Pełny tekst orzeczenia

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 17 grudnia 2018 roku Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w R. na podstawie ustawy z dnia 22 maja 2009 r. o nauczycielskich świadczeniach kompensacyjnych (Dz. U. z 2018 r. poz. 128) odmówił K. S. prawa do nauczycielskiego świadczenia kompensacyjnego. U uzasadnieniu organ rentowy wskazał, że ubezpieczony nie udowodnił 20 lat pracy w jednostkach, o których mowa w art. 2 pkt 1 ustawy w wymiarze co najmniej ½ obowiązkowego wymiaru zajęć, a jedynie 16 lat i 7 dni na dzień ustania zatrudnienia tj. 22 czerwca 2018 r.

/decyzja - k. 76 akt ZUS/

Odwołanie od powyższej decyzji w dniu 31 stycznia 2019 roku złożył K. S. wnosząc o jej zmianę i przyznanie świadczenia kompensacyjnego. W uzasadnieniu wskazał, że organ rentowy niesłusznie nie wziął pod uwagę okresu od 1 września 1994 roku do 31 sierpnia 1997 roku, gdyż odwołujący wprawdzie w pierwszym okresie nie opłacał składek, ale w 1995 roku zostały przez niego opłacone wszystkie zaległe składki. Tym samym okres zatrudnienia winien być liczony od 1 stycznia 1992 roku. Nadto w okresie od 1 września do 31 grudnia 1991 roku płatnikiem składek był Zespół Szkół Budowlanych w J., gdyż skarżący był zatrudniony na podstawie umowy o pracę, a w związku z tym powód nie powinien ponosić negatywnych konsekwencji z tego tytułu, iż płatnik nie opłacił składek.

/odwołanie – k. 3 /

W odpowiedzi na odwołanie organ rentowy wniósł o jego oddalenie. W uzasadnieniu swego stanowiska podniósł dodatkowo, iż do stażu nauczycielskiego nie został zaliczony okres nieodpłatnego nauczania religii od 1 września do 31 grudnia 1991 r. oraz okres od 1 września 1994 r. do 31 sierpnia 1997 r. , gdyż wnioskodawca nie opłacił składek w całym okresie ubezpieczenia społecznego duchownych tzn. nie opłacił składek jako duchowny w okresie od 1 września do 31 grudnia 1991 r. Jednocześnie organ rentowy podał, iż nie kwestionuje, że skarżący opłacił składki na ubezpieczenie społeczne duchownych za okresy od 1 lipca 1989r. do 31 sierpnia 1991 r. oraz od 1 września 1994 r. do 31 sierpnia 1997 r. Jednak za okres od 1 września do 31 grudnia 1991 r. , gdy wnioskodawca wykonywał nieodpłatnie pracę nauczyciela religii w Zespole Szkół Budowlanych w J., nie zostały opłacone składki. W tym zakresie organ rentowy podniósł, że szkoła nie opłaciła składek za odwołującego, a z uwagi na to, że praca katechety w tym okresie była nieodpłatna należało uznać, że za ten okres wnioskodawca powinien opłacić składki na ubezpieczenie społeczne duchownych.

Organ rentowy przyznał, że okres od września 1994 roku do sierpnia 1997 roku nie został uwzględniony z uwagi na nieopłacenie składek za okres od września do grudnia 1991 roku, a nie w okresie od września 1994 roku do sierpnia 1997 roku (za ten okres składki zostały opłacone), gdyż konieczne do zaliczenia tego okresu było opłacenie składek za cały okres podlegania ubezpieczeniu społecznemu duchownych, czyli także za rok 1991.

ZUS wskazał dodatkowo, że wprawdzie wnioskodawca potwierdził w sposób prawidłowy wykonywanie pracy nauczyciela religii nieodpłatnie co najmniej w połowie wymiaru czasu pracy, ale ze względu na nieopłacenie składek za cały okres podlegania ubezpieczeniu społecznemu duchownych w okresie nieodpłatnego nauczania religii, nie można uwzględnić okresów od września 1990 roku do grudnia 1991 roku i okresu od września 1994 roku do sierpnia 1997 roku, jako stażu nauczyciela w placówkach, w których mowa w art. 2 pkt 1 ustawy.

/odpowiedź na odwołanie – k. 5-6 /

Na rozprawie w dniu 18 lutego 2020 roku – bezpośrednio poprzedzającej wydanie wyroku w przedmiotowej sprawie – pełnomocnik ubezpieczonego podtrzymał odwołanie i doprecyzował, że wnosi nie tylko o uwzględnienie okresu od września do grudnia 1991 roku i od września 1994 roku do sierpnia 1997 roku, ale także okresu od 1 września 1990 r. do 31 sierpnia 1991 r., za który szkoła nie opłaciła składek, ale za który niezależnie od tego składki opłacił sam wnioskodawca, czego ZUS nie kwestionuje. Jak również sprecyzował, że wnosi o przyznanie świadczenia kompensacyjnego od grudnia 2018 roku, gdyż wówczas został złożony wniosek będący podstawą spornej decyzji.

