Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 12 grudnia 2017 r.

Sąd Apelacyjny we Wrocławiu III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący: SSA Monika Kiwiorska-Pająk (spr.)

Sędziowie: SSA Robert Kuczyński

SSO del. Artur Tomanek

Protokolant: Karolina Sycz

po rozpoznaniu w dniu 12 grudnia 2017 r. we Wrocławiu

na rozprawie

sprawy z wniosku P. B.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział we W.

o emeryturę

na skutek apelacji P. B.

od wyroku Sądu Okręgowego we Wrocławiu Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

z dnia 17 marca 2017 r. sygn. akt VIII U 24/17

oddala apelację.

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 30.03.2015 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział we W. odmówił wnioskodawcy P. B. prawa do emerytury, ponieważ do dnia 01.01.1999 r. nie został udowodniony wymagany 15-letni okres pracy w warunkach szczególnych, wykonywanej stale i w pełnym wymiarze czasu.

Wyrokiem z dnia 21 stycznia 2016 r. Sąd Okręgowy we Wrocławiu zmienił zaskarżoną decyzję i przyznał wnioskodawcy prawo do emerytury. Na skutek apelacji organu rentowego wyrokiem z dnia 14 września 2016 r. Sąd Apelacyjny we Wrocławiu uchylił zaskarżony wyrok i sprawę przekazał do ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu we Wrocławiu Sądowi Pracy i Ubezpieczeń Społecznych, pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach postępowania apelacyjnego.

W uzasadnieniu powyższego orzeczenia Sąd Apelacyjny wskazał, że przy ponownym rozpoznaniu sprawy Sąd oceni dowody przedstawione przez wnioskodawcę na okoliczność jego pracy w warunkach szczególnych w okresie przed uzyskaniem przez wnioskodawcę uprawnień do kierowania samochodami o masie powyżej 3,5 tony. W szczególności pod uwagę weźmie Sąd, czy w świetle art. 13 ust. 3 w zw. z art. 12 ust. 2 i 3 ustawy z 2.07.1958 r. o nauce zawodu, przyuczaniu do określonej pracy i warunkach zatrudniania młodocianych w zakładach pracy oraz o wstępnym stażu pracy (Dz.U. Nr 45, poz. 226 ze zm.) wnioskodawca - jako pracownik młodociany i pobierający naukę - mógł wykonywać w pełnym wymiarze czasu pracę w warunkach szczególnych. Oceni też Sąd czy bezpośrednio przed powołaniem do zasadniczej służby wojskowej wnioskodawca wykonywał (i w jakim czasie) w (...)pracę w warunkach szczególnych, następnie oceni - czy w świetle obowiązującego, w brzmieniu nadanym po 31.12.1974 r., art. 108 ustawy z 21.11.1967 r. o powszechnym obowiązku obrony Rzeczypospolitej Polskiej (Dz.U. Nr 44, poz. 220) wnioskodawcy należy doliczyć do okresów pracy w warunkach szczególnych okres pełnienia zasadniczej służby wojskowej.

Wyrokiem z dnia 17 marca 2017 r. Sąd Okręgowy we Wrocławiu oddalił odwołanie.

Rozpoznając ponownie sprawę Sąd Okręgowy ustalił:

P. B., ur. (...), w dniu 23.02.2015 r. złożył wniosek o przyznanie prawa do emerytury. Wnioskodawca udokumentował staż pracy wynoszący na dzień 01.01.1999 r. - 28 lat 5 miesięcy i 14 dni okresów składkowych i nieskładkowych, w tym - w ocenie ZUS - 12 lat 9 miesięcy i 16 dni stażu pracy w warunkach szczególnych.

Wnioskodawca w okresie od dnia 1 września 1968 r. do dnia 15 września 1977 r. był zatrudniony w Miejskim Przedsiębiorstwie (...) we W.. Wnioskodawca rozpoczął prace w (...), jako uczeń (...)Szkoły (...), pracując jako kierowca - mechanik w okresie od 01.09.1968 r. do 31.08.1971 r. Wnioskodawca miał podpisaną umowę o pracę o praktyczną naukę zawodu. Wnioskodawca w I klasie miał 4 dni zajęć teoretycznych, a 2 dni spędzał na zajęciach praktycznych, które odbywały się w warsztacie. W II i III klasie wnioskodawca miał przez 3 dni zajęcia w szkole i 3 dni zajęcia praktyczne na warsztacie. Zajęcia praktyczne trwały do 6 godzin dziennie.

