Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 9 stycznia 2014 r.

Sąd Apelacyjny w Warszawie I Wydział Cywilny w składzie:

Przewodniczący:SSA Robert Obrębski

Sędziowie:SA Zbigniew Stefan Cendrowski (spr.)

SO (del.) Maria Dudziuk

Protokolant:st. sekr. sąd. Monika Likos

po rozpoznaniu w dniu 9 stycznia 2014 r. w Warszawie

na rozprawie sprawy z powództwa M. K., E. K.

przeciwko (...) sp. z o.o. w W.

o ustalenie

na skutek apelacji powodów

od wyroku Sądu Okręgowego w Warszawie

z dnia 17 kwietnia 2013 r. sygn. akt I C 129/13

1.  uchyla zaskarżony wyrok w części rozstrzygającej o żądaniu powodów o ustalenie, że podwyżka czynszu dokonana przez stronę pozwaną pismem sygnowanym datą 31 maja 2010 r. jest niezasadna, oraz w części rozstrzygającej o kosztach procesu i w tym zakresie przekazuje sprawę do ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu w Warszawie, pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach postępowania apelacyjnego;

2.  oddala apelację w pozostałej części.

UZASADNIENIE

Pozwem z 29 lipca 2010 r. skierowanym przeciwko (...) sp. z o.o. w W., M. i E. K. wnieśli o ustalenie, że podwyżka czynszów dokonana przez stronę pozwaną jest niezasadna, o ustalenie, że pozwany ma prawo do pobierania czynszu
w dotychczasowej, legalnie wprowadzonej wysokości stawki czynszowej.

Pozwany wniósł o oddalenie powództwa w całości uzasadniając szeroko wprowadzenie nowej stawki czynszowej.

Wyrokiem z dnia 17 kwietnia 2013 r. Sąd Okręgowy w Warszawie oddalił powództwo i zasądził od M. K. i E. K. solidarnie na rzecz (...) sp. z o.o.
w W. kwotę 3 617 zł tytułem zwrotu kosztów postępowania.

Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny.

Pismem oznaczonym (...), datowanym na 31 maja 2010 r. zarządca nieruchomości wypowiedział M. K.
i E. K. dotychczas obowiązująca stawkę czynszu najmu zajmowanego lokalu nr (...) przy ul. (...) z zachowaniem trzymiesięcznego terminu wypowiedzenia, jednocześnie wprowadzając
z dniem 1 stycznia 2010 r. nową stawkę w wysokości 25,68 zł/m ^{( 2)} powierzchni użytkowej lokalu. Powodowie zwrócili się o pisemne wyliczenie nowej stawki pismem z 1 lipca 2010 r. Powodowie byli najemcami lokalu na mocy umowy z 11 października 1985 r. Pozwana spółka ponosiła wydatki związane z utrzymaniem, konserwacją, remontami nieruchomości. Od 2009 r. nieruchomość wymagała ponoszenia wysokich nakładów związanych z koniecznością przeprowadzania niezbędnych remontów. Elewacja nie była odnawiana od czasów wojny. Istniejące
w budynku instalacje: wodociągowa i elektryczna z uwagi na ich stan podlegały wymianie. Piwnice i strych wymagały opróżnienia
z nagromadzonych zapasów węgla i desek. Wymiany wymagały obróbki blacharskie, rynny i rury spustowe, kanalizacja na dziedzińcu głównym
i tylnym. Wykonano izolację fundamentów, oświetlenie dziedzińca, wymieniono okna w budynku, położono ocieplenie i nową elewację, sztukaterię. Wyremontowano kominy. Powiatowy Inspektor Nadzoru Budowlanego dla (...). W. decyzją z 29 listopada 2011 r. nakazał Wspólnocie Mieszkaniowej (...) opróżnienie lokali mieszkalnych nr (...) od ulicy,(...) w budynku wielorodzinnym przy ul. (...)
w W. oraz zarządził umieszczenie na budynku zawiadomienia o stanie zagrożenia bezpieczeństwa ludzi i mienia i nadał tej decyzji rygor natychmiastowej wykonalności.

Na podstawie powyższego stanu faktycznego Sąd Okręgowy dokonał następujących ustaleń.

