Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE

Dnia 27 lutego 2014 r.

Sąd Okręgowy w Kaliszu II Wydział Cywilny Odwoławczy

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 13 lutego 2014 r. w Kaliszu

na rozprawie

sprawy z wniosku D. F.

z udziałem H. F.

o podział majątku wspólnego

w przedmiocie zobowiązania do złożenia oświadczenia woli

na skutek apelacji uczestnika postępowania

od postanowienia wstępnego Sądu Rejonowego w Kaliszu

z dnia 8 lipca 2013r. sygn. akt I Ns 351/11

p o s t a n a w i a:

uchylić zaskarżone postanowienie.

Sygn. akt II Ca 505/13

UZASADNIENIE

W sprawie w wniosku D. F. z udziałem uczestnika postępowania H. F., sygn. akt I Ns 351/11, postanowieniem z dnia 8 lipca 2013 r. Sąd Rejonowy w Kaliszu wydał postanowienie wstępne, w którym zobowiązał uczestnika postępowania H. F. do złożenia oświadczenia woli następującej treści: „ Ja H. F., przenoszę na rzecz D. F. udział wynoszący 1/2 we współwłasności nieruchomości zabudowanej składającej się z działki o numerze ewidencyjnym (...) położonej przy ul: (...) B w K., dla której Sad Rejonowy w Kaliszu Wydział Ksiąg Wieczystych prowadzi księgę wieczystą nr (...), stanowiącej majątek osobisty, z tytułu zwrotu nakładów na majątek osobisty H. F. w postaci budowy domu jednorodzinnego na tej nieruchomości, poczynionych z majątku wspólnego małżeńskiego D. F. i H. F., w trakcie trwania ich majątkowej wspólności małżeńskiej zakończonej rozwodem orzeczonym wyrokiem Sądu Okręgowego w Kaliszu z 17.12.2009 r., sygn. I C 1387/09."

Rozpatrując powyższą sprawę Sąd Rejonowy ustalił, że wnioskodawczyni D. F.i uczestnik postępowania H. F.byli małżeństwem od dnia 27 stycznia 1990 r. do dnia 17 grudnia 2009 r. kiedy to ich małżeństwo zostało rozwiązane przez rozwód wyrokiem Sądu Okręgowego w Kaliszu, sygn. I C 1387/09. Wyrok ten uprawomocnił się w dniu 8 stycznia 2010 r. Małżonkowi nie zawierali małżeńskich umów majątkowych, nie mieli orzeczonej separacji, ani nie toczyła się w sądzie pomiędzy nimi sprawa o zniesienie ustawowej wspólności małżeńskiej. W trakcie trwania ich związku małżeńskiego, w dniu 23 października 1995 r. H. F.nabył aktem notarialnym - umową sprzedaży sporządzoną przed notariuszem E. D., Numer rep (...)– niezabudowaną nieruchomość położoną w K.przy ul: D. (...). W czasie trwania związku małżeńskiego H. F.i D. F.wznieśli na tej nieruchomości budynek mieszkalny, ze środków pochodzących z ich majątku wspólnego. Wartość rynkowa nieruchomości obejmującej budynek, budowle i grunt oraz wartość rynkowa nieruchomości obejmującej działkę gruntu, w obu wypadkach według stanu z dnia ustania wspólności ustawowej małżeńskiej i cen z chwili obecnej, wynosi – odpowiednio - 354.000,00 zł i 106.000,00 zł.