Następnie w okresie od 01.09.1971 r. do 12.03.1973 r. pracował jako mechanik napraw pojazdów samochodowych. Z zaświadczenia (...) z dnia 10.11. 1971 r. (str. 10 akt emerytalnych) wynika, że wnioskodawca pracował na stanowisku montera samochodowego.

Wnioskodawca pracował w warsztatach na zajezdni przy ul. (...) przy naprawach i remontach autobusów. W tym czasie wnioskodawca pracował jako mechanik w kanałach remontowych oraz na poziomie zero i powyżej, w zależności od rodzaju awarii. Według twierdzeń wnioskodawcy pracował on w kanałach średnio 5-6 godzin dziennie, a przez pozostałe 2-3 godziny naprawiał samochody na poziomie „O” i wyżej. Ponadto zdarzało się, że wnioskodawca posiadający w tym okresie prawo jazdy kat. B jeździł samochodem marki L. poniżej 3,5 tony do magazynu lub warsztatu po części do naprawianych samochodów. Wnioskodawca jeździł również na naprawy samochodów na trasie, które wykonywał na poboczu jezdni. Naprawa samochodu na trasie wraz z dojazdem tam i z powrotem zajmowała wnioskodawcy ponad 8 godzin dziennie. Wnioskodawca naprawiał pojazdy na trasie 3 razy w tygodniu.

Od dnia otrzymania prawa jazdy, tj. 20.03.1973 r., tydzień po nabyciu prawa jazdy na pojazdy ciężarowe kat. C, tj. w dniu 13.03.1973 r. wnioskodawca rozpoczął pracę w charakterze kierowcy samochodu ciężarowego, którą wykonywał do 23.04. 1975 r. Wnioskodawca pracował jako kierowca samochodu marki S. (...) o ładowności do 6 ton. Pracując jako kierowca S.wnioskodawca podjął dodatkową pracę na ½ etatu jako kierowca autobusu, którą wykonywał po godzinie 15-30 do godziny 19-30. Pracodawca mylnie w świadectwie pracy wpisał wnioskodawcy stanowisko kierowcy autobusu na ½, zamiast stanowisko kierowcy samochodu ciężarowego plus ½ etatu kierowcy autobusu.

W okresie od 24.04.1975 r. do 04.04.1977 r. wnioskodawca odbywał zasadniczą służbę wojskową.

Wnioskodawca po powrocie z wojska podjął zatrudnienie w (...) na stanowisku instruktor technicznego ruchu od 25.04.1977 r. do 15.09.1977 r., była to praca umysłowa, nie wykonywana w warunkach szczególnych.

Pracodawca nie wydał wnioskodawcy świadectwa wykonywania pracy w szczególnych warunkach, jak również nie potwierdził w świadectwie pracy z dnia 15.09.1977 r. wykonywania przez niego na zajmowanych stanowiskach w okresie zatrudnienia prac w warunkach szczególnych. Zakład pracy potwierdził wykonywanie przez wnioskodawcę pracy w pełnym wymiarze czasu pracy na stanowiskach mechanika napraw pojazdów samochodowych, kierowcy autobusowy ½ etatu oraz starszego instruktora technicznego ruchu.

W opinii z dnia 14 września 1977 r. (...) potwierdził, że wnioskodawca w okresie od 01.09.1971 r. do 15.09.1977 r. zajmował stanowisko mechanika napraw pojazdów samochodowych, kierowcy samochodowego i starszego instruktora technicznego ruchu.

Zakład Ubezpieczeń Społecznych zaskarżoną decyzją odmówił prawa do wcześniejszej emerytury, gdyż nie uznał pracy w okresie od 01.09.1968 r. do 31.08. 1971 r., od 01.09.1971 r. do 12.03.1973 r. i od 13.03.1973 r. do 23.04.1975 r. jako pracy w szczególnych warunkach.

