Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 3 września 2019 r.

Sąd Apelacyjny w Krakowie – I Wydział Cywilny w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 3 września 2019 r. w Krakowie na rozprawie

sprawy z powództwa K. Ł.

przeciwko Skarbowi Państwa - Państwowemu Gospodarstwu Leśnemu Lasom Państwowym-Nadleśnictwu (...)

o zapłatę

na skutek apelacji strony pozwanej

od wyroku Sądu Okręgowego w Kielcach

z dnia 19 września 2018 r. sygn. akt VII GC 91/18

1.  oddala apelację;

2.  zasądza od strony pozwanej na rzecz powoda kwotę 4.050 zł (cztery tysiące pięćdziesiąt złotych) tytułem kosztów postępowania apelacyjnego.

SSO Wojciech Żukowski SSA Jan Kremer SSA Paweł Rygiel

sygn. akt I AGa 542/18

UZASADNIENIE

wyroku z dnia 3 września 2019 r.

Zaskarżonym wyrokiem Sąd Okręgowy, uwzględniając w całości powództwo, zasądził od Skarbu Państwa – Państwowego Gospodarstwa Leśnego Lasy Państwowe – Nadleśnictwa (...) na rzecz K. Ł. kwotę 147.231 zł z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od 22 października 2017 r. do dnia zapłaty, a to tytułem pozostałej części wynagrodzenia umownego.

Sąd I instancji ustalił, że strony łączyła umowa nr(...) której przedmiotem było wykonanie przebudowy drogi leśnej nr (...) w Leśnictwie (...). Zawarcie tej umowy było poprzedzone procedurą przetargową, zainicjowaną ogłoszeniem Państwowego Gospodarstwa Leśnego Lasy Państwowe – Nadleśnictwo (...) o przetargu nieograniczonym. Specyfikacja istotnych warunków zamówienia przewidywała m.in., że wykonawca złoży jedną ofertę odpowiednio wypełniając formularz ofertowy, na wypełnionym druku – załącznik nr 1 (pkt 13.1, 13.4). Cena ofertowa miała wynikać z kosztorysu ofertowego uproszczonego.

Na rysunku w projekcie: „szczegóły konstrukcyjne przedłużenia przepustu 1ø 50” opisano „prefabrykowany wylot przepustu”. W toku przetargu pozwany udzielił odpowiedzi na zapytanie firmy (...), iż zamawiający dopuszcza zastosowanie prefabrykowanych ścianek przepustów spełniających wymagania dokumentacji przetargowej.

Powód złożył ofertę wykonania prac za kwotę 1.200.025,27 zł, załączając kosztorys, w którym w pozycji 6.5 ujął „Obudowy żelbetowe wlotów (wylotów) prefabrykowanych przepustów drogowych, przepusty rurowe” - m ³ w ilości 133, o wartości jednostkowej 900 oraz wartości netto 119.700 zł.

Po wybraniu oferty powoda strony zawarły umowę, w której postanowiły, że za wykonanie przedmiotu umowy powodowi będzie przysługiwać, zgodnie z § 14 ust.1 umowy, wynagrodzenie ustalone na podstawie kosztorysów powykonawczych sporządzonych dla prac zrealizowanych zgodnie z projektami wymienionymi w § 1 ust.2 umowy, w oparciu o obmiar wykonanych robót i rzeczywiste nakłady rzeczowe wg obowiązujących katalogów przy zastosowaniu składników kosztorysowych wyszczególnionych w § 16 umowy, z tym że wynagrodzenie nie może być większe niż kwota przedstawiona przez wykonawcę w złożonej ofercie tj. wartość brutto 1.200.025,27 zł, netto 975.630,30 zł. Zgodnie z ust. 2, zasady sporządzania kosztorysu powykonawczego robót winny być identyczne jak zasady sporządzenia kosztorysu ofertowego. W § 14 ust. 3 określono, że kwoty przedstawione w ust. 1 nie podlegają waloryzacji oraz uwzględniają wszystkie wymagane opłaty i koszty niezbędne do zrealizowania przedmiotu umowy, bez względu na okoliczności i źródła ich powstania.

W § 16 ust. 1 umowy określono, że roboty będące przedmiotem zamówienia oraz prace zamienne zostaną rozliczone wg wskaźników cen kosztorysowych: stawka roboczogodziny – 12,40 zł, koszty ogólne do R+S – 30%, zyska do R+S – 5% lub aktualnych uśrednionych cen jednostkowych za poprzedni kwartał z zeszytu cen wydawnictwa (...).

