Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 14 listopada 2018 r.

Sąd Apelacyjny w Poznaniu Wydział I Cywilny

w składzie następującym:

Przewodniczący: SSA Jan Futro (spr.)

Sędziowie: SA Bogdan Wysocki

SA Jacek Nowicki

Protokolant: st. sekr. sąd. Ewa Gadomska

po rozpoznaniu w dniu 14 listopada 2018 r. w Poznaniu

na rozprawie

sprawy z powództwa L. O.

przeciwko Skarbowi Państwa reprezentowanemu przez Dyrektora (...) w P.

o zapłatę

na skutek apelacji powoda

od wyroku Sądu Okręgowego w Poznaniu z dnia 28 listopada 2017 r.

sygn. akt XII C 1380/16

oddala apelację.

Jacek Nowicki Jan Futro Bogdan Wysocki

I A Ca 141/18

UZASADNIENIE

Powód L. O. pozwem z dnia 25 lipca 2016 roku (data prezentaty Sądu Okręgowego w Poznaniu 27 lipca 2016 roku) skierowanym przeciwko Skarbowi Państwa – (...) w P. wniósł o zasądzenie od pozwanego kwoty 100.000 złotych wraz z ustawowymi odsetkami od dnia orzeczenia wyroku do dnia zapłaty i kosztami procesu.

Wskazał, że kwoty tej domaga się tytułem zadośćuczynienia pieniężnego za naruszenie jego dóbr osobistych w trakcie pobytu w (...)w okresie od 29 czerwca 2016 roku do 25 lipca 2016 roku.

W uzasadnieniu swojego stanowiska powód wskazał, iż w (...)
w P. do pracy na oddziale dla więźniów niebezpiecznych kierowani są niekompetentni i nie mający odpowiednich uprawnień funkcjonariusze Służby (...)Z uwagi na to funkcjonariusze ci nie potrafią wykonywać najprostszych czynności przy więźniach niebezpiecznych, takich jak zakładanie kajdanek na ręce i nogi połączonych łańcuchem przez specjalne otwory w drzwiach celi. Nadto braki w swoim wyszkoleniu nadrabiają agresją i nadgorliwością, wyłamując przy ww. czynnościach nadgarstki i palce, czy też zdzierając skórę z rąk. Z kolei ci podający jemu posiłki nie mieli odpowiednich badań Sanepidu.

Nadto w ocenie powoda funkcjonariusze Służby (...)również całkowicie bezzasadnie dokonywali po kilka lub kilkanaście razy na dobę przeszukania jego osoby, z uwagi na co zmuszony był on się rozebrać do naga w asyście kilku osób. Takie zachowanie ze strony funkcjonariuszy uważa za niewłaściwe, gdyż pomieszczenie, w którym przebywał było stale monitorowane.

Pozwany wniósł o oddalenie powództwa w całości i zasądzenie kosztów procesu według norm przepisanych.

Wyrokiem z dnia 28 listopada 2017 r. Sąd Okręgowy w Poznaniu oddalił powództwo a orzekając o kosztach postępowania odstąpił od obciążania nimi powoda.

Jako podstawy rozstrzygnięcia Sąd I instancji powołał następujące ustalenia.

Powód L. O. na przestrzeni lat przebywał w (...)
w P. kilkanaście razy, mi. in w pawilonie (...), na oddziale (...) w okresie od 29 czerwca 2016 roku do 26 września 2016 roku. Powód należał do tzw. więźniów niebezpiecznych, stwarzających zagrożenie społeczne albo poważne zagrożenie dla bezpieczeństwa zakładu.

W trakcie pobytu w (...) w P. L. O. korzystał
z możliwości spaceru, odmawiając skorzystania z niniejszego przywileju jedynie sporadycznie.

W okresie od dnia 29 czerwca 2016 roku do dnia 25 lipca 2016 roku na oddziale (...) w P., na którym przebywał L. O., służbę pełnili funkcjonariusze,którzy ukończyli szkołę oficerską lub podoficerską, w tym również szkołę chorążych. Nadto zdecydowana większość funkcjonariuszy służby więziennej (za wyjątkiem 3 spośród 20) ukończyła kurs oddziałowych albo konwojowania. Funkcjonariusze S. R., M. P., K. D. nie byli w okresie objętym pozwem zatrudnieni w jednostce pozwanego na stanowisku oddziałowego stąd zapisy par.2 ust.4 instrukcji nr (...)Dyrektora (...) więziennej z dnia 13.8.2010 r. nie miały zastosowania do tych osób. Funkcjonariusze ci jednak przeszli przeszkolenie zawodowe tj. szkołę

1

podoficerską, która przygotowuje do pracy na oddziale mieszkalnym w tym także na oddziale z osadzonymi tzw. niebezpiecznymi, ale oni nigdy nie pełnili służby na w/w oddziale samodzielnie bowiem na każdej zmianie był obecny zawsz funkcjonariusz posiadający stanowisko oddziałowego.