W ocenie Sądu powództwo podlegało oddaleniu. Powołując się na treść art. 8a pkt 5 oraz ust. 4a-4e ustawy z dnia 21 czerwca 2001 r. o ochronie praw lokatorów, mieszkaniowym zasobie gminy i o zmianie Kodeksu cywilnego, Sąd wskazał, że udowodnienie zasadności podwyżki ciąży na właścicielu. Sąd uznał, iż do czasu przysługiwania powodom statusu lokatora - w rozumieniu powołanej ustawy, cytowany przepis dawał powodom wprost uprawnienie do zgłoszenia żądania o ustalenie, bez dodatkowego wymogu wykazywania istnienia interesu prawnego. Przepis ten nie dawał jednak podstawy do kwestionowania wcześniej dokonanych podwyżek czynszu, co wynika z literalnego jego brzmienia i obwarowania możliwości wystąpienia z powództwem wskazanym w przepisie terminem. Rozszerzenie powództwa dokonane przez powodów, a dotyczące wcześniej dokonanych podwyżek należało uznać za dokonane z obejściem przewidzianego w przepisie terminu na wystąpienie z powództwem o ustalenie. Dlatego też Sądu uznał niedopuszczalność takiego żądania skutkująca oddaleniem powództwa w tej części. Sąd zauważył, że powodowie sformułowali swoje żądanie dotyczące wcześniejszych podwyżek, jako żądanie dotyczące stwierdzenia ich nieważności. Takiego żądania nie przewidywał powołany przepis ustawy o ochronie praw lokatorów, zatem Sąd odwołał się do art. 189 k.p.c. i wskazał, że aby powództwo oparte o ten przepis mogło być uwzględnione konieczne jest wykazanie istnienia interesu prawnego po stronie zgłaszającej żądanie ustalenia. Sąd podniósł, że interes prawny w rozumieniu art. 189 k.p.c. występuje, gdy istnieje niepewność stanu prawnego lub prawa; niepewność ta powinna być obiektywna tj. zachodzić według rozumnej oceny sytuacji,
a nie tylko subiektywna, tj. według odczucia powoda. Żądania oparte o art. 189 k.p.c. wymaga dla swej skuteczności wykazania, że przyszłe, pozytywne rozstrzygnięcie wywoła takie skutki w stosunkach między stronami,
w następstwie których ich sytuacja prawna zostanie określona jednoznacznie i tym samym wyeliminowane zostanie ryzyko naruszenia w przyszłości praw powoda. W przypadku, gdy dojdzie już do naruszenia prawa, w związku
z którym stronie służy dalej idące roszczenie, wyłączona jest możliwość skutecznego wystąpienia z powództwem o ustalenie, skoro sfera podlegająca ochronie jest w takiej sytuacji szersza, a ewentualne rozstrzygnięcie przybiera charakter przesłankowy. Ponadto powód w procesie o ustalenie musi także udowodnić, że ma interes prawny skierowania powództwa przeciwko konkretnemu pozwanemu. Sąd zauważył, że powodowie nie podjęli inicjatywy dowodowej w tym kierunku, pomimo podniesienia stosownego zarzutu przez stronę pozwaną. Samo wskazanie potrzeby usunięcia niepewności w ich relacjach z wynajmującym nie dawało podstaw do uwzględnienia żądania. Powodom przysługiwały bowiem inne, dalej idące środki ochrony prawnej. Powodowie nie wskazali na jakąkolwiek potrzebę uzyskania orzeczenia ustalającego. Sąd wskazał ponadto, że powodowie przestali być lokatorami w rozumieniu ustawy o ochronie praw lokatorów. W tej sytuacji odpadła nawet podstawa żądania uznania ostatniego wypowiedzenia stawki najmu za nieuzasadnione wynikająca z art. 8a powołanej ustawy i w pełni aktualizował się wymóg wykazania istnienia interesu prawnego, któremu to obowiązkowi procesowemu powodowie nie sprostali.

O kosztach postępowania Sąd orzekł stosownie do jego wyniku uznając powodów za stronę przegrywającą spór w całości.

Apelację od powyższego wyroku Sądu Okręgowego w Warszawie dnia 17 kwietnia 2013 r. wniosła strona powodowa, zaskarżając to orzeczenie w całości i wnosząc o uwzględnienie apelacji i zmianę zaskarżonego wyroku przez uwzględnienie powództwa w całości oraz zasądzenie na rzecz powodów kosztów postępowania sadowego za obie instancje według norm przepisanych; ewentualnie o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi I instancji do ponownego rozpoznania z pozostawieniem temu Sądowi rozstrzygnięcia w zakresie kosztów sądowych. Wyrokowi temu powodowie zarzucili naruszenie:

1.  art. 8a ust. 5 w zw. z ust. 4a-4c ustawy o ochronie praw lokatorów, mieszkaniowym zasobie gminy i o zmianie Kodeksu cywilnego, poprzez niezastosowanie, co skutkowało nierozpoznaniem sprawy co do jej istoty i uznaniem przez Sąd, że powodom nie przysługuje już przymiot lokatorów i nie posiadają interesu prawnego;

