Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 20 lutego 2019 r.

Sąd Apelacyjny we Wrocławiu III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący: SSA Ireneusz Lejczak (spr.)

Sędziowie: SSA Monika Kiwiorska-Pająk

SSA Barbara Staśkiewicz

Protokolant: Katarzyna Wojciechowska

po rozpoznaniu w dniu 20 lutego 2019 r. we Wrocławiu

na rozprawie

sprawy M. L.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w L.

o ekwiwalent pieniężny z tytułu prawa do bezpłatnego węgla

na skutek apelacji M. L.

od wyroku Sądu Okręgowego w Legnicy Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

z dnia 12 października 2018 r. sygn. akt V U 584/18

zmienia zaskarżony wyrok i poprzedzającą go decyzję Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w L. z 31 lipca 2018r. w ten sposób, że przyznaje wnioskodawczyni M. L. prawo do deputatu węglowego w formie ekwiwalentu pieniężnego od dnia nabycia przez wnioskodawczynię prawa do emerytury – tj. od dnia 1lipca 2018r.

UZASADNIENIE

Wyrokiem z dnia 12 października 2018 r. Sąd Okręgowy w Legnicy Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych oddalił odwołanie wnioskodawczyni M. L. od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w L. z dnia 31 lipca 2018 r., odmawiającej jej prawa do deputatu węglowego.

Rozstrzygnięcie powyższe Sąd I instancji oparł na następująco ustalonym stanie faktycznym:

Wnioskodawczyni M. L., ur. (...), w okresie od 22 kwietnia 1981 r. do 28 grudnia 2012 r. zatrudniona była w jednostkach organizacyjnych (...) na stanowiskach zwrotniczego, dyżurnego ruchu klas od III do I oraz starszego dyżurnego ruchu. W okresie tego zatrudnienia wnioskodawczyni wykorzystała urlop wychowawczy w okresie od 5 listopada 1984 r. do 8 marca 1990 r. W okresie zatrudnienia na kolei odwołująca otrzymywała deputat węglowy.

Poza zatrudnieniem na kolei wnioskodawczyni była zatrudniona:

-

od 27 lipca 1976 r. do 31 maja 1978 r. w Zakładach (...) w C.,

-

od 26 czerwca 1978 r. do 30 września 1978 r. w Urzędzie (...) w C.,

-

od 16 stycznia 1980 r. do 21 kwietnia 1981 r. w spółdzielni (...)

-

od 28 października 2017 r. do 30 listopada 2017 r. w (...) sp. z o.o. w W..

Decyzją organu rentowego z dnia 1 września 2015 r. przyznano wnioskodawczyni prawo do emerytury pomostowej od 1 czerwca 2018 r., zaś od 1 lipca 2018 r, (na mocy decyzji z dnia 31 lipca 2018 r.) – emeryturę w oparciu o przepis art. 24 ustawy o emeryturach i rentach z FUS.

W świetle tych okoliczności Sąd Okręgowy, powołując się na przepisy art. 74 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 8 września 2000 r. o komercjalizacji, restrukturyzacji i prywatyzacji przedsiębiorstwa państwowego, uznał, że odwołanie wnioskodawczyni nie zasługuje na uwzględnienie.

Sąd ten w pierwszej kolejności wskazał, że prawo do deputatu węglowego przysługuje pracownikom kolejowym oraz byłym pracownikom kolejowym, którzy na podstawie właśnie tego zatrudnienia nabyli emeryturę lub rentę. Tym samym przyznanie prawa do deputatu wyklucza nie ostatnie, przed przyznaniem prawa do emerytury czy renty, zatrudnienie poza koleją (jak wskazywał organ rentowy), ale nabycie prawa do emerytury z tytułu zatrudnienia wykonywanego poza koleją. Zatem okoliczność, że ostatnim zatrudnieniem odwołującej przed przyznaniem jej prawa do emerytury na podstawie decyzji ZUS z dnia 31 lipca 2018 r. nie było zatrudnienie na kolei nie wyklucza przyznania jej prawa do deputatu.

Dla nabycia prawa do tego deputatu decydujące znaczenie mają dwie przesłanki:

1)  ustalenie, czy wnioskodawczyni przysługiwało prawo do deputatu węglowego w okresie zatrudnienia na kolei,

2)  ustalenie, czy nabycie prawa do emerytury nastąpiło w oparciu o zatrudnienie wykonywane na kolei.