Sąd Okręgowy uznał odwołanie za nieuzasadnione i wskazał, że kwestią sporną w sprawie było ustalenie, czy wnioskodawca pracował w szczególnych warunkach w okresie od 01.09.1968 r. do 31.08.1971 r., od 01.09.1971 r. do 19.03.1973 r., od 20.03.1973 r. do 23.04.1975 r. i od 25.04.1977 r. do 15.09.1977 r. w Miejskim Przedsiębiorstwie (...) we W. na stanowiskach ucznia, mechanika napraw pojazdów samochodowych i kierowcy autobusowy ½ etatu. Sąd Okręgowy dał w pełni wiarę zeznaniom wnioskodawcy oraz świadków gdyż były one logiczne, zgodne i korespondowały z wystawionym przez zakład pracy świadectwem pracy z dnia 15.09.1977 r. oraz z opinią o wnioskodawcy z dnia 14.09.1977 r. W ocenie Sądu Okręgowego, błąd popełniony w wyżej wymienionym świadectwie pracy, polegający na podaniu wyłącznie stanowiska pracy jako kierowca autobusowy na ½ etatu, został przez wnioskodawcę logicznie wyjaśniony. Zeznał on, że po zakończeniu całego etatu pracy na stanowisku kierowcy samochodu ciężarowego, po godzinie 15 kierował on autobusami przez 4 godziny dziennie. Jednocześnie pracodawca wystawiając wymienione stanowisko pracy wpisał jedynie stanowisko kierowcy autobusowego na ½ etatu, nie wpisując stanowiska kierowcy samochodu ciężarowego. Ponadto z opinii o wnioskodawcy z dnia 14.09.1977 r. wynika jednoznacznie, że zajmował on również stanowisko kierowcy samochodowego.

Sąd Okręgowy przyjął za datę początkową rozpoczęcia pracy na samochodzie ciężarowym powyżej 3,5 tony tydzień po nabyciu uprawnień na kat. C, tj. 20 marca 1973 r., czyli dzień otrzymania samego dokumentu. Pozostali świadkowie również potwierdzili wykonywanie przez wnioskodawcę pracy w charakterze kierowcy samochodu ciężarowego powyżej 3,5 tony, którą jak to już Sąd ustalił, wnioskodawca rozpoczął od 20.03.1973 r. W konsekwencji Sąd uznał, że zeznania powołanych w sprawie świadków i wnioskodawcy w kontekście zebranego szczątkowego materiału z akt osobowych, w tym opinii o wnioskodawcy, ksero dokumentu prawa jazdy, wskazują na możliwość uznania pracy wnioskodawcy na stanowisku kierowcy samochodowego okresu od 20.03.1973 r. do 23.04.1975 r., jako wykonywanej w warunkach szczególnych (2 lata 1 miesiąc i 3 dni). Sąd zważył na zebrany materiał dowodowy, jednoznacznie wskazujący na wykonywanie przez niego pracy kierowcy samochodu ciężarowego.

W związku z powyższym, w ocenie Sądu Okręgowego zebrany materiał dowodowy wskazuje, że praca wnioskodawcy w okresie od 20.03.1973 r. do 23.04.1975 r., była pracą w szczególnych warunkach, zdefiniowaną odpowiednio w wykazie A dziale VII poz. 2 - jako prace kierowcy samochodu ciężarowego powyżej 3,5 tony, stanowiącym załącznik do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 07 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U. Nr 8, poz. 43 z późn. zm.).

Sąd Okręgowy nie zaliczył jako pracy w warunkach szczególnych okresu praktycznej nauki zawodu w szkole przyzakładowej od 01.09.1968 r. do 31.08.1971 r. W tym czasie wnioskodawca odbywał praktyczną naukę zawodu na podstawie obowiązującej wówczas ustawy z dnia 2 lipca 1958 r. o nauce zawodu, przyuczenia do określonej pracy i warunkach zatrudnienia młodocianych w zakładach pracy oraz o wstępnym stażu pracy (Dz. U. z 1958 r. Nr 45, poz. 226 ze zm.). Zgodnie zaś z ugruntowanym stanowiskiem judykatury, okres nauki zawodu w ramach umowy zawartej z zakładem pracy na podstawie przepisów ustawy z 1958 r. o nauce zawodu, przyuczeniu do określonej pracy i warunkach zatrudnienia młodocianych w zakładach pracy oraz o wstępnym stażu pracy połączonej z obowiązkiem dokształcania się w zasadniczej szkole zawodowej, nie stanowił okresu pracy w szczególnych warunkach, wykonywanej na zasadach określonych w § 2 ust. 1 rozporządzenia z dnia 7 lutego 1983 roku w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze. Z zeznań świadka R. M. i samego wnioskodawcy wynika, że nauka w szkole zajmowała od 3 do 4 dni w tygodniu, w zależności od klasy, natomiast praca w toku zajęć praktycznych na warsztacie zajmowała od 2 do 3 dni, w zależności od klasy. Ponadto świadek R. M. zeznał, że same zajęcia praktyczne na warsztacie trwały 6 godzin dziennie. Dlatego też Sąd z uwagi na brak pracy ucznia w kanałach remontowych jako mechanika samochodowego stale i w pełnym wymiarze czasu pracy nie uznał okresu nauki w szkole przyzakładowej, jako pracy w warunkach szczególnych.

