Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 14 maja 2019 r.

Sąd Apelacyjny w Białymstoku, III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący: SSA Alicja Sołowińska (spr.)

Sędziowie: SA Teresa Suchcicka

SA Dorota Elżbieta Zarzecka

Protokolant: Magda Małgorzata Gołaszewska

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 14 maja 2019 r. w B.

sprawy z odwołania E. Ł.

przeciwko Prezesowi Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego

o rentę rolniczą

na skutek apelacji wnioskodawcy E. Ł.

od wyroku Sądu Okręgowego w Białymstoku V Wydziału Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 14 grudnia 2018 r. sygn. akt V U 90/18

I.  oddala apelację;

II.  przyznaje radcy prawnemu K. K. wynagrodzenie z tytułu nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu w postępowaniu apelacyjnym w kwocie 120 (sto dwadzieścia) złotych powiększone o należny podatek od towarów i usług i nakazuje wypłacić tę kwotę ze Skarbu Państwa - Sądu Okręgowego w Białymstoku.

SSA Dorota Elżbieta Zarzecka SSA Alicja Sołowińska SSA Teresa Suchcicka

Sygn. akt: III AUa 65/19

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 15 grudnia 2017 r. Prezes Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego nie uwzględnił wniosku E. Ł. o prawo do renty rolniczej, gdyż Komisja Lekarska KRUS nie uznała wnioskodawcy za niezdolnego do pracy w gospodarstwie rolnym.

W odwołaniu od powyższej decyzji E. Ł. wniósł o jej zmianę, gdyż stan jego zdrowia czyni go niezdolnym do pracy w gospodarstwie rolnym.

W odpowiedzi na odwołanie Kasa Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego Oddział (...) w B. podtrzymała stanowisko zajęte w zaskarżonej decyzji i wniosła o oddalenie odwołania. Powoływała się na orzeczenie Komisji Lekarskiej , która nie stwierdziła niezdolności do pracy w gospodarstwie rolnym (...).

Sąd Okręgowy w Białymstoku wyrokiem z dnia 14 grudnia 2018 r. oddalił odwołanie E. Ł. oraz orzekł o kosztach nieopłaconej pomocy prawnej ustanowionej z urzędu.

Sąd Okręgowy ustalił że E. Ł. zaskarżoną decyzją odmówiono prawa do renty, gdyż zarówno Lekarz Orzecznik KRUS jak i Komisja Lekarska KRUS uznały go za zdolnego do pracy w gospodarstwie rolnym.

Mając na uwadze rodzaj rozpoznanych u wnioskodawcy schorzeń Sąd I instancji dopuścił dowód z opinii biegłych sądowych z zakresu neurologii, psychiatrii i psychologii. Biegli neurolog i psychiatra rozpoznali u odwołującego chorobę zwyrodnieniową kręgosłupa bez cech uszkodzenia korzeniowego oraz upośledzenie umysłowe w stopniu lekkim. W ocenie biegłych aktualne zaawansowanie schorzeń nie narusza sprawności organizmu w stopniu dającym podstawę do orzeczenia niezdolności do pracy w gospodarstwie rolnym. Także biegła sądowa psycholog rozpoznała u wnioskodawcy upośledzenie umysłowe w stopniu lekkim. Zdaniem biegłej nie czyni ono odwołującego niezdolnym do pracy w gospodarstwie rolnym.

E. Ł. zakwestionował powyższą opinię biegłej psycholog, składając do niej zastrzeżenia. Wobec tych zastrzeżeń Sąd Okręgowy dopuścił dowód z opinii uzupełniającej. Biegła psycholog podtrzymała dotychczasowe stanowisko. Ponownie wskazała, że całokształt funkcjonowania badanego wskazuje na obniżenie intelektu do stopnia upośledzenia w stopniu lekkim. Ponadto podkreśliła, iż badanie intelektu można wykonywać najwcześniej na rok po wykonaniu testu. Biegła posłużyła się badaniami z 1 września 2017r., a zatem aktualnymi.