Zgodnie ze stanowiskiem Sądu i Instancji, wnioskodawczyni nie spełniła drugiej przesłanki. Sąd ten, powołując się na orzeczenie Sądu Apelacyjnego w Łodzi (wyrok z dnia 17.02.2015 r., sygn. akt III AUa 661/14,) uznał, że prawo do deputatu węglowego przysługuje byłym pracownikom kolejowym, którzy na podstawie właśnie tego zatrudnienia uzyskali emeryturę lub rentę, co w przypadku renty oznacza, że nabycie prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy w oparciu o zatrudnienie poza koleją wyklucza nabycie prawa do deputatu. Podobne rozumowanie należało – w ocenie tego Sądu – odnieść do nabycia emerytury. W przypadku wnioskodawczyni, ubiegającej się o emeryturę w oparciu o przepis art. 24 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, ustawodawca poza wymogiem wieku nie przewidział przesłanki w postaci odpowiednio długiego stażu ubezpieczeniowego jako warunku koniecznego do nabycia prawa do emerytury. Przy czym Sąd ten wskazał, że na łączny okres składkowy odwołującej w rozmiarze ponad 30 lat, na okresy opłacania składek z tytułu zatrudnienia poza koleją przypadają okresy od 27 lipca 1976 r. do 31 maja 1978 r., od 26 czerwca 1978 r. do 30 września 1978 r., od 16 stycznia 1980 r. do 21 kwietnia 1981 r. oraz od 28 października 2017 r. do 30 listopada 2017 r. Nadto w okresie pracy na kolei wnioskodawczyni wykorzystała urlop wychowawczy w okresie od 5 listopada 1984 r. do 8 marca 1990 r. (5 lat 4 miesiące i 4 dni) jednak nie jest to okres zatrudnienia na kolei, okres równorzędny z okresami zatrudnienia na kolei czy okres zaliczany do zatrudnienia na kolei (art. 43-45 ustawy o emeryturach i rentach z FUS). Z ponad 30-letniego okresu składowego, okres zatrudnienia wnioskodawczyni na kolei wynosił ponad 26 lat. Zatem brany pod uwagę okres ubezpieczenia przy ustalaniu wysokości emerytury zasadniczo w 85% pochodził z pracy na kolei i w 15% - poza koleją.

Zdaniem tego Sądu emeryturę wnioskodawczyni nie ustalono wyłącznie z okresów pracy na kolei.

W konsekwencji tych rozważań odwołanie jako nieuzasadnione podległo oddaleniu.

Powyższy wyrok w całości zaskarżyła wnioskodawczyni, zarzucając mu:

-

błędne ustalenie daty przyznania i pobierania przez nią emerytury pomostowej;

-

błędną ocenę okresów jej zatrudnienia na kolei, co skutkowało nieuzasadnioną odmową przyznania jej prawa do ekwiwalentu pieniężnego za deputat węglowy.

W uzasadnieniu apelująca wskazała, że ZUS przyznał jej prawo do emerytury pomostowej w dniu 29 grudnia 2012 r., którą pobierała do 14 czerwca 2018 r. W okresie od 22 kwietnia 1981 r. i od 8 marca 1990 r. do 28 grudnia 2018 r. pracowała na kolei i w tych okresach otrzymywała ekwiwalent pieniężny z tytułu prawa do bezpłatnego węgla.

Wskazując na powyższe wniosła o zmianę zaskarżonego wyroku i przyznanie jej ekwiwalentu pieniężnego z tytułu bezpłatnego węgla.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja wnioskodawczyni jest zasadna.

Z treści art. 74 ustawy z dnia 8 września 2000 r. o komercjalizacji, restrukturyzacji i prywatyzacji Przedsiębiorstwa Państwowego (...) (tj. z 2018 r. poz. 1311 zwana dalej ustawą) wynika, że przesłankami niezbędnymi do przyznania emerytowi prawa do deputatu węglowego są fakt zatrudnienia na kolei oraz pobieranie już w czasie zatrudnienia deputatu węglowego (tak też Sąd Apelacyjny w Gdańsku w wyroku z dnia 4 listopada 2015 roku, sygn. akt III AUa 852/15, publ. LEX nr 1936822). Przytoczenia wymaga także stanowisko Sąd Apelacyjnego we Wrocławiu, wyrażone w wyroku z dnia 7 marca 2012 r., w sprawie o sygn. akt III AUa 1699/11 (publ. LEX nr 1238743), zgodnie z którym prawo do deputatu węglowego przysługuje pracownikom pracującym na kolei. Przysługuje ono również byłym pracownikom kolejowym, którzy na podstawie właśnie tego zatrudnienia nabyli emeryturę lub rentę. Tym samym nabycie prawa do emerytury w oparciu o zatrudnienie wykonywane poza koleją, wyklucza skuteczne przyznanie prawa do deputatu węglowego. Istotne jest również, że powyższy przepis nie wymaga, aby przyznana emerytura była pochodną „wyłącznie” zatrudnienia na kolei oraz aby praca na kolei była wykonywana bezpośrednio przed przyznaniem prawa do świadczenia.

