Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 7 listopada 2019 roku

Sąd Rejonowy dla Łodzi – Widzewa w Łodzi, VIII Wydział Cywilny

w następującym składzie :

Przewodniczący : Sędzia Tomasz Kalsztein

Protokolant : st. sekr. sąd. Izabella Bors

po rozpoznaniu w dniu 28 października 2019 roku w Łodzi

na rozprawie

sprawy z powództwa (...) Spółdzielczej Kasy Oszczędnościowo-Kredytowej (...) z siedzibą w D.

przeciwko G. M.

o zapłatę

oddala powództwo.

Sygn. akt VIII C 1308/19

UZASADNIENIE

W dniu 7 maja 2019 roku (...) Spółdzielczej Kasy Oszczędnościowo-Kredytowej (...) w D., reprezentowany przez zawodowego pełnomocnika, wytoczył przeciwko pozwanemu G. M. w elektronicznym postępowaniu upominawczym powództwo o zasądzenie kwoty 149 zł, ponadto wniósł o zasądzenie od pozwanego zwrotu kosztów procesu według norm przepisanych.

W uzasadnieniu powód wskazał, że pozwany złożył deklarację przystąpienia do (...), a następnie uchwałą z dnia 22 sierpnia 2012 roku został przyjęty w poczet członków. Wysokość udziału członkowskiego została ustalona na kwotę 149 zł. W dniu 23 października 2012 roku Zebranie Przedstawicieli (...), działając na podstawie art. 26 ust. 3 ustawy o spółdzielczych kasach oszczędnościowo-kredytowych, podjęło uchwałę zmieniającą statut, m.in. poprzez wprowadzenie zapisu, iż odpowiedzialność członków za straty powstałe w kasie jest równa podwójnej wysokości wpłaconych udziałów. Z uwagi na powstanie straty w (...) wprowadzono do niej zarząd komisaryczny, a następnie ogłoszono jej upadłość. Na przeddzień ogłoszenia upadłości (11 lipca 2016 roku) skumulowana strata Kasy wyniosła 34.260.151,26 zł (z czego 1.871.844,32 zł to strata z okres od dnia 1 stycznia 2016 roku do dnia 11 lipca 2016 roku). Na dzień ogłoszenia upadłości pozwany był członkiem Kasy, dlatego też jest odpowiedzialny za jej stratę.

(pozew w e.p.u. k. 4-6v.)

W dniu 3 czerwca 2019 roku Sąd Rejonowy Lublin-Zachód w Lublinie wydał w przedmiotowej sprawie nakaz zapłaty w elektronicznym postępowaniu upominawczym, którym zasądził od pozwanego na rzecz powoda dochodzoną wierzytelność wraz z kosztami procesu.

Powyższy nakaz pozwany zaskarżył sprzeciwem w całości. W jego treści podniósł, że strata bilansowa Kasy winna zostać pokryta w tym samym roku, w którym wystąpiła. Ponadto przesłanką dodatkowej odpowiedzialności członków Kasy za stratę bilansową jest podjęcie uchwały przez Walne Zgromadzenie o pokrycie straty, co w sprawie nie miało miejsca. Uchwała taka nie może przy tym zostać podjęta przez syndyka.

Postanowieniem z dnia 12 lipca 2019 roku Sąd Rejonowy Lublin-Zachód w Lublinie stwierdził skuteczne wniesienie sprzeciwu i utratę mocy nakazu zapłaty w całości oraz przekazał rozpoznanie sprawy do Sądu Rejonowego dla Łodzi-Widzewa w Łodzi.

(nakaz zapłaty k. 7, sprzeciw k. 9-10v., postanowienie k. 12)

Na rozprawie w dniu 28 października 2019 roku pełnomocnik powoda nie stawił się. Pozwany wniósł o oddalenie powództwa.

(protokół rozprawy k. 33)

Sąd Rejonowy ustalił następujący stan faktyczny:

W dniu 22 sierpnia 2012 roku pozwany G. M. złożył deklarację członkowską w (...). W treści deklaracji pozwany oświadczył, że będzie ściśle przestrzegać przepisów obowiązującego statutu i regulaminu, które są mu znane. Zgodnie z punktem 2 deklaracji członkowskiej pozwany zobowiązał się opłacić przewidziane w Statucie wpisowe w wysokości 30 zł, wnieść obowiązkowe udziały w ilości 1 o wartości 149 zł oraz wpłacić wkład członkowski w wysokości 1 zł. Zobowiązanie to pozwany wypełnił. Uchwałą Zarządu Spółdzielczej Kasy Oszczędnościowo - Kredytowej (...) w D. z dnia 22 sierpnia 2012 roku G. M. przyjęty w poczet członków (...) od dnia 22 sierpnia 2012 roku.

