Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 3 kwietnia 2019 r.

Sąd Apelacyjny w Krakowie – I Wydział Cywilny

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 3 kwietnia 2019 r. w Krakowie na rozprawie

sprawy z powództwa (...) sp. z o. o. w R.

przeciwko Zakonowi (...) w K.

o zapłatę

na skutek apelacji strony powodowej

od wyroku Sądu Okręgowego w Krakowie

z dnia 31 stycznia 2018 r. sygn. akt IX GC 1161/16

uchyla zaskarżony wyrok w punktach III i IV i sprawę w tym zakresie przekazuje Sądowi Okręgowemu w Krakowie do ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia o kosztach postępowania apelacyjnego.

SSA Sławomir Jamróg SSA Marek Boniecki SSO Wojciech Żukowski

Sygn. akt I AGa 367/18

UZASADNIENIE

(...) spółka z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w R. wniosła o zasądzenie od strony pozwanej Zakonu (...)w K. kwoty 342.868,10 zł wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie liczonymi od dnia 9 marca 2013 r. do dnia zapłaty oraz o zasądzenie kosztów procesu.

W uzasadnieniu pozwu strona powodowa wyjaśniła, że strony zawarły w dniu 1 czerwca 2009 r. umowę, na podstawie której strona powodowa zobowiązała się wykonać roboty polegające na konserwacji i odtworzeniu więźby dachowej i adaptacji poddasza klasztoru(...) w R., budowie dwóch skrzydeł konwentu klasztornego oraz budowie ogrodów wraz z małą architekturą nad istniejącym parkingiem. Strona powodowa wykonała powyższe roboty i wystawiła fakturę końcową nr (...). Do zapłaty za wykonane prace pozostała kwota 357.440 zł, którą strona pozwana jednostronnie zatrzymała tytułem zabezpieczenia jej roszczeń z tytułu gwarancji. Strona pozwana nie była upoważniona do zatrzymania jakiejkolwiek kwoty, albowiem umowa przewidywała jedynie wystawienie gwarancji przez bank lub ubezpieczyciela. Strona powodowa przyznała, że strony prowadziły rozmowy w sprawie zastąpienia dokumentu gwarancji zatrzymaniem części wynagrodzenia, ale strona pozwana ostatecznie uznała, że konieczne jest wystawienie gwarancji ubezpieczeniowej lub bankowej. W konsekwencji strona powodowa uzyskała dokument gwarancji ubezpieczeniowej i wezwała stronę pozwaną do jego odbioru zastrzegając, że wydanie dokumentu uzależniła od zapłaty zaległego wynagrodzenia. Pomimo tego strona pozwana nie dokonała zapłaty. Ponadto w dniu 28 marca 2014 r. strony zawarły porozumienie z podwykonawcą, na mocy którego roszczenie strony powodowej o zapłatę wynagrodzenia zostało pomniejszone o kwotę 14.571,90 zł, która miała zostać rozliczona między podwykonawcą a stroną pozwaną. Porozumienie stanowiło jednocześnie uznanie długu względem strony powodowej.

W piśmie z dnia 11 kwietnia 2016 r. strona powodowa cofnęła pozew w zakresie kwoty 1.440 zł i w konsekwencji wniosła o zasądzenie od strony powodowej na jej rzecz kwoty 341.428,10 zł z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 9 marca 2013 r. do dnia zapłaty. W uzasadnieniu strona powodowa podniosła, że ograniczenie powództwa wynikało z faktu, że wobec zmiany stawki podatku VAT strona pozwana nadpłaciła kwotę 1.440 zł. Strona powodowa podniosła również, że strony łączyła umowa z 15 sierpnia 2010 r., na podstawie której strona powodowa miała wykonać nawierzchnię parkingu z oświetleniem- w ramach tej umowy strona pozwana również nieterminowo regulowała zobowiązania. Strona powodowa podtrzymała stanowisko, że zatrzymana przez stronę pozwaną kwota była należna stronie powodowej na podstawie umowy z 1 czerwca 2009 r. (strona powodowa wprawdzie wskazała na umowę z 20 września 2009 r., co stanowiło jednak oczywistą omyłkę, sprostowaną w piśmie przygotowawczym z dnia 12 września 2017r.).

Postanowieniem z 22 kwietnia 2016 r. Sąd umorzył postępowanie w zakresie kwoty 1.440 zł.

W dniu 28 czerwca 2016 r. Sąd Okręgowy wydał nakaz zapłaty w postępowaniu upominawczym (sygn. akt (...)), którym uwzględnił powództwo.

Strona pozwana zaskarżyła w całości nakaz zapłaty sprzeciwem. Strona pozwana wniosła o oddalenie powództwa w całości i o zasądzenie od strony powodowej na jej rzecz kosztów procesu.

W uzasadnieniu strona pozwana przyznała fakt zawarcia umowy ze stroną powodową. Strona pozwana powołała się na wzajemne ustalenia, skutkiem których obowiązek przedłożenia gwarancji bankowej lub ubezpieczeniowej strony zamieniły na zatrzymanie kwoty objętej pozwem, jako kaucji gwarancyjnej , zwrot kaucji miał nastąpić w wypadku przedstawienia zgodnie z §21 umowy z dnia 1 czerwca 2009r. gwarancji dobrego wykonania robót. Ponadto podniosła, że strona powodowa nie była uprawniona do naliczenia odsetek- odsetki mogłyby być naliczone dopiero po wydaniu stronie pozwanej dokumentu gwarancji.

