczeń woli. Z chwilą zatem złożenia oświadczenia przez J. G.
w 1992 roku cała umowa darowizny, z uwagi na niezachowanie formy szczególnej oświadczeń dwóch stron umowy, stała się nieważna.

W ocenie Sądu I instancji umowy takiej nie można konwalidować przez późniejsze złożenie oświadczenia woli o przyjęciu darowizny we właściwej formie przez następców prawnych J. G.. Oświadczenia takie zostały złożone przez spadkobierców J. G. w akcie notarialnym z 11 stycznia 2018 roku Niemniej zdaniem Sądu Rejonowego oświadczenie to nie mogło wywołać skutku prawnego.
W doktrynie i orzecznictwie jednoznacznie przyjmuje się, iż nie można konwalidować bezwzględnie nieważnej z uwagi na formę czynności prawnej. Artykuł 158 k.c. przewiduje formę aktu notarialnego w przypadku przeniesienia własności nieruchomości, a ustawodawca nie przewiduje wyjątków od tej zasady, w związku
z czym w niniejszej sprawie nie można mówić o konwalidacji nieważnej czynności prawnej z uwagi na niezachowanie formy aktu notarialnego przez późniejsze złożenie oświadczenia we właściwej formie.

Ponadto w ocenie Sądu I instancji złożenie takiego oświadczenia woli nie mogłoby być skuteczne z uwagi na upływ czasu. Sąd wskazał, że jak wynika z art. 357 rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej z 27 października 1933 roku Kodeks zobowiązań w zw. z art. 57 ustawy z dnia 18 lipca 1950 roku Przepisy ogólne prawa cywilnego (Dz. U. z 1950 roku Nr 34, poz. 311 ze zm.) , w przypadku oferty darowizny uczynionej nie między obecnymi i nie za pomocą telefonu lub innego środka porozumiewania się na odległość i bez oznaczenia terminu, w ciągu którego ma nastąpić przyjęcie oferty, darczyńca jest związany swoim oświadczeniem aż do chwili przyjęcia lub odrzucenia go przez drugą stronę. Taka oferta przestaje jednak wiązać po upływie czasu, w jakim czyniący ofertę mógł w zwykłym toku czynności otrzymać odpowiedź wysłaną bez nieuzasadnionej zwłoki, przy czym oferta (lub przyjęcie oferty) nie przestaje wiązać wskutek tego, że osoba która takie oświadczenie złożyła zmarła przed zawarciem umowy, chyba że co innego wynika z woli stron albo natury rzeczy

W oparciu o powyższe Sąd Rejonowy wyprowadził wniosek, że oferta darowizny przestała wiązać D. G., najpóźniej z chwilą złożenia oświadczenie o jej przyjęciu przez J. G. w 1992 roku. Złożenie oświadczenia o przyjęciu darowizny po tym czasie przez spadkobierców J. G. nie mogło zatem wywołać skutku prawnego. Niewątpliwie za życia J. G. istniała możliwość przyjęcia oferty we właściwej formie, w związku z czym złożenie takiego oświadczenia po 61 latach od złożenia oferty nie mogło odnieść skutku.

Dodatkowo w ocenie Sądu I instancji oświadczenie złożone przez spadkobierców J. G. nie mogło wywołać skutku prawnego z uwagi na fakt, iż nie zostało złożone następcom D. G. (art. 61 k.c.)

Powołując się na poglądy doktryny i orzecznictwa dotyczące możliwości przyjęcia oferty po śmierci jej adresata, Sąd Rejonowy zaznaczył, że powodowie nie wykazali, by darczyńca D. G. obejmował swoją ofertą kogokolwiek poza J. G.. Okoliczność taka nie wynika z oświadczenia o darowiźnie z 1957 roku Powoływany przez powodów fakt, iż D. G. nie zamierzał powracać do Polski
w tym kontekście nie ma znaczenia. Świadczy bowiem jedynie o ewentualnej przyczynie darowizny, natomiast nie uzasadnia woli darczyńcy obdarowania innych osób poza J. G.. Ponadto fakt, iż D. G. musiał liczyć się z tym, iż po śmierci J. G. nieruchomość będąca przedmiotem darowizny przypadnie jego spadkobiercom nie uzasadnia szerokiej wykładni oświadczenia woli darczyńcy. Argumentacja taka zawsze bowiem prowadziłaby do przyjęcia, że darczyńca obejmował swoją wolą uposażenie spadkobierców obdarowanego, podczas gdy jak wynika ze stanowiska orzecznictwa wolę darczyńcy należy interpretować wąsko, stosując domniemanie, iż oferta darowizny obejmuje tylko osobę bezpośrednio w niej wymienioną a nie jej spadkobierców. O ile nie wystąpią zatem okoliczność wskazujące na odmienną wolę składającego ofertę należy uznać, że oferta została skierowana wyłącznie do jej adresata.

