Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 23 września 2019 r.

Sąd Apelacyjny w Katowicach I Wydział Cywilny

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 11 września 2019 r. w Katowicach

na rozprawie

sprawy z powództwa Towarzystwa (...) Spółki Akcyjnej w W.

przeciwko M. K. i K. W.

o zapłatę

na skutek apelacji pozwanych

od wyroku Sądu Okręgowego w Katowicach

z dnia 6 lutego 2018 r., sygn. akt I C 348/15

1)  zmienia zaskarżony wyrok w punkcie 1. o tyle, że dodaje zastrzeżenie, że zasądzone nim kwoty pozwane zobowiązane są do zapłaty solidarnie z należnością zasądzoną od W. W. nakazem zapłaty z dnia 14 maja 2014 r., wydanym przez Sąd Okręgowy w Łodzi w sprawie o sygn. akt II Nc 82/14;

2)  oddala apelację w pozostałej części;

3)  zasądza od pozwanych solidarnie na rzecz powódki kwotę 4 050 (cztery tysiące pięćdziesiąt) złotych z tytułu kosztów postępowania apelacyjnego.

I ACa 883/18

UZASADNIENIE

Powódka – Towarzystwo (...) SA w W. wnosiła o zasądzenie solidarnie od pozwanych M. K. i K. W. kwoty 135 145,67 zł wraz z ustawowymi odsetkami liczonymi od dnia wniesienia pozwu, a także o zasądzenie kosztów procesu.

W uzasadnieniu powódka wskazywała, że strony zawarły umowę agencyjną, mocą której pozwana świadczyła na rzecz powódki usługi pośrednictwa ubezpieczeniowego. Na podstawie umowy powódka inkasowała w imieniu powódki kwoty pieniężne z tytułu składek opłacanych przez kontrahentów powódki. W dniu 8 sierpnia 2012 r. powódka zawarła ugodę z pozwanymi (dłużnikiem M. K. i poręczycielem K. W.) w przedmiocie rozłożenia na raty wierzytelności przysługujących powódce, które to zadłużenie po kolejnym rozłożeniu na raty zostało spłacone. Na mocy ugody z dnia 8 sierpnia 2012 r. ustalono, iż poręczyciel dodatkowo zobowiązuje się do spłaty ewentualnych przyszłych należności dłużnika względem wierzyciela z tytułu nierozliczonych składek ubezpieczeniowych do kwoty 200 000 zł. Poręczenie było nieodwołane i dotyczyć miało zobowiązań dłużnika za okres do 1 grudnia 2017 roku. Pozwana pobrała od ubezpieczonych powódki składki, które następnie zaksięgowane zostały w okresach od 16 do 30 czerwca 2013 r. i od 1 stycznia 2014 r. do 15 marca 2014 r., z których nie przekazała powódce łącznie kwoty 135 145,67 zł.

Nakazem zapłaty z dnia 7 listopada 2014 r. wydanym w postępowaniu upominawczym Sąd Okręgowy w Warszawie nakazał solidarnie pozwanym zapłatę na rzecz powódki dochodzonych pozwem należności wraz odsetkami i kosztami procesu w kwocie 5 307 zł.

Pozwane wniosły skuteczny sprzeciw od nakazu zapłaty, zaskarżając go w całości i domagając się oddalenia powództwa w całości oraz zasądzenia kosztów postępowania.

Pozwane przyznały fakt zawarcia między stronami umowy, w tym także ugody w przedmiocie rozłożenia na raty wierzytelności przysługujących powódce. W ocenie pozwanych ugoda dotyczyła jedynie wierzytelności powódki względem pozwanej, a nie salda wzajemnych należności. Pozwane wskazały, iż powództwo jest bezzasadne, gdyż dochodzone wierzytelności nie przysługują powódce. Narastające zadłużenie pozwanej miało być wynikiem błędu w systemach rozliczeniowych powódki i jej agentów, zaś system podpisywania ugód miał sankcjonować nieścisłości w systemie rozliczeń. Pozwane zarzucały powódce nierzetelność prowadzenia ewidencji księgowej i rozliczania. Z ostrożności procesowej podniosły również zarzut potrącenia wierzytelności dochodzonych pozwem, z wierzytelnościami pozwanej wynikającymi z załączonych do sprzeciwu rachunków. W sprzeciwie podniesiono także zarzut braku właściwości miejscowej.

Postanowieniem z dnia 27 marca 2015 r. Sąd Okręgowy w Warszawie stwierdził swą niewłaściwość miejscową i przekazał sprawę do rozpoznania Sądowi Okręgowemu w Katowicach.

W piśmie z dnia 21 maja 2016 r. pozwane podniosły, iż powód uzyskał nakaz zapłaty w postępowaniu nakazowym z weksla w sprawie Sądu Okręgowego w Łodzi (sygn. akt II Nc 82/14) wydany przeciwko W. W. jako poręczycielowi wekslowemu, a dotyczący tych samych roszczeń, co dochodzone w niniejszym postępowaniu. Powódka w piśmie procesowym z dnia 13 czerwca 2016 roku potwierdziła ten fakt, oświadczając jednocześnie, że w przypadku dokonania wpłat przez tegoż dłużnika, stosunkowo cofnie powództwo w niniejszej sprawie.