Sąd nie uwzględnił również okresu zatrudnienia wnioskodawcy jako mechanika napraw pojazdów samochodowych w okresie od 01.09.1971 r. do 19.03.1973 r. Z przesłuchania samego wnioskodawcy oraz świadectwa pracy i opinii z dnia 14.09. 1977 r. wynika, że w podanym okresie wnioskodawca pracował jako mechanik samochodowy zarówno w kanałach remontowych, jak również jako mechanik naprawiający pojazdy na trasie z poziomu ulicy, a nadto naprawiający pojazdy w warsztacie na poziomie zero i powyżej. W ocenie Sądu, praca wnioskodawcy w okresie od 01.09.1971 r. do 19.03.1973 r., nie była wykonywana w kanałach stale i w pełnym wymiarze czasu, co potwierdził sam wnioskodawca, który podał, że naprawy poza warsztatem wykonywał 3 dni w tygodniu, a kiedy pracował w warsztacie – praca w kanałach zajmowała mu 5-6 godzin dziennie. Ponadto jak wynika z zeznań wnioskodawcy wykonywał on również w tym czasie czynności kierowcy samochodu dostawczego marki L. poniżej 3,5 tony. Z tych też względów wnioskodawca nie pracował jako mechanik w kanałach remontowych stale i w pełnym wymiarze czasu pracy, dlatego Sąd nie uwzględnił powyższego okresu.

Sąd Okręgowy nie uwzględnił wnioskodawcy okresu odbywania zasadniczej służby woskowej od 25.04.1975 r. do 04.04.1977 r., gdyż nastąpiła ona po 31 grudnia 1974 r. Sąd zważył przy tym na uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 16 października 2013 r. (II UZP 6/13), oraz uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 2 lipca 2015 r. (sygn. akt III UZP 4/2015). Niezależnie od powyższych rozważań, Sąd zważył, że wnioskodawca po odbyciu zasadniczej służby wojskowej powrócił do pracy w (...), ale na inne stanowisko, niż zajmowane przed powołaniem do wojska. Wnioskodawca bowiem od 25.04.1977 r. zajmował stanowisko instruktora technicznego ruchu, które nie jest pracą w warunkach szczególnych.

Reasumując okres pracy w warunkach szczególnych zaliczony przez Sąd od 23.03.1973 r. do 23.04.1975 r., tj. 2 lata 1 miesiąc i 3 dni wraz z okresem zaliczonym przez ZUS, tj. 12 lat 9 miesięcy i 16, daje łącznie wnioskodawcy 14 lat 10 miesięcy i 19 dni pracy warunkach szczególnych. Tym samym wnioskodawca nie udowodnił, co najmniej 15 lat okresu pracy w szczególnych warunkach, razem z okresem uwzględnionym przez ZUS nie spełniając, zatem wszystkich warunków do przyznania świadczenia emerytalnego określonych w art. 184 cytowanej na wstępie ustawy.

Apelację od powyższego wyroku złożył wnioskodawca zaskarżając wyrok w całości i zarzucając:

1)  naruszenie przepisów prawa materialnego- § 2 ust. 1 rozporządzenia Rady Ministrów z 7.02.1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze poprzez błędne przyjęcie, że skarżący wykonując pracę jako kierowca samochodu ciężarowego powyżej 3,5 t oraz prace w kanałach remontowych , nie wykonywał tych prac stale i w pełnym wymiarze czasu pracy lub też powyżej tej normy także prace naprawcze pojazdów poza bazą, co oznacza, że skarżący wykonywał pracę na kilku stanowiskach, a nie tylko w miejscu wskazanym przez pracodawcę,