(deklaracja członkowska k. 17, uchwała k. 17v., okoliczności bezsporne)

Zgodnie z § 57 Statutu (...) w D., nadwyżka bilansowa zostaje przeznaczona na zwiększenie funduszu zasobowego lub uzupełnienie udziałów uprzednio przeznaczonych na pokrycie straty bilansowej. Straty bilansowe pokrywane są z funduszu zasobowego, a w części przekraczającej funduszu zasobowy z funduszu udziałowego. Gdyby fundusze własne Kasy nie wystarczyły na pokrycie strat, walne zgromadzenie może podjąć uchwałę zobowiązującą członków do wcześniejszego wpłacenia udziałów, niż to przewiduje statut. Odpowiedzialność członków za straty powstałe w Kasie jest równa podwójnej wysokości wpłaconych udziałów.

(statut k. 18-23, okoliczności bezsporne)

Postanowieniem z dnia 12 lipca 2016 roku, wydanym w sprawie o sygn. akt X GU 26/16, Sąd Rejonowy Katowice-Wschód w Katowicach ogłosił upadłość (...) i ustanowił syndyka masy upadłości w osobie Z. S..

(okoliczności bezsporne)

Pismem z dnia 21 listopada 2016 roku Syndyk wezwał pozwanego do pokrycia strat Spółdzielczej Kasy Oszczędnościowo-Kredytowej (...) w upadłości z siedzibą w D. do wysokości dwukrotności wpłaconych udziałów, tj. dodatkowo w kwocie 149 zł, w terminie 14 dni od dnia doręczenia wezwania. Wezwanie to okazało się bezskuteczne.

(wezwanie k. 27, wydruk ze strony internetowej operatora pocztowego k. 27v., okoliczności bezsporne)

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił na podstawie znajdujących się w aktach sprawy dokumentów, których prawidłowość i rzetelność sporządzenia nie budziła wątpliwości Sądu.

Sąd zważył, co następuje:

Powództwo, jako niezasadne, podlega oddaleniu.