Odwołujący złożył wniosek o dopuszczenie dowodu z opinii innego biegłego psychologa, ale Sąd Okręgowy oddalił ten wniosek uznając, że uzupełniona opinia biegłej psycholog zawiera wyczerpujące wyjaśnienia w zakresie wątpliwości odwołującego.

Sąd Okręgowy wskazał, że warunki przyznania prawa do renty rolniczej określa art. 21 ust.1 ustawy z dnia 20 grudnia 1990r. o ubezpieczeniu społecznym rolników. Zgodnie z tym przepisem renta rolnicza z tytułu niezdolności do pracy przysługuje ubezpieczonemu, który łącznie spełnia następujące warunki:

1)  podlegał ubezpieczeniu emerytalno-rentowemu przez wymagany okres, o którym mowa w ust.2;

2)  jest trwale lub okresowo całkowicie niezdolny do pracy w gospodarstwie rolnym;

3)  całkowita niezdolność do pracy w gospodarstwie rolnym powstała w okresie podlegania ubezpieczeniu emerytalno-rentowemu lub w okresach, o których mowa w art. 20 ust.1 pkt 1 i 2, lub nie później niż w ciągu 18 miesięcy od ustania tych okresów.

Biorąc pod uwagę, że biegli sądowi z zakresu trzech specjalności doszli do wniosku, że rozpoznane u E. Ł. schorzenia nie czynią go niezdolnym do pracy, wynik postępowania dowodowego przed Sądem Okręgowym świadczy o tym, że odwołujący nie jest osobą niezdolną do pracy w gospodarstwie rolnym.

Sąd Okręgowy wyjaśnił, że wbrew argumentom odwołującego, Sąd nie mógł oprzeć swego rozstrzygnięcia na złożonych przez niego zastrzeżeniach. Weryfikacja stanu zdrowia wymagała kompleksowej oceny, a tej mogli dokonać jedynie biegli sądowi. Ocena ta była kategoryczna i przekonująca, nie zachodziły przesłanki do jej kwestionowana. W postępowaniu odwoławczym od decyzji odmawiającej prawa do tej renty sąd ocenia legalność decyzji według stanu rzeczy istniejącego w chwili jej wydania. Sąd Okręgowy w pełni podziela ustalenia i wnioski zawarte w sporządzonych przez biegłych opiniach jako fachowe i należycie uzasadnione. Biegli w sposób nie budzący wątpliwości stwierdzili, że odwołujący się nie jest niezdolny do pracy w gospodarstwie rolnym. Z tych względów - uznając, że sporządzone w sprawie opinie znajdują potwierdzenie w dokumentacji medycznej zgromadzonej w sprawie - stwierdzić należy, iż opinie biegłych odpowiadają rzeczywistemu stanowi zdrowia wnioskodawcy. Nie budzi przy tym wątpliwości Sądu Okręgowego, że opinie zostały poprzedzone badaniami podmiotowo-przedmiotowymi i analizą dokumentacji lekarskiej. Kwestionowana przez odwołującego ocena stanu jego zdrowia stanowi polemikę z prawidłowymi ustaleniami biegłych zawartymi w opiniach. Odwołujący się nie złożył przy tym żadnych dowodów, które rzutowałyby na nietrafność dokonanej przez biegłych oceny stanu zdrowia wnioskodawcy, a w szczególności wskazujących na brak obiektywizmu opiniujących w sprawie biegłych.

W ocenie Sądu Okręgowego zgromadzony w sprawie materiał dowodowy pozwolił na jednoznaczne ustalenie, że aktualny stan zdrowia E. Ł. nie czyni go niezdolnym do pracy w gospodarstwie rolnym. Sam fakt istnienia schorzeń w stopniu, jak to ustalono przed Sądem, nie uprawnia do renty.