Mając na uwadze powyższy stan faktyczny Sąd Rejonowy zważył, że uwzględniając chwilę ustania wspólności ustawowej małżeńskiej, która nastąpiła w dniu 8 stycznia 2010 r., tj. po dniu wejścia w życie ustawy z dnia 17 czerwca 2004 r. o zmianie ustawy Kodeks rodzinny i opiekuńczy oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 98, póz. 1071 z 2004 r.) w niniejszej sprawie do rozliczenia między byłymi małżonkami znajduje zastosowanie art. 45 § l k.r.o. w obecnym brzmieniu. Sąd I instancji wskazał, że w niniejszej sprawie uczestnicy postępowania godzili się zasadniczo co do tego, jakie przedmioty majątkowe wyczerpywały wspólny majątek małżonków, w jaki sposób doszło do ich nabycia, jak również co do tego, jak była ich wartość. W konstatacji Sąd I instancji uznał, że po ustaniu wspólności ustawowej małżeńskiej, w postępowaniu o podział majątku wspólnego małżonków, w sytuacji, gdy oboje małżonkowie poczynili nakłady z majątku wspólnego w postaci budowy urządzenia lub budynku na majątek odrębny pierwszego z małżonków, istnieje możliwość zastosowania art. 231 § l k.c. przez przeniesienie na rzecz małżonka, który dokonał wraz ze współmałżonkiem budowy na nieruchomości stanowiącej odrębny majątek tego współmałżonka, udziału we własności tej nieruchomości, odpowiadającego jego udziałowi w majątku wspólnym, który – co do zasady – jest równy. Nadto Sąd Rejonowy wskazał, że mimo braku stosownego postanowienia w Kodeksie rodzinnym i opiekuńczym, wydatki i nakłady dokonywane między majątkami odrębnymi małżonków mogą podlegać rozliczeniu w postępowaniu o podział majątku wspólnego małżeńskiego w szczególnej sytuacji, w której zachodzi potrzeba kompleksowego rozliczenia całości nakładów pochodzących zarówno z majątku wspólnego, jak i majątków odrębnych w jednym postępowaniu. Sąd Rejonowy uznał, że zastosowanie konstrukcji roszczenia o wykup gruntu, opartej na art. 231 § l k.c., nie zawsze oznacza konieczność zasądzenia wyrównania pieniężnego na rzecz małżonka, którego grunt został zabudowany przy użyciu składników majątku odrębnego współmałżonka. W sytuacji, w której wielkość udziałów małżonków w zabudowanym gruncie nie jest związana z wielkością ich udziałów w majątku wspólnym, możliwe jest ustanowienie współuprawnienia do zabudowanego gruntu i budynku w proporcji roszczeń obojga małżonków z tytułu rozliczeń pieniężnych na wspólną budowę, co może prowadzić do ich rozliczenia bez zasądzania wyrównania.

Sąd Rejonowy wskazał, że w niniejszej sprawie uczestnik postępowania wniósł o podział części majątku wspólnego, na którą składają się nakłady poczynione przez małżonków na jego nieruchomości, poprzez ustanowienie odrębnych lokali bez wzajemnych spłat i dopłat. W ocenie Sądu I instancji realizacja takiego roszczenia, musi mieć charakter „piętrowy", w tym znaczeniu, że najpierw na nieruchomości gruntowej, na której wzniesiono zabudowania stanowiące nakłady małżonków, stanowiącej wyłączną własność H. F., należy ustanowić współwłasność uczestników postępowania.

Zdaniem Sądu Rejonowego w toku realizacji tego procesu należało zatem postanowieniem wstępnym zobowiązać uczestnika postępowania H. F. do złożenia oświadczenia woli o treści jak w sentencji przedmiotowego postanowienia. Dopiero bowiem realizacja tego postanowienia umożliwi orzeczenie - zgodnie z wolą uczestnika postępowania - podziału majątku poprzez ustanowienie odrębnych lokali bez wzajemnych spłat i dopłat.

Apelację od powyższego postanowienia wniósł uczestnik postępowania H. F., zaskarżając to postanowienie w całości i wnosząc jego zmianę poprzez oddalenie wniosku o zobowiązanie uczestnika postępowania do złożenia oświadczenia woli w całości, oraz o zasądzenie od wnioskodawczyni na rzecz uczestnika postępowania kosztów postępowania apelacyjnego według norm przepisanych.

Apelujący zarzucił zaskarżonemu postanowieniu naruszenie prawa materialnego, a mianowicie przepisu art. 231 § 1 k.c. polegające na jego błędnej wykładni poprzez przyjęcie, że wnioskodawczyni, jako użytkownik (posiadacz zależny) gruntu stanowiącego własność uczestnika, na którym wzniósł wspólnie z nią dom mieszkalny, przysługuje skuteczne wobec uczestnika roszczenie o przeniesienie na nią udziału wynoszącego 1/2 we własności działki bez wynagrodzenia.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja zasługuje na uwzględnienie, jednak z innych przyczyn od wskazanych przez apelującego.