Strona powodowa wywodzi swoje roszczenie z przepisu art. 26 ust. 3 ustawy z dnia 5 listopada 2009 roku o spółdzielczych kasach oszczędnościowo-kredytowych (zwanej dalej ustawą o skok) oraz treści § 57 ust. 4 statutu (...), przewidujących odpowiedzialność członków za straty powstałe w kasie do podwójnej wysokości wpłaconych udziałów. Przypomnieć zatem należy, że w myśl art. 26 ust. 1 ustawy o skok, nadwyżka bilansowa zostaje przeznaczona na zwiększenie funduszu zasobowego lub uzupełnienie udziałów uprzednio przeznaczonych na pokrycie straty bilansowej, ust. 2 stanowi z kolei, że straty bilansowe kas pokrywane są z funduszu zasobowego, a w części przekraczającej fundusz zasobowy – z funduszu udziałowego. Jak wynika z treści przytoczonego przepisu pokrywanie straty bilansowej kasy nie następuje w sposób dowolny, a podług ściśle określonej kolejności. W pierwszej kolejności strata pokrywana jest z funduszu zasobowego, następnie z funduszu udziałowego, a dopiero, gdy środki zgromadzone w ramach tych funduszy okażą się niewystarczające, członkowie kasy mogą zostać obowiązani do wpłacenia dodatkowych udziałów. Powyższe znajduje potwierdzenie w postanowieniach statutu, które przewidują, że gdyby fundusze własne kasy nie wystarczyły na pokrycie strat, walne zgromadzenie może podjąć uchwałę zobowiązującą członków do wcześniejszego wpłacenia udziałów, niż to przewiduje statut (§ 57 ust. 3). Wobec subsydiarności pokrywania strat przez członków kasy nie sposób zatem przyjąć, aby samo brzmienie statutu mogło stanowić samoistną podstawę roszczenia syndyka. W świetle powyższego nie budzi wątpliwości, że powód winien przede wszystkim wykazać (art. 6 k.c., art. 232 k.p.c.), że została podjęta decyzja o przeznaczeniu funduszy własnych na pokrycie strat bilansowych (...), co okazało się niewystarczające. Powinności tej powód nie sprostał, poprzestając wyłącznie na złożeniu statutu kasy, deklaracji członkowskiej pozwanego, zestawień finansowych oraz wezwania do pokrycia straty do wysokości dwukrotności wpłaconych udziałów. Wprawdzie z załączonych zestawień finansowych jasno wynika, że wartość funduszu zasobowego i funduszu udziałowego była znacznie niższa od straty bilansowej, to jednocześnie sama ta okoliczność nie konstytuuje jeszcze odpowiedzialności członków kasy z art. 26 ust. 3 ustawy o skok, skoro brak dowodów na to, że fundusze te zostały wykorzystane. Niewątpliwie również powód winien udowodnić, że została podjęta decyzja o odpowiedzialności członków kasy do podwójnej wysokości wpłaconych udziałów, samo brzmienie art. 26 ust. 3 w połączeniu z postanowieniami statutu nie oznaczają przecież, iż odpowiedzialność taka następuje z samego faktu powstania straty bilansowej. I tej decyzji brak jednak w aktach sprawy. W ocenie Sądu już wyżej wymienione braki w materiale dowodowym są wystarczające do oddalenia powództwa. Niemniej jednak dla porządku wskazać należy, że w ocenie Sądu nawet w przypadku, gdyby decyzje, o których mowa wyżej, zostały wydane, brak byłoby podstaw do uwzględnienia żądania powoda. Przypomnienia wymaga, że zgodnie z art. 75 ust. 1 prawa upadłościowego z dniem ogłoszenia upadłości upadły traci prawo zarządu oraz możliwość korzystania z mienia wchodzącego do masy upadłości i rozporządzania nim. Upadły pozostaje wówczas podmiotem praw i obowiązków związanych ze składnikami mienia objętego masą upadłości, czynności w zakresie zarządu masy majątku upadłości wykonuje natomiast syndyk lub zarządca. Syndyk niezwłocznie obejmuje majątek upadłego, zarządza nim, zabezpiecza go przed zniszczeniem, uszkodzeniem lub zabraniem go przez osoby postronne oraz przystępuje do jego likwidacji (art. 173 prawa upadłościowego). Przepis art. 134 prawa spółdzielczego stanowi z kolei, że przepisy o organach spółdzielni stosuje się także podczas postępowania upadłościowego, jeżeli z przepisów prawa upadłościowego nie wynika inaczej. W świetle wyżej przytoczonych przepisów nie sposób uznać, aby po ogłoszeniu upadłości (...) po stronie syndyka ukonstytuowało się uprawnienie do wykreowania wierzytelności, która w dacie ogłoszenia upadłości kasy jeszcze nie powstała. Działania syndyka ograniczone są przepisami prawa oraz celem postępowania upadłościowego, które zmierzać ma do zaspokojenia już istniejących wierzycieli. Pamiętać również należy, że w myśl art. 433 pkt 1 prawa upadłościowego, o ile skutki te nie nastąpiły wcześniej z powodu otwarcia postępowania układowego, z dniem ogłoszenia upadłości organy zarządzające i nadzorcze banku ulegają rozwiązaniu. Przepis ten zawiera zamknięty katalog organów podlegających rozwiązaniu, zasadnym jest zatem przyjęcie, że organ uchwałodawczy, jako nie wymieniony w jego treści, zachowuje wszystkie swoje kompetencji pomimo ogłoszenia upadłości kasy. Implikacją powyższe jest przyjęcie, że to walne zgromadzenie (...) byłoby uprawnione do podjęcia uchwały w przedmiocie zobowiązania członków kasy do wpłacenia dodatkowych udziałów. Oczywiste jest przy tym, iż uchwała taka winna zostać podjęta w stosownym czasie, wynikającym z przepisów ustawy o rachunkowości, po zakończeniu roku obrachunkowego, we właściwym trybie. Stanowisko to znajduje oparcie w piśmiennictwie, w którym podnosi się, że jeżeli przed ogłoszeniem upadłości kasy podjęto, we właściwym trybie, prawomocną uchwałę organu stanowiącego kasy w sprawie sposobu pokrycia straty poprzez zobowiązanie członków do uzupełnienia wkładów członkowskich, wówczas syndyk masy upadłości ma niezaprzeczalny tytuł prawny do dochodzenia odpowiednich roszczeń w stosunku do członków kasy. Wierzytelność taka wchodzi w skład masy upadłości i podlega likwidacji na zasadach ogólnych. Syndyk jest w takim przypadku wykonawcą roszczenia upadłej kasy w stosunku do jej członka. W przypadku braku stosowanej uchwały organu uchwałodawczego kasy, syndyk nie jest uprawniony do podjęcia uchwały w tym zakresie i w konsekwencji nie może dochodzić przedmiotowych wierzytelności od członków kasy (por. R. Adamus, Czy syndyk spółdzielczej kasy oszczędnościowo-kredytowej może dochodzić od jej członków uzupełnienia straty bilansowej. Artykuł, Dor. Restr. 2018/3/36-44, tak też J. Juszczyk-Posiła, M. Możdżeń, Podwójna odpowiedzialność członków upadłych SKOK-ów. Obowiązki syndyka masy upadłości w zakresie dochodzenia roszczeń z tego tytułu. Artykuł, Dor. Restr. 2018/4/31-37). Zgromadzony w sprawie materiał dowodowy nie daje podstaw do przyjęcia, iż uchwała taka została podjęta. Powtórzenia wymaga, że z mocy art. 173 prawa upadłościowego syndyk ma wprawdzie prawo zarządzać majątkiem upadłego, w tym wierzytelnościami wchodzącymi w skład masy upadłości, dotyczy to jednak wierzytelności już istniejących w chwili ogłoszenia upadłości. Niespornie zaś wierzytelności wynikających z zobowiązania członków kasy do wpłacenia dodatkowej liczby udziałów do ich podwójnej wysokości, odnośnie którego walne zgromadzenie nie podjęło uchwały, nie sposób zaliczyć do tej kategorii.