Zaskarżonym wyrokiem Sąd Okręgowy w Katowicach zasądził od pozwanych solidarnie na rzecz powódki kwotę 119 643,30 zł z ustawowymi odsetkami od kwoty 135 145,67 zł od dnia 2 października 2014 r. do dnia 14 kwietnia 2015 r.; z ustawowymi odsetkami od kwoty 134 074,90 zł od dnia 15 kwietnia 2015 r. do dnia 14 maja 2015 r.; z ustawowymi odsetkami od kwoty 133 484,07 zł od dnia 15 maja 2015 r. do dnia 12 czerwca 2015 r.; z ustawowymi odsetkami od kwoty 132 839,03 zł od dnia 13 czerwca 2015 r. do dnia 14 lipca 2015 r.; z ustawowymi odsetkami od kwoty 132 378,01 zł od dnia 15 lipca 2015 r. do dnia 13 sierpnia 2015 r.; z ustawowymi odsetkami od kwoty 131 795,60 zł od dnia 14 sierpnia 2015 r. do dnia 14 września 2015 r.; z ustawowymi odsetkami od kwoty 131 060,63 zł od dnia 15 września 2015 r. do dnia 14 marca 2016 r.; z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od kwoty 130 998,37 zł od dnia 15 marca 2016 r. do dnia 14 kwietnia 2016 r.; z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od kwoty 130 460,27 zł od dnia 15 kwietnia 2016 r. do dnia 12 maja 2016 r.; z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od kwoty 129 922,20 zł od dnia 13 maja 2016 r. do dnia 14 czerwca 2016 r.; z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od kwoty 129 384,20 zł od dnia 15 czerwca 2016 r. do dnia 14 lipca 2016 r.; z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od kwoty 128 846,26 zł od dnia 15 lipca 2016 r. do 11 sierpnia 2016 r.; z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od kwoty 128 308,37 zł od dnia 12 sierpnia 2016 r. do 14 września 2016 r.; z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od kwoty 127 770,55 zł od dnia 15 września 2016 r. do 13 października 2016 r.; z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od kwoty 127 232,32 zł od dnia 14 października 2016 r. do 14 listopada 2016 r.; z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od kwoty 126 694,14 zł od dnia 15 listopada 2016 r. do 14 grudnia 2016 r.; z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od kwoty 126 156,02 zł od dnia 15 grudnia 2016 r. do 12 stycznia 2017 r.; z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od kwoty 125 617,95 zł od dnia 13 stycznia 2017 r. do 14 lutego 2017 r.; z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od kwoty 125 079,93 zł od dnia 15 lutego 2017 r. do 14 marca 2017 r.; z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od kwoty 124 540,26 zł od dnia 15 marca 2017 r. do 13 kwietnia 2017 r.; z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od kwoty 124 000,65 zł od dnia 14 kwietnia 2017 r. do 12 maja 2017 r.; z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od kwoty 123 465,14 zł od dnia 13 maja 2017 r. do 13 czerwca 2017 r.; z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od kwoty 122 925,65 zł od dnia 14 czerwca 2017 r. do 13 lipca 2017 r.; z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od kwoty 122 386,21 zł od dnia 14 lipca 2017 r. do 11 sierpnia 2017 r.; z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od kwoty 121 837,62 zł od dnia 12 sierpnia 2017 r. do 23 października 2017 r.; z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od kwoty 120 740,18 zł od dnia 24 października 2017 r. do 14 listopada 2017 r.; z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od kwoty 120 191,72 zł od dnia 15 listopada 2017 r. do 14 grudnia 2017 r. i z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od kwoty 119 643,30 zł od dnia 15 grudnia 2017 r. do dnia zapłaty. Sąd pierwszej instancji oddalił powództwo w pozostałym zakresie; zasądził od pozwanych solidarnie na rzecz powódki kwotę 14 374,12 zł tytułem zwrotu kosztów procesu; zwrócił pozwanym kwotę 1 205,30 zł tytułem niewykorzystanej części zaliczki i przyznał radcy prawnemu S. T. od Skarbu Państwa-Sądu Okręgowego w Katowicach kwotę 2 479,80 zł tytułem zwrotu kosztów pomocy prawnej udzielonej pozwanym z urzędu, w tym kwotę 414 zł tytułem podatku od towarów i usług.