/e-protokół z 18.02.2020 r.: 00:10:17-00:12:52 oraz 00:15:52-00:16:54 – płyta CD – k. 163; skrócony protokół k 161/

Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny:

K. S. urodził się w dniu (...).

/okoliczność bezsporna /

Wnioskodawca do 31 sierpnia 1990 roku prowadził katechizację parafialną.

/okoliczność bezsporna/.

Od dnia 1 września 1990 roku do dnia 31 sierpnia 1991 roku skarżący był zatrudniony na podstawie umowy o pracę na stanowisku nauczyciela religii - katechety w Szkole Podstawowej nr (...) w S. w wymiarze 23 godzin tygodniowo. Zatem pracę w tej szkole wykonywał co najmniej w połowie wymiaru czasu pracy. Praca ta była wykonywana nieodpłatnie. Za ten okres odwołujący zapłacił składki na ubezpieczenie społeczne duchownych.

We wskazanym okresie odwołujący nie korzystał z urlopu szkoleniowego i na dokształcanie, nie przebywał na urlopie dla poratowania zdrowia, nie przebywał w stanie nieczynnym

/bezsporne; świadectwo pracy k 58; zaświadczenie k 6; zaświadczenie k 58 akt ZUS/.

Od dnia 1 września 1991 roku do dnia 31 sierpnia 1994 roku skarżący był zatrudniony na podstawie umowy o pracę na stanowisku nauczyciela religii - katechety w Zespole Szkół Budowlanych i Ogólnokształcących w J. w pełnym wymiarze czasu pracy. Zatem pracę w tej szkole wykonywał co najmniej w połowie wymiaru czasu pracy.

Praca ta była wykonywana nieodpłatnie w okresie od 1 września do 31 grudnia 1991r. Za ten okres odwołujący nie zapłacił składek na ubezpieczenie społeczne duchownych, nie odprowadzała ich również szkoła z tytułu zatrudnienia na podstawie umowy o pracę. Za okres od 1 stycznia 1992 roku do 31 sierpnia 1994 roku szkoła odprowadziła składki za wnioskodawcę.

We wskazanym okresie odwołujący nie korzystał z urlopu szkoleniowego i na dokształcanie, nie przebywał na urlopie dla poratowania zdrowia, nie przebywał w stanie nieczynnym

/bezsporne; zaświadczenie k 20;umowy o pracę k 60-62; zaświadczenie k 6 akt ZUS; zaświadczenie k 59 akt ZUS/.

Z zaświadczenia z 14 października 1991 r. wynika, że wnioskodawca z tytułu zatrudnienia w Zespole Szkół Budowlanych i Ogólnokształcących w J. był ubezpieczony od dnia 1 września 1991 r.

Z zaświadczenia z 19 stycznia 2007 r. wynika, że składki za wnioskodawcę z tytułu zatrudnienia w Zespole Szkół Budowlanych i Ogólnokształcących w J. za okres od dnia 1 września do dnia 31 grudnia 1991 r. nie były odprowadzane

/zaświadczenia k 69-70/.

Od dnia 1 września 1994 roku do dnia 31 sierpnia 1997 roku skarżący był zatrudniony na podstawie umowy o pracę na stanowisku nauczyciela religii - katechety w Szkole Podstawowej w P. i S. oraz w Szkole Podstawowej w N. w wymiarze co najmniej połowy wymiaru czasu pracy.

Praca ta była wykonywana nieodpłatnie. Za ten okres odwołujący zapłacił składki na ubezpieczenie społeczne duchownych.

We wskazanym okresie odwołujący nie korzystał z urlopu szkoleniowego i na dokształcanie, nie przebywał na urlopie dla poratowania zdrowia, nie przebywał w stanie nieczynnym

/bezsporne; zaświadczenie k 6 akt ZUS; zaświadczenia k 38, k 39, k 40 akt ZUS/.

W dniu 24 lipca 2018 roku wnioskodawca złożył wniosek o nauczycielskie świadczenie kompensacyjne.

/wniosek k 1-3 – akta ZUS/

Decyzją z dnia 27 września 2018 roku Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w R. odmówił ubezpieczonemu prawa do nauczycielskiego świadczenia kompensacyjnego. W uzasadnieniu podał, że odwołujący nie udowodnił 20 lat pracy nauczycielskiej, a w celu ewentualnego ustalenia stażu pracy w w/w jednostkach należy przedłożyć zaświadczenie żądane pismem z 8 sierpnia 2018 roku.

/decyzja k 36 – akta ZUS/

W dniu 5 października 2018 r. skarżący złożył szereg zaświadczeń w wniósł o ponowne rozpatrzenie wniosku o nauczycielskie świadczenie kompensacyjne.

/wniosek k 57 akt ZUS/.

Decyzją z dnia 9 listopada 2018 roku Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w R. odmówił ubezpieczonemu prawa do nauczycielskiego świadczenia kompensacyjnego. W uzasadnieniu podał, że odwołujący nie udowodnił 20 lat pracy nauczycielskiej, a jedynie 15 lat i 27 dni na dzień ustania zatrudnienia.

