Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 10 marca 2020 r.

Sąd Apelacyjny w Łodzi III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w składzie:

Przewodniczący: SSA Anna Szczepaniak - Cicha

Sędziowie: SA Iwona Szybka ( spr. ) SA Joanna Baranowska

Protokolant: st. sekr. sąd. Patrycja Stasiak

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 10 marca 2020 r. w Ł.

sprawy B. G.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych II Oddział w Ł.

o wysokość emerytury

na skutek apelacji organu rentowego

od wyroku Sądu Okręgowego w Sieradzu

z dnia 23 lipca 2019 r. sygn. akt IV U 587/19

1.  zmienia zaskarżony wyrok i oddala odwołanie;

2.  przekazuje do rozpoznania Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych II Oddział w Ł. wniosek B. G. z dnia 27 marca 2019 roku o przeliczenie emerytury bez pomniejszania jej wysokości o kwotę stanowiącą sumę kwot pobranych emerytur.

Sygn. akt III AUa 745/19

UZASADNIENIE

punktu 2 wyroku

Decyzją z dnia 17 kwietnia 2019 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych II Oddział w Ł., w związku ze skargą o wznowienie postępowania złożoną przez B. G., na podstawie art. 151 § 2 w zw. z art. 146 § 1 k.p.a., odmówił uchylenia decyzji z dnia 20 lutego 2014 r. i stwierdził jej wydanie z naruszeniem prawa. Organ rentowy powołał się na treść art. 146 k.p.a., który stanowi, że uchylenie decyzji z powodu orzeczenia przez Trybunał Konstytucyjny niezgodności aktu normatywnego z Konstytucją, na podstawie którego została wydana decyzja nie może nastąpić, jeżeli od dnia doręczenia decyzji minęło 5 lat, a ponieważ od dnia doręczenia decyzji określonej w postanowieniu o podjęciu postępowania administracyjnego upłynęło 5 lat, to nie jest możliwe jej uchylenie.

Odwołanie od decyzji wniosła B. G. żądając ponownego rozpatrzenie sprawy, powołując się na wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 6 marca 2019 r., sygn. P 20/16.

Zaskarżonym wyrokiem z dnia 23 lipca 2019r. Sąd Okręgowy w Sieradzu zmienił decyzję w ten sposób, że zobowiązał organ rentowy do obliczenia emerytury powszechnej B. G., przyznanej decyzją z 20 lutego 2014 r., bez pomniejszenia podstawy jej obliczenia o kwotę pobranych emerytur wcześniejszych, poczynając od daty jej przyznania.

Sąd Okręgowy ustalił, że B. G. urodziła się (...) Decyzją z 12 listopada 2010 r. ZUS przyznał B. G. emeryturę wcześniejszą. W dniu 31 grudnia 2013 r. ubezpieczona złożyła w ZUS wniosek o emeryturę z powszechnego wieku emerytalnego. Decyzją z 20 lutego 2014 r., ZUS przyznał ubezpieczonej emeryturę z powszechnego wieku emertytalnego od 7 lutego 2014 r. Podstawa obliczenia emerytury została ustalona z zastosowaniem art. 25 ust. 1b tej ustawy emerytalno - rentowej, tj. została pomniejszona o kwoty pobranych emerytur wcześniejszych. Wyrokiem z 6 marca 2019r. w sprawie P 20/16, opublikowanym 21 marca 2019r., Trybunał Konstytucyjny orzekł, że art. 25 ust. 1b ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2018 r. poz. 1270 oraz z 2019r. poz. 39), w brzmieniu obowiązującym do 30 września 2017 r. w zakresie, w jakim dotyczy urodzonych w (...) r. kobiet, które przed 1 stycznia 2013 r. nabyły prawo do emerytury na podstawie art. 46 tej ustawy, jest niezgodny z art. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej. W dniu 15 kwietnia 2019 r., do ZUS wpłynęła skarga o wznowienie postępowania w sprawie. Postanowieniem z 17 kwietnia 2019 r., na podstawie art. 149 § 1 k.p.a., ZUS wznowił postępowanie administracyjne w sprawie zakończonej ostateczną decyzją z 20 lutego 2014 r.

