Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 13 lutego 2020 r.

Sąd Okręgowy w Gliwicach VIII Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 13 lutego 2020r. w Gliwicach

sprawy z odwołania M. O.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w Z.

o zasiłek pogrzebowy

na skutek apelacji organu rentowego

od wyroku Sądu Rejonowego w Gliwicach

z dnia 16 maja 2019 r. sygn. akt VI U 1/19

oddala apelację.

(-) sędzia del. Anna Capik-Pater (-) sędzia Teresa Kalinka (spr.) (-) sędzia Patrycja Bogacińska-Piątek

VIII Ua 17/19

UZASADNIENIE

Odwołująca M. O. domagała się zmiany zaskarżonej decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w Z. z 12 grudnia 2018r., poprzez przyznanie prawa do zasiłku pogrzebowego w pełnej wysokości, tj. w łącznej kwocie 4.000 zł, wobec nie uwzględnienia kwoty 1.296 zł za zakup kwatery na cmentarzu w związku
z poniesionymi kosztami pogrzebu E. K.. W uzasadnieniu odwołująca podała, że ZUS w zaskarżonej decyzji nie uwzględnił kosztów zakupu kwatery na cmentarzu, które odwołująca poniosła przed śmiercią znajdującej się w stanie agonalnym E. K.. Nadto odwołująca wskazała, że zakupu kwatery na cmentarzu dokonała wcześniej z uwagi na swoje problemy z poruszaniem – jest osobą niepełnosprawną.

Organ rentowy wniósł o oddalenie odwołania oraz zasądzenie od odwołującego kosztów zastępstwa procesowego według norm prawem przepisanych. Uzasadniając swoje stanowisko ZUS podał, że odwołująca, jako organizująca pogrzeb może ponieść wydatki ponadstandardowe, jednak nie ma podstaw do uznania, że taki wydatek należy pokryć ze środków ubezpieczenia społecznego, jako koszt pogrzebu. Organ rentowy wskazał, że odwołująca przedłożyła rachunki dotyczące poniesionych kosztów pogrzebu na kwotę 4.263,12 zł., natomiast organ rentowy nie uwzględnił faktury VAT nr (...)
z 25 października 2018r. w kwocie 1.296 zł, gdyż koszt ten nie powstał od chwili śmierci E. K..

Wyrokiem z 16 maja 2019r. Sąd Rejonowy w Gliwicach VI Wydział Pracy
i (...) (sygn. akt VI U 1/19) zmienił zaskarżoną decyzję w ten sposób, że przyznał ubezpieczonej prawo do zasiłku pogrzebowego dodatkowo
w kwocie 1.032,88 zł.

Sąd I instancji ustalił, że odwołująca była opiekunem dla przebywającej
w zakładzie (...).

Za życia E. K. odwołująca przyjeżdżała do niej do zakładu opiekuńczo-leczniczego raz w tygodniu. E. K. będąc jeszcze stanie świadomości mówiła odwołującej, że nie chce być pogrzebana w ziemi ani skremowana, ponieważ jej dwie siostry i brat zginęli w O.. Wobec powyższego jej zamiarem było, aby była ona pogrzebana w murowanym „małym domku”, tym samym przed pogrzebem niezbędne było wymurowanie na miejscu pochówku tzw. piwniczki.

Sąd rejonowy ustalił ponadto, że odwołująca ma problemy z poruszaniem się. Pod koniec października 2018r. odwołująca wezwana została do zakładu opiekuńczego,
w którym przebywała E. K., która była w tym czasie w bardzo ciężkim stanie. Następnie E. K. przewieziona została do szpitala miejskiego przy
ul. (...), gdzie lekarz powiadomił odwołującą, że stan E. K. jest bardzo ciężki, agonalny w najbliższym okresie nastąpi jej zgon.

Z uwagi na swoje problemy z poruszaniem się oraz życzenie E. K. dotyczące sposobu pochówku, odwołująca niezwłocznie przystąpiła do organizowania kwestii związanych z pogrzebem. Dnia 25 października 2018r. zarezerwowała dla E. K. miejsce pod grób murowany na Cmentarzu Lipowym w G.. Odwołująca poniosła koszt dokonania tej rezerwacji, w kwocie 1.296 zł, co uwzględnione zostało w fakturze VAT nr (...). . Poza tą kwotą odwołująca, w związku z pogrzebem E. K., poniosła również inne koszty, w łącznej wysokości 2.967,12 zł.

E. K. zmarła w dniu 20 listopada 2018r.

Zaskarżoną decyzją z 12 grudnia 2018r. organ rentowy przyznał odwołującej prawo do zasiłku pogrzebowego w kwocie 2.967,12 zł. W kwocie tej nie uwzględniono kosztów rezerwacji miejsca pod grób, w kwocie 1.296 zł. W uzasadnieniu ZUS wskazał, że koszt ten nie powstał od chwili śmierci E. K., bowiem faktura VAT wystawiona została przed datą jej zgonu i jako taka nie może ostać zaliczona do kosztów pogrzebu.