Niezależnie od powyższych rozważań wyjaśnić należy, że rozszerzona odpowiedzialność członków Kasy nie może być realizowana w postępowaniu upadłościowym. Jak podnosi się w doktrynie (por. A. Herbet, S. Pawłowski, P. Zakrzewski, Spółdzielcze kasy oszczędnościowo-kredytowe. Komentarz, Warszawa 2014), ratio legis przepisu art. 26 ust. 3 ustawy o skok sprowadza się do wzmocnienia stabilności finansowej kasy, umożliwienia dalszej działalności w interesie członków. Powyższe wynika także z art. 3 ust. 1 tej ustawy, zgodnie z którym, celem kas, z zastrzeżeniem art. 13aa, jest gromadzenie środków pieniężnych wyłącznie swoich członków, udzielanie im pożyczek i kredytów, przeprowadzanie na ich zlecenie rozliczeń finansowych oraz pośredniczenie przy zawieraniu umów ubezpieczenia na zasadach określonych w ustawie z dnia 22 maja 2003 r. o pośrednictwie ubezpieczeniowym (Dz.U. z 2016 r. poz. 2077, z 2017 r. poz. 60 i 2486 oraz z 2018 r. poz. 650 i 1629). Nie budzi wątpliwości, że w przypadku upadłości cele te nie mogą być zrealizowane, ogłoszenie upadłości jest bowiem poprzedzone zawieszeniem działalności kasy (art. 74k ustawy o skok). Równie oczywiste jest, że zadaniem syndyka nie jest wzmacnianie stabilności finansowej upadłej kasy i zapewnienie kontynuacji jej działania, tylko zaspokojenie w możliwe najwyższym stopniu jej wierzycieli. Wskazać także należy, że omawiany art. 26 ust. 3 znajduje się w rozdziale zatytułowanym „gospodarka finansowa kas”, nie zaś w rozdziale „połączenie, przyjęcie, likwidacja, upadłość kas”. Jednocześnie przepisy tegoż rozdziału nie odsyłają do przepisów rozdziału dotyczącego gospodarki finansowej kas. Takie umiejscowienie przepisu art. 26 ust. 3 dodatkowo wzmacnia tezę, że przepis ten nie powinien być stosowany w postępowaniu upadłościowym i stanowić podstawy prawnej roszczenia syndyka w stosunku do członków spółdzielni. Uwzględniając reguły wykładni systemowej, przyjąć należy, że art. 26 ust. 3 ustawy o skok dotyczy pokrycia strat wynikających z prowadzonej działalności – w celu umożliwienia dalszego prowadzenia tej działalności, a tej niespornie (...) już nie prowadzi.

Przypomnieć wreszcie należy, że zgodnie z art. 19 ust. 3 prawa spółdzielczego, członek spółdzielni nie odpowiada wobec wierzycieli spółdzielni za jej zobowiązania. Jednocześnie, z mocy ust. 2, uczestniczy on w pokrywaniu strat spółdzielni do wysokości zadeklarowanych udziałów. Wobec faktu, że przepisy prawa spółdzielczego stosuje się do spółdzielczych kas oszczędnościowo-kredytowych wyłącznie w zakresie, w jakim ustawa o skok nie reguluje danej kwestii, uznać należy, że art. 26 ust. 3 tejże ustawy wyłącza stosowanie art. 19 ust. 2 prawa spółdzielczego. Brak jest natomiast w ustawie o skok przepisu, który można by uznać za lex specialis w stosunku do art. 19 ust. 3 prawa spółdzielczego. W konsekwencji przedmiotowy przepis stosuje się wprost do (...), co daje asumpt do wniosku, że wierzyciel kasy nie ma roszczenia w stosunku do jej członka, który wprawdzie według statutu ponosi zwiększoną odpowiedzialność za straty, to jednocześnie odpowiedzialność ta zachodzi w relacji wewnętrznej ( pro foro interno). Powyższe oznacza, iż w przypadku uznania żądania powoda za zasadne, syndyk pełniłby rolę niejako pośrednika, który po otrzymaniu środków pieniężnych zasądzonych wyrokiem przekazałby je następnie na spłatę wierzycieli, co stanowiłoby jaskrawe naruszenie art. 19 ust. 3 prawa spółdzielczego.

Mając powyższe na względzie, Sąd oddalił powództwo w całości.