2)  naruszenie przepisów prawa procesowego art. 233 § 1 k.p.c., poprzez dowolną ocenę materiału dowodowego i tym samym uznanie, że skarżący nie wykonywał w spornym okresie prac w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, czemu przeczą zeznania skarżącego oraz przesłuchiwanych w sprawie świadków, którzy potwierdzili, że skarżący poza pracą na terenie bazy w kanałach remontowych, wykonywał pracę w charakterze kierowcy samochodu ciężarowego powyżej 3,5 t oraz prace naprawcze pojazdów poza bazą, które to prace były wykonywane przez szereg godzin po zakończeniu zmiany.

Wskazując na powyższe zarzuty apelujący wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku poprzez przyznanie prawa do emerytury, zasądzenie od organu rentowego na rzecz wnioskodawcy kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa adwokackiego ewentualnie o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu we Wrocławiu.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja P. B. nie zasługuje na uwzględnienie.

Sąd I instancji trafnie uznał, że nie spełnił on przesłanek niezbędnych do nabycia prawa do emerytury z tytułu pracy w warunkach szczególnych. Orzeczenie Sądu I instancji zostało wydane w oparciu o prawidłowe ustalenia faktyczne. Analizując zgromadzony w sprawie materiał dowodowy Sąd Okręgowy poczynił prawidłowe ustalenia dotyczące istotnych dla sprawy okoliczności. Wszystkie ustalenia Sądu Okręgowego znajdują potwierdzenie w materiale dowodowym zebranym w sprawie, a ich ocena dokonana została prawidłowo i wszechstronnie. Ocena ta nie budzi zastrzeżeń Sądu Apelacyjnego i mieści się w granicach swobodnej oceny dowodów, które to uprawnienie przysługuje wyłącznie Sądowi I instancji.

Konsekwencją powyższego stwierdzenia jest uznanie całkowicie bezzasadnym zarzutu dotyczącego naruszenia przez Sąd Okręgowy art. 233 § 1 k.p.c. - poprzez dowolną ocenę materiału dowodowego i tym samym uznanie, że skarżący nie wykonywał w spornym okresie prac w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, czemu przeczą zeznania skarżącego oraz przesłuchiwanych w sprawie świadków, którzy potwierdzili, że skarżący poza pracą na terenie bazy w kanałach remontowych, wykonywał pracę w charakterze kierowcy samochodu ciężarowego powyżej 3,5 t oraz prace naprawcze pojazdów poza bazą, które to prace były wykonywane przez szereg godzin po zakończeniu zmiany. Stanowisko to, w ocenie Sądu Apelacyjnego, jest w swej istocie próbą zakwestionowania uprawnień Sądu I instancji do swobodnej oceny dowodów, której to swobody Sąd Okręgowy nie przekroczył. Oceny dowodów dokonanej przez Sąd I instancji nie sposób podważyć, została ona dokonana wszechstronnie. Podkreślenia wymaga, że skuteczne postawienie zarzutu naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. wymaga wskazania, że Sąd uchybił zasadom logicznego rozumowania lub doświadczenia życiowego, to bowiem jedynie może być przeciwstawione uprawnieniu Sądu do dokonania swobodnej oceny dowodów.

Swobodna ocena dowodów to kompleksowa analiza całego zgromadzonego materiału, która polega na porównaniu poszczególnych jego elementów takich jak dowód, wyjaśnienia i zarzuty, a nawet zachowanie się stron procesu. Tylko w przypadku, gdy brak jest logiki we wiązaniu wniosków z zebranymi dowodami lub gdy wnioskowanie sądu wykracza poza schematy logiki formalnej, albo wbrew zasadom doświadczenia życiowego, nie uwzględnia jednoznacznych praktycznych związków przyczynowo - skutkowych, przeprowadzona przez Sąd ocena dowodów może być skutecznie podważona.

