Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 25 stycznia 2017 r.

Sąd Okręgowy Warszawa - Praga w Warszawie Wydział II Cywilny

w składzie :

Przewodniczący: SSO Hanna Wawrzyniak

Protokolant: Justyna Kowalik

po rozpoznaniu w dniu 11 stycznia 2017 roku w Warszawie

na rozprawie

sprawy z powództwa B. Z.

przeciwko K. G. (1)

o uznanie umowy za bezskuteczną

1 . uznaje za bezskuteczną w stosunku do B. Z. umowę darowizny z dnia 16 lutego 2012 roku, objętej aktem notarialnym Rep. (...), zawartej przed emerytowanym notariuszem K. R., zastępcą notariusza M. Ś., w W., pomiędzy D. Z. a K. G. (1) , przenoszącej własność spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu mieszkalnego numer (...), położonego w W. przy ulicy (...), dla którego Sąd Rejonowy dla Warszawy Mokotowa prowadzi księgę wieczystą KW nr (...), jako dokonanej z pokrzywdzeniem B. Z. , będącego wierzycielem D. Z., na podstawie prawomocnego postanowienia Sądu Okręgowego w Warszawie z dnia 31 maja 2011 roku – sygn. akt IV Ca 1125/09, którym zostało zmienione postanowienie Sądu Rejonowego dla Warszawy Pragi Południe w Warszawie z dnia 19 stycznia 2009 roku – sygn. akt II Ns 1354/06, zaopatrzonych w klauzulę wykonalności z dnia 2 grudnia 2011 roku, zasądzającego od D. Z. na rzecz B. Z. kwotę 152 612,24 zł. ( sto pięćdziesiąt dwa tysiące sześćset dwanaście 24/100 ) płatne w terminie 6 miesięcy od uprawomocnienia się postanowienia wraz z ustawowymi odsetkami na wypadek nie uiszczenia należności w terminie;

2. zasądza od pozwanej na rzecz powoda kwotę 7200 zł. ( siedem tysięcy dwieście ) tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego,

3. nie obciąża pozwanej kosztami sądowymi, od uiszczenia których powód został zwolniony.

Sygn. akt II C 627/12

UZASADNIENIE

Pozwem z dnia 6 czerwca 2012 roku (data prezentaty) B. Z. wniósł o uznane za bezskuteczną w stosunku do niego umowy darowizny z dnia 16 lutego 2012 roku, objętej aktem notarialnym za numerem Repertorium (...), zawartej przed emerytowanym notariuszem K. R., zastępcą notariusza M. Ś. w W., na mocy której D. Z. darowała swojej córce K. G. (1) spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu mieszkalnego nr (...) położonego w W. przy ul. (...), dla którego prowadzona jest księga wieczysta numer (...), dokonanej z pokrzywdzeniem B. Z. – wierzyciela D. Z.. Powód wniósł również o zasądzenie od pozwanej na jego rzecz kosztów procesu. (pozew z załącznikami, k. 2-15)

W uzasadnieniu pozwu powód wskazał, że jest wierzycielem D. Z. na kwotę 152 612,24 złotych wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 31 października 2011 roku do dnia zapłaty. Wierzytelność powoda wobec D. Z. została stwierdzona postanowieniem Sądu Okręgowego Warszawa Praga w Warszawie IV Wydział Cywilny Odwoławczy z dnia 31 maja 2011 roku, sygn. akt IV Ca 1125/09, opatrzonym klauzulą wykonalności z dnia 2 grudnia 2011 roku. Jako podstawę prawną swojego żądania powód powołał się na art. 527 k.c. w zw. z art. 528 k.c., wskazując że D. Z. w chwili dokonania przedmiotowej czynności prawnej działała z zamiarem pokrzywdzenia powoda, gdyż wiedziała o zamiarze wszczęcia egzekucji komorniczej. Skutkiem darowizny spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu było pomniejszenie wartości majątki D. Z., a przez to uniemożliwienie powodowi zaspokojenie wierzytelności. Przy czym pozwana wiedziała o wszystkich powyższych okolicznościach, gdyż jest córką D. Z..