Podsumowując, Sąd Rejonowy stwierdził, że chociaż przejęcie nieruchomości będących własnością D. G. na podstawie decyzji (...) z 5 października 1956 roku nastąpiło bez podstawy prawnej, gdyż decyzja ta nie wymieniała D. G., a zatem nie wywołała skutków prawnych w stosunku do niego, to jednak powództwo podlegało oddaleniu z uwagi na brak legitymacji czynnej powodów.

O kosztach procesu Sąd I instancji orzekł na podstawie art. 98 § 1 k.p.c. w zw. z § 5 pkt 8 w zw. z § 2 pkt 5 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 22 października 2015 roku w sprawie opłat za czynności adwokackie, zaś w punkcie III na podstawie art. 113 u.k.s.c. w zw. z art. 130 ³ § 2 k.p.c. nakazał ściągnąć od powodów solidarnie na rzecz Skarbu Państwa kwotę 1.950 zł tytułem nieuiszczonych kosztów sądowych.

Powyższe orzeczenie zaskarżyli apelacją powodowie zarzucając mu:

1)  naruszenie przepisów prawa materialnego, tj. art. 357 rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej z 27 października 1933 roku Kodeks zobowiązań w zw. z art. 57 ustawy z 18 lipca 1950 roku Przepisy ogólne prawa cywilnego w zw. z art. 61 Kodeksu cywilnego poprzez błędną wykładnię i brak ustalenia, iż przepis art. 357 k.z. ma charakter przepisu szczególnego wobec przywoływanych przez Sąd
I instancji przepisów ogólnych i w myśl zasady lex specialis derogat legi generali rozstrzygnięcie winno zostać oparte wyłącznie o art. 357 k.z. z pominięciem pozostałych przywołanych przez Sąd I instancji przepisów;

2)  naruszenie przepisów prawa materialnego, tj. art. 73 § 2 zd. 1 k.c. poprzez niewłaściwe zastosowanie i uznanie, iż złożenie oświadczenia o przyjęciu darowizny w 1992 roku przez J. G. w formie pisemnej powodowało nieważność umowy darowizny w całości (w tym oferty D. G.), gdy
w rzeczywistości nieważne było jedynie oświadczenie o przyjęciu darowizny i jako takie nie wywołało żadnych skutków prawnych;

3)  naruszenie przepisów prawa materialnego, tj. art. 60 p.o.p.c. (ewentualnie obecnie obowiązującego art. 69 k.c.) poprzez jego niezastosowanie i uznanie, iż dla skuteczności zawarcia umowy darowizny konieczne było dotarcie wiadomości
o przyjęciu oferty do następców prawnych darczyńcy, gdy w rzeczywistości wobec ustalonego zwyczaju i przystąpienia do jej wykonania we właściwym czasie przez powodów wystarczające dla skuteczności umowy darowizny było złożenie oświadczenia o przyjęciu darowizny w formie aktu notarialnego przez powodów
i wniesienie powództwa;

4)  naruszenie przepisów prawa materialnego, tj. art. 10 ustawy o księgach wieczystych i hipotece jako konsekwencja naruszenia ww. przepisów i brak uzgodnienia treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym na rzecz jej obecnych właścicieli- powodów.

W oparciu o powyższe zarzuty skarżący wnieśli o zmianę zaskarżonego wyroku poprzez uzgodnienie treści ksiąg wieczystych nr (...)
i (...) zgodnie z żądaniem pozwu, zasądzenie od pozwanego na rzecz powodów solidarnie kosztów postępowania za obie instancje, w tym kosztów zastępstwa procesowego, według norm przepisanych, ewentualnie o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania
i rozstrzygnięcia o kosztach procesu Sądowi I instancji.

W odpowiedzi na apelację pozwany wniósł o jej oddalenie w całości oraz zasądzenie na jego rzecz solidarnie od powodów kosztów postępowania apelacyjnego, w tym kosztów zastępstwa procesowego, według norm przepisanych.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja okazała się bezzasadna.

Na wstępie należy zaznaczyć, że w sprawie nie zaszły uchybienia skutkujące nieważnością postępowania, a których wystąpienie, stosownie do art. 378 § 1 k.p.c., sąd odwoławczy ma obowiązek brać pod uwagę z urzędu.