2.  art. 8a ust. 5 w zw. z ust. 4a-4c ustawy o ochronie praw lokatorów, mieszkaniowym zasobie gminy i o zmianie Kodeksu cywilnego, poprzez ich niezastosowanie i brak ustalenia, że wypowiedzenie stawek czynszu było oczywiście bezzasadne;

3.  art. 8a ust. 5 w zw. z ust. 4a-4c ustawy o ochronie praw lokatorów, mieszkaniowym zasobie gminy i o zmianie Kodeksu cywilnego,
w zw. z art. 189 k.p.c., poprzez przyjęcie przez Sąd, że powództwo oparte na 89 k.p.c. zmierza do obejścia bezwzględnie obowiązującej normy art. 8a ust. 4 ustawy o ochronie praw lokatorów, mieszkaniowym zasobie gminy i o zmianie Kodeksu cywilnego;

4.  art. 5 k.c. poprzez przyjęcie, że wskutek rozwiązania umowy najmu skutkującego, wydaniem w dniu 23 listopada 2012 r. przez powodów pozwanemu lokalu nr (...) nie posiadają oni w momencie wyrokowania interesu prawnego w niniejszej sprawie;

5.  art. 189 k.p.c. poprzez przyjęcie przez Sąd, że powodowie nie posiadają interesu prawnego w zakresie objętym powództwem;

6.  art. 233 § 1 k.p.c. poprzez błędne ustalenie stanu faktycznego
i przyjęcie, że strona pozwana poniosła znaczne nakłady na nieruchomości przy ul. (...);

7.  art. 233 § 1 k.p.c. poprzez błędne ustalenie stanu faktycznego i błędne ustalenie dat złożenia pozwu i przedmiotowej podwyżki czynszu;

8.  art. 232 k.p.c. poprzez wydanie przez Sąd w dniu 8 kwietnia 2013 r. postanowienia w przedmiocie oddalenia dotychczas niezrealizowanych wniosków dowodowych stron, dopuszczając jedynie dowody ze złożonych dokumentów, podczas gdy oddalone wnioski dowodowe zgłoszone zostały m. in. na okoliczność podstawy prawnej dochodzonego roszczenia i okoliczności bezprawnych działań pozwanego skutkujących naruszeniem zasad współżycia społecznego.

W odpowiedzi na apelację pozwany wniósł o oddalenie apelacji powodów i zasądzenie solidarnie od powodów na rzecz pozwanego kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu apelacyjnym według norm przepisanych.

Sąd Apelacyjny ustalił i zważył, co następuje:

Apelacja jest jedynie częściowo uzasadniona, o ile dotyczy rozstrzygnięcia o żądaniu o ustalenie, że podwyżka czynszu dokonana pismem pozwanego z 31 maja 2010 r. jest niezasadna.

W pierwszej kolejności należy odnieść się do zarzutów naruszenia prawa procesowego mogących mieć znaczenie dla poczynionych przez Sąd Okręgowy ustaleń faktycznych, jako że jedynie prawidłowo ustalony stan faktyczny może stanowić podstawę oceny prawnej.

Skarżący w punkcie 6 i 7 apelacji przedstawiają zarzut naruszenia przepisu art. 233 § 1 k.p.c., jednakże nie wskazują, jakie dowody zostały przez Sąd Okręgowy błędnie ocenione lub nie poddane ocenie, na czym błędy te polegają, jak też – jaki to miało wpływ na poczynione ustalenia faktyczne.

Punkt 6 apelacji odnosi się do kwestii nakładów, co może mieć znaczenie jednie w razie odmiennej oceny prawnej; odnoszenie się do tych kwestii jest obecnie przedwczesne.

Punkt 7 apelacji odnosi się do kwestii nie mających znaczenia dla rozstrzygnięcia.

Poza tym skarżący nie wskazują, jakie ustalenia faktyczne mające znaczenie dla rozstrzygnięcia zostały przez Sąd Okręgowy dokonane błędnie, lub też jakich faktów Sąd nie ustalił a co miało znaczenie dla rozstrzygnięcia.

Co do kwestii dowodowych – to – oprócz tego, że skarżący, ani
w treści zarzutów, ani w uzasadnieniu apelacji nie wskazują, jakie konkretnie dowody zostały przez Sąd Okręgowy błędnie ocenione lub też pominięte – nie wskazują również w żadnym fragmencie apelacji, jakie to miało znaczenie dla ustalonego przez Sąd Okręgowy stanu faktycznego.