L. O. podczas indywidualnych rozmów z wychowawcą, jak
i przeprowadzanych wizytacji cel mieszkalnych, nie zgłaszał żadnych zastrzeżeń
w odniesieniu do braku kwalifikacji funkcjonariuszy pracujących na oddziale dla tzw. więźniów niebezpiecznych.

W dniu 25 lipca 2016 roku L. O. złożył skargę dotyczącą braku kwalifikacji i predyspozycji funkcjonariuszy skierowanych do pracy z osadzonym niebezpiecznymi w (...) w P.. Przeprowadzone postępowanie wyjaśniające nie potwierdziło zasadności przedstawionych zarzutów. Dyrektor (...) w P. stwierdził, iż wszyscy funkcjonariusze pełniący służbę na oddziale, na którym przebywał L. O., byli doświadczeni, odpowiednio przeszkoleni i przygotowani zawodowo do pracy z tą kategorią osadzonych.

Powyższe wyniki postępowania wyjaśniającego Dyrektora (...) w P. zostały podtrzymane przez Okręgowy Inspektorat Służby (...)do którego wpłynęła skarga L. O. z dnia 28 sierpnia 2016 roku na decyzję Dyrektora (...)w P. wydaną w związku ze skargą z dnia 25 lipca 2016 roku. Zastępca Dyrektora Okręgowej Służby (...) w P. wskazał, iż przeprowadzone w sprawie czynności wyjaśniające nie dały podstaw do uwzględnienia zarzutu dotyczącego niewłaściwego załatwienia przez Dyrektora (...) w P. skargi L. O..

Niezależnie od powyższego L. O. w dniu 25 lipca 2016 roku złożył zawiadomienie o możliwości popełnienia przestępstwa, wskazując, iż funkcjonariusze Służby (...)zatrudnieni w (...)w P. na oddziale tzw. więźniów niebezpiecznych nie posiadają odpowiednich kwalifikacji, co wiąże się z tym, że nie potrafią oni wykonywać najprostszych czynność, zaś braki w wyszkoleniu nadrabiają agresją i nadgorliwością. Podjęte przez organy śledcze czynności nie potwierdziły jednak możliwości popełnienia przestępstwa przez ww. funkcjonariuszy, co skutkowało wydaniem przez Prokuraturę Rejonową P. w P. w dniu 29 sierpnia 2016 roku postanowienia o odmowie wszczęcia śledztwa o przestępstwo z art. 231 § 1 k.k. wobec stwierdzenia braków znamion czynu zabronionego związanego z przekroczeniem uprawnień przez funkcjonariuszy (...)w P.. Sąd Rejonowy postanowieniem z 15.12.2016 r. utrzymał w mocy powyższe wymienione postanowienie Prokuratury. Postanowieniem z 19.12.2016r. Prokuratura Rejonowa P. w P. umorzyła śledztwo w sprawie przekroczenia w dniu 4 lipca 2016r. w P. uprawnień oraz niedopełnienia obowiązków służbowych przez ustalonych funkcjonariuszy (...) w P., poprzez pięciokrotne dokonanie przeszukania osoby i celi osadzonego L. O. co miało działać na szkodę jego interesu prywatnego tj. o przestępstwo z art. 231 par. 1 k.k. – wobec stwierdzenia, że czyn nie zawiera znamion czynu zabronionego.

Funkcjonariusze podający posiłki powodowi tj. J. J., M. B., M. G., P. K., R. S., P. A., Ł. H., A. K., P. K., m. P., M. K., B. B., M. K., Ł. R., M. P., S. W.,

2

B. S., S. R. w okresie objętym pozwem i aktualnie są zdrowi, żadna z tych osób nie jest zarażona ani nie jest nosicielem żadnych chorób zakaźnych. Stąd nie było żadnej możliwości zarażenia powoda jakąkolwiek chorobą zakaźną w czasie podawania jemu posiłków

Nie ma natomiast podstaw do ustalenia, że funkcjonariusze zachowywali się w stosunku do powoda w sposób agresywny, nadgorliwy czy niewłaściwym nakładaniu kajdanek na ręce i nogi powoda. Za niewiarygodne także Sąd uznał twierdzenia powoda jakoby funkcjonariusze służby więziennej nękali L. O., w tym bez powodu, kilkanaście razy dziennie dokonywali przeszukań jego celi, w związku z czym musiał się on każdorazowo rozbierać do naga.