Sąd I instancji uznał okoliczności sprawy za bezsporne i wszechstronnie wyjaśnione w oparciu o przeprowadzone postępowanie dowodowe.

W tak ustalonym stanie faktycznym Sąd I instancji uznał, że odwołanie ubezpieczonej jest zasadne i zasługuje na uwzględnienie.

Sąd I instancji przytoczył treść z art. 77 i 78 ustawy z 17 grudnia 1998r.
o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2020r., poz. 53):

Zasiłek pogrzebowy jest jednorazowym świadczeniem przysługującym w razie ziszczenia się ryzyka śmierci i związanej z nią konieczności urządzenia pochówku. Świadczenie to może uzyskać osoba, która pokryła koszty pogrzebu.. Na jego wysokość nie mają wpływu jakiekolwiek elementy indywidualizujące jak np. wysokość dochodów wnioskodawcy czy wysokość świadczenia emerytalnego przysługującego zmarłemu. Poza funkcją kompensacyjną, której celem jest sfinansowanie przynajmniej niektórych kosztów pochówku, zasiłek pogrzebowy ma także charakter pomocy socjalnej, mającej na celu zagwarantowanie szybkiego dostarczenia środków finansowych rodzinie
w trudnym dla niej momencie śmierci osoby bliskiej zapewniającej dotychczas jej utrzymanie. Należy zatem uznać, że zasiłek pogrzebowy jest jedną z form realizacji zabezpieczenia społecznego, polegającego na łagodzeniu skutków ziszczenia się danego ryzyka - w tym wypadku - śmierci osoby bliskiej (zob. wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 28 października 2010r., w sprawie P 25/09, Dz.U. z 2010 roku, Nr 205, poz. 1365 oraz uchwałę Sądu Najwyższego z 15 maja 2009r., sygn. akt III CZP 140/08, OSNC nr 10/2009 r., poz. 132).

Koszty pogrzebu obejmują wydatki odpowiadające zwyczajom panującym
w środowisku, do którego zmarły należał. Do wydatków tych zalicza się: koszty przewiezienia zwłok do miejsca ich pochowania, nabycia i urządzenia grobu, wystawienia nagrobka odpowiadającego zwyczajom środowiska (za: G. Bieniek, Komentarz..., s. 446, teza 3 komentarza do art. 446 k.c.). Zgodnie z wyrokiem SN z 7 marca 1969r., II PR 641/68 (OSNCAPiUS 1970, nr 2, poz. 33) do kosztów pogrzebu można zaliczyć m.in. umiarkowany wydatek poniesiony na zakup niezbędnej odzieży żałobnej, której noszenie zarówno w czasie pogrzebu, jak i przez dłuższy czas po zgonie osoby bliskiej jest zwyczajowo przyjęte w wielu środowiskach. Z kolei w wyroku SN z 6 stycznia 1982r.,
II CR 556/81 (LEX nr 8388) stwierdzono, że obowiązek zwrotu kosztów pogrzebu na podstawie art. 446 § 1 k.c. obejmuje zwrot kosztów bezpośrednio z pogrzebem związanych (przewóz zwłok, nabycie trumny, zakup miejsca na cmentarzu itp.), jak również zwrot wydatków odpowiadających zwyczajom danego środowiska. Do tych wydatków zalicza się koszt postawienia nagrobka (w granicach kosztów przeciętnych, jeżeli nawet koszty rzeczywiste były znacznie wyższe), wydatki na wieńce, kwiaty, zakup odzieży żałobnej, poczęstunek osób biorących udział w pogrzebie, przy uwzględnieniu okoliczności konkretnego przypadku (zob. wyrok SN z 9 marca 2007r., V CSK 459/06, LEX nr 277273, zob. Marcin Bartnicki, Komentarz do art. 78 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, LEX).

Najwyższą możliwą kwotę zasiłku pogrzebowego określa art. 80 powołanej ustawy i jest to kwota 4 000 zł. Ustawodawca zastosował formułę świadczenia przysługującego
w oznaczonej, ryczałtowej kwocie. Jak wskazano powyżej, na wysokość tego zasiłku nie mają wpływu jakiekolwiek elementy indywidualizujące (np. wysokość dochodów lub świadczenia emerytalnego/rentowego przysługującego zmarłemu).