Postanowieniem z dnia 17 września 2012 roku powód został zwolniony od uiszczenia opłaty sądowej od pozwu w całości. (postanowienie, k. 25)

W złożonej w dniu 12 listopada 2012 roku odpowiedzi na pozew pozwana K. G. (1), reprezentowana przez profesjonalnego pełnomocnika, wniosła o oddalanie powództwa w całości oraz zasądzenie kosztów procesu według norma przepisanych. Pozwana podniosła, że powód nie wykazał, iż D. Z. dokonała rozporządzenia majątkiem celem uniknięcia konieczności zaspokojenia powoda. Twierdziła, że intencją jej matki przy przekazaniu mieszkania nie było pokrzywdzenie powoda, ale chęć wynagrodzenia pozwanej krzywd, jakie wyrządziła jej matka i ojciec, który od wielu lat zmagał się z problemem alkoholowym. Dodatkowo pozwana wskazała, że jej relacje z matką i ojcem nie były najlepsze, dlatego zdecydowała się wyjechać na dłuższy czas za granicę. Z ostrożności procesowej pozwana wskazała, że przebywając poza granicami kraju nie miała wiedzy o konieczności spłaty zadłużenia wobec powoda przez matkę oraz o tym, że jedynym składnikiem majątku jej matki było przedmiotowe spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu. (odpowiedź na pozew, k. 31-32)

W dniu 4 grudnia 2013 roku Sąd zawiesił postępowanie w sprawie na podstawie art. 177 § 1 pkt 1 k.p.c. z uwagi na toczące się przez tut. Sądem postępowanie o ubezwłasnowolnienie całkowite B. Z. o sygn. akt II Ns 123/13 (postanowienie, k. 176) W dniu 12 maja 2016 roku Sąd podjął zawieszone postępowanie w sprawie. (postanowienie, k. 201) Postanowieniem z dnia 12 stycznia 2015 roku (sygn. akt II Ns 123/13) oddalony został wniosek o ubezwłasnowolnienie B. Z.. (k. 365 akt o sygn. II Ns 123/13) Na skutek apelacji wnioskodawczyni K. G. (1) od ww. orzeczenia Sąd Apelacyjny w Warszawie (sygn. akt I ACa 1287/15) utrzymał w mocy postanowienie z dnia 12 stycznia 2015 roku. (k. 449 akt o sygn. II Ns 123/13)

W dalszym toku postępowania i w kolejnych pismach procesowych powód podtrzymał roszczenie oraz podstawę powództwa. Wnosił nadto o zasądzenie kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych. (stanowisko pełnomocnika powoda na rozprawie w dniu 11 stycznia 2017 roku, e-protokół rozprawy k. 235) Pozwana podtrzymała dotychczasowe stanowisko procesowe w sprawie, domagając się oddalenia powództwa w całości i podnosząc że jest ono sprzeczne z zasadami współżycia społecznego, w szczególności z zasadami słuszności. (pismo pełnomocnika pozwanej z załącznikami, k. 79-94; stanowisko pełnomocnika pozwanej na rozprawie w dniu 11 stycznia 2017 roku, e-protokół rozprawy, k. 235)

Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny:

B. Z. i D. Z. do 14 października 2004 roku pozostawali w związku małżeńskim. Małżeństwo zostało rozwiązane przez rozwód z wyłącznej winy powoda. Podstawowym problemem w małżeństwie B. Z. i D. Z. była choroba alkoholowa powoda i jego agresywne zachowanie w stosunku do żony i ich wspólnej córki K. G. (1), w postaci używania wulgarnych słów, popychania, rzucania różnymi przedmiotami.