W tak ustalonym stanie faktycznym Sąd Okręgowy wskazał, że brak jest podstaw do uwzględnienia powództwa. Powód nie wykazał by naruszone zostały jego dobra osobiste a tam, gdzie do tego dochodziło były to działania uprawnione mające odpowiednie podstawy prawne.

W szczególności wskazał, że zgodnie z treścią obowiązujących przepisów prawa zachowanie skazanego stwarzającego poważne zagrożenie społeczne albo poważne zagrożenie dla bezpieczeństwa zakładu podlega stałemu monitorowaniu (art. 88 c § 1 k.k.w.). Szczegółowy sposób organizacji ochrony jednostek organizacyjnych Służby (...) oraz sposób postępowania z osobami osadzonymi w zakładach karnych i aresztach śledczych określa m.in. rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z 2003 r. i późniejsze 2016 r. w sprawie sposobów ochrony jednostek organizacyjnych Służby Więziennej (Dz. U. z dnia 4 listopada 2016 r.). Z kolei zgodnie z treścią art. 116 § 2 k.k.w., w wypadkach uzasadnionych względami porządku lub bezpieczeństwa, skazany podlega kontroli osobistej. Z tych samych względów kontroli podlegają również cele i inne pomieszczenia, w których skazany przebywa, znajdujące się w nich przedmioty, a także przedmioty jemu dostarczane lub przekazywane przez niego innej osobie. Nadto w odniesieniu do więźniów tzw. niebezpiecznych, przebywających w areszcie śledczym, cele mieszkalne są częściej kontrolowane, zaś skazanych poddaje się kontroli osobistej przy każdym wyjścia i powrocie do celi (art. 212b § 1 pkt 2) i 5) k.k.w.). Wskazał, że kontrolę celi i innych pomieszczeń przeprowadza się podczas nieobecności skazanych, zaś kontrola osobista polega na oględzinach ciała oraz sprawdzeniu odzieży, bielizny i obuwia, a także przedmiotów posiadanych przez skazanego. Oględziny ciała oraz sprawdzenie odzieży i obuwia przeprowadza się w pomieszczeniu, podczas nieobecności osób postronnych oraz osób odmiennej płci i dokonywane są za pośrednictwem osoby tej samej płci (art. 116 § 2 i § 3 k.k.w.). Tak też odbywało się to w przypadku powoda i w żaden sposób nie wykazał on, aby było odmiennie. Jak Sąd przytaczał w opisie stanu faktycznego, Prokuratura Rejonowa P. postanowieniem z 19.12.2016 r. umorzyła śledztwo, co do przekroczenia przez funkcjonariuszy w dniu 4.7.16 r. uprawnień przez pięciokrotne przeszukanie celi i osoby powoda.

W celu zapobieżenia ucieczce osoby pozbawionej wolności, a także w celu zapobieżenia objawom agresji lub autoagresji tej osoby, funkcjonariusze Służby Więziennej mogli również używać względem powoda prewencyjnych środków przymusu bezpośredniego w postaci kajdanek. Kwestię tę reguluje m.in. ustawa z dnia 24 maja 2013 roku o środkach przymusu bezpośredniego i broni palnej, która systemowo wskazuje uprawnienia wszystkich

3

podmiotów w zakresie użycia i wykorzystania środków przymusu bezpośredniego i broni palnej, w tym również funkcjonariusz Służby Więziennej. Akt prawny na jaki powołuje się powód określając go jako rozporządzenie Dyrektora Generalnego Służby (...) nr (...)jest wewnętrzną instrukcją, która nie stanowi źródła prawa.

Ponadto Sąd wskazał, że w czasie objętym pozwem nie obowiązywały przepisy dotyczące kontroli stanu zdrowia osób podających więźniom jedzenie. Tym niemniej pozwany wykazał w toku procesu, że funkcjonariusze podający w tym czasie powodowi posiłki byli zdrowi i nie byli nosicielami ani nie byli chorzy na żadną chorobę zakaźną, którą mogliby zarazić powoda i złożył stosowną wymienioną w stanie faktycznym dokumentację. Nadto Sąd Okręgowy wskazał, że zadośćuczynienie przewidziane w art. 448 w zw. z art. 24 par. 1 k.c. może przysługiwać tylko w razie naruszenia, a nie zagrożenia dobra osobistego, a w niniejszej sprawie absolutnie nie zostało wykazane nawet aby doszło do jakiegokolwiek zagrożenia dobra osobistego powoda w postaci narażenia na zakażenie chorobą.