Sąd pierwszej instancji ustalił, że pozwana M. K., prowadząca działalność pod firmą „(...)” M. K., zawarła z powódką umowę agencyjną z dnia 25 czerwca 2010 r. aneksowaną następnie w dniu 15 grudnia 2012 r. Na jej mocy powódka powierzyła pozwanej, a ta zobowiązała się do stałego wykonywania czynności agencyjnych w imieniu i na rzecz powódki na podstawie umowy, ogólnych warunków zawierania umów agencyjnych ( (...)) i udzielonego pełnomocnictwa, w zakresie umów ubezpieczeń oferowanych z wykorzystaniem znaku towarowego (pod marką) WARTA. Zgodnie z § 5 aneksu pozwanej M. K. (agentowi) za wykonywane czynności agencyjne przysługiwać miało wynagrodzenie prowizyjne na zasadach określonych w umowie, (...) oraz załączniku „Katalog produktów – stawki prowizji”. Rozliczenia wszelkich należności stron (powódki względem agenta i agenta względem powódki) dokonywane miały być w formie potrącenia wzajemnych należności (§ 9 aneksu). Formę oświadczenia o potrąceniu pełnić miało Rozliczenie Konta Sprzedawcy udostępniane agentowi w systemie informatycznym e-Platforma. Oświadczenie o potrąceniu doręczane miało być poprzez udostępnienie w wersji elektronicznej Rozliczenia Konta Sprzedawcy za dany okres rozliczeniowy (§ 8 pkt 3 i 4 (...), § 7 pkt 1 (...) i punkt 20 definicji (...)). Agentka pobierała składkę od klientów, z której potrącała swoją prowizję, a pozostałą część przekazywała powódce. Agentka miała także prawo do prowizji w przypadku gdy klient opłacał składkę przelewem bądź kartą płatniczą. Nie była wówczas obciążona obowiązkiem dokonania wpłaty składki na rzecz powódki. Pozwana M. K. jako agent dwa razy w miesiącu otrzymywała zestawienie sprzedanych – zawartych polis, wysokość prowizji oraz kwotę należną do przekazania na rzecz W.. Jeżeli klienci dokonywali wpłaty składek w formie mieszanej, tzn. część z nich gotówką, a część z nich bezgotówkowo, to w sytuacji gdy prowizja była wyższa od kwoty zainkasowanej wówczas różnicę przelewano na konto agenta, a w odwrotnej sytuacji pośrednik musiał dopłacić różnicę. Raz w tygodniu pozwana M. K. przekazywała dokumenty zawartych polis. Rozliczeniami z pozwaną ze strony powódki zajmowała się najpierw J. M., a następnie A. S.. Agenci mieli dwutygodniowe okresy rozliczeniowe. W takim systemie generowano dokumenty rozliczenia inkasa i prowizji. Każdy agent miał swoje konto w systemie informatycznym, na które trafiały informację o zawartych polisach, pobranych przez agenta składkach (Inkaso brutto) i kwocie którą miał przekazać powódce po potrąceniu z nich swojej prowizji (Inkaso netto). Agenci mieli dzięki temu możliwość weryfikowania poprawności dokonanych naliczeń, prawidłowości naliczonych składek i prowizji. Dopiero po rozwiązaniu umowy pozwana agentka kwestionowała treść rozliczeń między stronami i to, że nie wszystkie jej wpłaty zostały uwzględnione. Pozwana nie przedstawiała jednak konkretnych numerów umów ubezpieczenia i kwot, które kwestionuje. Wcześniej pozwana miała zastrzeżenia co do odsetek naliczonych od ugody i zostały one umorzone, o czym powódka informowała pozwaną. W dniu 21 czerwca 2010 r. pozwana M. K. złożyła powódce weksel in blanco przez nią wystawiony, na zabezpieczenie roszczeń powódki wobec pozwanej, wynikających z umowy agencyjnej. Zgodnie z deklaracją wekslową powódka była upoważniona do wypełnienia weksla w każdym czasie w przypadku niedotrzymania umownych terminów spłaty zadłużenia M. K., na sumę odpowiadającą kwocie jej zadłużenia wraz z odsetkami i wszelkimi kosztami. Weksel opatrzony był klauzulą „bez protestu”, a także poręczeniem wekslowym W. W.. W dniu 6 grudnia 2011 r. powódka zawarła z pozwanymi ugodę, w której pozwana M. K. zobowiązała się do zapłaty wierzytelności z tytułu zainkasowanych i nierozliczonych składek ubezpieczeniowych w kwocie 16 206,15 zł w 5 ratach. Pozwana K. W. poręczyła zapłatę tej należności i zobowiązała się uregulować to zobowiązanie w razie zwłoki dłużnika M. K.. W ugodzie zaznaczono, iż poręczenie jest nieodwołalne. W dniu 8 sierpnia 2012 r. powódka zawarła z pozwanymi ugodę, w której pozwana M. K. zobowiązała się do zapłaty wierzytelności z tytułu zainkasowanych i nierozliczonych składek ubezpieczeniowych w kwocie 92 882,89 zł w 10 ratach. Pozwana K. W. poręczyła zapłatę tej należności i zobowiązała się uregulować to zobowiązanie w razie zwłoki dłużnika. Jednocześnie dodatkowo zobowiązała się do spłaty ewentualnych przyszłych należności dłużnika względem powódki z tytułu nierozliczonych składek ubezpieczeniowych do kwoty 200 000 zł. W ugodzie zaznaczono, iż poręczenie jest nieodwołalne, a poręczyciel poręcza za zobowiązania przyszłe dłużnika na okres do 31 grudnia 2017 r. (§7 ugody). Do ugody tej sporządzono aneks w dniu 25 marca 2013 r., w którym zaktualizowano wartość zadłużenia i rozłożono jego spłatę na 6 równych rat. Na dzień 31 lipca 2012 r. pozwana M. K. posiadała względem powódki zadłużenie w kwocie 92 882,89 zł z tytułu wystawionych polis, pobranych wpłat i naliczonych odsetek, po uwzględnieniu należnych pozwanej prowizji i dokonanych przez nią wpłat. Na koniec 2012 r. zadłużenie to wynosiło 46 400,02 zł. Na koniec 2013 r. zadłużenie pozwanej względem powódki zmalało do kwoty 2 660,02 zł. W 2014 r. pozwana nie dokonała żadnych wpłat wynikających z rozliczenia za tenże rok i zadłużenie ponownie wzrosło do kwoty 135 145,69 zł. Rozliczenia powódki z pozwaną były prawidłowe, pomimo zmiany systemów komputerowych odpowiedzialnych za rozliczanie agentów oraz chaotyczną prezentację tych rozliczeń. Nieścisłości w wydrukach ksiąg powódki nie miały wpływu na wyliczenia zadłużenia. W dniu 30 kwietnia 2014 r. powódka wniosła przeciwko poręczycielowi wekslowemu W. W. pozew w postępowaniu nakazowym o zapłatę kwoty 135 145,67 zł wraz z ustawowymi odsetkami liczonymi od dnia 19 kwietnia 2014 r. W jego treści powódka wskazywała, że M. K. pobrała od ubezpieczonych powódki składki, które zaksięgowane zostały w okresie od dnia 16 czerwca do 30 czerwca 2013 r. oraz od dnia 1 stycznia do 15 marca 2014 r., z których nie przekazała powódce do dnia wytoczenia powództwa kwoty 135 145,67 zł. Roszczenie przeciwko W. W. wywodzono z faktu poręczenia weksla. Wskutek złożonego pozwu Sąd Okręgowy w Łodzi, w dniu 14 maja 2014 r. wydał nakaz zapłaty w postępowaniu nakazowym gdzie nakazał W. W. zapłatę na rzecz powódki kwoty 135 145,67 zł wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 19 kwietnia 2014 r., a także 5307 zł tytułem zwrotu kosztów procesu. Roszczenia dochodzone przez powódkę od W. W. dotyczyły zapłaty składek tożsamych z dochodzonymi w niniejszym postępowaniu. Z wniosku powódki prowadzone jest postępowanie egzekucyjne przeciwko W. W., na skutek którego powódce przekazano w okresie od 16 kwietnia 2015 r. do 14 grudnia 2017 r. kwotę w łącznej wysokości 15 502,37 zł. Z dniem 24 marca 2014 r. umowa powódki z pozwaną M. K. została rozwiązana. Pismem z dnia 26 marca 2014 r. powódka wezwała pozwaną M. K. do zapłaty w terminie do 2 kwietnia 2014 r. należności z tytułu zainkasowanych, a nierozliczonych składek ubezpieczeniowych w kwocie 135 145,67 zł wraz z ustawowymi odsetkami liczonymi od dnia wymagalności.