W sprawie o emeryturę w obniżonym wieku z tytułu pracy w warunkach szczególnych, gdzie przedmiotem ustaleń Sądu ma być charakter zatrudnienia w okresie dawnym, a większość dokumentów jest niekompletna, a więc wysoce utrudnione jest ustalenie faktów wyłącznie w oparciu o istniejące dokumenty, dokonywanie ustaleń stanu faktycznego odbywa się z reguły poprzez przeprowadzenie dowodów osobowych. Osobowe źródła dowodowe (w tym zarówno zeznania świadków, jak i strony procesowej) muszą być skonfrontowane z istniejącą dokumentacją i dopiero uzyskanie przekonania graniczącego z pewnością co do przebiegu zatrudnienia, może pozwolić na pozytywne rozstrzygnięcie o prawie do emerytury. W przedmiotowej sprawie zeznania świadków i odwołującego się były zasadniczo zgodne co do charakteru pracy apelującego i zostały przez Sąd Okręgowy prawidłowo skonfrontowane z pozostałą dokumentacją osobową.

Na podstawie tych dowodów Sąd Okręgowy prawidłowo ustalił, że w okresie od 01.09.1971 r. do 12.03.1973 r. wnioskodawca pracował jako mechanik napraw pojazdów samochodowych. Przy czym z zaświadczenia (...)z dnia 10.11. 1971 r. (str. 10 akt emerytalnych) wynika, że wnioskodawca pracował na stanowisku montera samochodowego. Wnioskodawca pracował w warsztatach na zajezdni przy ul. (...) przy naprawach i remontach autobusów. W tym czasie wnioskodawca pracował jako mechanik w kanałach remontowych oraz na poziomie zero i powyżej, w zależności od rodzaju awarii. Według twierdzeń wnioskodawcy pracował on w kanałach średnio 5-6 godzin dziennie, a przez pozostałe 2-3 godziny naprawiał samochody na poziomie „O” i wyżej. Ponadto zdarzało się, że wnioskodawca posiadający w tym okresie prawo jazdy kat. B jeździł samochodem marki L. poniżej 3,5 tony do magazynu lub warsztatu po części do naprawianych samochodów. Wnioskodawca jeździł również na naprawy samochodów na trasie, które wykonywał na poboczu jezdni. Naprawa samochodu na trasie wraz z dojazdem tam i z powrotem zajmowała wnioskodawcy ponad 8 godzin dziennie. Wnioskodawca naprawiał pojazdy na trasie 3 razy w tygodniu. Dopiero od dnia otrzymania prawa jazdy, tj. 20.03.1973 r., tydzień po nabyciu prawo jazdy na pojazdy ciężarowe kat. C, tj. w dniu 13.03.1973 r. wnioskodawca rozpoczął pracę w charakterze kierowcy samochodu ciężarowego, którą wykonywał do 23.04.1975 r.