W tak ustalonym stanie faktycznym Sąd Okręgowy uznał odwołanie za zasadne. Od dnia 1 stycznia 2013 r. weszły w życie zmiany normatywne wprowadzone ustawą z dnia 11 maja 2012 r. o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z FUS oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2012 r. poz. 637). W nowym, dodanym przepisie art. 25 ust. 1b ustawy o emeryturach i rentach z FUS zawarto zmodyfikowaną regułę obliczenia emerytury, przysługującej ubezpieczonym w związku z osiągnięciem powszechnego wieku emerytalnego. W myśl tych zasad wysokość świadczenia, stanowiącą zwaloryzowane składki na ubezpieczenie oraz zwaloryzowany kapitał początkowy, pomniejsza się o kwotę stanowiąca sumę kwot już pobranych emerytur, przyznanych przed osiągnięciem powszechnego wieku emerytalnego. W efekcie sytuacja prawna osób, które - jak ubezpieczona - uzyskały przed 1 stycznia 2013 r. prawo do tzw. wcześniejszej emerytury, ale od tego momentu nie osiągnęły jeszcze powszechnego wieku emerytalnego, uległa zmianie. Zmiana ta polegała na tym, że w momencie przechodzenia na emeryturę w obniżonym wieku obowiązywały inne reguły ustalania wysokości przyszłej emerytury powszechnej. Reguły te zmieniono od 1 stycznia 2013 r., ponieważ od tego momentu ustawodawca wprowadził mechanizm potrącania kwot pobranych już świadczeń emerytalnych przy ustalaniu kwoty świadczenia przysługującego po osiągnięciu powszechnego wieku emerytalnego. Sąd Okręgowy zważył, że rozstrzygnięcie Trybunału Konstytucyjnego z 6 marca 2019 r. w sprawie P 20/16, które zostało opublikowane 21 marca 2019 r., „podlegało uwzględnieniu” w niniejszej sprawie. Wyrok Trybunału Konstytucyjnego zawsze ustala stan obiektywnie istniejący i chociaż dopiero od momentu jego wejścia w życie pojawiają się konsekwencje tego stanu, to jednak oddziałują one z natury rzeczy na stany prawne wcześniej ukształtowane, gdyż miały one miejsce momencie, gdy niezgodność już istniała. R. orzeczeń Trybunału zakładana jest przez sama Konstytucję w art. 190 ust. 4, który przewiduje możliwość uchylenia ostatecznych orzeczeń i decyzji opartych na przepisie niezgodnym z Konstytucją. Sąd przyjął, że podnoszona przez ZUS argumentacja o braku możliwości uchylenia decyzji na podstawie art. 146 § 1 k.p.a. z uwagi na upływ pięcioletniego terminu od dnia jej doręczenia nie ma znaczenia, bowiem rozpoznając odwołanie od decyzji organu rentowego sąd stosuje przepisy prawa materialnego, zmieniając zaskarżoną decyzję lub oddalając odwołanie, przy zastosowaniu przepisów k.p.c. Mając na uwadze powyższe okoliczności Sąd Okręgowy na podstawie art. 477 ¹⁴ § 2 k.p.c. zmienił zaskarżoną decyzję i orzekł jak w sentencji.

Apelację od tego rozstrzygnięcia w całości wywiódł Zakład Ubezpieczeń Społecznych II Oddział w Ł., zarzucając:

- naruszenie prawa materialnego:

⚫

art. 190 ust. 4 Konstytucji RP w związku z wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego z dnia 6 marca 2019 r., P 20/16, przez jego błędną wykładnię, polegającą na nieprawidłowym przyjęciu, że wskazany wyżej przepis stanowi podstawę wznowienia postępowania i przewiduje możliwość uchylenia ostatecznych decyzji opartych na przepisie niezgodnym z Konstytucją, z pominięciem istotnego faktu, że z treści tegoż przepisu wynika jednoznacznie, iż orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego o niezgodności z Konstytucją aktu normatywnego, na podstawie którego została wydana decyzja ostateczna stanowi podstawę do wznowienia postępowania, uchylenia decyzji lub innego rozstrzygnięcia na zasadach i w trybie określonych w przepisach właściwych dla danego postępowania, to jest w okolicznościach rozpoznawanej sprawy w przepisach Kodeksu postępowania administracyjnego - art. 149 k.p.a., art. 151 § 2 w związku z art. 146 § 1 k.p.a.,

⚫

art. 25 ust. 1b ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych w związku z wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego z dnia 6 marca 2019 r., P 20/16, i art. 190 ust. 3 Konstytucji Rzeczpospolitej Polskiej przez jego błędną wykładnię, polegającą na nieuzasadnionym przyjęciu, że w sytuacji, gdy utrata mocy obowiązującej wskazanego wyżej przepisu w dotychczasowym brzmieniu nastąpiła z dniem 21 marca 2019 r. (ogłoszenie wyroku), to utrata mocy obowiązującej wskazanego wyżej przepisu w dotychczasowym brzmieniu działa retroaktywnie, jak to nieprawidłowo przyjął Sąd Okręgowy.