Odnosząc się do stanowiska pozwanej zawartego w sprzeciwie strona powodowa w piśmie przygotowawczym z dnia 5 czerwca 2017 r. przyznała, że strony prowadziły negocjacje i uzgodniły zamianę dokumentu gwarancji na gotówkę , która jednocześnie zmniejszy zadłużenie strony pozwanej. Negocjacje jednak nie wstrzymały wymagalności zapłaty należności. Doszło do zawarcia porozumienia w dniu 12 czerwca 2013r. podczas spotkania w R. , jednak strona pozwana zerwała to porozumienie występując z żądaniem zapłaty kary umownej z tytułu braku dokumentu bankowego zabezpieczenia. W konsekwencji strona powodowa uzyskała dokument gwarancji, okazała go stronie pozwanej, a ta pomimo tego nie zwróciła zatrzymanego wynagrodzenia. Strona powodowa wskazała, że złożyła ponadto wniosek do Sądu o wyrażenie zgody na przyjęcie do depozytu sądowego dokumentu gwarancji. Zdaniem strony powodowej jeżeli doszło do odstąpienia od porozumienia to strona pozwana powinna zapłacić wynagrodzenie (k. 99/2).

W piśmie przygotowawczym z 11 sierpnia 2017 r. strona pozwana wniosła o odrzucenie powództwa w zakresie odsetek (k109) , a w pozostałym zakresie (względnie w całości w razie braku odrzucenia powództwa) wniosła o oddalenie powództwa. W uzasadnieniu strona pozwana podniosła, że przed Sądem Okręgowym toczyło się postępowanie pod sygn.(...) w którym strona powodowa domagała się zapłaty m. in. odsetek od należności wynikającej z faktury nr (...). Z tej przyczyny powództwo w zakresie odsetek powinno być odrzucone. Wynagrodzenie wynikające z faktury VAT nr (...) zostało natomiast uregulowane, tak samo, jak całe wynagrodzenie wynikające z umowy z 1 czerwca 2009 r., co potwierdził również Sąd w uzasadnieniu wyroku wydanego w sprawie pod sygn. (...) i co przyznała również strona powodowa w uzasadnieniu pozwu w tamtej sprawie. W konsekwencji powództwo w zakresie należności głównej powinno być oddalone.

W piśmie przygotowawczym z dnia 12 września 2017 r. strona powodowa oświadczyła, że zmodyfikowała żądanie pozwu w ten sposób, że wniosła o zasądzenie od strony pozwanej kwoty 341.428,10 zł wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie liczonymi od dnia 10 stycznia 2015 r. do dnia zapłaty. W uzasadnieniu strona powodowa podniosła, że w piśmie procesowym z dnia 11 kwietnia 2016 r. uzupełniła pozew o dodatkowe okoliczności dotyczące innej umowy łączącej strony z dnia 15 sierpnia 2010 r. Łączna suma wynagrodzenia strony powodowej wynikającego z umów łączących strony, tj. z umowy z 1 czerwca 2009 r. i z 15 sierpnia 2010 r. wyniosła 24.563.862,51 zł, a strona pozwana dotychczas zapłaciła kwotę 24.222.434,41 zł. Strona powodowa wskazała, że różnica w wysokości 341.428,10 zł stanowiła wartość zatrzymanej kaucji gwarancyjnej. Strona powodowa podniosła ponadto, że strona pozwana dokonując przelewu z dnia 21 sierpnia 2013 r. wskazała sposób rozliczenia w ten sposób, że ostatecznie całość wynagrodzenia wynikającego z umowy z 15 sierpnia 2010 r. została uregulowana, a do zapłaty pozostała część wynagrodzenia wynikającego z umowy z 1 czerwca 2009 r. w związku z zatrzymaną kaucją gwarancyjną. Strona powodowa oświadczyła również, że błędnie sformułowała pozew w sprawie (...) określając go, jako pozew o odsetki. Niemniej jednak z uzasadnienia tamtego pozwu wynikało, że strona pozwana nie uregulowała w pełni należności głównej.

W piśmie przygotowawczym z dnia 13 października 2017 r. strona pozwana zajęła stanowisko, że przedmiotem niniejszej sprawy było roszczenie wynikające z faktury nr (...) wystawionej na podstawie umowy z 1 czerwca 2009 r., a zatem bez znaczenia były twierdzenia strony powodowej odnoszące się do innej umowy. Niedopuszczalne byłoby przy tym objęcie postępowaniem innych roszczeń w miejsce roszczeń dochodzonych pozwem (doszłoby bowiem do zmiany podstawy faktycznej). Strona pozwana zarzuciła stronie powodowej dowolne przyjęcie kwalifikacji dokonywanych wpłat- strona pozwana dokonując wpłat podawała dokładnie, z jakiego tytułu dokonywała płatności. W konsekwencji strona pozwana w całości uregulowała wynagrodzenie wynikające z faktury VAT nr (...).

W piśmie przygotowawczym z dnia 20 listopada 2017 r. strona powodowa podtrzymała twierdzenia, ze doszło do zawarcia porozumienia co do sposobu rozliczeń, z których miało wynikać, że do zapłaty na rzecz strony powodowej pozostanie kwota 356000 zł w związku z kaucja zabezpieczającą wynikająca z umowy z dnia 1 czerwca 2009r (k.189/2). Strona powodowa z ostrożności procesowej, „na wypadek nieuwzględnienia argumentacji co do zarzutu spełnienia świadczenia z umowy z 1 czerwca 2009 r. wniosła o uwzględnienie powództwa na podstawie braku zapłaty całości należności z umowy z 15 sierpnia 2010 r.”.

Na rozprawie w dniu 20 grudnia 2017 r. strona powodowa podniosła, że w piśmie z 20 listopada 2017 r. rozszerzyła podstawę faktyczną powództwa, a ponadto podała , że już w piśmie procesowym z dnia 11 kwietnia 2016 r. wskazywała na taką podstawę faktyczną powództwa.