okoliczności niesporne

Sąd Rejonowy dla Warszawy Pragi – Południe w Warszawie postanowieniem z dnia 19 stycznia 2009 roku o sygn. akt II Ns 1354/06 ustalił, że w skład majątku wspólnego byłych małżonków B. Z. i D. Z. wchodzi spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu mieszkalnego nr (...) przy ul. (...) w W. wraz z miejscem postojowym o wartości 610 768,00 złotych oraz pożytki z tytułu wynajmu lokalu w okresie 1 czerwca 2001 roku w kwocie 10 800,00 złotych, które pobrała D. Z.. Sąd Rejonowy ustalił, że udziały byłych małżonków w majątku wspólnym są równe oraz że nakład z majątku odrębnego D. Z. na majątek wspólny wynosi 61 687,56 złotych. Sąd Rejonowy dokonał podziału majątku dorobkowego byłych małżonków w ten sposób, że D. Z. przyznał na własność prawo do lokalu mieszkalnego wraz z prawem do miejsca postojowego z jednoczesnym zasądzeniem od D. Z. na rzecz B. Z. kwoty 279 940,22 złotych, tytułem spłaty, płatnej w terminie 3 miesięcy od uprawomocnienia się postanowienia wraz z ustawowymi odsetkami na wypadek nieuiszczenia należności w terminie. Na skutek apelacji B. Z. i D. Z. od postanowienia z dnia 19 stycznia 2009 roku Sąd Okręgowy Warszawa – Praga w Warszawie IV Wydział Odwoławczy zmienił zaskarżone postanowienie w ten sposób, że kwotę 610 768,00 złotych zastąpił kwotą 545 837,00 złotych, ustalił że udział D. Z. w majątku wspólnym wynosi 70 %, a B. Z. 30 %,, kwotę 61 687,56 złotych zastąpił kwotą 55 129,54 złotych, a kwotę 279 940,22 złotych zastąpił kwotą 152 612,24 złotych oraz słowa „płatne w terminie 3 miesięcy” słowami „płatne w terminie 6 miesięcy”.

okoliczności niesporne; nadto postanowienie z dnia 19 stycznia 2009 roku Sądu Rejonowego Praga – Południe w Warszawie o sygn. akt II Ns 1354/06 (k. 241-243 zał. sprawy o sygn. akt II Ns 1354/06); postanowienie z dnia 31 maja 2011 roku Sądu Okręgowego Warszawa – Praga w Warszawie o sygn. akt IV Ca 1125/09 (k. 405-406 zał. sprawy o sygn. akt II Ns 1354/06)

Postanowieniem z dnia 2 grudnia 2011 roku Sąd Okręgowy Warszawa – Praga w Warszawie nadał klauzulę wykonalności na punkt VII postanowienia Sądu Rejonowego dla Warszawy Pragi – Południe w Warszawie z dnia 19 stycznia 2009 roku w brzmieniu nadanym punktem 1 postanowienia Sądu Okręgowego Warszawa – Praga w Warszawie z dnia 31 maja 2011 roku, tj. w zakresie kwoty 152 612,24 złotych.

okoliczności niesporne; nadto postanowienie z dnia 2 grudnia 2011 roku Sądu Okręgowego Warszawa – Praga w Warszawie o sygn. akt IV Ca 1125/09 (k. 452 zał. sprawy o sygn. akt II Ns 1354/06)

Pomimo zapewnień D. Z. nie spłaciła powoda. Mieszkanie przy ul. (...) stanowiło jej jedyny majątek.

dowody: zeznania świadka D. Z. (k. 166); zeznania świadka A. K. (k. 149-151)

Umową darowizny z dnia 16 lutego 2012 roku, zawartą przed emerytowanym notariuszem K. R., zastępcą notariusza M. Ś., w Kancelarii Notarialnej w W., za numerem Repertorium (...), D. Z. darowała swojej córce K. G. (1) własnościowe spółdzielcze prawo do lokalu mieszkalnego numer (...) położonego w W. przy ul. (...) w W., wchodzącego w skład zasobów Spółdzielni Budowlano-Mieszkaniowej (...) w W., wraz z przysługującym mu prawem do miejsca postojowego. Wartość darowizny została określona na kwotę 300 000,00 złotych.

okoliczności niesporne; nadto: umowa darowizny (k. 5-7)