Przenosząc powyższe rozważania na grunt niniejszej sprawy Sąd Rejonowy doszedł do przekonania, że brak jest podstaw do odmowy przyznania odwołującej prawa do zasiłku pogrzebowego pokrywającego poniesione przez nią koszty, w maksymalnej dopuszczalnej wysokości, to jest w kwocie 4.000 zł. Jak wskazano powyżej do wydatków związanych bezpośrednio z organizacją pogrzebu zalicza się także koszty związane
z zakupem miejsca na cmentarzu. Zmarła E. K., z uwagi na osobiste doświadczenia, to jest śmierć rodzeństwa w obozie koncentracyjnym w O. nie chciała być pochowana w ziemi ani skremowana. Ostatnią wolą zmarłej było pochowanie jej w grobie murowanym, w tak zwanej piwniczce. W celu realizacji woli zmarłej oraz
z uwagi na problemy zdrowotne odwołującej (problemy z poruszaniem się) przystąpiła ona od realizacji ostatniej woli zmarłej jeszcze za jej życia.

Z przeprowadzonego postępowania wynika, że odwołująca dokonała rezerwacji miejsca na cmentarzu po uzyskaniu od lekarza informacji o agonalnym stanie E. K.. Lekarz poinformował odwołującą, że śmierć E. K. nastąpi
w ciągu kilku dni. Wprawdzie od chwili dokonania rezerwacji na cmentarzu do śmierci zmarłej upłynął niespełna miesiąc, jednak nie można działania odwołującej oraz kosztów przez nią poniesionych uznać za niezwiązane z organizacją pogrzebu zmarłej i z tego powodu odmówić jej wypłaty zasiłku w pełnej wysokości. Fakt, że odwołująca z uwagi na swój stan zdrowia rozpoczęła organizować ceremonię pogrzebową zgodnie z życzeniem zmarłej, nie może pozbawiać jej prawa do zasiłku pogrzebowego w pełnej wysokości.

Uwzględniając powyższe rozważania, podstawie art. 477 ¹⁴ § 2 k.p.c. Sąd I instancji zmienił zaskarżoną decyzję w ten sposób, że przyznał ubezpieczonej prawo do zasiłku pogrzebowego dodatkowo w kwocie 1.032,88 zł stanowiącej różnicę pomiędzy maksymalną kwotą 4.000 zł, a kwotą dotychczas przyznaną, tj. 2.967,12 zł.

Z powyższym wyrokiem nie zgodził się organ rentowy. Wniósł apelację, w której zarzucił wyrokowi Sądu I instancji:

a) naruszenie prawa materialnego polegające na niewłaściwym zastosowaniu art. 78 ust 1 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych poprzez przyjęcie, że ubezpieczona pokryła koszty pogrzebu zmarłej w dniu 20 listopada 2018r. E. K. podczas gdy ze zgromadzonego materiału dowodowego w żaden sposób nie wynika, by ubezpieczona pokryła koszty, które mogą być zakwalifikowane do kosztów pogrzebu;

b) przekroczenie granic swobodnej oceny dowodów (art. 233 k.p.c.) przez niesłuszne przyjęcie, że ubezpieczona pokryła koszty pogrzebu zmarłej w dniu 20 listopada 2018r. E. K. podczas gdy przedłożone przez nią dokumenty, że nie są to koszty powstałe od chwili śmierci osoby, po której przysługuje zasiłek do chwili zakończenia ceremonii pogrzebowej.

Organ rentowy wniósł o:

a) zmianę zaskarżonego wyroku w całości i oddalenie odwołania oraz orzeczenia
o kosztach postępowania za obie instancje poprzez zasądzenie od ubezpieczonej na jego rzecz zwrotu kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych, względnie o

b) uchylenie zaskarżonego wyroku w całości i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania przez sąd I instancji i pozostawienie temu sądowi orzeczenia o kosztach postępowania apelacyjnego.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja organu rentowego jest nieuzasadniona.

Sąd Okręgowy podziela ustalenia faktyczne poczynione przez Sąd I instancji
i przyjmuje je za własne, bez potrzeby ich powtarzania. Sąd Rejonowy nie dopuścił się również uchybień w zastosowaniu przepisów prawa materialnego i jego interpretacji.

Odnosząc się do zarzutów apelacji dotyczących naruszenia art. 78 ust 1 ustawy
o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych z 17 grudnia 1998r. (Dz. U. z 2019r., poz. 300 z późn. Zm.) i zarzutu naruszenia art. 233 k.p.c. wskazać należy, że są one bezzasadne.

Objęty sprawą spór stron nie dotyczył faktów, a jedynie słuszności oceny prawnej organu rentowego, że wnosząca odwołanie nie jest uprawnione do otrzymania zasiłku pogrzebowego w pełnej wysokości, jeżeli pokryła ona koszty pogrzebu osoby zmarłej na kilka dni przed jej zgonem.