Zatem istotne jest ustalenie, czy przyznana wnioskodawczyni emerytura w oparciu o przepisy ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych została ustalona na podstawie zatrudnienia kolejowego i wówczas prawo do deputatu węglowego wnioskodawczyni przysługuje.

W ocenie Sądu Apelacyjnego należy podzielić stanowisko apelującej, iż jest ona byłym pracownikiem kolejowym, była bowiem zatrudniona na kolei w okresie od 22 kwietnia 1981 r. do 28 grudnia 2012 r., co wynika ze świadectwa pracy (k. 5 a.e.). Pracodawca odwołującej wskazuje, iż M. L. od chwili zatrudnienia do 30 września 2001 r. była zatrudniona w (...) S.A. Zakładzie (...) we W., a następnie od 1 października 2011 r. do 28 grudnia 2012 r. w związku z przejściem zakładu pracy na nowego pracodawcę w trybie art. 23 ¹ k.p. – w (...) S.A. Zakładzie (...) we W.. W sprawie poza sporem jest, iż odwołująca w okresie zatrudnienia na kolei otrzymywała deputat węglowy.

Organ rentowy wywodził, że w oparciu o przepis art. 74 ust. 1 cyt. ustawy wymogiem jest, aby bezpośrednio przez przyznaniem emerytury uprawniony pracował na kolei. Skoro zaś ostatnim pracodawcą odwołującej się nie była spółka kolejowa, zatem nie przysługuje jej prawo do deputatu węglowego w formie ekwiwalentu pieniężnego. Sąd Okręgowy, negując stanowisko organu rentowego, wyszedł z założenia, że w sprawie nie jest istotne, aby uprawniony bezpośrednio przed przejściem na emeryturę był zatrudniony na kolie, lecz okoliczność, aby emerytura została przyznana z tytułu pracy na kolei. W przypadku wnioskodawczyni Sąd ten ustalił, że z ponad 30-letniego stażu ubezpieczeniowego, blisko 85% okresów składkowych i nieskładkowych są stażem wynikającym z zatrudnienia na kolei, co w ocenie tego Sądu uzasadnia, że przyznana wnioskodawczyni emerytura nie wynika wyłącznie z zatrudnienia na kolei.

Zdaniem Sądu Apelacyjnego nie można zgodzić się z tym stanowiskiem, a należy podzielić przeciwną argumentację apelującej. Zarówno stanowisko organu rentowego, jak też Sądu I instancji nie znajduje bowiem uzasadnienia ani w przepisach prawa materialnego ani w orzecznictwie sądowym.

Prawo do ekwiwalentu za deputat węglowy jest uprawnieniem o charakterze wyjątkowym o ustawowej podstawie, świadczenie to wypłaca Zakład Ubezpieczeń Społecznych z dotacji celowej z budżetu państwa. W swych początkach było to prawo pracownika kolejowego do bezpłatnego przydziału węgla, co skutkowało zrównoważeniem jego utraty kwotą pieniężną (parytet towaru i pieniądza). Przydzielanie węgla pracownikom i rencistom lub emerytom stanowiło przywilej, mający łagodzić trudności w nabywaniu węgla na wolnym rynku, należny oprócz i niezależnie od wynagrodzenia za pracę oraz od emerytury i renty. Stanowiło także swego rodzaju tradycję wywodzącą się z tego, że węgiel składowany był na terenach kolejowych. Z tych przyczyn deputat węglowy ustanowiony został jako bezpłatny przydział węgla, co realizowało cel wyposażenia pracowników w dobro reglamentowane także po ich przejściu na emeryturę lub rentę, spełniane w pieniądzu tylko wówczas, gdy przydział węgla był zbędny (por. uchwałę siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 6 lipca 2000 r., III ZP 9/00, OSNAP 2000 Nr 24, poz. 902). Dyspozycją art. 74 cytowanej ustawy z dnia 8 września 2000 r. o komercjalizacji, restrukturyzacji i prywatyzacji przedsiębiorstwa państwowego ustawodawca określił krąg podmiotów, którym przysługuje prawo do deputatu węglowego, tj. byłym pracownikom kolejowym pobierającym rentę lub emeryturę (lub członkom ich rodzin), którzy prawo do renty lub emerytury uzyskali na podstawie jednego z trzech wymienionych aktów prawnych, a ponadto w okresie zatrudnienia na kolei mieli prawo do deputatu węglowego.