W związku z nieuregulowaniem należności na wniosek powoda Komornik Sądowy (dawniej Rewir III) przy Sądzie Rejonowym dla Warszawy Pragi – Południe w Warszawie M. P., na podstawie tytułu wykonawczego w postaci postanowienia Sądu Rejonowego dla Warszawy Pragi – Południe w Warszawie z dnia 19 stycznia 2009 roku, zmienionego postanowieniem Sądu Okręgowego Warszawa – Praga w Warszawie z dnia 31 maja 2005 roku, zaopatrzonego w klauzulę wykonalności, wszczął egzekucję przeciwko D. Z.. W wyniku przeprowadzonego postępowania komornik nie odnalazł składników majątku podlegających zajęciu, zaś wszczęta egzekucja okazała się nieskuteczna. Postanowieniem z dnia 13 kwietnia 2012 roku Komornik postępowanie egzekucyjne umorzył, z powodu oczywistej bezskuteczności egzekucji, tj. zajścia przesłanki z art. 824 § 1 pkt 3 k.p.c.

dowody: postanowienie z dnia 13 kwietnia 2012 roku o sygn. MP KM 405/12 (k. 7 verte)

Wyrokiem Sądu Rejonowego dla Warszawy Pragi- Południe w Warszawie IV Wydziału Karnego z dnia 2 czerwca 2015 roku, w sprawie o sygn. akt IV K 27/14, D. Z. została uznana za winną popełnienia czynu polegającego na tym, że w dniu 16 lutego 2012 roku, działając w celu udaremnienia wykonania prawomocnego postanowienia Sądu Rejonowego dla Warszawy Pragi – Południe w Warszawie z dnia 19 stycznia 2009 roku o sygn. II Ns 1354/06, zmienionego postanowieniem Sądu Okręgowego Warszawa – Praga w Warszawie z dnia 31 maja 2011 roku o sygn. IV Ca 1125/09, udaremniła zaspokojenie swojego wierzyciela – B. Z., w ten sposób, że przed emerytowanym notariuszem K. R., zastępcą notariusza M. Ś. w Kancelarii Notarialnej w W., za numerem Repertorium (...) darowała swojej córce K. G. (1) własnościowe spółdzielcze prawo do lokalu mieszkalnego numer (...) położonego w W. przy ul. (...) w W., wchodzące w skład zasobów Spółdzielni Budowlano-Mieszkaniowej (...) w W., wraz z przysługującym mu prawem do miejsca postojowego, który to czyn stanowił przestępstwo opisane w art. 300 § 1 i 2 k.k. i wymierzył jej karę 6 miesięcy pozbawienia wolności, którą to karę Sąd warunkowo zawiesił na okres próby wynoszący 3 lata.

dowody: wyrok Sądu Rejonowego dla Warszawy Pragi- Południe w Warszawie, IV Wydziału Karnego z dnia 2 czerwca 2015 roku w sprawie o sygn. akt IV K 27/14 (k. 211-211 verte)

Powyższy stan faktyczny został oparty na podstawie niespornych twierdzeń stron oraz dokumentach urzędowych i prywatnych, znajdujących się w aktach sądowych o sygn. II C 2133/01 i II Ns 1354/06, oraz złożonych do akt niniejszej sprawy, jak również niekwestionowanych co do zgodności z oryginałami kserokopii dokumentów. Dowody te były spójne, logiczne, uzupełniały się wzajemnie, nie pozostawiając wątpliwości co do okoliczności istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy. W pozostałym zakresie przedłożona dokumentacja nie miała znaczenia dla rozstrzygnięcia w sprawie.

Z dużą ostrożnością należało potraktować zeznania świadka A. K., albowiem oceniając jej wiarygodność Sąd miał na uwadze fakt wzajemnych powiązań świadka z powodem, a mianowicie to, iż są rodzeństwem oraz, iż A. K. pozostaje w wieloletnim sporze z pozwaną. Z tego też względu Sąd oparł ustalenia faktyczne na tym dowodzie jedynie w zakresie, w jakim znajdował on swoje potwierdzenie w zgromadzonym w sprawie materiale dowodowym i tylko w tym zakresie obdarzył go atrybutem wiary. Podobnie Sąd ocenił zeznania D. Z., która w sposób pośredni zainteresowana jest wynikiem niniejszego procesu.