Sąd uznał za wiarygodną i rzetelną opinię sporządzoną przez biegłego sądowego z zakresu rachunkowości M. C.. W ocenie Sądu ekspertyza ta z należytą szczegółowością przedstawiała sposób dokonania kolejnych wyliczeń, przy uwzględnieniu wszelkich dokonanych przez pozwaną wpłat i wyjaśniała okoliczności powstania nieścisłości w rozliczeniach w toku współpracy stron. Biegły przy pracy nad opinią zweryfikował polisy zawarte w aktach i ich zestawienia, odnajdując te, które się powtarzały oraz te wykazujące wartość zerową. W ocenie Sądu pierwszej instancji powódka wykazała istnienie wierzytelności względem pozwanych, a pozwane tylko w niewielkim zakresie udowodniły, iż wierzytelność wygasła. Przeprowadzone postępowanie dowodowe wykazało, iż pozwana M. K. nie wywiązała się w pełnym zakresie z nałożonego na nią obowiązku rozliczenia się z pobranych składek ubezpieczeniowych. Pozwana dokonała wpłat w kwocie o 135 145,69 zł, niższej od należnej. W trakcie postępowania powódka wyegzekwowała od W. W. 15 502,37 zł. Powódka w toku postępowania przyznała, iż dochodzi od tej osoby należności tożsamych z dochodzonymi w niniejszym procesie. Wobec tego Sąd uznał, iż należna od pozwanej M. K. kwota winna ulec zmniejszeniu o kwotę 15 502,37zł, co spowodowało, że powództwo należało uwzględnić co do kwoty 119 643,30 zł, a oddalić w pozostałej części, z racji częściowego wygaśnięcia wierzytelności, poprzez wyegzekwowanie należności od poręczyciela wekslowego. Żądanie odsetkowe należało uwzględnić w części co do odsetek od zasądzonej kwoty. W związku z faktem, iż w toku procesu roszczenie powódki było sukcesywnie częściowo zaspakajane w drodze równolegle prowadzonego postępowania egzekucyjnego przeciwko poręczycielowi wekslowemu, zmieniała się kwota zadłużenia. W związku z tym Sąd w punkcie pierwszym wyroku wyszczególnił kwoty, od których w kolejnych okresach należne były powódce odsetki.

Od powyższego rozstrzygnięcia apelację złożyły pozwane, wnosząc o jego zmianę poprzez oddalenie powództwa i zasądzenie kosztów procesu za obie instancje. Jako żądanie alternatywne zgłoszony został wniosek o uchylenie wyroku i przekazanie sprawy Sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania.