- obrazę prawa procesowego:

⚫

art. 151 § 2 w związku z art. 146 § 1 k.p.a. przez jego niezastosowanie i bezzasadne pominięcie przy rozpoznawaniu sprawy,

⚫

art. 316 § 1 k.p.c. przez niewłaściwą jego wykładnię i niewłaściwe zastosowanie, polegające na przyjęciu, iż stan rzeczy istniejący w chwili zamknięcia rozprawy, tj. ogłoszenie orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego z dnia 6 marca 2019 r., P 20/16, daje niczym nieuzasadnioną możliwość przyjęcia, iż art. 25 ust. 1b ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z FUS w dotychczasowym brzmieniu utracił moc obowiązującą od dnia jego wejścia w życie, podczas gdy zgodnie z art. 190 ust. 3 Konstytucji RP, jeżeli Trybunał nie postanowił inaczej, to jego orzeczenie o niekonstytucyjności normy prawnej wywołuje skutki na przyszłość (ex nunc), tj. w rozpoznawanej sprawie od dnia 21 marca 2019 r.

Wskazując na powyższe zarzuty organ rentowy wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku w całości i oddalenie odwołania.

Sąd Apelacyjny w części dotyczącej rozstrzygnięcia zawartego w punkcie 2 sentencji swojego wyroku zważył co następuje:

Skarga o wznowienie postępowania administracyjnego, zmierzająca do ukształtowania sytuacji według stanu prawnego powstałego wskutek orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego, zawiera w istocie żądanie uchylenia prawomocnej decyzji i ponownego rozpoznania wniosku inicjującego wydanie uchylonej decyzji, z pominięciem niekonstytucyjnej normy. W przypadku skargi B. G. z dnia 15 kwietnia 2019 r. żądanie to dotyczyło przeliczenia emerytury bez pomniejszania jej wysokości o kwotę stanowiącą sumę kwot pobranych wcześniej emerytur. Nie ma dostatecznych podstaw do przyjęcia, że przez odmowę uchylenia decyzji całość żądań ubezpieczonej została rozpoznana. Organ rentowy prawidłowo odmówił uchylenia decyzji, a co za tym idzie nie przystąpił do prowadzenia postępowania w rozumieniu art. 149 § 2 k.p.a., a więc do rozstrzygnięcia istoty sprawy. Skoro zaskarżona decyzja dotyczy odmowy uchylenia decyzji z lutego 2014 r. w trybie wznowieniowym, ergo ponownego rozpoznania wniosku o emeryturę z 2014 r., to nie oznacza, że tą odmową skonsumowany został również zawarty w skardze wniosek o aktualne przeliczenie emerytury w zmienionym stanie prawnym. Z dniem ogłoszenia wyroku Trybunału Konstytucyjnego ustało domniemanie konstytucyjności normy prawnej, według której obliczona została emerytura odwołującej się, toteż organ rentowy nie może zasadnie twierdzić, że jest zwolniony od rozpoznania żądania B. G. ukształtowania emerytury w sposób zgodny z prawem i będzie oczekiwał na kolejny, odrębny wniosek.

Zważyć należy, że inaczej oceniać trzeba żądanie wzruszenia decyzji i przyznania świadczenia jednorazowego, a inaczej świadczenia powtarzającego się. Skarga o wznowienie postępowania w przedmiocie wysokości emerytury zawiera nie tylko żądanie rozpoznania sprawy „wstecz”, ale i żądanie prawidłowego obliczenia wysokości świadczenia na bieżąco oraz na przyszłość. Jeśli skarga o wznowienie postępowania w związku z tym samym wyrokiem Trybunału byłaby złożona z zachowaniem pięcioletniego terminu, to organ rentowy byłby zobligowany do ukształtowania wysokości emerytury również na przyszłość, a więc w istocie tak, jak w trybie zwykłym (nowy wniosek), a nie wznowieniowym.

Taki „nowy” wniosek o przeliczenie wysokości świadczenia obejmuje także skarga B. G. wniesiona przez skarżącą w dniu 27 marca 2019 r. i wymaga on rozpoznania przez organ rentowy na zasadach ogólnych, toteż wniosek ten należało przekazać organowi rentowemu na podstawie art. 477 ¹⁰ § 2 k.p.c. Sąd ubezpieczeń społecznych rozpoznaje odwołania od decyzji, a nie nowe wnioski, jeśli zatem stwierdzi, że zgłoszone żądanie nie zostało rozpoznane, obowiązany jest postąpić zgodnie z art. 477 ¹⁰ § 2 k.p.c. (zob. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 7 grudnia 2016 r., II UZ 58/16 i powołane tam orzecznictwo, Legalis nr 1564984). Takie właśnie postanowienie wydał Sąd Apelacyjny odnośnie żądania B. G. z dnia 15 kwietnia 2019 r., konstatując, że ZUS zaskarżoną decyzją odmówił uchylenia decyzji w trybie wznowieniowym, ale nie rozpoznał wniosku o przeliczenie emerytury w trybie zwykłym, choć taki wniosek mieścił się w konstrukcji skargi.