Pełny tekst orzeczenia

UZASADNIENIE

do całości wyroku

Ubezpieczona J. O. wniosła w dniu 21 czerwca 2019 roku skargę o wznowienie postępowania zakończonego prawomocnym wyrokiem Sądu Okręgowego w Łodzi z dnia 12 marca 2018 roku w sprawie VIII U 2314/17, prowadzonego na skutek odwołań ubezpieczonej od dwóch decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych: 1) z dnia 17 grudnia 2013 roku, znak (...), o przyznaniu emerytury
2) oraz z dnia 20 października 2017 roku, znak (...), o odmowie ponownego ustalenia wysokości emerytury. W uzasadnieniu skarżąca powołała się na wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 6 marca 2019 roku w sprawie P 20/16, z którego wywodziła, że powinna otrzymać wyższe świadczenia oraz zwrot różnicy powstałej przez jego zaniżenie.

(skarga k. 3)

Organ rentowy początkowo pozostawił zasadność skargi do uznania sądu. Na rozprawie w dniu 19 grudnia 2019 roku pełnomocnik organu rentowego wniósł o oddalenie skargi podnosząc, że przedmiotem postępowania zakończonego zaskarżonym wyrokiem nie była kwestia podniesiona w skardze o wznowienie postępowania. W piśmie procesowym z dnia 10 stycznia 2020 roku organ rentowy wniósł o odrzucenie skargi, jako nieopartej na ustawowej podstawie, jako że w toku postępowania w sprawie VIII U 2314/17 ubezpieczona kwestionowała jedynie zasady ustalenia średniego dalszego trwania życia przy ustaleniu emerytury w oparciu o art. 26 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. 2020, poz. 53, tj. - dalej jako "ustawa emerytalna"), a nie pomniejszenie wysokości emerytury o kwoty pobranej wcześniej emerytury na podstawie art. 46 ustawy emerytalnej, w brzmieniu obowiązującym do 30 września 2017 roku.

(odpowiedź na skargę k. 7, protokół rozprawy k. 15, pismo procesowe organu rentowego z 10 stycznia 2020r. k. 19)

Sąd ustalił i zważył, co następuje

J. O. urodziła się (...).

Decyzją z dnia 17 grudnia 2013 roku, znak (...), na skutek wniosku ubezpieczonej z dnia 4 listopada 2013 roku, Zakład Ubezpieczeń Społecznych przyznał jej emeryturę z dniem 29 listopada 2013 roku (tj. z dniem osiągnięcia wieku emerytalnego), której wysokość obliczono poprzez podzielenie kwoty składki zaewidencjonowanej na koncie wnioskodawczyni z uwzględnieniem waloryzacji i kwoty zwaloryzowanego kapitału początkowego, pomniejszonych o kwoty pobranej wcześniej emerytury na podstawie art. 46 ustawy emerytalnej w ówczesnym brzmieniu. Tak ustalona emerytura została zawieszona, ponieważ była świadczeniem mniej korzystnym - ubezpieczonej wypłacano emeryturę w dotychczasowej wysokości.

(wniosek k. 1/2, decyzja k. 31/32 akt ZUS)

Decyzją z dnia 20 października 2017 roku, znak (...), organ rentowy odmówił ubezpieczonej ponownego ustalenia wysokości emerytury zgodnie z wnioskiem z dnia 19 września 2017 roku, w którym ubezpieczona podnosiła kwestie związane z zastosowaniem tabel średniego dalszego trwania życia.

(wniosek k. 73/74, decyzja (...) akt ZUS)

Od obu powyższych decyzji ubezpieczona odwołała się do sądu pismem z dnia 16 listopada 2017 roku, wskazując że się z nimi nie zgadza i wnosząc o ich uchylenie lub ewentualnie zmianę. Skarżąca podniosła w uzasadnieniu, że przeszła na emeryturę w wieku 55 lat, zaś przy składaniu kolejnego wniosku o emeryturę w związku z ukończeniem 60 lat i 3 miesięcy usłyszała, że przebywała na zasiłku emerytalnym i musi oddać Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych pobrane pieniądze.

(odwołanie k. 2 akt sprawy VIII U 2314/17)

Zaskarżonym wyrokiem Sąd Okręgowy w Łodzi w punkcie 1 odrzucił odwołanie ubezpieczonej od decyzji z dnia 17 grudnia 2013 roku oraz w punkcie 2 oddalił odwołanie od decyzji z dnia 20 października 2017 roku. Ubezpieczona nie skarżyła przedmiotowego wyroku ani nie wnosiła o sporządzenie jego uzasadnienia.