Mając na uwadze powyższe, Sąd Okręgowy na mocy art. 477 ¹⁴§ 1 k.p.c. oddalił odwołanie E. Ł.. O kosztach zastępstwa procesowego Sąd orzekł na mocy § 15 ust. 2 rozporządzenia ministra Sprawiedliwości z 3 października 2016r. w sprawie ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego z urzędu.

Apelację od powyższego wyroku wywiódł E. Ł.. Apelujący zaskarżył wyrok w części oddalającej odwołanie, zarzucając Sądowi pierwszej instancji naruszenie:

1.  prawa materialnego przez błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie tj. art. 21 ust. 1 ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników, poprzez błędne przyjęcie, że odwołujący nie ma prawa do renty rolniczej,

2.  przepisów postępowania mających wpływ na wynik sprawy tj. art. 278 w zw. z art. 232 k.p.c., poprzez oddalenie wniosku o dopuszczenie i przeprowadzenie dowodu z opinii innego biegłego sądowego z zakresu psychologii oraz art. 233 § 1 k.p.c. poprzez dokonanie dowolnej, w miejsce swobodnej, oceny dowodów zgromadzonych w niniejszej sprawie, przejawiające się przyjęciem przez Sąd, ze odwołujący nie jest osoba całkowicie niezdolną do pracy.

Apelujący wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku poprzez uwzględnienie odwołania w całości po uprzednim uzupełnieniu postępowania dowodowego we wnioskowanym zakresie oraz o rozstrzygnięcie o kosztach procesu oraz zwrocie poniesionych wydatków za drugą instancję, zgodnie z przepisami prawa. Ewentualnie o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy sadowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja nie jest zasadna. Wbrew zawartym w niej zarzutom, Sąd Okręgowy prawidłowo ustalił stan faktyczny sprawy, dokonał trafnej, zgodnej z zasadą swobodnej oceny dowodów wyrażonej w art. 233 § 1 k.p.c. oceny zgromadzonych w sprawie dowodów, w szczególności opinii biegłych sądowych z zakresu neurologii, psychiatrii i psychologii i zasadnie uznał, że E. Ł. nie jest całkowicie niezdolny do pracy w gospodarstwie rolnym. W konsekwencji Sąd I instancji, rozstrzygając kwestię spełnienia przez wnioskodawcę przesłanek przyznania prawa do renty rolniczej nie naruszył przepisów prawa materialnego, tj. art. 21 ust. 1 ustawy z 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników.

W świetle cytowanego przepisu prawo do renty rolniczej jest uzależnione od łącznego spełnienia wymienionych w nim warunków, a jednym z nich – spornym w rozpoznawanej sprawie – jest stwierdzenie całkowitej niezdolności do pracy w gospodarstwie rolnym.

Jak trafnie podkreślił Sąd I instancji, ustalenie niezdolności do pracy w zasadzie nie jest możliwe bez odwołania się do wiadomości specjalnych w rozumieniu art. 278 § 1 k.p.c. Uzyskanie wiadomości specjalnych w świetle tego przepisu wymagało zasięgnięcia opinii biegłych lekarzy właściwych specjalności w celu oceny stanu zdrowia wnioskodawcy z punktu widzenia możliwości pracy w gospodarstwie rolnym. Mając to na względzie, Sąd Okręgowy poczynił zasadnie ustalenia dotyczące kwestii zdolności E. Ł. do pracy w gospodarstwie, opierając się na wnioskach wynikających ze sporządzonych w sprawie opinii biegłych lekarzy trzech specjalności. Wybór specjalistów odpowiada schorzeniom, które dotyczą odwołującego i nie nasuwa zastrzeżeń. Nie budzi również wątpliwości Sądu Apelacyjnego ocena wartości opinii biegłych, co do rzetelności i prawidłowości jej sporządzenia.