Skarżące zarzucały:

1) naruszenie przepisów postępowania, a to:

- art. 233§1 kpc w związku z art. 278§1 kpc przez danie w całości wiary i oparcie ustaleń faktycznych w sprawie na opinii dra M. C., podczas gdy opinia ta została wydana przez osobę, która w sprawie biegłym być nie powinna, powiązaną z powódką, niewyjaśnienie przyczyn rozbieżności w skrajnie różnych opiniach biegłych, nieprzeprowadzenie konfrontacji i poczynienie domniemań niemających oparcia w powszechnie obowiązujących przepisach prawa;

- art. 233§1 kpc w związku z art. 278§1 kpc przez całkowite odrzucenie wniosków biegłej A. F. (1), podczas gdy opinia ta została wydana przez specjalistę z zakresu księgowości, będącą biegłym rewidentem i audytorem, z wieloletnim doświadczeniem i wysokimi kwalifikacjami;

- art. 233§1 kpc przez dokonanie dowolnej, a nie swobodnej oceny dowodów i uznanie, że:

a) zeznania świadka E. N. nie są wiarygodne, podczas gdy świadek ten pracując bezpośrednio z powódką miała wiedzę na temat sposobów jej działania oraz rzetelności dokonywanych wyliczeń,

b) wiarygodne są twierdzenia powódki jako kompatybilne z dokumentami wytworzonymi przez jej systemy, a nie są wiarygodne konsekwentne i logiczne zeznania pozwanej,

c) zeznania świadków M. S. i G. Ł. nie są przydatne w sprawie, podczas gdy uzupełniałyby materiał dowodowy poddany analizie biegłego;

2) naruszenie przepisów prawa materialnego, a to art. 5 kc przez jego nieuwzględnienie i zasądzenie roszczenia w sytuacji, gdy powódka posiadała już tytuł wykonawczy dotyczący tego samego długu wobec poręczyciela W. W..

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja winna odnieść tylko nieznaczny skutek i to nie z przyczyn w niej podniesionych.

Sąd pierwszej instancji ustalił prawidłowy stan faktyczny, które to ustalenia Sąd Apelacyjny w całości podziela i przyjmuje za własne.

Za niezasadne uznać należy zarzucane naruszenia przepisów procedury cywilnej.

Podstawowym zarzutem w tym zakresie był zarzut oparcia rozstrzygnięcia na treści opinii biegłego M. C., a tym samym odrzucenie wniosków opinii biegłej A. F. (2). W tym zakresie Sąd Apelacyjny w całości podziela prawidłową i trafną ocenę Sądu pierwszej instancji. Jak prawidłowo ocenił ów Sąd, opinia biegłego M. C. była przekonująca, w sposób należyty wyjaśniająca wzajemne rozliczenia stron. Przedstawiała etapami sposób dojścia do końcowych wniosków i zawierała precyzyjny opis metodologii pracy biegłego i ze szczegółowością przedstawiała sposób dokonania kolejnych wyliczeń, przy uwzględnieniu wszelkich dokonanych przez pozwaną wpłat i wyjaśniała okoliczności powstania nieścisłości w rozliczeniach w toku współpracy stron. Słusznie podkreślił Sąd pierwszej instancji, że strony nie spierały się o wysokości naliczonych prowizji, a rzeczą biegłego było jedynie zweryfikowanie polis zawartych w aktach i ich zestawień. Z obowiązku tegoż biegły wywiązał się, odnajdując polisy, które się powtarzały oraz wykazujące wartość zerową. Wbrew podnoszonym zarzutom, biegły wskazał jakie nieścisłości i nierzetelności występowały w prowadzeniu dokumentacji przez powódkę, jednakże wskazał przy tym na to, iż ostatecznie przedstawione rozliczenia prowadziły do rezultatu identycznego z żądaniem pozwu. Tym samym podzielić należało ocenę Sądu pierwszej instancji, co do niemożności oparcia rozstrzygnięcia na wnioskach opinii biegłej A. F. (2). Przede wszystkim w swych wnioskach biegła nie była w stanie ustalić wysokości wzajemnych należności stron, co już samo w sobie (wobec możliwości uczynienia tegoż przez biegłego M. C.) świadczy o nieprzydatności tej opinii. Słusznie podkreślił Sąd pierwszej instancji, że lektura opinii biegłej A. F. (2) nie wprowadza osoby nieposiadającej wiedzy specjalnej z zakresu księgowości w schemat dojścia przez biegłą do końcowych wniosków, które zresztą są niekategoryczne, a sprowadzają się do stwierdzenia, że biegła nie może potwierdzić dochodzonego roszczenia wobec pozwanej w wysokości 135 145,67 zł, bez jednoznacznego wskazania czy oznacza to wypełnienie przez pozwaną w zupełności swoich zobowiązań, czy w określonej części, czy też nawet i to, że to powódka pozostawałaby zobowiązana do zapłaty.