/decyzja k 67 – akta ZUS/

W dniu 6 grudnia 2018 r. skarżący złożył kolejny szereg zaświadczeń i wniósł o ponowne rozpatrzenie wniosku o nauczycielskie świadczenie kompensacyjne.

/wniosek k 70 akt ZUS/.

Decyzją z dnia 17 grudnia 2018 roku Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w R. na podstawie ustawy z dnia 22 maja 2009 r. o nauczycielskich świadczeniach kompensacyjnych (Dz. U. z 2018 r. poz. 128) odmówił K. S. prawa do nauczycielskiego świadczenia kompensacyjnego. U uzasadnieniu organ rentowy wskazał, że ubezpieczony nie udowodnił 20 lat pracy w jednostkach, o których mowa w art. 2 pkt 1 ustawy w wymiarze co najmniej ½ obowiązkowego wymiaru zajęć, a jedynie 16 lat i 7 dni na dzień ustania zatrudnienia tj. 22 czerwca 2018 r.

/decyzja - k. 76 akt ZUS/

K. S. opłacił składki na ubezpieczenie społeczne duchownych za okresy:

- od 1 lipca 1989 r. do 31 sierpnia 1991 r.

- od 1 września 1994 r. do 31 sierpnia 1997 r.

/bezsporne; pismo ZUS k 6/.

Organ rentowy nie uwzględnił skarżącemu do pracy nauczycielskiej następujących okresów zatrudnienia, na podstawie umowy o pracę na stanowisku nauczyciela katechety w szkołach publicznych w wymiarze co najmniej ½ etatu:

- od 1 września 1990 r. do 31 sierpnia 1991 r.

- od 1 września 1991 r. do 31 grudnia 1991 r.

- od 1 września 1994 r. do 31 sierpnia 1997 r.

Pomimo opłacenia składek przez wnioskodawcę na ubezpieczenie społeczne duchownych za okresy od 1 lipca 1989 r. do 31 sierpnia 1991 r. i od 1 września 1994 r. do 31 sierpnia 1997 r., ZUS nie uwzględnił wszystkich wskazanych wyżej okresów, z uwagi na brak ciągłości w opłacaniu składek tj. przerwę w ich opłacaniu od 1 września 1991 r. do 31 grudnia 1991 r.

/bezsporne; odpowiedź na pozew k 5-6/.

Powyższy stan faktyczny jest w całości bezsporny pomiędzy stronami, został sporządzony na podstawie załączonych dokumentów do akt sprawy, a także do akt organu rentowego.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Odwołanie zasługiwało na uwzględnienie.

Zgodnie z art. 4 ust. 1 ustawy z dnia 22 maja 2009 r. o nauczycielskich świadczeniach kompensacyjnych (Dz.U. z 2018 poz. 128 ze zm.), nauczycielskie świadczenie kompensacyjne przysługuje nauczycielom, którzy spełnili łącznie następujące warunki:

1) osiągnęli wiek, o którym mowa w ust. 3;

2) mają okres składkowy i nieskładkowy w rozumieniu ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2017 r. poz. 1383, 1386 i 2120), zwanej dalej "ustawą o emeryturach i rentach z FUS", wynoszący 30 lat, w tym 20 lat wykonywania pracy w jednostkach, o których mowa w art. 2 pkt 1, w wymiarze co najmniej 1/2 obowiązkowego wymiaru zajęć;

3) rozwiązali stosunek pracy.

Z kolei w myśl art. 2 pkt 1 ustawy o nauczycielskich świadczeniach kompensacyjnych pod pojęciem "nauczyciel" należy rozumieć nauczycieli, wychowawców i innych pracowników pedagogicznych zatrudnionych w:

a) publicznych i niepublicznych przedszkolach,

b) szkołach publicznych i niepublicznych o uprawnieniach szkół publicznych,

c) publicznych i niepublicznych placówkach kształcenia ustawicznego i placówkach, o których mowa w art. 2 pkt 7 i 8 ustawy z dnia 14 grudnia 2016 r. - Prawo oświatowe (Dz. U. z 2017 r. poz. 59, 949 i 2203).

Dodatkowo należy wskazać, że stosownie do art. 3 ustawy prawo do nauczycielskiego świadczenia kompensacyjnego na warunkach i w wysokości określonych w ustawie przysługiwało nauczycielom zatrudnionym w jednostkach, o których mowa w jej art. 2 pkt 1. Zatem już z samej analizy językowej art. 3 ustawy wynika, że osobami uprawnionymi do nauczycielskiego świadczenia kompensacyjnego nie mogą być nauczyciele zatrudnieni w innych jednostkach niż te, które zostały wymienione w art. 2 pkt 1, choćby legitymowali się oni co najmniej 20-letnim stażem pracy pedagogicznej, wymaganym przez art. 4 ust. 3 pkt 2 in fine tej ustawy.

W przedmiotowej sprawie bezspornym między stronami było, iż wnioskodawca spełnia wszystkie wymagane powołanymi przepisami przesłanki z wyjątkiem 20 lat wykonywania pracy w jednostkach, o których mowa w art. 2 pkt 1 ustawy, w wymiarze co najmniej 1/2 obowiązkowego wymiaru zajęć.