Wbrew zarzutom organu rentowego, odwołująca, aby uzyskać zasiłek pogrzebowy po zmarłej w dniu 20 listopada 2018r. E. K. nie musiała dokumentować wysokości kosztów poniesionych wyłącznie po zgonie osoby w związku
z pogrzebem której one zostały poniesione. Istotne jest przeznaczenie rzeczy nabytej, nie data nabycia. Kwestionując koszt rezerwacji miejsca na pochówek E. K. organ rentowy powinien udowodnić, ze rzecz nie została przeznaczona na ten cel i nie stanowiła kosztów pogrzebu. W ustalonym stanie faktycznym jest to niemożliwe. Odwołująca miała obowiązek jedynie dowieść, że pokryła koszty pogrzebu. Zmarła przed śmiercią wydała dyspozycje odnośnie swojego pochówku i nie były to wymagania wykraczające poza zwyczajowe wydatki związane z pogrzebem. Zasiłek pogrzebowy przysługuje bowiem osobie, która pokryła koszty pogrzebu. Jego celem jest umożliwienie zorganizowania ostatniej posługi w stosunku do osoby zmarłej poprzez zapewnienie stosownych środków finansowania. Beneficjentem zasiłku pogrzebowego jest osoba, która faktycznie poniosła koszty pogrzebu. I chociaż praktyka zna sytuacje, w których odmawia się prawa do zasiłku pogrzebowego, to są one wyjątkowe, a zalicza się do nich, np. wprowadzenie w błąd organu ubezpieczeń społecznych, posługiwanie się fikcyjnymi spreparowanymi dowodami, czy zmowę zakładu pogrzebowego i wnioskodawcy w zakresie " sprzedaży usług pogrzebowych" (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 1 czerwca 2010 r., II UK 14/2010). W rozpatrywanej sprawie okoliczności takich nie wykazano. Odwołująca przedstawiła organowi rentowemu fakturę VAT, w której ujęto również dokonane przed zgonem E. K., koszty wykupu dla niej miejsca pochówku, na cmentarzu.

Organ rentowy polemizując z Sądem w tym zakresie i stawiając zarzut naruszenia art. 78 ust. 1 ustawy emerytalnej nie przedstawił żadnej argumentacji prawnej, która powodowałaby, że interpretacja wskazanych przepisów dokonana przez Sąd I instancji, powinna być oceniona jako nieprawidłowa. Uzasadnienie zgłoszonego zarzutu odwołuje się do zadań, jakie realizuje Zakład Ubezpieczeń Społecznych i rygorów, jakie muszą być stosowane w sprawach o świadczenia emerytalno - rentowe. Tego rodzaju okoliczności, same w sobie, nie wskazują jednak na naruszenie przepisu art. 78 ust. 1 ustawy emerytalnej przez Sąd Rejonowy i na bezzasadność przyznania odwołującej zasiłku pogrzebowego, do granicy wysokości określonej w art. 80.

Powyższe zdaniem Sądu oznacza, że odwołująca art. 78 ust. 1, w zw. z art. 79, ust. 1 ustawy emerytalnej była zobowiązana jedynie do tego, by dowieść, że pokryła koszty pogrzebu, poprzez przedstawienie rachunków poniesionych kosztów pogrzebu, a jeżeli rachunki zostały złożone w banku - kopii rachunków, potwierdzonych przez bank za zgodność z oryginałem. Odwołująca składając fakturę wymóg ten spełniła.

Odwołująca, zgodnie z art. 78 ust. 1 w związku z art. 79 ustawy emerytalnej, jeśli pokryła koszty pogrzebu, powinna otrzymać świadczenie, o które się ubiegała w kwocie nie większej niż określona w art. 80 ustawy emerytalnej, tj. 4.000 zł. Sąd Rejonowy przyznając jej to świadczenie również w kwocie, której wypłaty organ rentowy odmówił,
a która mieściła się w ww. granicach ustawowych, nie naruszył wskazanych przepisów ustawy emerytalnej.

Organ rentowy bezpodstawnie wskazywał w apelacji, że kosztami pogrzebu są wyłącznie koszty poniesione od chwili śmierci do dnia pochówku. Takie ograniczenie czasowe nie wynika z przepisów. Ponownie należy zwrócić uwagę, że o kosztach pogrzebu nie decyduje data wydatku. Istotne jest przeznaczenie nabytej w związku ze śmiercią danej osoby rzeczy.

Na podstawie art. 385 k.p.c. apelacja, jako bezzasadna, podlegała więc oddaleniu, o czym Sąd orzekł w sentencji wyroku.

(-) sędzia del. Anna Capik-Pater (-) sędzia Teresa Kalinka (spr.) (-) sędzia Patrycja Bogacińska-Piątek