Niezasadnie jedynie Sąd pierwszej instancji użył jako argumentu tego, że biegła popełniła błędy w składaniu wraz z opinią niezbędnej dokumentacji finansowej. Każdy ma prawo się pomylić, a pomyłka w składaniu dokumentacji koniecznej dla przyznania biegłemu wynagrodzenia oczywiście nie może rzutować na ocenę samej opinii.

Prawidłowo natomiast ocenił Sąd pierwszej instancji zarzuty adresowane do biegłego M. C., co do jego stronniczości, ze względu na to, iż biegły współpracuje z podmiotami mającymi siedzibę na tej samej ulicy, co siedziba powódki. Zarzut ten był całkowicie chybiony. Z samego sąsiedztwa siedziby nie wynika jeszcze jakakolwiek zależność stron od siebie, tym bardziej w realiach centrum miasta stołecznego. Tak samo o bezstronności nie może świadczyć potencjalna możliwość przyszłej współpracy określonych podmiotów, która może zachodzić między wszelkimi istniejącymi podmiotami rynkowymi, nie tylko funkcjonującymi w ramach jednego miasta, ale i poza nim. Biegły zresztą ustosunkował się do tegoż zarzutu, zaprzeczając kategorycznie jakimkolwiek powiązaniom z powódką. Tym samym zasadnie uległ oddaleniu wniosek pozwanych o zwrócenie się do powódki o wskazanie zakresu współpracy z firmą (...).

Nieuprawnione są zarzuty naruszenia art. 233§1 kpc przez dokonanie dowolnej, a nie swobodnej oceny dowodów w postaci osobowych źródeł dowodowych. W istocie świadek E. N., pracując bezpośrednio z powódką, miała wiedzę na temat sposobów jej działania oraz dokonywanych wyliczeń. Mogła również przedstawić swój własny pogląd na temat owych wyliczeń. Jednakże w sprawie niniejszej oś sporu zasadzała się właśnie na prawidłowości owych wzajemnych wyliczeń, co – w świetle tego że wymagało to wiedzy specjalistycznej – winno być ocenione nie przez świadka danej strony, a bezstronnego biegłego.

Z tego samego względu za niezasadny uznać należało zarzut odnoszący się do wiarygodności twierdzeń powódki i kontrastujących z nimi zeznań pozwanej.

Z podobnych przyczyn prawidłowo Sąd pierwszej instancji oddalił wniosek dowodowy pozwanych o dopuszczenie dowodu z zeznań świadków M. S. i G. Ł.. Teza zakreślona tym wnioskiem dowodowym dotykała kwestii wymagających wiadomości specjalnych i przeprowadzenia dowodu z opinii biegłego, który nie może być zastąpiony żadnym innym dowodem. Nadto był to wniosek spóźniony, bowiem brak było przeszkód do złożenia go w terminie wcześniejszym, by nie przedłużać zbędnie postępowania.

Również zasadnie Sąd oddalił wnioski pozwanych o dopuszczenie dowodu z zeznań świadka T. W. oraz uzupełniającego przesłuchania świadków E. N. i J. M. zarówno jako spóźnione, jak i nieprzydatne do rozstrzygnięcia sprawy. Świadkowie mieliby zostać przesłuchani na okoliczność nieprawidłowości w rozliczeniach powódki z innymi agentami ubezpieczeniowymi, natomiast przedmiotem istotą sporu była prawidłowość rozliczeń pozwanej M. K. z powódką.

W pełni prawidłowo też oddalił Sąd wnioski o uzupełniające przesłuchanie biegłego M. C. oraz o konfrontację biegłych. Opinia biegłego M. C. nie wymagała już uzupełnienia, biegły ustosunkował się bowiem do zarzutów. Wobec tego, że opinia biegłej A. F. (2) została przez Sąd pierwszej instancji zasadnie zdyskwalifikowana, brak było podstaw ku przeprowadzeniu dowodu z konfrontacji biegłych. Kodeks postepowania cywilnego nie przewiduje zresztą takowego dowodu (art. 278 kpc – 291 kpc). Uregulowane jest jedynie przeprowadzenie dowodu z konfrontacji świadków w sytuacji gdy ich zeznania przeczą sobie wzajemnie (art. 272 kpc), a to w celu ustalenia, który ze świadków podaje prawdziwe fakty. Nie może to mieć odpowiedniego zastosowania, co do dowodu z opinii biegłych. Opinie oczywiście mogą być sprzeczne, mogą się różnić, jednakże w takiej sytuacji rzeczą sądu jest oparcie się na opinii bardziej przekonującej, przy odpowiednim uzasadnieniu swego stanowiska. Tego typu sytuacja miała miejsce w sprawie.