ZUS uznał skarżącemu 16 lat i 7 dni na dzień ustania zatrudnienia tj. 22 czerwca 2018 r. Organ rentowy nie uwzględnił odwołującemu do pracy nauczycielskiej w rozumieniu powołanych przepisów następujących okresów zatrudnienia, na podstawie umowy o pracę na stanowisku nauczyciela katechety w szkołach publicznych w wymiarze co najmniej ½ etatu:

- od 1 września 1990 r. do 31 sierpnia 1991 r. (1 rok)

- od 1 września 1991 r. do 31 grudnia 1991 r. (4 miesiące)

- od 1 września 1994 r. do 31 sierpnia 1997 r. ( 3 lata)

Jednocześnie organ rentowy nie kwestionował, a wręcz podkreślał w swoich pismach, że odwołujący uiścił składki na ubezpieczenie społeczne duchownych za dwa z powyższych okresów tj. za okresy od 1 lipca 1989 r. do 31 sierpnia 1991 r. i od 1 września 1994 r. do 31 sierpnia 1997 r. Pomimo opłacenia składek przez wnioskodawcę na ubezpieczenie społeczne duchownych za okresy od 1 lipca 1989 r. do 31 sierpnia 1991 r. i od 1 września 1994 r. do 31 sierpnia 1997 r., ZUS nie uwzględnił wszystkich wskazanych wyżej okresów, z uwagi na brak ciągłości w opłacaniu składek tj. przerwę w ich opłacaniu od 1 września 1991 r. do 31 grudnia 1991 r.

Bezspornym jest jednocześnie w sprawie, iż we wskazanych spornych okresach K. S. był nauczycielem religii – katechetą, zatrudnionym w szkołach publicznych wskazanych w art. 2 ust. 1 ustawy (publiczne szkoły podstawowe i Zespół Szkół Budowlanych w J.), w wymiarze co najmniej ½ etatu.

Jak zatem wynika z powyższego jedynymi elementami spornymi między stronami jest kwestia możliwości zaliczenia wspomnianych wyżej okresów do okresów pracy nauczycielskiej w rozumieniu ustawy, z uwagi na fakt przerwy w opłacaniu składek w okresie 1 września 31 grudnia 1991 roku oraz zaliczenia wskazanych okresów z uwagi na zatrudnienie w oparciu o umowę o pracę na stanowisku nauczyciela bez wynagrodzenia, za który to okres szkoła nie opłaciła składek (pomimo, że za pozostałe okresy takiej samej pracy, w tej samej placówce składki zostały opłacone) i za który to okres wnioskodawca nie opłacił składek z tytułu ubezpieczenia społecznego duchownych.

Na mocy art. 6 ust. 1 pkt 1-3 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z FUS (Dz.U. z 2018 r. poz. 1270 ze zm.) okresami składkowymi są następujące okresy:

1) ubezpieczenia;

2) opłacania składek na ubezpieczenie społeczne w wysokości określonej w przepisach o organizacji i finansowaniu ubezpieczeń społecznych, w przepisach wymienionych w art. 195 pkt 1-4 i 8, w przepisach o adwokaturze, w przepisach o zatrudnieniu i przeciwdziałaniu bezrobociu oraz w przepisach o pomocy społecznej;

3) zaliczone do okresów ubezpieczenia społecznego duchownych:

a) okresy pozostawania duchownymi przed dniem 1 lipca 1989 r., pod warunkiem opłacania składek na ubezpieczenie społeczne za cały okres podlegania temu ubezpieczeniu,

b) okresy przebywania duchownych na misjach oraz okresy prowadzenia przez duchownych działalności duszpasterskiej wśród Polonii, przypadające po dniu 14 listopada 1991 r., do dnia wejścia w życie ustawy;

Z kolei zgodnie z art. 6 ust. 2 pkt 16 okresami składkowymi są również okresy ubezpieczenia społecznego duchownych na obszarze Państwa Polskiego, za które opłacono składkę na to ubezpieczenie lub w których występowało zwolnienie od opłacania składki.

Już tylko z uwagi na powyższe brzmienie przepisów niezrozumiałym jest z jakich przyczyn w niniejszej sprawie organ rentowy nie uwzględnił do okresów pracy nauczycielskiej w rozumieniu ustawy, okresów wykonywania przez wnioskodawcę pracy nauczyciela w szkołach publicznych, w wymiarze co najmniej ½ etatu od 1 września 1990 r. do 31 sierpnia 1991 r. oraz od 1 września 1994 r. do 31 sierpnia 1997 r., za które to okresy wnioskodawca samodzielnie opłacił składkę na ubezpieczenie społeczne duchownych. W tym zakresie ustawa nie wymaga „ciągłości” opłacania składek na jaką wskazuje organ rentowy, gdyż sporne okresy nie dotyczą okresu przed dniem 1 lipca 1989 r.