W piśmie przygotowawczym z dnia 27 grudnia 2017 r. strona powodowa podtrzymała żądanie zapłaty kwoty 341428,10zł doprecyzowując podstawę faktyczną i wskazując, że kaucja gotówkowa została zapłacona przez stronę powodową poprzez zatrzymanie przez pozwaną wynagrodzenia należnego stronie powodowej z tytułu umowy o wykonanie nawierzchni parkingu z dnia 15 sierpnia 2010 r., Za te prace strona powodowa nie otrzymała wynagrodzenia . Strony zgodziły się wówczas na kompensatę zapłaty za kaucje gwarancyjną. Porozumienie było honorowane do czasu wystąpienia o zapłatę kary umownej. Wówczas strona powodowa dużym kosztem spełniła obowiązek udzielenia gwarancji. Od tego czasu Zakon posiada podwójne zabezpieczenie. Z tej przyczyny powód zażądał zwrotu kwoty 341428,10zł pełnomocnik strony powodowej ostatecznie jednak oświadczył, że strona powodowa podtrzymała stanowisko , że żądana kwota należna jest z tytułu umowy(...)jednak podstawę dochodzenia może stanowić także umowa z dnia 15 sierpnia 2010r., co jednak nie stanowi rozszerzenia roszczenia ani zmiany podstawy faktycznej powództwa i nadal przedmiotem żądania jest zwrot środków zatrzymanych przez stronę pozwaną na poczet kaucji gwarancyjnej . Nawet przy przyjęciu, że , ze zatrzymana kwota pochodziła z umowy z dnia 15 sierpnia 2010r. to nadal jest należna w związku z realizacja umowy z dnia 1 czerwca 2009r. nadal więc przedmiotem sporu jest żądanie zwrotu kwoty zatrzymanej jako zabezpieczenie roszczeń z tytułu rękojmi i gwarancji z umowy z dnia 1 czerwca 2009r.(k.197-198)

W piśmie z dnia 15 stycznia 2018 strona powodowa dodatkowo powołała się na upływ w dniu 5 stycznia 2018r. upływ terminu gwarancji dla inwestycji (...) wynikający z umowy z dnia 1 czerwca 2009r. i wezwanie z dnia 10 stycznia 2018r. o zwrot kaucji.

Wyrokiem z dnia 31 stycznia 2018 r. sygn. akt IX GC 1161/16 Sad Okręgowy w Krakowie umorzył postepowanie w zakresie odsetek ustawowych za opóźnienie od kwoty 341.428,10 zł za okres od dnia 9 marca 2013 r. do dnia 9 stycznia 2015 r. (pkt II) , odmówił odrzucenia pozwu w zakresie odsetek ustawowych za opóźnienie (pt II), oddalił w pozostałym zakresie powództwo 9pkt III) i zasądził ; od strony powodowej na rzecz strony pozwanej kwotę 15.493 zł tytułem kosztów procesu (pkt IV).

Podstawę tego rozstrzygnięcia stanowił następujący stan faktyczny:

Strony zawarły w dniu 1 czerwca 2009 r. umowę, na podstawie której strona powodowa zobowiązała się wykonać prace polegające na konserwacji i odtworzeniu więźby dachowej i adaptacji poddasza klasztoru (...) w R., budowie dwóch skrzydeł konwentu klasztornego oraz budowie ogrodów wraz z małą architekturą nad istniejącym parkingiem. Za wykonanie przedmiotu umowy strona powodowa miała otrzymać ryczałtowe wynagrodzenie w wysokości 23.788.780 zł brutto. Strona powodowa udzieliła stronie pozwanej 5- letniej gwarancji od daty odbioru końcowego. Zgodnie z § 21 umowy strona powodowa miała przekazać stronie pozwanej dokument gwarancji dobrego wykonania w terminie 14 dni od podpisania umowy. Strona powodowa nie wydała stronie pozwanej dokumentu gwarancji w powyższym terminie, ani w toku realizacji prac objętych umową.

Strona powodowa wykonała prace objęte umową. W okresie od 28 grudnia 2012 r. do 4 stycznia 2013 r. były prowadzone czynności odbiorowe, zakończone pisaniem protokołu odbioru końcowego.

W dniu 31 grudnia 2012 r. strona powodowa wystawiła stronie pozwanej końcową fakturę VAT nr (...) na kwotę 968.336,22 zł.

Strony łączyła również umowa z 15 sierpnia 2010 r., na podstawie której strona powodowa zobowiązała się wykonać nawierzchnię parkingu pod płytą ogrodów wraz z oświetleniem za wynagrodzeniem ryczałtowym w wysokości 320.000 zł netto.

Przed Sądem Okręgowym I Wydziałem Cywilnym toczyło się postępowanie pod sygn. akt(...) z powództwa (...) sp. z o.o. z siedzibą w R. przeciwko stronie pozwanej Zakonowi(...) w K. o zapłatę kwoty 212.397,94 zł wraz z odsetkami.

Strona pozwana uregulowała przelewami należność wynikającą z faktury VAT nr (...) w następujący sposób:

- w dniu 16 lipca 2013 r. przelała kwotę 100.000 zł,

- w dniu 17 lipca 2013 r. przelała kwotę 100.000 zł,

- w dniu 23 lipca 2013 r. przelała kwotę 200.000 zł,

- w dniu 1 sierpnia 2013 r. przelała kwotę 568.336,22 zł.

W tytule każdego z przelewów strona pozwana wskazała fakturę VAT nr (...).

Pomimo uregulowania należności wynikających z faktury VAT nr (...) strona pozwana złożyła oświadczenie w piśmie z dnia 21 sierpnia 2013 r., z którego wynikało, że wpłata na poczet należności wynikającej z umowy z 15 sierpnia 2010 r. została w części zatrzymana na poczet kaucji gwarancyjnej wynikającej z umowy z 1 czerwca 2009 r.

W dniu 28 marca 2014 r. strony zawarły porozumienie, w którym strony oświadczyły, że strona pozwana zatrzymała kwotę 356.000 zł tytułem zabezpieczenia roszczeń względem strony powodowej dotyczących rękojmi i gwarancji robót wykonanych na podstawie umowy z 1 czerwca 2009 r.