Sąd Rejonowy zasadniczo dokonał prawidłowych ustaleń faktycznych, które Sąd Okręgowy akceptuje i przyjmuje za własne, jednakże za wyjątkiem ustalenia,
że kontrakt darowizny ze stycznia 1957 roku został sporządzony w formie aktu notarialnego. Również rozważania prawne Sądu I instancji zasługują na aprobatę, niemniej jednak wymagają uzupełnienia o kwestie dotyczące formy oświadczenia woli złożonego przez darczyńcę D. G..

Nie budzi wątpliwości, że rozpoznawana sprawa wykazuje związek z więcej niż jednym państwem, co skutkuje kolizją praw w nich obowiązujących. W tym kontekście Sąd Rejonowy opierając się na przepisach ustawy z 2 sierpnia 1926 roku o prawie właściwem dla stosunków prywatnych międzynarodowych prawidłowo ustalił, iż dla oceny ważności umowy darowizny właściwym jest prawo polskie.

Zgodnie z regułą określoną w art. 5 ww. ustawy forma czynności prawnej podlega prawu, które właściwe jest dla samej czynności; jednak wystarczy zastosowanie się do prawa, obowiązującego w miejscu sporządzenia czynności, jeśli to miejsce nie jest wątpliwe. Przepis ten składa się z dwóch członów. Z pierwszego
z nich wynika, że zasadą prawa międzynarodowego prywatnego jest stosowanie dla formy czynności prawnej lex causae, tj. tego prawa, według którego rozwiązuje się kwestia prawna samej czynności (w tym wypadku więc prawa polskiego). Drugi człon, w nawiązaniu do zasady autonomii woli, daje stronom możność wyboru formy obowiązującej w miejscu zawarcia czynności czy też obowiązującej dla samej czynności, tzw. właściwość legis loci actus. Analogiczną regulację przewidywał art. 12 ustawy z 12 listopada 1965 roku Prawo prywatne międzynarodowe. W orzecznictwie dotyczącym tego przepisu zwrócono jednak uwagę, że reguła legis loci actus dotyczy jedynie czynności prawnej, na którą składają się oświadczenia woli wszystkich stron umowy i z tej przyczyny nie ma zastosowania do czynności prawnych dokonanych inter absentes, gdy strony umowy w chwili jej zawierania znajdowały się w różnych państwach. W takiej zaś sytuacji zastosowanie ma pierwszy człon przepisu, zgodnie z którym forma czynności prawnej podlega prawu właściwemu dla tej czynności (por. postanowienie Sądu Najwyższego z 21 listopada 2012 roku, sygn. V CSK 510/11) Oznacza to, że przepisy o formie należy odnosić do czynności prawnej jako całości, a nie do poszczególnych oświadczeń woli składających się na tę czynność. Nie można zatem odrębnie oceniać oświadczenia darczyńcy złożonego w Stanach Zjednoczonych według obowiązującego tam prawa i odrębnie oświadczenia obdarowanego złożonego w Polsce według tutejszego prawa.

Podkreślić należy, że autonomia woli stron wynikająca z art. 5 doznaje ograniczeń w kolejnych przepisach analizowanej ustawy, które powołał również Sąd Rejonowy, a które mają decydujące znaczenie dla określenia prawa właściwego do oceny ważności umowy darowizny nieruchomości.

Stosownie do art. 6 pkt 3 ustawy nabycie, zmiana lub umorzenie praw rzeczowych na nieruchomości, położonej w Polsce podlega co do formy, jak i innych warunków, wyłącznie prawu obowiązującemu w Polsce, przy czym nie tyczy się to obowiązków wynikających ze stosunków familijnych lub praw spadkowych. Jakkolwiek przepis ten nie odnosi się do obowiązków wynikających ze stosunków rodzinnych, co mogłoby stanowić pole ewentualnych rozważań, bowiem J. G. był bratankiem D. G., to jednak nie można pomijać regulacji art. 8 pkt 2 ustawy. Stosownie do tego przepisu, jeżeli strony nie oznaczyły właściwego prawa, natenczas stosuje się do umów, odnoszących się do nieruchomości - prawo obowiązujące w miejscu, gdzie nieruchomość się znajduje. W okolicznościach rozpoznawanej sprawy nie ma podstaw, aby przyjąć, że taki wybór prawa nastąpił, w szczególności nie wynika to z oświadczenia darczyńcy.