Podobną kwestią zajął się Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 9 maja 2019 r. (I UK 60/18), w którym m.in. wskazał, że "Całym okresem podlegania ubezpieczeniu społecznemu duchownych" w rozumieniu art. 6 ust. 1 pkt 3 lit. a u.e.r.f.u.s. są te miesiące kalendarzowe, za które ubezpieczony opłacił (rzeczywiście) składki na ubezpieczenie społeczne duchownych lub za które był zwolniony z obowiązku opłacania składek. Oznacza to, że okresy pozostawania duchownym przed dniem 1 lipca 1989 r. jako zaliczone do okresów ubezpieczenia społecznego duchownych są okresami składkowymi, jeżeli ubezpieczony po tej dacie opłacał składki na ubezpieczenie duchownych, choćby za niektóre okresy ich nie opłacił w całości (art. 6 ust. 1 pkt 3 lit. a u.e.r.f.u.s.).

W ocenie Sądu Okręgowego najistotniejszą kwestią, jeżeli chodzi o rozstrzygnięcie przedmiotowej sprawy jest kwestia interpretacji zatrudnienia wnioskodawcy w szkołach publicznych we wszystkich spornych okresach, na podstawie zawieranych umów o pracę, bez wynagrodzenia.

Również w tym zakresie Sąd Najwyższy w cytowanym wyroku zajął jednoznaczne stanowisko wskazując, że „osoby nauczające religii w szkołach publicznych przed dniem 1 września 1997 r. zawierały umowy, według których nie pobierały za pracę wynagrodzenia. Klauzula umowna tego dotycząca była nieważna jako sprzeczna z ustawą (art. 58 § 1 k.c. w związku z art. 10 ust. 1 Karty Nauczyciela), a zamiast niej należało stosować odpowiedni przepis ustawy, czyli art. 22 § 1 k.p. Oznacza to, że nauczyciel religii, do którego miał zastosowanie art. 10 ust. 1 Karty Nauczyciela, był zatrudniony na podstawie stosunku pracy w szkołach publicznych, choćby nie pobierał wynagrodzenia za pracę”.

Należy zatem uznać, że praca wnioskodawcy jako nauczyciela religii w szkołach publicznych w spornych okresach, bez wynagrodzenia, nie wyklucza zaliczenia tych okresów do 20 lat nauczycielskiego stażu pracy. Sąd Okręgowy w pełni podziela stanowisko Sądu Najwyższego i tym samym uznaje, że w spornych okresach skarżący podlegał pracowniczemu ubezpieczeniu społecznemu, a nie ubezpieczeniu społecznemu duchownych wedle reguł określonych w ustawie z dnia 17 maja 1989 r. o ubezpieczeniu społecznym duchownych (Dz.U.1989.29.156). W związku z tym bez znaczenia pozostaje kwestia, że zatrudniające odwołującego szkoły nie wypłacały mu wynagrodzenia za pracę i nie wykonywały obowiązków płatnika składek na ubezpieczenie społeczne pracowników (nie zgłaszały skarżącego do ubezpieczenia i nie odprowadzały za niego, jako nauczyciela religii składek na pracownicze ubezpieczenie społeczne). A zatem we wszystkich spornych okresach trzeba przyjąć, że wnioskodawca nie był w ogóle obowiązany do opłacania składek na własne ubezpieczenie społeczne duchownych według zasad określonych w ustawie z dnia 17 maja 1989 r., zaś fakt nie opłacania przez zatrudniające go jednostki zobowiązań składkowych nie może wpływać negatywnie na możliwość zaliczenia spornych okresów do nauczycielskiego stażu pracy w rozumieniu powołanych przepisów ustawy. Jeszcze raz wymaga podkreślenia, że wszystkie sporne okresy to były okresy zatrudnienia wnioskodawcy na podstawie umów o pracę, w szkołach publicznych, na stanowisku nauczyciela religii/katechety, w wymiarze ponad ½ obowiązującego wymiaru czasu pracy.

Jedynie na marginesie należy zauważyć, iż za okresy składkowe uważa się również przypadające przed dniem 15 listopada 1991 r. okresy ubezpieczenia społecznego duchownych na obszarze Państwa Polskiego, za które opłacono składkę na to ubezpieczenie lub w których występowało zwolnienie od opłacania składki (art. 6 ust. 2 pkt 16 ustawy o emeryturach i rentach z FUS). Nie ulega wątpliwości, że "przepisami wymienionymi w art. 195 pkt 1-4 i 8" w rozumieniu art. 6 ust. 1 pkt 2 ustawy o emeryturach i rentach z FUS są przepisy ustawy z dnia 17 maja 1989 r. o ubezpieczeniu społecznym duchownych (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 5 lutego 2015 r., w sprawie III UK 100/14). Oczywistym jest, że przy ustalaniu prawa do emerytury płatnikom składek zobowiązanym do opłacania składek na własne ubezpieczenia emerytalne i rentowe nie uwzględnia się okresu, za który nie zostały opłacone składki, mimo podlegania obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym w tym okresie (art. 5 ust. 4 pkt 1 ustawy o emeryturach i rentach z FUS). Reguła ta dotyczy też ubezpieczonych zobowiązanych do opłacania składek na własne ubezpieczenie społeczne za okres przypadający przed dniem wejścia w życie ustawy o emeryturach i rentach z FUS (art. 5 ust. 5 tej ustawy), czyli przed dniem 1 stycznia 1999 r. W dniu tym weszła w życie również ustawa z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (obecnie tekst jedn.: Dz. U. z 2019 r. poz. 300 z późn. zm.), włączająca duchownych do powszechnego systemu ubezpieczeń społecznych.