Całkowicie nieuprawniony był zarzut naruszenia prawa materialnego, a to art. 5 kc, poprzez jego niezastosowanie i zasądzenie roszczenia i kosztów procesu w sytuacji, gdy powódka posiadała już tytuł wykonawczy dotyczący tego samego długu wobec poręczyciela W. W.. Zgodnie z treścią tegoż przepisu nie można czynić ze swego prawa użytku, który by był sprzeczny ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem tego prawa lub z zasadami współżycia społecznego. Takie działanie lub zaniechanie uprawnionego nie jest uważane za wykonywanie prawa i nie korzysta z ochrony. Przepis ten stanowi tzw. klauzulę generalną odnoszącą się do wszystkich możliwych przypadków, gdy powoływanie się na prawo podmiotowe nie stanowi jego wykonywania, lecz jego nadużywanie, które nie jest społecznie aprobowane i w związku z tym nie korzysta z ochrony. Przez odwoływanie się do klauzuli generalnej przewidzianej w art. 5 kc nie można jednakże podważać pośrednio mocy obowiązującej przepisów prawa. Taka praktyka mogłaby prowadzić do naruszenia zasady praworządności w demokratycznym państwie prawnym, a w życiu gospodarczym do podważenia pewności obrotu, która w gospodarce rynkowej ma szczególne znaczenie. Zważyć też należy, iż w praktyce stosowania prawa, a zwłaszcza w orzecznictwie sądowym przyjmuje się, ze na zasady współżycia społecznego może w zasadzie powoływać się tylko ten, kto sam swego prawa nie nadużywa oraz to, iż norma art. 5 kc ma charakter wyjątkowy i można ją stosować w sytuacji, gdy w innej drodze nie można zabezpieczyć interesu osoby zagrożonej wykonaniem prawa podmiotowego drugiej osoby.

To, że powódka posiada już tytuł wykonawczy wobec innego dłużnika absolutnie nie świadczy o tym, że wierzyciel domagając się zasądzenia tożsamej kwoty od pozostałych dłużników, nadużywa prawa. Wręcz przeciwnie, okoliczność ta świadczy tylko na niekorzyść pozwanych, utwierdza bowiem stanowisko, odnośnie zasadności żądania zasądzenia wskazanej w pozwie kwoty. Nadto – jak podniesiono wyżej – norma art. 5 kc ma charakter wyjątkowy i można ją stosować w sytuacji, gdy w innej drodze nie można zabezpieczyć interesu osoby zagrożonej wykonaniem prawa podmiotowego drugiej osoby. Tymczasem pozwane prezentowały tezę o niezasadności żądania pozwu z uwagi na to, że wierzytelność nie istnieje. Na zakończenie wskazać też należy, że zarzut ten pozostaje w całkowitej sprzeczności z linią obrony pozwanych.

Zważyć przyjdzie:

Zgodnie z art. 758§1 kc, przez umowę agencyjną przyjmujący zlecenie (agent) zobowiązuje się, w zakresie działalności swego przedsiębiorstwa, do stałego pośredniczenia, za wynagrodzeniem, przy zawieraniu z klientami umów na rzecz dającego zlecenie przedsiębiorcy albo do zawierania ich w jego imieniu. W art. 758 ¹ kc ustawodawca unormował kwestię należności przysługujących agentowi z tytułu wykonywania umowy, dając pierwszeństwo regulacjom umownym, a jedynie w ich braku przewidując wynagrodzenie w formie prowizji, uzależnionej od liczby lub wartości zawartych umów i w razie braku określenia jej wysokości w umowie wskazując kryteria wyliczenia. Stosownie do treści art. 761 § 1 kc agent może żądać prowizji od umów zawartych w czasie trwania umowy agencyjnej, jeżeli do ich zawarcia doszło w wyniku jego działalności lub jeżeli zostały one zawarte z klientami pozyskanymi przez agenta poprzednio dla umów tego samego rodzaju. Wedle treści art. 761 ⁵ kc, dający zlecenie obowiązany jest złożyć agentowi oświadczenie zawierające dane o należnej mu prowizji nie później niż w ostatnim dniu miesiąca następującego po kwartale, w którym agent nabył prawo do prowizji. Oświadczenie to powinno wskazywać wszystkie dane stanowiące podstawę do obliczenia wysokości należnej prowizji. Postanowienie umowy agencyjnej mniej korzystne dla agenta jest nieważne. W art. 353 ¹ kc ustawodawca przewidział, iż strony zawierające umowę mogą ułożyć stosunek prawny według swego uznania, byleby jego treść lub cel nie sprzeciwiały się właściwości (naturze) stosunku, ustawie ani zasadom współżycia społecznego. Zgodnie z uzupełniającym umowę załącznikiem w postaci Ogólnych Warunków Zawierania Umów Agencyjnych przez (...) SA z agentami ubezpieczeniowymi, pozwana M. K. była zobowiązana do podejmowania czynności agencyjnych, wśród których wymieniono także inkasowanie składek (§ 2 ust 1 (...) w zw. z Definicjami z (...) ust 4 pkt. 7). Pozwana M. K. zobowiązana była do terminowego rozliczania się z (...) SA zgodnie z zasadami określonymi w Umowie oraz (...). Rozliczenie wszelkich należności pomiędzy stronami umowy miało następować w drodze potrącenia przez powódkę jej wymagalnych należności w stosunku do pozwanej w szczególności z tytułu składek zainkasowanych przez agenta (pozwanej M. K.), z wierzytelnościami przysługującymi agentowi w stosunku do powódki, w szczególności z tytułu należnego agentowi wynagrodzenia prowizyjnego za dokonane czynności agencyjne (§8 ust. 2 (...) w zw. z § 9 aneksu z dnia 15 grudnia 2012 r.). Formę oświadczenia o potrąceniu pełniło Rozliczenie Konta Sprzedawcy, a oświadczenie doręczane było A. poprzez udostępnienie tego konta za dany okres rozliczeniowy w wersji elektronicznej, za pośrednictwem Platformy (§8 ust. 3 i 4 (...)). Zgodnie z treścią (...) w zależności od tego czyja wierzytelność była wyższa, powódka lub pozwana agentka miały w terminie wskazanym w Rozliczeniu Konta Sprzedawcy przekazać drugiej stronie na rachunek bankowy odpowiednią kwotę. W ten sposób regulując mechanizm swoich wzajemnych rozliczeń strony nadały im formę opartą o przepisy z art. od 498 kc do 505 kc, wprost nawiązując w (...) (§8 ust. 6) do treści przepisu art. 498 § 2 kc, stanowiącego, iż wskutek potrącenia obie wierzytelności umarzają się nawzajem do wysokości wierzytelności niższej. Takie postanowienie umowne było w pełni dopuszczalne, gdyż wzajemne wierzytelności pieniężne stron nadawały się do potrącenia zgodnie z art. 498§1 kc.