Rozstrzygnięcie przedmiotowej sprawy zależało od ustalenia, czy na gruncie przepisów ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych w zw. z treścią § 4 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze możliwe jest uzyskanie przez P. B., jako osoby urodzonej po dniu 31 grudnia 1948 r. prawa do wcześniejszej emerytury z tytułu pracy w warunkach szczególnych, stosownie do treści art. 32 ust. 1 powołanej ustawy o emeryturach i rentach z FUS. Zgodnie z art. 32 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, ubezpieczonym urodzonym przed dniem 1 stycznia 1949 r., będącym pracownikami, o których mowa w ust. 2-3, zatrudnionymi w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, przysługuje emerytura w wieku niższym niż określony w art. 27 pkt 1. Jednocześnie na mocy art. 184 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, ubezpieczonym urodzonym po dniu 31 grudnia 1948 r. przysługuje emerytura po osiągnięciu wieku przewidzianego w art. 32, art. 33, art. 39 i art. 40, jeżeli w dniu wejścia w życie ustawy, a zatem na dzień 1 stycznia 1999 r. osiągnęli: okres zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze wymaganym w przepisach dotychczasowych do nabycia prawa do emerytury w wieku niższym niż 60 lat - dla kobiet i 65 lat - dla mężczyzn (pkt 1) oraz okres składkowy i nieskładkowy, o którym mowa w art. 27, czyli okres składkowy i nieskładkowy wynoszący co najmniej 20 lat dla kobiet i 25 lat dla mężczyzn (pkt 2). Nadto, w myśl art. 184 ust. 2 w/w ustawy, przedmiotowa emerytura przysługuje pod warunkiem nieprzystąpienia do otwartego funduszu emerytalnego albo złożenia wniosku o przekazanie środków zgromadzonych na rachunku w otwartym funduszu emerytalnym, za pośrednictwem Zakładu, na dochody budżetu państwa oraz rozwiązania stosunku pracy - w przypadku ubezpieczonego będącego pracownikiem - w brzmieniu obowiązującym do 1 stycznia 2013 r. W myśl art. 32 ust. 4 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, wiek emerytalny, o którym mowa w ust. 1, rodzaje prac lub stanowisk oraz warunki, na podstawie których osobom wymienionym w ust. 2 i 3 przysługuje prawo do emerytury, ustala się na podstawie przepisów dotychczasowych. godnie z dyspozycją § 1 ust. 1 w/w rozporządzenia Rady Ministrów w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze przepisy tego aktu stosuje się do pracowników wykonujących prace w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, wymienione w § 4-15 rozporządzenia oraz w wykazach stanowiących załącznik do rozporządzenia, zwanych dalej „wykazami”. Stosownie zaś do § 1 ust. 2 przedmiotowego rozporządzenia, właściwi ministrowie w porozumieniu z Ministrem Pracy, Płac i Spraw Socjalnych ustalają w podległych i nadzorowanych zakładach pracy stanowiska pracy, na których są wykonywane prace w szczególnych warunkach, wymienione w wykazach A i B. Okresami pracy uzasadniającymi prawo do świadczeń na zasadach określonych w rozporządzeniu są okresy, w których praca w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze jest wykonywana stale i w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na danym stanowisku pracy (§ 2). Za okres zatrudnienia wymagany do uzyskania emerytury, zwany dalej „wymaganym okresem zatrudnienia”, uważa się okres wynoszący 20 lat dla kobiet i 25 lat dla mężczyzn, liczony łącznie z okresami równorzędnymi i zaliczanymi do okresów zatrudnienia (§ 3). Zgodnie z § 4 ust. 1 niniejszego rozporządzenia, pracownik, który wykonywał prace w szczególnych warunkach, wymienione w wykazie A, nabywa prawo do emerytury, jeżeli: osiągnął wiek emerytalny wynoszący 55 lat dla kobiet i 60 lat dla mężczyzn oraz ma wymagany okres zatrudnienia, w tym co najmniej 15 lat pracy w szczególnych warunkach. Wykonywanie pracy w szczególnych warunkach czy szczególnym charakterze powinno być stwierdzone przez pracodawcę w świadectwie wykonywania pracy w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze lub w świadectwie pracy.

Spośród przesłanek prawa do emerytury w realiach niniejszej sprawy sporne było jedynie to, czy apelujący legitymował się co najmniej 15-letnim okresem pracy w szczególnych warunkach.

Wywiedziona apelacja dotyczyła nie uwzględniania przez Sąd I instancji okresu zatrudnienia P. B. w Miejskim Przedsiębiorstwie (...) we W. od 01.09.1971 r. do 12.03.1973 r. na stanowisku mechanika napraw pojazdów samochodowych, bowiem apelujący podnosi, że w tym okresie wykonywał również pracę kierowcy samochodu ciężarowego powyżej 3,5 t, a ponadto szereg napraw wykonywał poza terenem bazy. Należy przy tym zaznaczyć, że Sąd Okręgowy uznał za pracę w warunkach szczególnych okres zatrudnienia wnioskodawcy w (...) we W. od 20.03.1973 r. do 23.04.1975 r. na stanowisku kierowcy samochodu ciężarowego powyżej 3,5 t mimo treści świadectwa pracy wystawionego przez zakład, w którym pominięto powyższe stanowisko. Niemniej powyższy okres wraz z okresami uznanymi przez organ rentowy nie dawał łącznie 15 lat pracy w warunkach szczególnych.

W ocenie Sądu Apelacyjnego, trafnie uznał Sąd Okręgowy, że praca wykonywana przez apelującego w okresie od 01.09.1971 r. do 12.03.1973 r. nie stanowiła pracy w szczególnych warunkach. Z zeznań samego wnioskodawcy oraz świadectwa pracy i opinii z dnia 14.09.1977 r. wynika, że w podanym okresie wnioskodawca pracował jako mechanik samochodowy zarówno w kanałach remontowych, jak również jako mechanik naprawiający pojazdy na trasie z poziomu ulicy, a nadto naprawiający pojazdu w warsztacie na poziomie zero i powyżej. Powyższe oznacza, iż nie wykonywał pracy mechanika samochodowego w kanałach remontowych stale i w pełnym wymiarze czasu pracy.