(wyrok k. 24 akt sprawy VIII U 2314/17)

Skarga okazała się częściowo zasadna i skutkowała zmianą zaskarżonego orzeczenia w zakresie punktu 1, tj. w zakresie postanowienia o odrzuceniu odwołania na decyzję organu rentowego z dnia 17 grudnia 2013 roku o przyznaniu emerytury, poprzez zmianę przedmiotowej decyzji i przyznanie skarżącej prawa do przeliczenia emerytury bez pomniejszania jej wysokości o kwotę stanowiącą sumę kwot pobranych emerytur, przyznanych przed osiągnięciem powszechnego wieku emerytalnego, poczynając od dnia 29 listopada 2013 roku. W pozostałym zakresie skarga podlegała odrzuceniu, jako nieoparta na ustawowej podstawie.

W pierwszej kolejności rozważenia wymagała dopuszczalność wniesienia skargi o wznowienie postępowania. Zgodnie z art. 399 § 1 k.p.c. na warunkach określonych w art. 400-416 ¹ k.p.c., można żądać wznowienia postępowania, które zostało zakończone prawomocnym wyrokiem. Zauważenia wymaga jednak, że zamieszczenie orzeczenia o odrzuceniu odwołania w wyroku nie odbiera mu charakteru postanowienia (por. postanowienie SN z 29 czerwca 2016 r. III CZ 26/16). Tym samym orzeczenie zawarte w punkcie 1 zaskarżonego wyroku w sensie procesowym pozostaje postanowieniem, a wiec orzeczeniem nie rozstrzygającym co do istoty sprawy. Natomiast co do zasady skarga o wznowienie postępowania przysługuje tylko od prawomocnych orzeczeń co do istoty sprawy. Wyjątek od tej zasady został przewidziany w art. 399 § 2 k.p.c., według którego postępowanie może być wznowione również w razie zakończenia go postanowieniem, jeżeli skarga została oparta na podstawie określonej w art. 401 ¹ k.p.c. Innymi słowy skarga o wznowienie postępowania może być wniesiona w wypadku, gdy zakończono je prawomocnym postanowieniem nie rozstrzygającym w procesie co do istoty tylko wtedy, gdy skarżący opiera skargę na twierdzeniu, że zaskarżone orzeczenie zostało wydane na podstawie aktu normatywnego, co do którego Trybunał Konstytucyjny orzekł o jego niezgodności z Konstytucją, ratyfikowaną umową międzynarodową lub ustawą. W tym wypadku skargę o wznowienie można wnieść także od postanowienia o odrzuceniu pozwu/odwołania (por. postanowienie SN z 26 stycznia 2018 r. II CZ 99/17).

Skarżąca powołała się w treści wywiedzionego nadzwyczajnego środka zaskarżenia na treść wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 6 marca 2019 roku w sprawie P 20/16, wskazując, że przysługuje jej prawo tzw. sanacji konstytucyjności, oraz że na tej podstawie powinna uzyskać wyższe świadczenie oraz zwrot różnicy powstałej przez jego zaniżenie. W aspekcie formalnym więc wskazane w skardze okoliczności odpowiadają ustawowej podstawie wznowienia z art. 401 ¹ k.p.c., co stanowi przesłankę dopuszczalności skargi o wznowienie postępowania, w tym również zakończonego postanowieniem o odrzuceniu odwołania.

Podkreślenia wymaga również, że zgodnie z art. 410 § 1 k.p.c., skarga o wznowienie postępowania podlega badaniu wstępnemu. Przedmiotem badania sądu na podstawie cytowanego przepisu jest zachowanie terminu oraz stwierdzenie istnienia jednej z ustawowych podstaw wznowienia. Stwierdzenie to nie ogranicza się do badania, czy wskazane w skardze okoliczności odpowiadają ustawowym podstawom wznowienia, ale obejmuje ustalenie, czy podstawa wznowienia rzeczywiście istnieje. Skarga o wznowienie postępowania podlega odrzuceniu, jeżeli w okolicznościach konkretnej sprawy podana podstawa nie zostanie przez Sąd stwierdzona (por. postanowienie SN z 19 maja 2010 r. I CZ 16/10).