W sprawie toczącej się pod syn. akt(...)pozew został wniesiony w dniu 23 stycznia 2014 r. Strona powodowa domagała się w tamtej sprawie zapłaty kwoty 212.397,94 zł z odsetkami. W uzasadnieniu pozwu podniosła, że strona pozwana uregulowała z opóźnieniem m. in. wynagrodzenie wynikające z faktury VAT nr (...) (strona powodowa potwierdziła następujące wpłaty na poczet tej faktury:

- w dniu 16 lipca 2013 r. w wysokości 100.000 zł,

- w dniu 17 lipca 2013 r. w wysokości 100.000 zł,

­- w dniu 24 lipca 2013 r. w wysokości 200.000 zł,

- w dniu 1 sierpnia 2013 r. w wysokości 568.336,22 zł).

Żądanie pozwu obejmowało m. in. odsetki z tytułu nieterminowego uregulowania należności wynikającej z faktury VAT nr (...).

W odpowiedzi na pozew strona pozwana potwierdziła fakt zapłaty należności wynikającej z faktury VAT nr (...).

Przedmiotem sporu było, czy zapłata została dokonana w terminie.

Wyrokiem z dnia 3 lutego 2015 r. Sąd Okręgowy w K.I Wydział Cywilny uwzględnił w całości powództwo zasądzając od strony pozwanej na rzecz strony powodowej kwotę 212.397,94 zł z odsetkami. Na skutek apelacji Sąd Apelacyjny w K. I Wydział Cywilny wyrokiem z 20 października 2015 r. (sygn. akt(...)) zmienił wyroku Sądu Okręgowego z 3 lutego 2015 r. w ten sposób, że kwotę 212.397,94 zł obniży do kwoty 200.747,48 zł. W uzasadnieniu każdego z wyroków Sąd ustalił, że faktura nr (...) została uregulowana w całości przez stronę pozwaną w kwotach i datach wynikających z uzasadnienia pozwu. W konsekwencji zasądzono od strony pozwanej m. in. skapitalizowane za opóźnienie w zapłacie należności wynikającej z faktury VAT nr (...).

Strona powodowa ostatecznie uzyskała ubezpieczeniową gwarancję usunięcia wad i usterek na zasadach wynikających z umowy z 1 czerwca 2009 r. do kwoty 357.440,50 zł.

Sąd Okręgowy zwrócił uwagę, że treść pisma strony pozwanej z 21 sierpnia 2013 r. i tytułu przelewu z tej samej daty oraz porozumienia z 28 marca 2014 r. należało zinterpretować w kontekście dat ich sporządzenia i stanowisk procesowych stron i ustaleń Sądu w sprawie toczącej się pod sygn. akt (...)

Sąd Okręgowy wskazał, że umorzył postępowanie w zakresie odsetek ustawowych za opóźnienie od kwoty 341.428,10 zł za okres od 9 marca 2013 r. do dnia 9 stycznia 2015 r., albowiem strona powodowa cofnęła w tym zakresie powództwo w piśmie z 12 września 2017 r., a strona pozwana ostatecznie na rozprawie w dniu 31 stycznia 2018 r. wyraziła zgodę na cofnięcie powództwa w tym zakresie. Sąd uznał cofnięcie powództwa w tym zakresie za dopuszczalne. W konsekwencji stosownie do art. 355 § 1 kpc w zw. z art. 203 § 1 kpc należało umorzyć postępowanie.

Nadto Sąd pierwszej instancji wskazał również, że wiąże go na podstawie art. 365 § 1 k.p.c. prawomocny wyrok w wydany w sprawie pod sygn.(...) , który stosownie do art. 366 k.p.c. miał powagę rzeczy osądzonej pomiędzy stronami.

Zdaniem Sądu przeprowadzenie dowodu z zeznań świadków i stron było zbędne. Zeznania miały bowiem dotyczyć zapłaty należności wynikającej z faktury VAT nr (...) na podstawie umowy z 1 czerwca 2009 r., w tym okoliczności dotyczących wymagalności roszczenia w związku z ustaleniami stron co do zatrzymania na poczet kaucji gwarancyjnej (zeznania powołane w pozwie i sprzeciwie), a także braku wad (zeznania powołane w piśmie z 12 września 2017 r.). Skoro zaś Sąd ustalił, że strona pozwana zapłaciła w całości wynagrodzenie wynikające z tej faktury, to słuchanie świadków i stron było zbędne .

Zdaniem Sądu Okręgowego przedmiotem sporu i rozstrzygnięcia było żądanie zasądzenia kwoty 341.428,10 zł wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie liczonymi od dnia 10 stycznia 2015 r. do dnia zapłaty.

Interpretując oświadczenia strony powodowej Sąd Okręgowy uznał więc, że przedmiotem rozpoznania było żądanie zapłaty część wynagrodzenia wynikającego z umowy z 1 czerwca 2009 r. i wystawionej na podstawie tej umowy faktury VAT nr (...). Wbrew twierdzeniom strony powodowej z treści pisma procesowego z 11 kwietnia 2016 r. nie sposób wyprowadzić wniosku, że żądanie pozwu miało rzekomo wynikać z innej umowy, tj. z umowy z dnia 15 sierpnia 2010 r. Wprawdzie w piśmie procesowym z dnia 11 kwietnia 2016 r. została powołana umowa z 15 sierpnia 2010 r., ale w kontekście mającym dodatkowo wykazać, że żądanie pozwu było zasadne i wynikało z umowy z 1 czerwca 2009 r. W ostatnim zdaniu tego pisma procesowego- przy uwzględnieniu oczywistej omyłki sprostowanej przez stronę powodową w piśmie z 12 września 2017 r.- strona powodowa jednoznacznie potwierdziła, że „zatrzymana kwota” (czyli objęta pozwem) wynikała z umowy z 1 czerwca 2009 r. Twierdzenia zatem strony powodowej- podniesione w toku postępowania- zgodnie z którym rzekomo już w pozwie (a ściślej w piśmie procesowym z 11 kwietnia 2016 r.) uzasadniała żądanie pozwu również umową z 15 sierpnia 2010 r. były bezpodstawne. Powoływanie się przez stronę powodową w toku niniejszego procesu na umowę z dnia 15 sierpnia 2010 r., z której mogłaby wynikać podstawa do żądania zapłaty wynagrodzenia w wysokości 341.428,10 zł, stanowiło w istocie powoływanie się na nową podstawę faktyczną niemającą związku z pierwotną podstawą faktyczną wynikającą z umowy z 1 czerwca 2010 r. Każda z umów obejmowała inny przedmiot świadczenia. Podanie podstawy faktycznej związanej z umową z 15 sierpnia 2010 r. nie mogło zatem być uznane przez Sąd za uzupełnienie czy sprecyzowanie podstawy faktycznej żądania pozwu. Ewentualna zmiana powództwa (zmiana podstawy faktycznej powództwa) z uwagi na brak ciągłości (związku) z pierwotną podstawą faktyczną byłaby niedopuszczalna. W konsekwencji strona powodowa, powołując się na inne fakty (inna podstawę faktyczna związaną z inna umową) powinna wystąpić stosownie do art. 193 § 2 kpc z nowym roszczeniem (wynikającym z umowy z 15 sierpnia 2010 r.) zamiast lub obok roszczenia dotychczasowego (wynikającego z umowy z 1 czerwca 2009 r.), czego jednak nie uczyniła i to pomimo jednoznacznego zobowiązania ze strony Sądu na rozprawie w dniu 20 grudnia 2017 r. do sprecyzowania stanowiska strony powodowej zwłaszcza, czy strona powodowa występuje z nowym roszczeniem.