Zauważyć należy, że pracą w warunkach szczególnych jest tylko taka praca, w której pracownik w sposób znaczny jest narażony na niekorzystne dla zdrowia czynniki, a stosownie do § 2 ust. 1 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, praca taka musi być wykonywana stale i w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na danym stanowisku. Motyw przyświecający ustawodawcy w stworzeniu instytucji emerytury z tytułu pracy w warunkach szczególnych opiera się na założeniu, że praca wykonywana w szczególnych warunkach stale i w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na danym stanowisku pracy przyczynia się do szybszego obniżenia wydolności organizmu, stąd też osoba wykonująca taką pracę posiada uprawnienie do przejścia na emeryturę wcześniej niż inni ubezpieczeni. Trzeba też mieć na uwadze, że prawo do emerytury w obniżonym wieku emerytalnym stanowi odstępstwo od zasady wyrażonej w art. 27 ustawy emerytalno-rentowej i określonego tam powszechnego wieku emerytalnego, zatem przepisy regulujące to prawo muszą być wykładane w sposób gwarantujący zachowanie celu uzasadniającego to odstępstwo. Przy takim założeniu czynności w postaci napraw i remontów pojazdów mechanicznych, aby mogły być zakwalifikowane jako praca w warunkach szczególnych ujęta w wykazie A, Dział XIV, poz. 16 „Prace wykonywane w kanałach remontowych przy naprawie pojazdów mechanicznych lub szynowych”, musiałyby być wykonywane w warunkach bezpośrednio narażających na szkodliwe dla zdrowia czynniki, a więc wykonywane stale i w pełnym wymiarze czasu pracy w kanałach remontowych. Nawet, jeżeli wnioskodawca musiał wykonywać naprawy samochodów w terenie, co wiązało się z utrudnieniami, to tego rodzaju czynności nie odpowiadają rodzajowi prac w warunkach szczególnych wymienionych w wykazie A, w którym wskazano wyłącznie pracę mechaników w kanale - wykazie A, Dział XIV, poz. 16.

Należy stwierdzić, że wyłącznie takie czynności pracownicze, które są wykonywane w warunkach bezpośrednio narażających na szkodliwe dla zdrowia czynniki, kwalifikują pracę jako wykonywaną w szczególnych warunkach. Znaczące przy tym są: stopień uciążliwości tych czynników oraz wymagania wysokiej sprawności psychofizycznej ze względu na bezpieczeństwo własne i otoczenia. Jeśli czynności te wykonywane są stale i w pełnym wymiarze czasu pracy, to okres wykonywania tej pracy jest okresem pracy uzasadniającym prawo do świadczeń na zasadach przewidzianych w rozporządzeniu. Aby wykazać prawo do świadczenia konieczne jest więc wykazanie, że prace określone w wykazie były wykonywane stale i w pełnym wymiarze czasu (tj. w ramach 8-godzinnej dniówki w ramach obowiązującego tygodniowego czasu pracy w danym okresie). Połączenie zaś w ramach jednego stanowiska prac o wysokim stopniu szkodliwości (w charakterze szczególnym) oraz prac, gdzie ten stopień szkodliwości jest niższy uniemożliwia stwierdzenie, iż ubezpieczony stale i w pełnym wymiarze czasu wykonywał pracę w warunkach szczególnych. Skoro apelujący, jak podnosi, wykonywał pracę kierowcy oraz pracę mechanika, która nie jest wymieniona w wykazie to nie można uznać, że stale był on narażony na działanie czynników szkodliwych i wykonywał pracę w szczególnych warunkach.

Skoro zatem P. B. nie wykazał co najmniej 15-letniego okresu pracy w szczególnych warunkach, brak było podstaw do przyznania mu emerytury, o jakiej jest mowa w art. 184 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Sąd Okręgowy zatem nie naruszył również wskazanych w zarzutach apelacji przepisów prawa materialnego.

Mając na uwadze, że zaskarżony wyrok jest trafny, a wywiedziona apelacja nie zawierała usprawiedliwionych zarzutów, Sąd Apelacyjny, nie znajdując podstaw do jej uwzględnienia, orzekł jak w sentencji wyroku na podstawie art. 385 k.p.c.

SSA Robert Kuczyński SSA Monika Kiwiorska-Pająk SSO del. Artur Tomanek