Jako podstawę rozstrzygnięcia o kosztach procesu Sąd Okręgowy powołał przepisy art. 102 k.p.c. wskazując, że powód nie posiada żadnych własnych środków pieniężnych, którymi może swobodnie dysponować, jak również dochodów i innych źródeł utrzymania. Nadto powód nie posiada również żadnego majątku, zaś ciąży na nim zobowiązanie alimentacyjne na dziecko w kwocie 400 złotych miesięcznie. W zakresie kosztów sądowych przywołał

przepis art. 113 ust. 4 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych.

Od wyroku tego zaskarżając go w całości apelację wniósł powód domagając się zmiany zaskarżonego wyroku i uwzględnienia powództwa.

W uzasadnieniu apelacji przytoczył ponownie twierdzenia zawarte w pozwie. Nadto zarzucił, że Sąd swoimi ustaleniami nie objął całego jego pobytu w (...) w P. od 8 marca 2011 r. a w szczególności nie ustalił personaliów funkcjonariuszy, którzy wówczas pełnili służbę na oddziale dla więźniów niebezpiecznych. Przesłuchał też wybiórczo funkcjonariuszy, którzy pełnili tam służbę. Funkcjonariusze S. R., M. P., K. D. i T. G. nie mieli ukończonego „kursu oddziałowego”. Pozostali świadkowie nie mieli wymaganego 3-letniegodoświadczenia w pracy na stanowisku oddziałowego. Wbrew ustaleniom Sądu nie popełnił on przestępstw z użyciem broni palnej, materiałów wybuchowych.

S ą d Apelacyjny zwa ż y ł , co nast ę puje:

Apelacja okazała się niezasadna.

Przede wszystkim wskazać należy, że powód w pozwie wskazywał, iż zarzut niekompetencji i braku uprawnień funkcjonariuszy a w konsekwencji naruszeń jego dóbr osobistych dotyczy okresu 29 czerwca 2016 roku do 25 lipca 2016 roku. Nie było zatem podstaw do badania zdarzeń mających mieć miejsce w innych okresach pobytu powoda w Areszcie. Stawiając natomiast zarzut wybiórczego przesłuchania funkcjonariuszy powód nie wskazuje, których wnioskowanych przez powoda funkcjonariuszy nie przesłuchano.

Sąd też nie dokonał ustalenia – niezależnie od braku jego wagi dla rozstrzygnięcia - że powód dokonał przestępstw z użyciem broni palnej, materiałów wybuchowych. Sąd jedynie wskazał, że zgodnie z klasyfikacją nadaną powodowi w dniu 27 listopada 2009 roku,

4

w związku z popełnieniem przez niego przestępstwa z użyciem broni palnej, materiałów wybuchowych (...) i pozbawienia wolności innych osób, został on osadzony na oddziale typu zamkniętego, w warunkach zapewniających wzmożoną ochronę społeczeństwa i bezpieczeństwa aresztu (tzw. oddział dla niebezpiecznych), którym w (...) w P. jest oddział (...). Tego ostatniego faktu powód nie kwestionuje.

Żaden zatem z zarzutów mogących być zakwalifikowanym do zarzutów naruszenia prawa procesowego nie może być uznany za trafny a tym bardziej mający wpływ na rozstrzygnięcie.

Przechodząc do materialnoprawnych podstaw rozstrzygania wskazać należy, że w sprawie, w której roszczenie oparte jest na zarzucie naruszenia dóbr osobistych, w pierwszej kolejności Sąd ocenia, czy doszło do naruszenia określonych dóbr osobistych powoda. Jest to bowiem pierwsza konieczna przesłanka odpowiedzialności pozwanego na podstawie art. 24 k.c.. Powód zatem powinien wskazać jakie jego dobro osobiste zostało naruszone, a ocenie Sądu podlega, czy dobro to jest dobrem osobistym w rozumieniu art. 23 k.c. oraz czy rzeczywiście zostało naruszone przez określone działanie lub zaniechanie pozwanego. Dopiero w razie pozytywnego przesądzenia tych kwestii, konieczne jest podjęcie dalszych badań, w tym bezprawności działania, objętej domniemaniem prawnym, które powinien obalić pozwany.