Ubezpieczona pracowała na kolei w latach 1981-2012, czyli przez ponad 30 lat. Kapitał początkowy dla ubezpieczonej został wyliczony z lat zatrudnienia na kolei, tj. z okresu 1983-1997 (k.24 a.k.). Odwołująca się w latach, w których pozostawała w zatrudnieniu na kolei pobierała deputat węglowy. Sąd Okręgowy, negując stanowisko organu rentowego co do konieczności pozostawania w zatrudnieniu na kolei bezpośrednio przed przyznaniem emerytury lub renty, wyszedł z założenia, że świadczenie to winno być „tylko i wyłącznie” pochodną zatrudnienia kolejowego, aby uprawniało ubezpieczoną do otrzymania ekwiwalentu pieniężnego w zamian za deputat węglowy. Ze stanowiskiem tym zgodzić się nie można. Przede wszystkim wymóg taki nie wynika z przepisu art. 74 ust. 1 ustawy. Gdyby zaś wolą ustawodawcy było ograniczenie przedmiotowego prawa jedynie do kategorii osób zarówno zatrudnionych na kolei bezpośrednio przed przejściem na świadczenie emerytalne bądź wobec osób, których emerytura została ustalona wyłącznie o zatrudnienie na kolei, to dałby temu wyraz umieszczając stosowny zapis w art. 74 ustawy. Stylistyka przepisu skłania do wniosku, że ustawodawca położył nacisk na silny związek tego świadczenia ze stosunkiem pracy, gdyż nie użył określenia "emerytowi" lub "renciście", tylko "byłemu pracownikowi kolejowemu". Ekwiwalent za deputat węglowy jest niewątpliwie świadczeniem wywodzącym się ze stosunku pracy na kolei i ten aspekt oraz literalne brzmienie przepisu należy mieć na względzie w procesie wykładni i subsumcji. Sąd Apelacyjny podziela też pogląd, zawarty w cytowanym przez Sąd I instancji wyroku Sądu Apelacyjnego w Łodzi (wyroku z dnia 17.02.2015 r. III AUa 661/14 LEX nr 1680024, OSAŁ 2015/1/3), że ust. 1 i ust. 4 art. 74 ustawy z dnia 8 września 2000 r. należy odczytywać łącznie w ten sposób, że prawo do deputatu węglowego przysługuje byłym pracownikom kolejowym, którzy na podstawie właśnie tego zatrudnienia (ale nie „wyłącznie”) uzyskali emeryturę lub rentę (podobnie Sąd Apelacyjny we Wrocławiu w wyroku z dnia 7 marca 2012 r., III AUa 1699/11, Legalis nr 733836 oraz Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 4.11.2015 r. III AUa 852/15, LEX nr 1936822 ). Oznacza to, że przepis art. 74 ustawy z dnia 8 września 2000 r. nie odnosi się jedynie do byłych pracowników ostatnio zatrudnionych na kolei, ale do wszystkich byłych pracowników kolejowych, którzy jako emeryci lub renciści uzyskali to uprawnienie w oparciu o zatrudnienie na kolei, lecz jednocześnie przepis ten nie wymaga – co wynika z jego literalnego brzmienia – aby świadczenie to było „wyłącznie” pochodną zatrudnienia kolejowego.

Tym nie mniej, podstawa wymiaru świadczenia emerytalnego ubezpieczonej ustalona została ze spornego okresu zatrudnienia na kolei. W tych okolicznościach w pełni uprawnione jest stanowisko ubezpieczonej, że nabyła on prawo do ekwiwalentu za deputat węglowy.

Mając powyższe na uwadze Sąd Apelacyjny na podstawie art. 386 §1 kpc zmienił zaskarżony wyrok i poprzedzającą go decyzję organu rentowego z dnia 31 lipca 2018 r. w ten sposób, że przyznał wnioskodawczyni prawo do ekwiwalentu pieniężnego z tytułu bezpłatnego węgla od dnia nabycia prawa do emerytury.

SSA Monika Kiwiorska-Pająk SSA Ireneusz Lejczak SSA Barbara Staśkiewicz

R.S.