Powołany w skardze wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 6 marca 2019 roku w sprawie P 20/16 został opublikowany w Dzienniku Ustaw w dniu 21 marca 2019 roku i z tą datą wszedł w życie (Dz. U. 2019, poz. 539). Skarżąca dochowała więc wynikającego z art. 407 § 2 k.p.c. trzymiesięcznego terminu na wniesienie skargi o wznowienie postępowania opartej na podstawie wznowienia z art. 401 ¹ k.p.c

Przedmiotowy wyrok Trybunału Konstytucyjnego dotyczył zmiany od 1 stycznia 2013 roku zasad ustalania wysokości emerytury powszechnej, przyznawanej osobom urodzonym po 31 grudnia 1948 roku, które pobierały dotychczas tzw. wcześniejszą emeryturę. Trybunał orzekł, że art. 25 ust. 1b ustawy emerytalnej, w brzmieniu obowiązującym do 30 września 2017 r., w zakresie, w jakim dotyczy urodzonych w (...) roku kobiet, które przed 1 stycznia 2013 roku nabyły prawo do emerytury na podstawie art. 46 tej ustawy, jest niezgodny z art. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej. Zdaniem Trybunału, wprowadzenie do ustawy emerytalnej mechanizmu potrącania kwot pobranych świadczeń z tytułu wcześniejszej emerytury przy obliczaniu podstawy emerytury powszechnej dla kobiet urodzonych w (...) roku nastąpiło z naruszeniem wynikającej z art. 2 Konstytucji zasady zaufania do państwa i stanowionego przez nie prawa. Ubezpieczone, które zdecydowały się przejść na wcześniejszą emeryturę, nie miały - w momencie podejmowania tej decyzji na podstawie obowiązującego wówczas stanu prawnego - świadomości co do skutków prawnych, jakie może ona wywoływać w sferze ich przyszłych uprawnień z tytułu emerytury powszechnej. Nie mogły przewidzieć, że przejście na emeryturę jeszcze przed osiągnięciem powszechnego wieku emerytalnego, będzie wiązało się z pomniejszeniem zgromadzonego kapitału o pobrane świadczenia. Nie spodziewały się, że fakt wypłacania świadczeń emerytalnych wpłynie na sposób ustalania wysokości świadczenia w ramach emerytury powszechnej. Jednocześnie przy tym zasady ustalania wysokości świadczeń emerytalnych, wypłacanych kobietom urodzonym w latach 1949-1952, które przeszły na tych samych warunkach na emeryturę wcześniejszą, pozostały niezmienione.

Skarżąca urodziła się (...). Od ukończenia 55 roku życia pobierała świadczenia emerytalne na podstawie art. 46 ustawy emerytalnej, a następnie, w dniu 4 listopada 2013 roku, złożyła wniosek o przyznanie emerytury na zasadach ogólnych, w związku z osiągnięciem wymaganego wieku emerytalnego 60 lat i 3 miesięcy w dniu 29 listopada 2013 roku. W tym stanie rzeczy decyzją z dnia 17 grudnia 2013 roku organ rentowy przyznał jej emeryturę, której wysokość pomniejszył zgodnie z dyspozycją art. 25 ust. 1b ustawy emerytalnej o kwotę stanowiącą sumę kwot pobranych emerytur na podstawie art. 46 ustawy emerytalnej w wysokości przed odliczeniem zaliczki na podatek dochodowy od osób fizycznych i składki na ubezpieczenie zdrowotne. Organ rentowy zastosował więc przepis ustawy uznany przez Trybunał Konstytucyjny za niezgodny z ustawą zasadniczą w zakresie, w jakim dotyczy urodzonych w (...) roku kobiet, które przed 1 stycznia 2013 roku nabyły prawo do wcześniejszej emerytury na podstawie art. 46 ustawy emerytalnej.

Argumentacja organu rentowego, wskazująca że powyższa kwestia nie była przedmiotem postępowania zakończonego zaskarżonym wyrokiem, jest jedynie częściowo trafna, w zakresie w jakim odnosi się do punktu 2 wyroku, w części oddalającej odwołanie od decyzji z dnia 20 października 2017 roku znak (...). Istotnie bowiem decyzja ta zapadła na skutek wniosku ubezpieczonej o przeliczenie wysokości świadczenia emerytalnego w związku z zastosowaniem tabel średniej długości życia i tylko tej kwestii dotyczyła. Do tej materii natomiast w żaden sposób nie odnosił się wspomniany wyrok Trybunału Konstytucyjnego. Skoro zatem Trybunał nie orzekł o niezgodności z Konstytucją, ratyfikowaną umową międzynarodową lub z ustawą przepisów, na podstawie których swoją decyzję wydał organ rentowy (tj. na podstawie art. 26 ust. 6 ustawy emerytalnej w brzmieniu obowiązującym od 1 października 2017 roku), to w rzeczywistości skarga o wznowienie postępowania, w zakresie, w jakim Sąd Okręgowy w Łodzi zaskarżonym wyrokiem orzekł o oddaleniu odwołania od przedmiotowej decyzji, nie jest oparta na ustawowej podstawie, a jako taka podlega odrzuceniu z mocy art. 410 § 1 k.p.c., o czym sąd orzekł w punkcie 2 wyroku.