W stanie prawnym obowiązującym do 1 stycznia 1999 r. duchowni podlegali ubezpieczeniu społecznemu (ubezpieczeniu emerytalno-rentowemu) na podstawie ustawy z dnia 17 maja 1989 r. Ustawa ta weszła w życie 1 lipca 1989 r. Przedtem (do 1 lipca 1989 r.) osoby duchowne, jeśli nie posiadały jakiegokolwiek innego tytułu ubezpieczenia (np. z racji pozostawania w stosunku pracy), nie podlegały ubezpieczeniom społecznym. Na mocy art. 1 ustawy z dnia 17 maja 1989 r. do polskiego porządku prawnego wprowadzono obowiązkowe ubezpieczenie społeczne duchownych, któremu podlegali duchowni Kościoła (...) oraz innych kościołów i związków wyznaniowych (uznawanych przez państwo). Ustawa z dnia 17 maja 1989 r. obowiązywała do 1 stycznia 2003 r. (od 15 listopada 1991 r. jej przepisy stosowało się, o ile nie były sprzeczne z postanowieniami ustawy o rewaloryzacji emerytur i rent, o zasadach ustalania emerytur i rent oraz o zmianie niektórych ustaw, Dz. U. Nr 104, poz. 450 z późn. zm.). Jednakże w znacznej części (w odniesieniu do ubezpieczenia emerytalnego i rentowych) przepisy ustawy z dnia 17 maja 1989 r. z dniem 1 stycznia 1999 r. zostały skreślone i "zastąpione" przepisami aktualnie obowiązujących ustaw o systemie ubezpieczeń społecznych oraz o emeryturach i rentach z FUS. Oznacza to, że powołane wyżej przepisy ustawy o emeryturach i rentach z FUS, w odniesieniu do stanów faktycznych z okresu obowiązywania ustawy z dnia 17 maja 1989 r. (od 1 lipca 1989 r. do 1 stycznia 1999 r.; jak w rozpoznawanej sprawie), należy interpretować z uwzględnieniem przepisów tej ustawy.

W art. 20 ustawy z dnia 17 maja 1989 r. przyjęto zasadę, zgodnie z którą ilekroć przepisy prawa ubezpieczeń społecznych uzależniały prawo do świadczeń lub ich wysokość od posiadania ustalonego okresu (stażu) zatrudnienia, to przy ustalaniu tych świadczeń przez okres zatrudnienia należało rozumieć okres ubezpieczenia społecznego duchownych (okres faktycznego podlegania temu ubezpieczeniu) oraz okresy zaliczane do okresu ubezpieczenia społecznego duchownych. Z kolei art. 21 tej ustawy precyzował, że okresem ubezpieczenia społecznego duchownych są miesiące kalendarzowe, za które ubezpieczony opłacił składki na ubezpieczenie lub w których nastąpiło zwolnienie od opłacania składek (art. 21 ust. 1), natomiast okresem zaliczanym do okresu ubezpieczenia społecznego duchownych są w szczególności okresy pozostawania duchownymi przed dniem wejścia ustawy w życie (czyli przed 1 lipca 1989 r.), potwierdzone przez właściwe władze diecezjalne lub zakonne, pod warunkiem opłacania składek za cały okres podlegania obowiązkowi ubezpieczenia (art. 21 ust. 2 pkt 1).

Ustawa z dnia 17 maja 1989 r. w rozdziale 3 (art. 27-32) szczegółowo normowała zasady dokonywania zgłoszeń do ubezpieczenia społecznego duchownych i opłacania składek z tego tytułu, które obowiązywały do 31 grudnia 1998 r. W myśl art. 30 ust. 1 tej ustawy, składki na ubezpieczenie społeczne duchownych należało opłacać za każdy miesiąc ubezpieczenia, przy czym duchowni diecezjalni powinni opłacać składkę we własnym zakresie, bezpośrednio do oddziału ZUS właściwego według miejsca ich zamieszkania (art. 31 ust. 1 pkt 1). Cechą charakterystyczną ubezpieczenia społecznego duchownych co do opłacania składek było, że od nieterminowo opłaconych składek należało uiścić odsetki za zwłokę na zasadach i w wysokości określonych przepisami o zobowiązaniach podatkowych (ten sam obowiązek spoczywał na płatnikach opłacających składki z innych tytułów), lecz zaległe składki na ubezpieczenie społeczne duchownych nie podlegały przymusowemu ściąganiu w trybie postępowania egzekucyjnego w administracji (art. 32 ustawy z dnia 17 maja 1989 r.). Można zatem powiedzieć, że ubezpieczenie społeczne duchownych pod rządami ustawy z dnia 17 maja 1989 r., chociaż "obowiązkowe", to w praktyce było "dobrowolne" (w potocznym tego słowa znaczeniu), bowiem nieuiszczone terminowo składki nie mogły być egzekwowane przy użyciu środków przymusu państwowego na zasadach, jakie obowiązywały przy składkach należnych z innych tytułów ubezpieczenia. Duchowny, który nie chciał podlegać ubezpieczeniu społecznemu z tego tytułu mógł po prostu nie opłacać składek.