Pierwszy zespół biegłych z zakresu neurologii i psychiatrii po rozpoznaniu u wnioskodawcy choroby zwyrodnieniowej kręgosłupa bez cech uszkodzenia korzeniowego oraz upośledzenia umysłowego w stopniu lekkim, orzekł o braku całkowitej niezdolności do pracy w gospodarstwie rolnym.

Identyczny wniosek co do braku całkowitej niezdolności do pracy przedstawił biegły psycholog w sporządzonej opinii podstawowej (k. 72-75) jak i uzupełniającej (k. 102) wydanej wskutek zgłoszonych przez wnioskodawcę zastrzeżeń do opinii. Z uzasadnienia opinii biegłego psychologa (do tej opinii odwołujący złożył zastrzeżenia) jednoznacznie wynika, że przy ocenie stanu zdrowia biegła uwzględniła dokumentację medyczną zgromadzoną w aktach sprawy i aktach KRUS, wywiad, obserwację zachowania w trakcie spotkania oraz wyniki badań specjalistycznych, w tym ostatnie i aktualne badanie psychologiczne z 31 sierpnia 2017 r. stwierdzające u wnioskodawcy funkcjonowanie poznawcze na poziomie upośledzenia w stopniu lekkim. Biegła podkreśliła też, że badanie psychologiczne z 2002 r. wskazywało na iloraz inteligencji II-53, czyli pogranicze upośledzenia w stopniu lekkim i umiarkowanym, natomiast II-63 uzyskany w badaniu z 31 sierpnia 2007 r. wskazuje na upośledzenie w stopniu lekkim. Ten wynik w ocenie biegłej jest adekwatny do tego jak się prezentuje wnioskodawca, jakie podejmuje działania i do poziomu jego zaradności i samodzielności życiowej. Zdaniem biegłej, osoba z upośledzeniem umiarkowanym, której rozwój emocjonalno-poznawczy można porównać do poziomu 7-10 letniego dziecka, nie mogłaby uzyskać prawa jazdy (a taki dokument wnioskodawca posiada), ani też prowadzić wiele lat gospodarstwa. W konsekwencji biegła stwierdziła, że funkcjonowanie społeczne i emocjonalne E. Ł. nie jest znacząco ograniczone ze względu na stwierdzone upośledzenie w stopniu lekkim. Może mieć łopoty z realizowaniem skomplikowanych zadań, wymagających myślenia logicznego i abstrakcyjnego. Natomiast dobrze radzi sobie przy obowiązkach o stałej, znanej strukturze, powtarzanych, prostych pracach fizycznych, zgodnie z odebranym wykształceniem i doświadczeniem wieloletniej pracy w gospodarstwie rolnym. W opinii uzupełniającej biegła psycholog wyjaśniła też, że w sytuacji gdy biegły neurolog nie stwierdził schorzeń (...), zbędnym dla oceny stanu zdrowia było wykonanie testów neuropsychologicznych, tym bardziej, że wynik takiego testu miałby charakter jedynie pomocniczy, w sytuacji gdy wcześniej wykonywane zostały badania intelektu. Biegła wyjaśniła też aktualność badań intelektu poświadczonych w zaświadczeniu z 1 września 2017 r. Badania te zostały wykonane 31 sierpnia 2017 r. w Poradni Psychologicznej w S. i pozostają one aktualne przez rok.