W tych okolicznościach Sąd nie mógł, tak jakby oczekiwała tego strona powodowa, dokonać kompleksowego, rachunkowego rozliczenia stron bez względu na to, z której umowy wynikało roszczenie strony powodowej.

Skoro więc żądanie pozwu wynikało z faktury VAT nr (...) wystawionej na podstawie umowy z 1 czerwca 2009 r. to zdaniem Sądu pierwszej instancji zostało ono w całości uregulowane przez stronę pozwaną w dniu 16 lipca 2013 r. (przelew100.000 zł), w dniu 17 lipca 2013 r. (przelew kwotę 100.000 zł),

w dniu 23 lipca 2013 r. (przelew na kwotę 200.000 zł), w dniu 1 sierpnia 2013 r. (przelew na kwotę 568.336,22 zł). Po dokonaniu powyższych wpłat strony wprawdzie czyniły pewne ustalenia (co wynika : z pisma strony pozwanej z 21 sierpnia 2013 r., tytułu przelewu z 21 sierpnia 2013 r. oraz porozumienia z 28 marca 2014 r.) mogące świadczyć o zamiarze zatrzymania kwoty 356.000 zł tytułem kaucji gwarancyjnej z umowy z 1 czerwca 2009 r. i zaliczenia dokonanej już wpłaty w tej części (wpłata pierwotnie dokonana na poczet wynagrodzenia z faktury nr (...)) na poczet wynagrodzenia z umowy z 15 sierpnia 2010 r. Niemniej jednak Sąd zwraca uwagę, że w międzyczasie, tj. w dniu 23 stycznia 2014 r. strona powodowa wytoczyła powództwo (sygn.(...)), w którym żądała m. in. zapłaty odsetek za opóźnienie w zapłacie wynagrodzenia wynikającego z faktury nr (...) podnosząc jednoznacznie w uzasadnieniu pozwu, że zapłata należności z tej faktury została dokonana. Z uzasadnienia tamtego pozwu nie wynikało, że jakaś część wynagrodzenia z tej faktury nie została uregulowana. Następnie w toku procesu, czyli już nie tylko po dacie pisma strony pozwanej z 21 sierpnia 2013 r. i przelewu z 21 sierpnia 2013 r., ale również po dacie zawarcia porozumienia z 28 marca 2014 r. strona powodowa, a także strona pozwana, konsekwentnie podtrzymywały stanowisko, że zapłata wynagrodzenia wynikającego z faktury VAT nr (...) została dokonana w całości we wskazanych wyżej czterech częściach, a przedmiotem sporu było wyłącznie rozstrzygnięcie, czy wpłaty zostały dokonane w terminie, czy też strona pozwana popadła w opóźnienie i w konsekwencji czy strona powodowa mogła domagać się zapłaty odsetek. W toku tamtego procesu żadna ze stron nie podnosiła przeciwnych twierdzeń, tj. nie twierdziła, że wynagrodzenie wynikające z faktury VAT nr (...) nie zostało uregulowane w części z uwagi na ustalenia stron wynikające z pisma strony pozwanej z 21 sierpnia 2013 r. i porozumienia z 28 marca 2014 r. W konsekwencji ustalenia faktyczne poczynione przez Sąd w tamtej sprawie i rozstrzygnięcie Sądu potwierdziło, że wynagrodzenie wynikające z faktury VAT nr (...) zostało dokonane. Ponadto rozstrzygnięcie Sądu w tamtej sprawie odnosiło się do ustalenia zasadności naliczenia odsetek z tytułu opóźnienia w zapłacie wynagrodzenia wynikającego m. in. z przedmiotowej faktury VAT.

Nie sposób uznać, że strony dokonały zmiany zaliczenia wpłat dokonanych na poczet wynagrodzenia wynikającego z faktury VAT nr (...), ani że doszło do nowacji na podstawie porozumienia z 28 marca 2014 r. Stanowisko stron w sprawie (...)prowadziło do jednoznacznego wniosku, że ostatecznie, jaki i pierwotnie wpłaty dokonane przez stronę pozwaną zostały zaliczone na poczet wynagrodzenia wynikającego z faktury VAT nr (...) dotyczącej robót wykonanych na podstawie umowy z 1 czerwca 2009 r. Strona powodowa wnosząc pozew w niniejszej sprawie już po prawomocnym zakończeniu sprawy pod sygn.(...) wiedziała, że prawomocnie rozstrzygnięcie w tamtej sprawie (dotyczące skapitalizowanych odsetek) opierało się m. in. na ustaleniu, że wynagrodzenie wynikające z faktury VAT nr (...) zostało w całości uregulowane. Pomimo tego w niniejszej sprawie żądała zapłaty części wynagrodzenia z tej faktury. W konsekwencji należało oddalić powództwo (pkt III wyroku) albowiem wynagrodzenie wynikające z tej faktury zostało już uregulowane przez stronę pozwaną. W konsekwencji okazały się bez znaczenia okoliczności dotyczące rzekomego zatrzymania kaucji gwarancyjnej i wystawienia dokumentu gwarancji ubezpieczeniowej i związanej z tym rzekomo wymagalności roszczenia o zapłatę pozostałej części wynagrodzenia wynikającego z faktury VAT nr (...).