Dalej Sąd ustalił, że w dniu 21 lutego 2017 r. pozwany sporządził protokół konieczności nr (...), bez udziału powoda, w którym komisja zaproponowała w pkt. I zamianę przepustu betonowego na przepust (...) typu HELCAR, a w pkt. II wykonanie zamiennych zjazdów. Na roboty te projektant miał wykonać projekt zamienny. Jednocześnie w protokole zawarto zdanie: „działając w oparciu o zapisy § 12 pkt. 1,2,3 Nadleśnictwo zgodnie z opinią inspektora nadzoru i projektanta dopuszcza zamianę przepustów: ścianek czołowych na prefabrykowane, rur na PEHD wynagrodzenie zgodnie z §16 umowy”.

W dniu 10 sierpnia 2017 r. pozwany zatwierdził protokół końcowego odbioru robót, oceniając roboty jako wykonane zgodnie z harmonogramem rzeczowo-finansowym, pod względem technicznym w sposób właściwy, z odpowiednich materiałów, bez usterek. W następstwie tego powód sporządził kosztorys powykonawczy na kwotę 975.630,30 zł, w którym w pozycji nr 6.5 ujął: „Obudowy żelbetowe wlotów (wylotów) prefabrykowanych przepustów drogowych, przepusty rurowe” – 133 m ³, wartość jednostkową 900 oraz wartość netto 119.700 zł.

Inspektor Nadzoru dokonał poprawek na kosztorysie, wyceniając pozycję 6.5 „zgodnie z prot. konieczności nr 1” i katalogiem S., określając roboty faktycznie wykonane jako ścianki czołowe dla przepustu ø60: 26 szt x 815,07 = 21.191,82 zł i dla przepustu ø50: 1 szt x 581,51 = 581,51 zł. Inspektor zakwestionował ponadto pozycję 7.2 umocnienie skarp i dna rowów brukiem 16-20cm, z kwoty 136.992 zł na 121.982 zł. W konsekwencji zweryfikował kosztorys do kwoty 718.938,30 zł.

Powód wystawił w dniu 16 sierpnia 2017 r. fakturę VAT nr (...) na kwotę 819.214,56 zł (666.0128,10 zł netto), a strona pozwana dokonała w dniu 18 września 2017 roku zapłaty tej faktury do kwoty 728.779,76 zł.

W dniu 21 września 2017 r. powód wystawił kolejną fakturę, nr(...) na 147.231 zł (119,700 zł netto) z tytułu pozycji 6.5 kosztorysu powykonawczego, płatną do 21 października 2017 r. Pozwany odmówił zapłaty należności powołując się na to, że wynagrodzenie za powyższe roboty zostało już wypłacone fakturą nr (...).

Sąd ustalił także, że obudowy przepustów wykonane w technologii prefabrykowanej w pełni odpowiadają z punktu widzenia technicznego murom żelbetowym wylewanym, natomiast posiadają zalety, jak szybsze wykonanie i łatwość wymiany w razie późniejszego uszkodzenia.

W tym stanie rzeczy Sąd Okręgowy uznał zgłoszone roszczenie za uzasadnione w całości. Wskazał, że powód wykonał całość zleconych mu prac, a roboty zostały odebrane. Wskazał, że istota sporu sprowadza się do oceny charakteru zastrzeżonego umowa wynagrodzenia tj. tego, czy było ono wynagrodzeniem kosztorysowym czy ryczałtowym, a to z uwagi na zastosowanie przez powoda – w miejsce przejedzonych żelbetowych obudów przepustów - obudowy prefabrykowanej i związanych z tym kosztów tej pozycji robót.

W ocenie Sądu przewidziane przez strony w umowie wynagrodzenie było ryczałtowe, a w związku z tym, stosownie do treści art. 632 § 1 k.c., nie można żądać zmiany wysokości wynagrodzenia, chociażby w czasie zawarcia umowy nie można było przewidzieć rozmiaru lub kosztów prac. W rezultacie, skoro powód wykonał cały zakres zleconych robót zgodnie z projektem, to nie jest dopuszczalne weryfikowanie ich wartości według wskaźników narzuconych przez zamawiającego – stronę pozwaną.

Od powyższego orzeczenia apelację wniosła strona pozwana zarzucając naruszenie przepisów prawa materialnego, a to:

- art. 353 ¹ k.c. poprzez niewłaściwe zastosowanie, polegające na zinterpretowaniu umowy stron w błędny sposób, faktycznie odmawiający stronom umowy prawa do ułożenia stosunku prawnego według swego uznania;

- art. 632 § 1 k.c. poprzez niewłaściwe zastosowanie polegające na uznaniu, że uzgodnione przez strony, a obecnie sporne wynagrodzenie powoda, miało charakter ryczałtowy.