W tej sytuacji Sąd Apelacyjny z urzędu wskazuje, że powodowie
w piśmie procesowym z 11 stycznia 2012 r. (wskazując na pisma procesowe stron Sąd Apelacyjny wskazuje na datę wpływu takiego pisma) (k. 385-391) złożyli wniosek dowodowy o dopuszczenie dowodu z akt różnych spraw sądowych na okoliczności dotyczące nieważności lub nieskuteczności wypowiedzeń stawek czynszowych: złożyli też wniosek dowodowy o dopuszczenie dowodu z zeznań świadków na okoliczności działalności gospodarczej spółki co do jej działań związanych z nieruchomością przy ul. (...).

W tym miejscu, wyprzedzając przyszłe rozważania – należy wskazać, że dowody te, jak wynika z tezy dowodowej, nie dotyczyły okoliczności związanych z interesem prawnym powodów w żądaniu ustalenia, że wypowiedzenia te (czynności prawne) były nieważne.

Kontynuując zaś kwestię dowodową w płaszczyźnie procesowej – na rozprawie dnia 5 kwietnia 2012 r. (k. 597 akt) Sąd Okręgowy wydał postanowienie dowodowe, oddalając wnioski dowodowe powodów zawarte w punkcie 3 pisma z 23 stycznia 2012 r.

W punkcie tym (k. 491 akt) powodowie wnosili o dopuszczenie dowodu z akt spraw sądowych, nie precyzując bliżej tezy dowodowej.

Nie złożyli skutecznego zastrzeżenia stosownie do treści art. 162 k.p.c., jako że zastrzeżenie złożone w piśmie procesowym z 21 maja 2012 r. (k. 608-611) było spóźnione.

Niezależnie od tego zarzut zawarty w punkcie 8 apelacji nie określa, jakie, zdaniem skarżących, dowody, nie zostały przez Sąd Okręgowy przeprowadzone.

Również w uzasadnieniu apelacji skarżący nie konkretyzują zarzutu
i nie wskazują, jakich dowodów Sąd Okręgowy nie przeprowadził.

Ponadto raz jeszcze należy podkreślić, że w żadnym wniosku dowodowym powodowie nie wskazywali na tezę dowodową odnoszącą się do istnienia interesu prawnego.

Co do zarzutów naruszenia prawa materialnego – to na wstępie należy wskazać, że tak treść samych zarzutów, jak i w szczególności ich uzasadnienie zawiera szereg wątków odnoszących się do samego przebiegu procesu czy też przedmiotu żądania.

Sąd Apelacyjny, tak jak i Sąd Okręgowy, stwierdza, że powodowie wystąpili w niniejszym procesie z szeregiem różnych żądań.

Jedno żądanie dotyczy wypowiedzenia stawki czynszu z dnia 31 maja 2010 r. i jego treścią jest domaganie się ustalenia, że podwyżka ta jest niezasadna.

Żądanie to powodowie wywodzą z treści art. 8a pkt 5 ustawy z 21 czerwca 2001 r. o ochronie praw lokatorów, mieszkaniowym zasobie gminy i o zmianie kodeksu cywilnego.

Ponadto powodowie wystąpili z żądaniami o ustalenie, że czynności prawne strony pozwanej w formie wypowiedzenia stawek czynszowych są nieważne. Żądania te dotyczyły wypowiedzenia tych stawek z 13 października 2006 r., 22 czerwca 2007 r., 23 czerwca 2008 r., 20 października 2009 r, oraz 31 maja 2010 r. Jest to pięć odrębnych żądań, z których każde wywodzone jest z treści przepisu art. 189 k.p.c.

Bez znaczenia dla rozstrzygnięcia na obecnym etapie postępowania jest, kiedy i w jaki sposób powodowie w toku postępowania przed Sądem Okręgowym żądania takie zgłosili w sposób umożliwiający ich rozpoznanie.

Istotne jest, że Sąd Okręgowy tak przedstawione żądania rozpoznał
i wydał w tym przedmiocie rozstrzygniecie.

Dlatego też ubocznie jednie Sąd Apelacyjny stwierdza, że żądania wywodzone z treści art. 189 k.p.c. w formie umożliwiającej ich rozpoznanie przez Sąd zostały zgłoszone dopiero w piśmie procesowym z 5 października 2012 r. (k. 695-705 akt), co jednakże jest bez znaczenia dla rozstrzygnięcia.

W toku procesu strona pozwana kilkakrotnie wskazywała, że nie dokonywała ona czynności prawnej z dnia 13 października 2006 r. (vide: pisma procesowe z 16 grudnia 2012 r. k. 757-767 oraz z 5 kwietnia 2013 r. k. 802-807).