Przedstawione wyżej przepisy i ustalenia umowne powołane zostały jedynie z uwagi na to, że prawidłowość stosowania prawa materialnego ma obowiązek kontrolować sąd odwoławczy z urzędu. W apelacji nie zostało podniesione, by którakolwiek z wyżej przedstawionych norm została nieprawidłowo zastosowana, Sąd Apelacyjny również nie dopatruje się takowego uchybienia.

Przeprowadzone postępowanie dowodowe wykazało zasadność żądania pozwu. Wynikało to w głównej mierze z wniosków opinii biegłego, na której to opinii zasadnie – co omówione zostało wyżej – oparł się w głównej mierze Sąd pierwszej instancji ferując zaskarżony wyrok. Powódka udowodniła, iż wierzytelność jej przysługująca, już po umownym potrąceniu prowizji, przewyższa kwotę wykazanych przez pozwaną wpłat na konto bankowe. Pozwana natomiast nie udowodniła, by służyły jej prowizje w wyższej kwocie.

Podzielić też należy rozważania Sądu pierwszej instancji odnoście tego, że powódka dochodziła w niniejszym postępowaniu roszczeń za okresy rozliczeniowe z 2013 i 2014 roku, a pozwana podnosiła zarzuty dotyczące wadliwości rozliczeń, do których miało dochodzić już w latach 2011 i 2012 roku. Tu słusznie zauważył Sąd pierwszej instancji, że w dniu 6 grudnia 2011 r. i 8 sierpnia 2012 r. pozwana M. K. zawierała z powódką ugody, w których rozkładano na raty zadłużenie pozwanej. Pozwana w treści ugody uznawała zadłużenie, co do zasady jak i co do wysokości i stwierdzała, że nieuregulowane należności są bezsporne i wymagalne. Pozwane nie wykazały, by ugody te miały być z jakichkolwiek przyczyn nieważne lub bezskuteczne, w szczególności ze względu na wady oświadczenia woli. W tym zakresie Sąd odwoławczy w całości podziela prawidłowe i trafne rozważania Sądu pierwszej instancji.

(***)

Sąd Apelacyjny zmienił jedynie wyrok, poprzez dodanie zastrzeżenia, że zasądzone zaskarżonym wyrokiem kwoty pozwane zobowiązane są do zapłaty solidarnie z należnością zasądzoną od W. W. nakazem zapłaty z dnia 14 maja 2014 r., wydanym przez Sąd Okręgowy w Łodzi w sprawie o sygn. akt II Nc 82/14.

Niespornie dług pozwanych był tożsamym długiem z tym zasądzonym od W. W. we wskazanej wyżej sprawie. Było to niesporne, nadto wynikało z dołączonych akt, o które to akta zwrócił się Sąd Apelacyjny. Sąd Apelacyjny stwierdził również, że nakaz zapłaty wydany w sprawie II Nc 82/14 Sądu Okręgowego w Łodzi jest prawomocny. W takiej sytuacji obowiązkiem sądu jest orzeczenie wskazanego zastrzeżenia. Uchybienie to stanowiło naruszenie przepisów prawa materialnego, a to art. 366 kc, dlatego też Sąd odwoławczy władny był do zmiany wyroku w tym zakresie. Zmiana ta z przyczyn oczywistych jest korzystna dla pozwanych, uniemożliwia bowiem podwójną egzekucję należności powódki.

Orzeczenie Sądu Apelacyjnego w przedmiocie kosztów procesu za instancję odwoławczą uzasadniają normy z art. 108§1 kpc w związku z art. 100 zdanie drugie kpc. Apelacja pozwanych odniosła tylko nieznaczny skutek i to nie z przyczyn w niej podniesionych. Uzasadniało to zasądzenie na rzecz powódki całości kosztów postępowania odwoławczego. Na koszty te składa się honorarium pełnomocnika procesowego powódki, ustalone na podstawie § 2 pkt. 6 w związku z § 10 ust. 1 pkt. 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie (Dz. U. z 2015 r., poz. 1800 ze zm.)

SSA Lucyna Świderska-Pilis SSA Ewa Jastrzębska SSO Tomasz Tatarczyk