Zdaniem Sądu Apelacyjnego, Sąd Okręgowy prawidłowo uznał opinie biegłych sądowych za rzeczowe, wszechstronne i miarodajne w zakresie dokonania ustaleń faktycznych. Opinie te w sposób fachowy i szczegółowy opisują występujące u wnioskodawcy schorzenia oraz wyczerpująco wyjaśniają z jakich względów biegli uznali, że rozpoznane schorzenia nie powodują niezdolności do pracy w gospodarstwie rolnym. Wbrew zarzutom apelacji, Sąd I instancji w zakresie oceny wiarygodności opinii biegłych nie przekroczył granic swobodnej oceny dowodów, zakreślonych w przepisie art. 233 § 1 k.p.c. Zgodnie z treścią tego przepisu, Sąd ocenia wiarygodność i moc dowodów według własnego przekonania, na podstawie wszechstronnego rozważenia materiału dowodowego zebranego w sprawie. Podkreślić przy tym należy, że specyfika oceny dowodu z opinii biegłego wyraża się w tym, że sfera merytoryczna opinii kontrolowana jest przez sąd, który nie posiada wiadomości specjalnych, w istocie tylko w zakresie zgodności z zasadami logicznego myślenia, doświadczenia życiowego i wiedzy powszechnej (por. wyrok Sądu Najwyższego z 15 listopada 2000 r. IV CKN 1383/00, LEX nr 52544). Zdaniem Sądu Apelacyjnego, Sąd Okręgowy mając na względzie zgromadzony materiał dowodowy trafnie ustalił, że ze względu na obecny stan zdrowia wnioskodawca nie jest całkowicie niezdolny do pracy w gospodarstwie rolnym.

Oparcie się przez Sąd I instancji na jednoznacznych opiniach biegłych sądowych stwierdzających brak niezdolności do pracy w gospodarstwie rolnym nie spowodowało naruszenia art. 278 § 1 i § 2 k.p.c., art. 286 k.p.c., art. 227 k.p.c. w zw. z art. 217 § 2 k.p.c. poprzez oddalenie wniosku dowodowego wnioskodawcy o dopuszczenie dowodu z opinii innego biegłego psychologa. W ocenie Sądu Apelacyjnego, pomimo zgłoszonych przez wnioskodawcę zastrzeżeń, dowody ze wskazanych wyżej opinii biegłych lekarzy dawały merytoryczną podstawę do rozstrzygnięcia niniejszej sprawy, a dopuszczenie kolejnych dowodów z opinii biegłego tej samej specjalności zmierzałoby do nieuzasadnionego przedłużania postepowania sądowego. Za ugruntowany należy uznać pogląd, że sąd rozpatrujący sprawę nie jest obowiązany dopuszczać kolejnych dowodów z opinii biegłych tylko dlatego, że złożona opinia jest dla strony niekorzystna. Zebrane w sprawie opinie biegłych zostały sporządzone w sposób rzetelny i fachowy oraz jednoznacznie wyjaśniły wszystkie okoliczności dotyczące stanu zdrowia E. Ł. i ich wpływu na możliwość pracy w gospodarstwie rolnym. W świetle powyższego brak było także podstaw do uzupełniania postępowania dowodowego przed Sądem Apelacyjnym. Stąd zgłoszony w apelacji wniosek o dopuszczenie dowodu z opinii innego biegłego psychologa podlegał oddaleniu w myśl art. 217 § 3 k.p.c. w zw. z 391 § 1 k.p.c.

Mając na względzie powyższe rozważania apelacja jako nieuzasadniona na mocy art. 385 k.p.c. podlegała oddaleniu.

O kosztach zastępstwa procesowego pełnomocnika wnioskodawcy ustanowionego z urzędu Sąd orzekł na mocy § 16 ust. 1 pkt 2 w zw. z § 4 ust. 3 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 3 października 2016 r. w sprawie ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego z urzędu. Kwota 120 zł powiększona o należny podatek od towarów i usług stanowi opłatę określoną w/w przepisami. Wprawdzie w apelacji pełnomocnik ustanowiony z urzędu wniósł o zwrot wydatków, jednakże w żaden sposób ich nie wykazał. Nadto zauważyć należy, że w przypadku ustanowienia pełnomocnika z urzędu zasadnym byłby wniosek o zwolnienie od opłaty od apelacji w trybie art. 102 ustawy z 25 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych.

SSA Dorota Zarzecka SSA Alicja Sołowińska SSA Teresa Suchcicka