W pkt. III wyroku Sąd oddalił również żądanie zasądzenia odsetek od kwoty 341.428,10 zł (ograniczone żądanie obejmowało odsetki za okres od dnia 10 stycznia 2015 r.). Skoro należność główna (wynagrodzenie wynikające z faktury VAT nr (...) zostało uregulowane w czterech częściach, a ostatnia wpłata została dokonana w dniu 1 sierpnia 2013 r., to strona pozwana nie była w opóźnieniu w zapłacie należności w okresie od dnia 10 stycznia 2015 r.

Mając na uwadze powyższe rozważania zdaniem Sądu Okręgowego zbędne było przeprowadzenie dowodu z zeznań świadków i przesłuchania stron.

Sąd ten wskazał, że pierwotnie wpłaty w łącznej wysokości 968.336,22 zł zostały jednoznacznie uiszczone przez stronę pozwaną na poczet faktury VAT nr (...) wynikającej z umowy z 1 czerwca 2009 r. Następnie strony czyniły ustalenia mogące świadczyć o zarachowaniu części wpłaty na poczet wynagrodzenia z umowy z 15 sierpnia 2010 r. i zatrzymaniu części wynagrodzenia na poczet kaucji gwarancyjnej z umowy z 1 czerwca 2009 r. W dalszej kolejności toczyło się postępowanie pod sygn. akt (...) w którym stanowiska stron jednoznacznie potwierdzały, że wpłaty w łącznej wysokości 968.336,22 zł zostały zaliczone na poczet faktury VAT nr (...). W tych okolicznościach zachowanie strony powodowej, zgodnie z którym wytoczyła przedmiotowe powództwo (po zakończeniu sprawy pod sygn. (...)) twierdząc, że wynagrodzenie wynikające z faktury VAT nr (...) nie zostało w części uregulowane było nie tyle bezzasadne, co również nielogiczne i całkowicie sprzeczne ze stanowiskiem procesowym zajętym w sprawie(...). Jako podstawę rozstrzygnięcia o kosztach procesu Sąd Okręgowy wskazał art. 98 § 1 i 3 k.p.c.

Apelację od tego orzeczenia wniosła strona powodowa zaskarżając wyrok w całości i zarzucając:

1.naruszenie przepisów postępowania, które miało wpływ na wynik sprawy a to:

- art. 503 kodeksu postępowania cywilnego poprzez dopuszczenie wniosków dowodowych strony pozwanej złożonych w piśmie z dnia 11 sierpnia 2017 _r., przeszło rok po złożeniu sprzeciwu od nakazu zapłaty a strona pozwana me wskazała okoliczności dla których podniesione zarzuty zostały pominięte w sprzeciwie od nakazu zapłaty;

- art. 187 k.p.c. poprzez nieuwzględnienie w podstawach faktycznych pozwu całości okoliczności przytoczonych przez stronę powodową;

- art. 227 k.p.c. poprzez nieustalenie stanowisk stron co do wzajemnych rozliczeń na skutek oddalenia wniosków dowodowych strony powodowej w zakresie przesłuchania świadków oraz przesłuchania Stron, co uniemożliwiło przedstawienie uzgodnień stron co do zatrzymanej kwoty stanowiącej przedmiot sporu;

- art. 192 k.p.c. poprzez pominięcie wśród podstaw faktycznych żądania dowodów i okoliczności przytoczonych przez stronę powodową przed doręczeniem odpisu pozwu stronie pozwanej;

- art. 232 k.p.c. wobec błędnej oceny zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego;

- art. 316 k.p.c. poprzez nierozstrzygnięcie istoty sprawy;

- art. 365 k.p.c. poprzez uznanie, że Sąd związany jest uzasadnieniem pozwu _w innej sprawie cywilnej oraz uzasadnieniem rozstrzygnięcia w innej sprawne cywilnej

2. naruszenie przepisów materialnych poprzez ich błędną wykładnie względnie właściwe zastosowanie, to jest:

- art. 65 kodeksu cywilnego poprzez nieuwzględnienia oświadczeń woli złożonych w imieniu strony pozwanej co do sposobu zaliczenia kwoty stanowiącej przedmiot sporu;

- art. 451 k.c. na skutek nieuwzględnienia sposobu zaliczenia dokonanych wpłat w sposób wskazany przez pozwanego;

- normy art. 917 k.c. wobec pominięcia postanowień porozumienia Stron 2 dnia 28 marca 2014 r.

- art. 506 k.c. poprzez odmowę jego zastosowania oraz nieuwzględnienie faktu zawarcia przez Strony porozumienia z dnia 28 marca 2014 r. w przedmiocie wzajemnych rozliczeń;

Strona powodowa wniosła o zmianę zaskarżonego orzeczenia oraz zasądzenie od pozwanego na rzecz powoda kwoty 341428,10 zł z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 28 marca 2014r. ewentualnie o uchylenie wyroku i przekazanie sprawy Sądowi Okręgowemu do ponownego rozstrzygnięcia a także o zasadzenie od pozwanego na rzecz powódki kosztów postępowania wywołanego apelacją w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przypisanych.