Pozwany Skarb Państwa wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku i oddalenie powództwa w całości oraz zasądzenie kosztów postępowania, ewentualnie – o uchylenie zaskarżonego wyroku w całości i przekazanie sprawy Sądowi I Instancji do ponownego rozpoznania.

Powód wniósł o oddalenie apelacji i zasądzenie kosztów postępowania apelacyjnego.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje.

Ustalenia dokonane w pierwszej instancji są bezsporne i Sąd Apelacyjny przyjmuje je za własne. W szczególności odnotować należy, że w sprawie nie budzi wątpliwości, że powód w sposób prawidłowy wykonał cały zakres robót objętych umową, a strona pozwana dokonała odbioru tych robót. Nie jest także sporne, że wartość wynagrodzenia określonego w umowie na kwotę maksymalną w wysokości 1.200.025,27 zł brutto (975.630 zł netto) została określona według kosztorysu ofertowego odnoszącego się do całości zakresu prac. Poza sporem pozostaje, że strona pozwana nie zapłaciła powodowi, w jakiejkolwiek części, za prace związane z obudową wlotów (wylotów) przepustów, określone w pkt 6.5 w kosztorysie w pozycji 6.5.

Już z tych względów, niezależnie od zasadności argumentacji stron, apelacja strony pozwanej nie może być uzasadniona co najmniej w części. Nie jest bowiem kwestionowane, że sporne roboty zostały wykonane w sposób właściwy dla całości zadania inwestycyjnego, tyle tylko, że przedmiotowe obudowy nie były żelbetowe (jak przewidywał projekt pierwotny), lecz prefabrykowane (jak przewidział to projekt zamienny). Niezależnie zatem od sporu co do wartości tej pozycji kosztorysowej, powodowi należy się zapłata za wykonaną w tym zakresie pracę.

Po drugie, istota sporu w niniejszej sprawie sprowadza się do tego, czy w związku z wykonaniem obudowy wlotów (wylotów) przepustów w sposób przewidziany projektem zamiennym, a nie w sposób wskazany w pierwotnym projekcie, powodowi należy się wynagrodzenie w kwocie wskazanej w umowie, czy też winno ono być obniżone – stosownie do rzeczywistej wartości przedmiotowych prac. Trafnie wskazuje Sąd I instancji, że ocena w tym zakresie zależna jest od charakteru uzgodnionego umową wynagrodzenia, tj. tego, czy wynagrodzenie to ma charakter kosztorysowy czy ryczałtowy. Tyle tylko, że nawet przy przyjęciu, że strony uzgodniły wynagrodzenie kosztorysowe, to na stronie pozwanej – zgodnie z art. 6 k.c. - spoczywał ciężar wykazania, że kosztorys sporządzony przez pozwanego jest zawyżony, rzeczywista wartość prac opisanych w pozycji 6.5 kosztorysu jest niższa, a żądane wynagrodzenie z tytułu wykonania przedmiotowych prac jest w części bądź w całości nienależne. Zważyć bowiem należy, że powód wykonał w sposób prawidłowy cały, objęty umową zakres prac, w tym także w części obudowy wlotów (wylotów) przepustów. Co istotne, przy odbiorze prac skwitowano, że powód wykonał roboty zgodnie z harmonogramem rzeczowo-finansowym. W umowie przewidziano za te prace wynagrodzenie maksymalne, które odpowiadało swą wartością sporządzonemu przez powoda kosztorysowi ofertowemu. Tym samym strony zgodziły się, że całość robót objętych umową, w zakresie harmonogramu rzeczowo – finansowego, odpowiada tak ustalonej wartości. Skoro zatem w § 14 ust.1 umowy strony przewidziały, że wykonawcy będzie przysługiwało wynagrodzenie ustalone na podstawie kosztorysów powykonawczych, powód taki kosztorys sporządził i był on podstawą do wystawienia przez niego faktury VAT i żądania wynagrodzenia, to należy mu się wynikająca stąd kwota. O ile natomiast strona pozwana twierdzi, że pomimo wykonania przez powoda w sposób prawidłowy całości prac, żądane wynagrodzenie jest zawyżone, to na niej spoczywa obowiązek wykazania własnych twierdzeń. W tym zakresie okoliczności faktyczne mogły być ustalone wyłącznie na podstawie dowodu z opinii biegłego, skoro ich stwierdzenie wymaga wiedzy specjalnej (art. 288 k.p.c.). Tymczasem strona powodowa nie zgłosiła adekwatnego wniosku dowodowego, a tym samym – nie wykazała podnoszonych przez sibie twierdzeń.