Powyższej argumentacji nie można jednak podzielić w zakresie odrzucenia odwołania od decyzji z dnia 17 grudnia 2013 roku znak (...). Wprawdzie sąd ubezpieczeń społecznych nie może wykroczyć poza przedmiot postępowania wyznaczony w pierwszym rzędzie przez przedmiot zaskarżonej decyzji, a następnie poza zakres odwołania od niej (por. wyrok SA w Lublinie z 20 maja 2015 r., III AUa 1079/14), to jednak tego rodzaju sytuacja nie zachodziła w niniejszej sprawie. Przedmiotem decyzji organu rentowego było przyznanie ubezpieczonej emerytury w związku z osiągnięciem przez nią wieku emerytalnego. Decyzja ta została wydana m. in. przy zastosowaniu art. 25 ust. 1b ustawy emerytalnej rozumianego w sposób niezgodny z Konstytucją, poprzez pomniejszenie emerytury o kwotę stanowiącą sumę kwot pobranych emerytur na podstawie art. 46 ww. ustawy. W odwołaniu z dnia 16 listopada 2017 roku do Sądu Okręgowego w Łodzi ubezpieczona nie była reprezentowana przez zawodowego pełnomocnika, tym niemniej z treści pisma inicjującego postępowanie sądowe jednoznacznie wynika, że ubezpieczona uzasadniała swoje żądanie powołując się na okoliczność przejścia na tzw. wcześniejszą emeryturę w wieku 55 lat i składaniem kolejnego wniosku o emeryturę w związku z ukończeniem 60 lat i 3 miesięcy, kiedy to usłyszeć miała, że "przebywała na zasiłku emerytalnym i musi oddać Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych pobrane pieniądze". Na tej podstawie ubezpieczona wnosiła o uchylenie obu zaskarżonych decyzji, ewentualnie o ich zmianę, nie wskazując precyzyjnie treści żądanego rozstrzygnięcia. Nie można również tracić z pola widzenia, że postępowanie sądowe w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych jest postępowaniem odwoławczym. Sąd obowiązany jest wszechstronnie ocenić okoliczności sprawy, a zatem nie tylko odnieść się do zarzutów wprost podniesionych przez ubezpieczonego, lecz także z urzędu jeszcze raz zbadać sprawę co do meritum, w granicach wynikających z treści zaskarżonej decyzji oraz wniesionego odwołania. W tym stanie rzeczy nie sposób przyjąć, by kwestia zastosowania art. 25 ust. 1 b ustawy emerytalnej w brzmieniu obowiązującym do dnia 30 września 2017 roku, a w konsekwencji wyliczenie prawidłowej wysokości należnego skarżącej świadczenia emerytalnego, pozostawały poza kognicją sądu orzekającego w przedmiocie odrzucenia odwołania na decyzję o przyznaniu świadczenia emerytalnego. W tym stanie rzeczy uznać należało, że zaskarżone orzeczenie zostało wydane w oparciu o przepis uznany następnie przez Trybunał Konstytucyjny za niezgodny z Konstytucją w zakresie w jakim dotyczył kobiet urodzonych w (...) roku, co prowadziło do stwierdzenia, że wskazywana w skardze podstawa wznowienia rzeczywiście istnieje, a w konsekwencji skutkowało ponownym rozpoznaniem sprawy w granicach zakreślonych podstawą wznowienia, stosownie do treści art. 412 § 1 k.p.c.

ZARZĄDZENIE

odpis wyroku z uzasadnieniem doręczyć pełn. Zus pouczając, że s trona może wnieść apelację do Sądu, który wydał zaskarżony wyrok w terminie dwutygodniowym od doręczenia stronie skarżącej wyroku z uzasadnieniem (art.369 § 1 k.p.c.). Termin o którym mowa w § 1 uważa się za zachowany także wtedy, gdy przed jego upływem strona wniosła apelację do Sądu drugiej instancji (art.369 § 3).

Wypożyczyć akta ZUS.