Katalog dóbr osobistych wskazanych w art. 23 k.c. jest otwarty, a zatem nie tylko dobra w nim wymienione podlegają ochronie, lecz także wszystkie inne wskazane w ustawach szczególnych oraz wynikające z praw człowieka i obywatela określonych w Konstytucji RP i w Konwencji z dnia 4 listopada 1950 r. o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności (Dz.U. z 1993 r. Nr 61, poz. 284 ze zm. dalej także: Konwencja), gdyż zachowanie pozwanego nie może być kwalifikowane jako przejaw nieludzkiego lub poniżającego traktowania osoby pozbawionej wolności. W literaturze i orzecznictwie przyjmuje się jednolicie, że o tym, czy w konkretnym wypadku można mówić o naruszeniu dobra osobistego decydują okoliczności sprawy oraz kryteria obiektywne, a nie odczucia subiektywne osoby żądającej ochrony prawnej. Miernikiem tej oceny jest przede wszystkim stanowisko tzw. opinii publicznej, będącej wyrazem poglądów powszechnie przyjętych i akceptowanych przez społeczeństwo w danym czasie i miejscu, zaś wzorców, które powinny stanowić docelowy punkt odniesienia dokonywanej oceny, dostarczają zapatrywania rozsądnie i uczciwie myślących ludzi, a w dalszej kolejności poglądy moralne osób kompetentnych w tym zakresie i cieszących się niekwestionowanym autorytetem (porównaj między innymi stanowisko Sądu Najwyższego zajęte w wyrokach z dnia 25 kwietnia 1989 r. I CR 143/89, z dnia 7 listopada 2000 r. I CKN 1149/98 i z dnia 4 kwietnia 2001 r. III CKN 323/00).

Odnosząc się zatem do zarzutów apelacji trzeba stwierdzić, że dobra takie jak godność, nietykalność cielesna wolność od narażenie w warunkach pozbawienie wolności zakażenia, niewątpliwie należą do dóbr osobistych człowieka i jakkolwiek doznają ograniczeń w wypadku obywania kary pozbawienia wolności w zakładzie karnym, to jednak tylko w zakresie określonym w przepisach regulujących wykonywanie tej kary, a zatem podlegają ochronie w wypadku przekroczenia tych granic.

Zarzuty powoda muszą być zatem oceniane przy uwzględnieniu zarówno ogólnych zasad określonych w art. 23 k.c. i przepisach Konstytucji dotyczących tych dóbr, jak i przepisów odnoszących się do zasad wykonywania kary pozbawienia wolności, a więc w

5

szczególności art. 40 i art. 40 ust. 4 Konstytucji, art. 3 Konwencji oraz art. 4 k.k.w. i – jak słusznie na to wskazał Sąd Okręgowy - w konkretach niniejszej sprawy , art. 88 c § 1, 116 § 2 i 3, art. 212b § 1 pkt 2) i 5) k.k.w . regulujących konkretne zasady obowiązujące przy wykonywaniu kary pozbawienia wolności.

W świetle tych przepisów skazany zachowuje prawa i wolności obywatelskie a ich ograniczenie może wynikać jedynie z ustawy i wydanego na jej podstawie prawomocnego orzeczenia. Każdy pozbawiony wolności powinien być traktowany w sposób humanitarny, nie może być poddany torturom ani okrutnemu, nieludzkiemu lub poniżającemu traktowaniu i karaniu.

Powód nie wykazał by te ostatnie naruszenia dóbr osobistych wystąpiły a ograniczenia jego swobód i wolności przekraczały zakres wynikający z wskazanych przez Sąd Okręgowy przepisów.

Okoliczność, natomiast, czy funkcjonariusze mieli formalne kwalifikacje do pełnionych funkcji sama przez się nie ma znaczenia dla oceny czy doszło do naruszenia dóbr osobistych powoda.

Wobec powyższego Sąd Apelacyjny na podstawie art. 385 k.p.c. orzekł jak w wyroku.

Orzekanie o kosztach postępowania apelacyjnego było zbędne, skoro pozwany, który sprawę wygrał zastępowany przez radcę prawnego roszczenia o ich zwrot nie zgłosił i nie pozostały nieuiszczone koszty sądowe podlegające ściągnięciu.

Jacek Nowicki Jan Futro Bogdan Wysocki

6