Strona powodowa nie odniosła się do tegoż twierdzenia.

W aktach sprawy znajdują się umowy w formie aktu notarialnego
z 1 sierpnia 2006 r. (k. 131-138) i z 9 lutego 2007 r. (k. 124-130).

Jest też dokument w postaci umowy o zarząd z 11 października
2006 r. (k. 398-400), aneksu z 29 stycznia 2007 r. (k. 401-402) oraz wypowiedzenia stawek czynszowych z 13 października 2006 r. (k. 454 akt).

Z dokumentów tych wynika, że wypowiedzenie stawek z 13 października 2006 r. dokonał inny podmiot, niż pozwany.

Skoro podmiot ten nie jest stroną procesu, żądanie w tym zakresie
z tego powodu nie może zostać uwzględnione.

Co do pozostałych żądań dotyczących ustalenia, że czynności prawne w postaci wypowiedzenia stawek są nieważne, Sąd Apelacyjny podziela ocenę Sądu Okręgowego, iż powodowie w toku procesu nie wykazali istnienia interesu prawnego w dochodzeniu takich żądań.

Jak już zostało to wcześniej podkreślone, żaden wniosek dowodowy powodów, uwzględniony lub nie – nie dotyczył problematyki interesu prawnego. Strona pozwana w swoich pismach procesowych –
w szczególności z 19 grudnia 2012 r. (k. 757-767) oraz z 5 kwietnia 2013 r.
(k. 802-807) podniosła zarzut co do braku interesu prawnego.

Powodowie nie wskazywali jednak jego istnienia chociażby w formie twierdzeń. Po raz pierwszy problematykę tę poruszyli w piśmie procesowym z 10 stycznia 2013 r. (k. 778-785) przy czym rozważania w tej kwestii znajdują się na karcie 780 akt. Jednakże ograniczają się one do teoretycznych odniesień do stanu niepewności prawnej. Taki stan niepewności istnieje, jednakże powyższe nie przesądza automatycznie o istnieniu interesu prawnego w rozumieniu przepisu art. 189 k.p.c.

Zgodnie z ukształtowanym w orzecznictwie sądowym i doktrynie poglądem interes prawny w rozumieniu cytowanego przepisu nie zachodzi wówczas, gdy można w innej drodze, w procesie o zasądzenie, o świadczenie, czy też w drodze zarzutu osiągnąć w pełni ochronę swoich praw.

W sprawie niniejszej obie strony przedstawiły dokumenty w postaci wyroków sądowych dotyczących problematyki wypowiedzenia stawek czynszowych lokatorów budynku zamieszkałego przez powodów.

Świadczy to o tym, że toczyły się procesy sądowe o świadczenie,
w których lokatorzy ci, będący w takiej samej sytuacji prawnej jak powodowie, skutecznie realizowali swoje prawa związane z czynszem najmu.

Również w apelacji powodowie nie przedstawili żadnych dowodów ani twierdzeń, mogących zmienić powyższą ocenę.

Zasadna jest jednakże apelacja skarżąca rozstrzygnięcia co do żądania wywodzonego wprost z przepisu art. 8a pkt 5 ustawy z 21 czerwca 2001 r. o ochronie praw lokatorów.

Sąd Apelacyjny nie podziela wykładni tego przepisu dokonanej przez Sąd Okręgowy, jako sprzecznej z celem tej ustawy, służącej ochronie praw lokatorów.

Byłaby nieracjonalna i nie dająca się pogodzić z celem ustawy ocena, iż lokator, który traci taki status w toku procesu, traci swoje uprawnienie do żądania stosownego ustalenia.

Żądanie takie dotyczy wszak okresu, kiedy stronie przysługiwał status lokatora i ma on niewątpliwy interes w dochodzeniu żądania niezasadności wypowiedzenia. Nie jest to oczywiście interes w rozumieniu art. 189 k.p.c., gdyż nie ten przepis stanowi o owym szczególnym uprawnieniu lokatora.

Inne rozumienie mogłoby prowadzić również do nie dających się pogodzić z zasadami słuszności i sprawiedliwości sytuacjami, kiedy powód traci swój status lokatora wskutek działań wynajmującego, zainteresowanego wszak w utrzymaniu czynszu w wyższej wysokości.

Prezentując odmienne stanowisko Sąd Okręgowy nie odniósł się i nie ocenił merytorycznych zarzutów powodów co do zasadności wypowiedzenia, nie orzekł zatem o istocie sprawy.

Z tych względów orzeczono zgodnie z art. 386 § 4 k.p.c.

bk