Ustalając właściwość prawa polskiego, Sąd I instancji prawidłowo ustalił również, iż na gruncie tego prawa tak oświadczenie darczyńcy jak i obdarowanego powinny zostać sporządzone w formie aktu notarialnego. Odnosząc się do złożonego w 1957 roku oświadczenia darczyńcy D. G. Sąd Rejonowy nie dokonał jednak szerszej analizy poprzestając jedynie na stwierdzeniu, że zostało ono sporządzone we właściwej formie aktu notarialnego. Takiej oceny nie sposób jednak podzielić. Jak wynika z akt sprawy kontrakt darowizny z 10 stycznia 1957 roku został sporządzony w Stanach Zjednoczonych i poświadczony przez notary public. Prawo polskie wymaga sporządzenia czynności prawnej, której przedmiotem jest nieruchomość, w formie aktu notarialnego. Ściśle rzecz biorąc, aktem notarialnym według prawa polskiego jest akt sporządzony zgodnie z przepisami prawa o notariacie, a zatem akt sporządzony w Polsce przez notariusza polskiego. Nie można utożsamiać notariusza polskiego z notary public (tzw. notariusza publicznego), który w zasadzie może być uznany jedynie za świadka dokonywanej czynności. Poza podobną nazwą nie mają oni istotnych cech wspólnych.

Polski notariat należy do grupy notariatów typu łacińskiego, określanego również mianem klasycznego. Notary public to funkcja typowa dla grupy notariatów
o porządku prawnym common law, czyli opartym na prawie precedensowym. Istotną cechą różniącą obie formy notariatu jest fakt, że dokumenty sporządzane przez notary public działających na podstawie common law nie mają mocy urzędowej. Funkcja notary public sprowadza się w praktyce do potwierdzania własnoręczności podpisów . Notary public jest w istocie zarejestrowanym świadkiem czynności, przy którym każdy może złożyć podpis, potwierdzić swoje oświadczenie lub złożyć wymaganą prawnie przysięgę. Osoby takie nie są zazwyczaj osobami zaufania publicznego, a także nie muszą mieć wykształcenia prawniczego. Oznacza to, że ich status i kwalifikacje na gruncie przepisów prawa, w których wykonują czynności, odbiegają od wymogów przewidzianych przez prawo polskie dla notariuszy. Notary public nie jest więc notariuszem w rozumieniu polskich przepisów, a w konsekwencji umowa przez niego poświadczona nie spełnia wymogów formy aktu notarialnego.

Dodatkowo należy zauważyć, że na gruncie przepisów prawa prywatnego międzynarodowego nie wprowadzono postulowanej niekiedy w literaturze tzw. substytucji ekwiwalentnej instytucji prawnej, zgodnie z którą wymagana przez prawo polskie forma aktu notarialnego byłaby zachowana w przypadku sporządzenia za granicą czynności rozporządzającej nieruchomością położoną w Polsce z udziałem miejscowego (zagranicznego) notariusza lub urzędnika publicznego, powołanego do pełnienia takich samych lub istotnie podobnych funkcji do tych, które pełni notariusz polski.

W świetle powyższego stwierdzić należy, że oświadczenie darczyńcy D. G. z 10 stycznia 1957 roku nie zostało złożone w wymaganej przez przepisy prawa formie aktu notarialnego, co z kolei przesądza o nieważności umowy darowizny. Już tylko z tego względu brak było podstaw do uwzględnienia powództwa. Okoliczność ta stanowi również wystarczającą podstawę do oddalenia apelacji i czyni zasadniczo zbędnym szczegółowe odnoszenie się do podniesionych przez powodów zarzutów, które koncentrują się na kwestiach dotyczących skuteczności oświadczenia woli o przyjęciu darowizny.

Jedynie dodatkowo należy wskazać, że nawet gdyby darczyńca złożył swoje oświadczenie we właściwej formie, brak byłoby podstaw do uwzględnienia powództwa. W tym zakresie Sąd Okręgowy podziela rozważania Sądu I instancji dotyczące skuteczności oświadczenia o przyjęciu darowizny złożonego w 2018 roku przez następców prawnych J. G., uznając za zbędnym powielanie ich w treści uzasadnienia.

Podkreślić należy, że w przypadku gdy dla ważności czynności prawnej, w tym przypadku darowizny, z uwagi na jej przedmiot zastrzeżono formę szczególną, zarówno oświadczenie darczyńcy, jak i obdarowanego muszą być złożone w tej formie, a czynność podjęta bez jej zachowania jest nieważna bezwzględnie i nie podlega konwalidacji. Nieważność oświadczenia woli jednej ze stron pociąga za sobą bezwzględną nieważność całej czynności prawnej. Przyjęcie odmiennego założenia oznaczałoby, że sam obdarowany, który złożył nieważne oświadczenie woli o przyjęciu darowizny, mógłby takie oświadczenie składać ,,aż do skutku” nie narażając się z tego tytułu na żadne konsekwencje.