W przepisach ustawy z dnia 17 maja 1989 r. (zwłaszcza art. 21 ust. 1 i ust. 2 pkt 1) występuje wyraźne rozróżnienie między sytuacją, w której osoba podlegająca ubezpieczeniu społecznemu duchownych "opłaciła" (faktycznie uiściła w całości) składki na to ubezpieczenie, a sytuacją, w której jedynie "opłacała" składki (była zobowiązana do ich opłacania na rachunek ZUS i je opłacała, ale w pewnym zakresie ich nie opłaciła).

Podstawową sankcję regulował art. 21 ust. 1 ustawy z dnia 17 maja 1989 r., według którego za okres ubezpieczenia (duchownych, a także ogólnie) uważa się miesiące kalendarzowe, za które ubezpieczony opłacił składki na ubezpieczenie lub w których nastąpiło zwolnienie od opłacania składek. Inaczej mówiąc, okres, za który duchowny "nie opłacił składek" w ogóle nie był okresem ubezpieczenia.

Według przepisów ustawy z dnia 17 maja 1989 r. należy uznać, że okres faktycznego "nieopłacenia" składek nie był okresem ubezpieczenia społecznego duchownych w rozumieniu przepisów ustawy z dnia 17 maja 1989 r. (art. 21 ust. 1 tej ustawy). Wobec tego okres ten nie mógłby zostać uwzględniony przy ubieganiu się o nauczycielskie świadczenie kompensacyjne przy obliczaniu ogólnego stażu ubezpieczeniowego 30 lat. Zgodnie z przepisami ustawy z dnia 17 maja 1989 r. do ogólnego stażu ubezpieczeniowego należy zaliczyć okresy "pozostawania duchownym" przed 1 lipca 1989 r. (art. 21 ust. 2 pkt 1 tej ustawy) oraz okres podlegania ubezpieczeniu duchownych po 1 lipca 1989 r., za który zostały opłacone składki, a więc z wyłączeniem okresu, za który składki nie zostały opłacone (art. 21 ust. 1 tej ustawy).

Przesądzająca jest jednak wykładnia przepisów obowiązujących, czyli przepisów ustawy o emeryturach i rentach z FUS, a w szczególności jej art. 6 ust. 1 pkt 3 lit.a. Według tego przepisu, okresami składkowymi są okresy zaliczone do okresów ubezpieczenia społecznego duchownych, w tym okresy pozostawania duchownymi przed dniem 1 lipca 1989 r., pod warunkiem opłacania składek na ubezpieczenie społeczne za cały okres podlegania temu ubezpieczeniu.

Organ rentowy w niniejszej sprawie zastosował zawarte w tym przepisie sformułowanie "pod warunkiem opłacania składek na ubezpieczenie społeczne za cały okres podlegania temu ubezpieczeniu" również do okresu po 1 lipca 1989 roku, a na dodatek zinterpretował je w ten sposób, że warunkiem zaliczenia okresu pozostawania duchownym do okresu składkowego jest "opłacenie" wszystkich należnych składek za cały okres podlegania ubezpieczeniu duchownych. Czyli, nieopłacenie składki za jakikolwiek okres podlegania ubezpieczeniu duchownych (choćby najkrótszy i w minimalnej kwocie – w niniejszej sprawie okres od 1 września do 31 grudnia 1991 r.), uniemożliwia zaliczenie do okresu składkowego całego okresu pozostawania duchownym – w przedmiotowej sprawie od 1 września 1990 roku do 31 grudnia 1991 roku i od 1 września 1994 roku do 31 sierpnia 1997 roku. Taki sposób rozumienia tego przepisu jest niezgodny z przedstawioną wyżej wykładnią przepisów ustawy z dnia 17 maja 1989 r. Co ważniejsze jednak, nie uwzględnia także treści art. 6 ust. 1 pkt 3 lit. a ustawy o emeryturach i rentach z FUS, z uwzględnieniem treści całego art. 6 oraz art. 5 ustawy o emeryturach i rentach z FUS. Otóż w art. 6 ust. 1 pkt 3 lit. a tej ustawy jest mowa o "opłacaniu" składek za okres podlegania ubezpieczeniu, a nie o "opłaceniu" tych składek. Językowo są to dwa różne pojęcia. Składki w określonym czasie można "opłacać", ale ich nie "opłacić", gdyż z różnych względów może powstać niedopłata . W art. 5 i 6 ustawy o emeryturach i rentach z FUS pojęcia "opłacania" i "opłacenia" składek są rozróżniane i dlatego należy im przypisać inne znaczenia. W szczególności o "opłaceniu" składek jest mowa w art. 5 ust. 4 pkt 2 ustawy (nie uwzględnia się okresu, za który "nie zostały opłacone" składki) oraz w art. 6 ust. 2 ustawy (okresy, za które "została opłacona składka"), zwłaszcza pkt 16 (za okresy składkowe uważa się również przypadające przed dniem 15 listopada 1991 r. okresy ubezpieczenia społecznego duchownych na obszarze Państwa Polskiego, za które "opłacono składkę" na to ubezpieczenie lub w których występowało zwolnienie od opłacania składki). Mamy więc okres, w którym był obowiązek "opłacania" składek, ale wystąpił w nim okres, za który składki "nie zostały opłacone". Przepis ten stosuje się odpowiednio wobec ubezpieczonych zobowiązanych do opłacania składek na własne ubezpieczenie społeczne za okres przypadający przed dniem 1 stycznia 1999 r. (czyli duchownych podlegających ubezpieczeniu społecznemu po 1 lipca 1989 r.).