Sąd pominął natomiast dowód z zeznań D. G. zgodnie z nadanym rygorem w myśl art. 242 k.p.c., z uwagi na fakt, iż przesłuchanie tegoż świadka nie było możliwe wskutek niestawiennictwa świadka na kolejne terminy rozprawy.

Zdaniem Sądu, poczynione ustalenia faktyczne należało dokonać także w oparciu o zeznania powoda i pozwanej (złożone najpierw w trybie informacyjnego przesłuchania stron i potwierdzone następnie na rozprawie w dniu 11 stycznia 2017 roku), w zakresie w jakim znajdowały potwierdzenie w dokumentach znajdujących się w aktach sprawy. Sąd natomiast nie znalazł podstaw, żeby ponowne przesłuchać powoda w obecności biegłego sądowego z zakresu psychologii i psychiatrii, albowiem ustalenia czy powód jest w stanie w sposób swobodny składać oświadczenia woli oraz kierować swoim postępowaniem nie są przedmiotem niniejszego postępowania. Ubocznie warto wskazać, że w toku postępowania o ubezwłasnowolnienie całkowite B. Z. został poddany badaniom przez lekarzy psychiatrę i psychologa. Sąd rozpoznający zgłoszony wniosek uznał wówczas, że B. Z. jest zdolny do kierowania swoim postępowaniem i potrafi reprezentować swoje interesy, choć wykazuje osobowość nieprawidłową i uzależnienie od alkoholu.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Powództwo jako zasadne zasługiwało na uwzględnienie.

W sprawie niniejszej bezsporne było, iż powód dysponował tytułami wykonawczymi, zasądzającymi na jego rzecz od D. Z. kwotę 152 612,24 złotych wraz z odsetkami oraz, że na ich podstawie wszczęto egzekucję komorniczą, która okazała się bezskuteczna. Bezspornym było także to, iż D. Z. w drodze umowy darowizny, przeniosła na rzecz swej córki – pozwanej K. G. (1) - spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu mieszkalnego przy ul. (...) w W.. Spór między stronami w istocie sprowadzał się do oceny ewentualnej bezskuteczności w stosunku do powoda zawartej między pozwaną a jej matką umowy darowizny, w tym czy D. Z. zbywając przedmiotowe prawo działała ze świadomością pokrzywdzenia wierzyciela (powoda) oraz czy pozwana o takim działaniu dłużnika wiedziała lub przy zachowaniu należytej staranności mogła się dowiedzieć.

Zgodnie z art. 527 § 1 k.c. gdy wskutek czynności prawnej dłużnika dokonanej z pokrzywdzeniem wierzycieli osoba trzecia uzyskała korzyść majątkową, każdy z wierzycieli może żądać uznania tej czynności za bezskuteczną w stosunku do niego, jeżeli dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli, a osoba trzecia o tym wiedziała lub przy zachowaniu należytej staranności mogła się dowiedzieć.

W oparciu o zgromadzony w sprawie materiał dowodowy Sąd doszedł do przekonania, że czynność ta była krzywdzącą dla wierzyciela, gdyż spowodowała zmniejszenie aktywów w majątku dłużnika. Nie budziło bowiem wątpliwości, że poprzez darowiznę spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu D. Z. utraciła możliwość wywiązania się z ciążącego na niej zobowiązania, albowiem lokal powyższy stanowił jedyny składnik jej majątku. Sąd przyjął zgodnie z obowiązującym orzecznictwem, iż stan niewypłacalności dłużnika w rozumieniu art. 527 k.c. oznacza taki stan majątku dłużnika, w którym egzekucja nie może przynieść zaspokojenia wierzytelności pieniężnej przysługującej przeciwko temu dłużnikowi (orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 24 stycznia 2000 roku, III CKN 554/98). Przeprowadzone z wniosku wierzyciela (powoda) postępowanie egzekucyjne zostało umorzone z powodu oczywistej bezskuteczności egzekucji z majątku D. Z.. Wierzyciel (powód) wykazał niezbicie, iż niemożliwym okazało się tym samym zaspokojenie przysługujących mu wierzytelności. Sąd uznał zawartą umowę darowizny za szkodzącą wierzycielowi także z uwagi na sam charakter tej czynności prawnej, która z natury rzeczy jako czynność prawna nieekwiwalentna, nie spowodowała przysporzenia majątkowego po stronie dłużnika. Sam fakt dokonania darowizny nie byłby krzywdzący dla wierzyciela wówczas, gdyby mógł on zaspokoić się z innych składników majątku dłużnika. Tymczasem, przedmiotowe prawo stanowiło jedyny składnik majątkowy, z którego powód mógłby prowadzić skuteczną egzekucję. Tym samym okoliczność ta wskazuje, że D. Z. wyzbywając się jedynego składnika swojego majątku, miała świadomość, iż powód napotka trudności w zaspokojeniu swoich roszczeń.