Strona pozwana wniosła o oddalenie apelacji i o zasądzenie kosztów procesu

Rozpoznając apelację Sąd drugiej instancji uznał za własne ustalenia Sądu Okręgowego co do faktu zawarcia obu umów i przebiegu procesu toczącego się między stronami o zapłatę odsetek, odmiennie jednak oceniając przedmiot niniejszego procesu i zważył co następuje:

W pierwszej kolejności nie można podzielić stanowiska strony powodowej, że doszło do sprekludowania zarzutów i dowodów. Zgodnie z art. 503 k.p.c. Sąd pomija twierdzenia i dowody, których strona nie powołała w sprzeciwie od nakazu zapłaty, chyba że m.in. uwzględnienie spóźnionych twierdzeń i dowodów nie spowoduje zwłoki w rozpoznaniu sprawy . Przeprowadzenie dowodów z dokumentów, które są składane do akt sprawy z natury rzeczy nie powoduje przewłoki postepowania. Uwzględnienie więc twierdzeń zawartych w piśmie z dnia 11 sierpnia 2017r. i przeprowadzenie dowodu z dokumentów dołączonych do tego pisma, nie mogło spowodować przewłoki, w sytuacji dalej prowadzonego postępowania. Przedłożenie zaś dowodów z dokumentów wskazujących na zapłatę należności z faktury wskazanej w pozwie, z których według strony powodowej miały pochodzić środki na pokrycie kaucji czyniłoby bezprzedmiotowym prowadzenie dowodów na okoliczność treści negocjacji stron, jednak tylko w sytuacji w sytuacji gdyby spór ograniczał się jedynie do kwestii zapłaty wynagrodzenia z umowy z dnia 1 czerwca 2009r.

Podstawa faktyczna powództwa obejmowała jednak szersze okoliczności faktyczne, które zdaniem strony powodowej uzasadniały żądanie z punktu widzenia prawa materialnego.

Treść żądania- ocenianego także w aspekcie podstawy faktycznej powództwa- wskazuje, że przedmiotem roszczenia było w istocie żądanie zwrotu kwoty zatrzymanej według powoda przez pozwaną, tytułem kaucji gwarancyjnej, mającej stanowić zastępcze zabezpieczenia do czasu ustanowienia zabezpieczenia określonego w §21 umowy z dnia 1 czerwca 2009r. Powołanie w podstawie faktycznej , że należność ta stanowi pozostałą część wynagrodzenia z faktury VAT nr (...) związane było z treścią powoływanego przez stronę powodową porozumienia z dnia 28 marca 2014r. (k30). Przeczy temu stanowisko strony powodowej w sprawie (...)jednakże ocena tego stanowiska mogła być dokonana po przeprowadzeniu postępowania dowodowego mającego na celu ustalenie woli stron co do sposobu rozliczeń, w tym także w kwestii zabezpieczenia prawidłowego wykonania robót, co jest akcesoryjne względem samego wykonania robót budowlanych. Podstawa powództwa obejmowała ponadto także porozumienie z dnia 12 czerwca 2013r.(k-4), które miało określać sposób ustanowienia gotówkowego zabezpieczenia jak i w tej podstawie mieściło się zawiadomienie strony pozwanej o zatrzymaniu kwoty na poczet gwarancji. To właśnie ta wskazana podstawa faktyczna wyznacza zakres rozstrzygnięcia.

Także strona pozwana nie miała wątpliwości, że przedmiotem żądania jest kwota mająca zastąpić zgodnie z porozumieniem obowiązek udzielenia gwarancji skoro w sprzeciwie podnosiła , ze zwrot kaucji gwarancyjnej może nastąpić po zrealizowaniu przez powoda obowiązku przedstawienia gwarancji określonej w § 21 umowy.

Wbrew więc stanowisku Sądu pierwszej instancji dokonanie oceny zasadności czy strona powodowa powinna zapłacić należność dochodzona pozwem nie może ograniczać się tylko do oceny obowiązku zapłaty z tytułu zapłaty z faktury VAT nr (...)/ lecz musi być powiązana z ocena treści i wykładnią woli stron co do sposobu zabezpieczenia, jego pokrycia i wymagalności zwrotu.

Sąd Apelacyjny zwraca bowiem uwagę, że umowa kaucji gwarancyjnej może przybrać postać odrębnej umowy albo dodatkowego zastrzeżenia zawartego następstwie umowy o roboty budowlane. Obowiązek zwrotu kaucji wówczas odrywa się od obowiązku zapłaty wynagrodzenia . W tym przypadku obie strony twierdziły , że toczyły się negocjacje i wynik tych negocjacji ma znaczenie z punktu widzenia oceny czy doszło do przeniesienia własności środków pieniężnych na utworzenie kaucji ewentualnie innego sposobu pokrycia np. w drodze potrącenia z należnością strony powodowej wynikająca z umów powoływanych przez stronę powodową czy innego umówionego sposobu pokrycia (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 7 kwietnia 2017 r sygn. akt V CSK 428/16). Jest to istotne szczególnie w aspekcie powołania się w toku sporu na oświadczenie przedstawiciela Zakonu z dnia 21 sierpnia 2013r. (k.25) , które stanowiło odpowiedź na wezwanie z dnia 7 sierpnia 2013r. Porównanie obu pism wskazywało, że strona pozwana zatrzymała część należności strony powodowej jakkolwiek nie z faktury VAT nr (...) lecz z faktury VAT (...)(k128). Takie oświadczenie prima facie wskazuje, że zatrzymano część wynagrodzenia z innej faktury niż wskazana w pozwie. Nie uchyla to jednak zasadności żądania zwrotu kaucji. Wyjaśnienia wymaga w jakim charakterze działał O. R. K. składając oświadczenia o pokryciu kaucji gwarancyjnej, który reprezentował w toku procesu inwestycyjnego zarówno stronę pozwaną jak i inną osobę prawa kanonicznego tj. Klasztor(...) w R.. Rzeczpospolita Polska uznaje osobowość prawną wszystkich instytucji kościelnych terytorialnych i personalnych, które uzyskały taką osobowość na podstawie przepisów prawa kanonicznego.