Nie można też zgodzić się ze skarżącymi, iż przepis art. 357 rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z 27 października 1933 roku Kodeks zobowiązań jako przepis szczególny winien być stosowany w oderwaniu do regulacji art. 57 ustawy z 18 lipca 1950 roku Przepisy ogólne prawa cywilnego, określającego stan związania ofertą jedynie przez czas, w jakim czyniący ofertę mógł w zwykłym toku czynności otrzymać odpowiedź wysłaną bez nieuzasadnionej zwłoki. W ocenie Sądu Okręgowego, intencją ustawodawcy, który wprowadził przepis art. 57 p.o.p.c. (obecnie art. 66 § 2 k.c.), było zapewnienie stabilności i bezpieczeństwa obrotu gospodarczego. Takie założenie będzie spełnione tyko wtedy kiedy przyjęcie oferty następuje w rozsądnym czasie (bez nieuzasadnionego opóźnienia), co nie spowoduje powstania wątpliwości co do rzeczywistego sensu i prawnych skutków dokonanych po znacznym upływie czasu przesunięć majątkowych. Celem bowiem świadczenia darczyńcy jest dokonanie przysporzenia do majątku obdarowanego, który istnieje w określonym czasie. Uznanie, iż przyjęcie oferty darowizny może skutecznie nastąpić po znacznym upływie czasu, z pewnością burzy stabilność stosunków majątkowo-gospodarczych. Spowodowałoby to, że w obrocie gospodarczym istniałby stan zwieszenia, co wydaje się być sprzeczne z założeniami ustawodawcy.

Nawet przy założeniu, że następcy prawni J. G. mogli złożyć oświadczenie o przyjęciu darowizny, nie sposób podzielić stanowiska skarżących,
iż brak było konieczności dotarcia tego oświadczenia do następców prawnych darczyńcy, bowiem wystarczającym było przystąpienie do wykonania umowy w czasie właściwym. Stosownie do art. 69 k.c., jeżeli według ustalonego w danych stosunkach zwyczaju lub według treści oferty dojście do składającego ofertę oświadczenia drugiej strony o jej przyjęciu nie jest wymagane, w szczególności jeżeli składający ofertę żąda niezwłocznego wykonania umowy, umowa dochodzi do skutku, skoro druga strona w czasie właściwym przystąpi do jej wykonania; w przeciwnym razie oferta przestaje wiązać (podobnie stanowił art. 60 p.o.p.c.). Zwyczaj ustalony w stosunkach danego rodzaju oznacza powstałą i utrwaloną praktykę określonego postępowania dotyczącą zawierania umów konkretnego rodzaju w relacjach pomiędzy podmiotami należącymi do oznaczonej grupy, np. zawodowej lub społecznej bądź innej. Niewątpliwie zwyczaj uchylający wymóg dojścia do oferenta oświadczenia woli oblata o przyjęciu oferty wytworzył się w sprzedaży wysyłkowej oraz przy świadczeniu usług i sprzedaży towarów za pomocą automatów. Chodzi zatem o pewnego rodzaju powtarzalne czy zautomatyzowane czynności, kiedy to przyjęcie oferty poprzez przystąpienie do wykonania umowy stanowi ułatwienie obrotu i jego przyspieszenie. Takiego charakteru z całą pewnością nie ma złożenie oświadczenia o przyjęciu darowizny nieruchomości.

W świetle rozważań poczynionych przez Sąd Rejonowy, uzupełnionych na etapie postępowania apelacyjnego, nie budzi wątpliwości, iż powodom nie przysługiwała legitymacja czynna. W konsekwencji Sąd I instancji prawidłowo oddalił wytoczone przez nich powództwo.

Z przytoczonych wyżej względów apelacja powodów podlegała oddaleniu na podstawie art. 385 k.p.c.

O kosztach postępowania apelacyjnego orzeczono na podstawie art. 98 § 1 i 3 k.p.c. oraz § 5 pkt 8 w zw. z § 2 pkt 5 w zw. z § 10 ust. 1 pkt 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 22 października 2015 roku w sprawie opłat za czynności adwokackie (Dz.U.2016.1668). Koszty te obejmują wynagrodzenie pełnomocnika strony pozwanej ustalone według stawki minimalnej.

(...) T. A. S.