Nie można zgodzić się z zarzutem apelującego, że zaskarżone postanowienie narusza przepis art. 231 § 1 k.c. poprzez jego zastosowanie w sytuacji, w której nie ma spełnionej jednej z koniecznych przesłanek do uwzględnienia tego roszczenia w postaci uznania, że wnioskodawczyni posiadała status samoistnego posiadacza przedmiotowej nieruchomości, lecz jedynie status posiadacza zależnego. Co prawda w orzecznictwie został początkowo wypowiedziany pogląd, że osoby budującej wspólnie ze współmałżonkiem na gruncie stanowiącym jego odrębną własność, nie można uznać za samoistnego posiadacza całości gruntu zajętego pod budowę, gdyż wyłącza to współudział w budowie drugiego małżonka będącego właścicielem gruntu (zob. uzasadnienie uchw. SN z 03.10.1969 r., III CZP 71/69, OSNC 1970/6/99), już jednak w późniejszym orzecznictwie od tego poglądu odstąpiono, dopuszczając orzekanie o roszczeniach z art. 231 § 1 k.c. w postępowaniu o podział majątku wspólnego małżonków w formie żądania przeniesienia własności udziału w tej nieruchomości na rzecz małżonka, który ze swym współmałżonkiem dokonał budowy na gruncie stanowiącym majątek odrębny [osobisty] tego współmałżonka (zob. m.in. uchw. SN z 11.03.1985 r., III CZP 7/85, OSNC 1985/11/170). W tym stanie rzeczy uznanie, że wnioskodawczyni była jedynie użytkownikiem przedmiotowej nieruchomości wymagałoby dokonania ustaleń na podstawie dowodów, których ciężar przedstawienia – wobec domniemania zawartego w przepisie art. 339 k.c., według którego ten kto rzeczą faktycznie włada, jest posiadaczem samoistnym – spoczywa, na zasadzie art. 6 k.c., na apelującym.

Pomimo uznania dopuszczalności orzekania o roszczeniach z art. 231 § 1 k.c. w postępowaniu o podział majątku wspólnego małżonków, należy uznać, że zaskarżone orzeczenie narusza prawo materialne i w konsekwencji nie może się ostać.

Analiza motywów zaskarżonego postanowienia wskazuje, że Sąd I instancji nie dokonał ustalenia, czy przedmiotowa nieruchomość rzeczywiście stanowi majątek osobisty uczestnika postępowania, czy też – zgodnie z twierdzeniami wnioskodawczyni – stanowi ich majątek wspólny, za czym przemawiałaby dyspozycja art. 31 § 1 k.r.o. Sąd Rejonowy ustalił jedynie, że przedmiotowa nieruchomość została nabyta przez uczestnika postępowania H. F. w trakcie trwania jego małżeństwa z wnioskodawczynią D. F.. Pomimo braku takiego ustalenia, Sąd Rejonowy ostatecznie, w dowolny sposób, przyjął, że przedmiotowa nieruchomość stanowi majątek osobisty uczestnika postępowania i dokonał subsumcji tak ustalonego stanu faktycznego pod normę przepisu art. 231 § 1 k.c. Dowolność tego rodzaju ustalenia wynikała z faktu, że Sąd Rejonowy w ogóle nie ustosunkował się do zeznań wnioskodawczyni, według których przedmiotowa nieruchomość została zakupiona ze środków pieniężnych należących do obu małżonków. W konsekwencji Sąd I instancji orzekł o zobowiązaniu uczestnika postępowania H. F. do przeniesienia na wnioskodawczynię D. F. udziału wynoszącego 1/2 we współwłasności przedmiotowej nieruchomości, nie wyjaśniając, czy majątek ten w istocie stanowi majątek osobisty uczestnika postępowania H. F., czy też stanowi majątek wspólny wnioskodawczyni D. F. i uczestnika postępowania H. F., co – w tym drugim przypadku - czyniłoby zobowiązanie do przeniesienia udziału w tej nieruchomości bezprzedmiotowym.

Z uwagi na powyższe, na podstawie art. 386 § 4 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c., orzeczono jak w sentencji postanowienia.