Trzeba zwrócić uwagę, że ta osoba , która reprezentowała Klasztor (...)w R. przy umowie z dnia 15 sierpnia 2010r. posługiwała się także przy tej umowie także pieczątką Zakonu(...) w K. przy podpisie zamawiającego i składała ona także stronie powodowej oświadczenia jako reprezentant Zakonu(...), w tym potwierdzające powstanie zabezpieczenia w formie kaucji mającej stanowić substrat gwarancji z umowy z dnia 1 czerwca 2009r. ( k.25, k 30,31 ). Nie są więc bez znaczenia podnoszone przez stronę powodową twierdzenia o trójstronnym porozumieniu.

Dla rozstrzygnięcia decydujący więc jest fakt i sposób pokrycia kaucji, która miała zabezpieczać dobre wykonanie umowy z dnia 1 czerwca 2009r. do czasu ustanowienia gwarancji określonej w §21 tej umowy. Wymaga to więc przeprowadzenia dowodów, które pozwolą na ocenę podstaw zobowiązania do zwrotu środków zatrzymanych na poczet kaucji, które powinny zostać zwrócone wobec ustanowienia gwarancji. Powoływanie się więc przez stronę powodową także na umowę z dnia 15 sierpnia 2010r może mieć znaczenie, w sytuacji gdy pokrycie kaucji zabezpieczającej prawidłowe wykonanie umowy z dnia 1 czerwca 2009r. nastąpiło środkami pieniężnymi, które był związane z wykonaniem tej umowy, co ani nie wyklucza powiązania roszczenia z umową z dnia 1 czerwca 2009 r. ani też odpowiedzialności strony pozwanej. Wiąże się to więc z potrzebą przeprowadzenia i oceny dowodów na okoliczności dotyczące treści porozumienia a w konsekwencji faktu i sposobu pokrycia kaucji w tym, czy i z jakich środków doszło do zabezpieczenia w formie kaucji i czy związane byłoby to z ewentualnym zaliczeniem, potrąceniem środków należnych stronie powodowej lub z nowacją zobowiązania. Należy jednak rozdzielić obowiązek zwrotu kaucji jako zabezpieczenia prawidłowego wykonania umowy określonej w pozwie od ewentualnego dokonywania obecnie próby uzyskania zaspokojenia należności z umowy z umowy dnia 15 sierpnia 2010r. Nie mieściła się bowiem w zakresie powództwa ocena zapłaty wynagrodzenia z tytułu zawarcia umowy z dnia 15 sierpnia 2010r. co wynikało po pierwsze z jasnego stanowiska strony powodowej o braku rozszerzenia żądania dodatkowo w aspekcie podniesienia zarzutu przedawnienia i roszczeń wzajemnych wynikających z nienależytego wykonania parkingu o jakich zeznawał świadek J. K. w sprawie i (...). W sytuacji jednak gdyby doszło do pokrycia kaucji gwarancyjnej dla zabezpieczenia roszczeń gwarancji wynikających z umowy zawartej ze stroną pozwaną z czerwca 2009r. to ocena roszczenia nie będzie zależna od wymagalności należności z faktur wystawianych w związku z realizacja poszczególnych umów lecz od wymagalności obowiązku zwrotu kaucji.

Prawomocny wyrok wydany w sprawie pod sygn. (...)wiązał Sąd rozpoznający niniejszą sprawę a także obie strony w zakresie tego co stanowiło przedmiot tamtego rozpoznania. Niewątpliwie więc przesądzona jest między stronami kwestia skutków opóźnienia, ale tylko w zapłacie wynagrodzenia i okresu tego opóźnienia jako podstawy naliczenia odsetek ustawowych dochodzonych w tamtym pozwem. Moc wiążącą uzyskuje bowiem rozstrzygnięcie o żądaniu w powiązaniu z jego podstawą faktyczną. W kolejnym postępowaniu sąd ma obowiązek przyjąć, że istotna z punktu widzenia zasadności żądania kwestia kształtowała się tak, jak to zostało rozstrzygnięte w prawomocnym wyroku (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 18 maja 2016 r. V CSK 603/15 LEX nr 2057364). Skuteczność materialnoprawna tamtego orzeczenia rozciąga się więc także na przesądzony w tamtym postępowaniu sposób zaliczania wpłat na poczet poszczególnych faktur z zastrzeżeniem jednak, że ta ocena dotyczy stanu faktycznego istniejącego w tamtej dacie. Nie uchyla to jednak możliwości dokonania odmiennej oceny sposobu zaliczania świadczeń, w wypadku gdy ujawnione zostaną okoliczności, które nie były wcześniej znane. Kwestia bowiem oceny obowiązku zwrotu kaucji nie jest tożsama z wymagalnością wynagrodzenia za poszczególne etapy umowy. Ponadto twierdzenia wyrażone w poprzedniej sprawie nie mogą być decydujące w sytuacji, jeżeli strona powodowa pozostawała w błędnym przekonaniu, że pokrycie kaucji nastąpiło ze środków, które miały być zapłacone z umowy z dnia 1 czerwca 2009r. a okaże się , że pokrycie tej kaucji nastąpiło na rzecz pozwanej z innych, należnych stronie powodowej środków pieniężnych.

Sąd pierwszej instancji ograniczając się jedynie do rozstrzygnięcia kwestii zapłaty za fakturę (...) , nie rozpoznał więc istoty sprawy. Nie da się bowiem ocenić sposobu pokrycia kaucji zaspokajanej w sposób bezgotówkowy bez oceny woli stron, stąd słuszny jest zarzut apelacji w tym zakresie. W konsekwencji Sąd Apelacyjny uchylił zaskarżony wyrok na podstawie art. 386§4 k.p.c. i przekazał sprawę Sadowi Okręgowemu do ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia o kosztach za instancję odwoławczą.

SSA Sławomir Jamróg SSA Marek Boniecki SSO Wojciech Żukowski