Co więcej, wobec zawarcia przez pozwaną umowy z matką, tj. osobą z którą łączy ją stosunek bliskości, w sprawie znajdzie zastosowanie przepis art. 527 § 3 k.c. i wynikające z niego domniemanie prawne. Zgromadzony w sprawie materiał dowodowy dowodzi, iż pozwaną z dłużnikiem łączył stosunek bliskości wynikający z pokrewieństwa, co oznacza, iż domniemywa się, że pozwana wiedziała o tym, że D. Z. działała ze świadomością pokrzywdzenia wierzyciela (powoda). Nawet gdyby pozwana wykazała, że o niczym nie wiedziała, to i tak powództwo zasługiwałoby na uwzględnienie, z uwagi na treść at. 528 k.p.c., zgodnie z którym uzyskanie korzyści majątkowej bezpłatnie pozwala na uznanie czynności prawnej za bezskuteczną także wówczas, gdy osoba trzecia nie wiedziała i nawet przy zachowaniu należytej staranności nie mogła się dowiedzieć, że dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli. Powyższy przepis wyłącza bowiem obowiązek powoda do wykazania zgodnie z art. 527 k.c., że pozwana miała wiedzę, iż dłużnik dokonując darowizny miał na celu działanie świadomie nakierunkowane na pokrzywdzenie wierzycieli, bądź też przy zachowaniu należytej staranności mógł się o tym dowiedzieć. Przesłanka z art. 528 k.c. została spełniona, gdyż mamy do czynienia z czynnością nieodpłatną jaką jest darowizna (art. 888 § 1 k.c.).

Niezależnie od oceny moralnej zachowania powoda wobec córki, które było nieprawidłowe, w ocenie Sądu, brak było podstaw do odmowy przyznania powodowi ochrony prawnej na podstawie art. 5 k.c., gdyż rozstrzygnięcie Sądu jest wynikiem realizacji roszczenia przyznanego przez ustawodawcę i już z tej przyczyny nie może stanowić o nadużyciu przez powoda jego prawa podmiotowego.

Wobec powyższych ustaleń powództwo należało uznać za uzasadnione i zasługujące na uwzględnienie w całości.

Rozstrzygnięcie w przedmiocie kosztów procesu uzasadnia treść przepisu art. 102 k.p.c. w zw. z art. 108 § 1 zd. 1 k.p.c.. Zgodnie z ostatnim z powołanych przepisów Sąd obowiązany jest w orzeczeniu kończącym postępowanie orzec o jego kosztach. W świetle reguł słuszności określonych w art. 102 k.p.c. Sąd obciążył pozwaną jedynie kosztami zastępstwa procesowego powoda w kwocie 7 200,00 złotych, ustalonymi na podstawie § 6 pkt 7 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 roku w sprawie w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu (Dz.U.2013.461) (punkt 2 sentencji wyroku), a w punkcie 3 (trzecim) tej sentencji, nieuiszczone koszty sądowe, od których powód był zwolniony, Sąd przejął na rachunek Skarbu Państwa. W ocenie Sądu, zarówno charakter dochodzonego roszczenia, jak i sytuacja majątkowa pozwanej przemawiała za odstąpieniem od obciążania pozwanej kosztami sądowymi, zgodnie z zasadą odpowiedzialności za wynik procesu, wyrażoną w przepisie art. 98 k.p.c..