A zatem również odmowa zaliczenia wnioskodawcy do stażu emerytalnego okresów od 1 września 1990 r. do 31 sierpnia 1991r. i od 1 września 1994 r. do 31 sierpnia 1997 r. była nieprawidłowa.

Mając powyższe na uwadze, należy przyjąć, że "całym okresem podlegania ubezpieczeniu społecznemu duchownych" są te miesiące kalendarzowe, za które ubezpieczony rzeczywiście opłacił składki na ubezpieczenie społeczne duchownych lub za które był zwolniony z obowiązku opłacania składek (por. uzasadnienie wyroku Sądu Najwyższego z dnia 16 maja 2006 r., III UK 21/06, OSNP 2007 nr 11-12, poz. 170; OSP 2007 Nr 9, poz. 99, z glosą I. Sierockiej).

Z uwagi na to, że wnioskodawca w spornych okresach był zatrudniony w publicznych szkołach wymienionych w art. 2 ust. 1 Ustawy, na podstawie umów o pracę na stanowisku nauczyciela religii – katechety, w wymaganym wymiarze ponad ½ wymiaru czasu pracy tj. od 1 września 1990 roku do dnia 31 sierpnia 1991 roku w Szkole Podstawowej nr (...) w S. (za ten okres odwołujący dodatkowo zapłacił składki na ubezpieczenie społeczne duchownych, nie będąc do tego zobowiązany), od 1 września 1991 roku do 31 sierpnia 1994 roku w Zespole Szkół Budowlanych i Ogólnokształcących w J. (za okres od 1 września do 31 grudnia 1991r. odwołujący nie zapłacił składek na ubezpieczenie społeczne duchownych, nie odprowadzała ich również szkoła, a za okres od 1 stycznia 1992 roku do 31 sierpnia 1994 roku szkoła odprowadziła składki za wnioskodawcę), a od 1 września 1994 roku do 31 sierpnia 1997 roku w Szkole Podstawowej w S. i P. oraz w Szkole Podstawowej w N. (za ten okres odwołujący zapłacił składki na ubezpieczenie społeczne duchownych, nie będąc do tego zobowiązanym) oraz nie korzystał z urlopów szkoleniowych i na dokształcanie, nie przebywał na urlopach dla poratowania zdrowia, nie przebywał w stanie nieczynnym, wszystkie te okresy należało zaliczyć odwołującemu do stażu pracy nauczycielskiego w rozumieniu ustawy o nauczycielskich świadczeniach kompensacyjnych. Czyli do uznanego przez organ rentowy okresu 16 lat i 7 dni (okresy uznane to okresy wykonywania odpłatnie pracy nauczyciela religii przez wnioskodawcę we właściwym wymiarze, z wyłączeniem okresów zasiłków chorobowych i urlopów dla poratowania zdrowia) należało dodać okres 4 lat i 4 miesięcy, co łącznie daje 20 lat i 11 miesięcy okresów pracy nauczycielskiej.

Tym samym wnioskodawca spełnił wszystkie przesłanki uprawniające go do nabycia prawa do nauczycielskiego świadczenia kompensacyjnego.

Mając powyższe okoliczności na uwadze Sąd Okręgowy, na podstawie art. 477 ¹⁴ § 2 k.p.c., zmienił zaskarżoną decyzję i orzekł jak w sentencji.

Na podstawie art. 129 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z FUS Sąd przyznał odwołującemu prawo do tego świadczenia od dnia 1 grudnia 2018 roku tj. od pierwszego dnia miesiąca, w którym złożony został wniosek.

O kosztach zastępstwa procesowego Sąd orzekł na podstawie art. 98 kpc i § 9 ust. 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22.10.2015 r w sprawie opłat za czynności radców prawnych /Dz.U. 2018 poz. 265./.

ZARZĄDZENIE

odpis wyroku z uzasadnieniem i aktami rentowymi, doręczyć pełnomocnikowi ZUS