Wreszcie, Sąd Apelacyjny w pełni podziela ocenę prawną Sądu Okręgowego co do charakteru umówionego przez strony wynagrodzenia.

Stosownie do treści art. 632 § 1 k.c., istotą wynagrodzenia ryczałtowego jest uzgodnienie przez strony oznaczonej kwoty należnej przyjmującemu zamówienie jako ekwiwalent za wykonanie robót bez względu na rozmiar świadczonych prac i wartość poniesionych kosztów. Co do zasady, wynagrodzenie ryczałtowe zostało ukształtowane przez ustawodawcę jako świadczenie niepodlegające zmianie. Nie wyklucza to jednak tego, że w ramach postanowienia umownego strony mogą przewidzieć postanowienia przewidujące wzrost lub redukcję wynagrodzenia ryczałtowego. Taka modyfikacja nie zmienia jednak samego charakteru uzgodnionego wynagrodzenia. Jak wskazał Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 25 marca 2015 r., II CSK 389/14 (lex nr 165795) „ W umowie o roboty budowlane, uregulowanej w art. 647 i następne k.c., strony mogą określić wynagrodzenie za wykonane roboty jako wynagrodzenie ryczałtowe, przewidziane w art. 632 § 1 k.c., jak też zastrzec możliwość jego modyfikacji, w zależności od zaistnienia konieczności wykonania robót dodatkowych lub zmniejszenia zakresu robót podstawowych. Prawnymi konsekwencjami ukształtowania wynagrodzenia ryczałtowego bez takiej klauzuli jest zarówno niedopuszczalność podwyższenia go, jak też obniżenia, nawet gdyby dochód osiągnięty przez wykonawcę był wyższy od założonego w kalkulacji będącej podstawą określenia wysokości ryczałtu”.

Po drugie, nie zmienia charakteru wynagrodzenia ryczałtowego to, że podstawą jego ustalenia był uprzednio sporządzony kosztorys.

W związku z powyższym odnotować należy, że samo zawarcie umowy zostało poprzedzone procedurą przetargową, w ramach której podstawą dla ustalenia wartości przewidzianego umową wynagrodzenia za wykonane prace był kosztorys ofertowy sporządzony przez powoda. W sytuacji zatem, w której tak ustalona kwota została wpisana w § 14 ust.1 umowy jako wynagrodzenie maksymalne, przyjąć należy, że ma ono charakter ryczałtowy, skoro prawidłowe wykonanie umówionych prac w pełnym zakresie rzeczowym winno prowadzić do zapłaty wynagrodzenia we wskazanej wysokości. Jednocześnie wynagrodzenie to miało charakter mieszany, bo strony przewidziały możliwość jego modyfikacji na korzyść zamawiającego. Tyle tylko, że trafnie argumentuje Sąd Okręgowy, że nie jest zasadne takie rozumienie postanowień umownych, przy których zastrzega się wynagrodzenie na korzyść jednej ze stron przy założeniu, że umówione prace zostaną wykonane w sposób prawidłowy i w pełnym, przewidzianym projektem zakresie. W takiej bowiem sytuacji dochodzi w istocie do weryfikacji kosztorysu będącego podstawą ustalenia ryczałtu.

Tym samym przedmiotowa modyfikacja, w zakresie obmiaru i nakładów (§ 14 ust.1 umowy) może dotyczyć sytuacji, gdy doszło do istotnej zmiany zakresu wykonanych robót.

Dodatkowo, taką ocenę potwierdza przytoczona przez Sąd I instancji argumentacja odnosząca się do okoliczności związanych z tym, że samo wynagrodzenie zostało ustalone w ramach procedury przetargowej, w której wykonawca (jako jeden z oferentów) zmuszony był poddać się warunkom podyktowanym przez zamawiającego, w tym zmuszony był wyszacować prace przewidziane w pozycji 6.5 kosztorysu według projektu pomimo tego, że sam inwestor dopuszczał wykonanie tych prac w innej technologii, jak też sama wartość w pozycji 6.5 kosztorysu ofertowego była znacznie niższa od wskazanej przez inwestora w kosztorysie inwestorskim.

W pozostałej części Sąd Apelacyjny podziela pogląd wyrażony przez Sąd Okręgowy.

Biorąc to pod uwagę Sąd Apelacyjny, na podstawie art. 385 k.p.c., orzekł jak w sentencji, o kosztach postępowania apelacyjnego rozstrzygając zgodnie z zasadą odpowiedzialności za jego wynik (art. 98 § 1 k.p.c. w zw. z art. 391 § 1 k.p.c.).

SSO Wojciech Żukowski SSA Jan Kremer SSA Paweł Rygiel