Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 13 września 2012 r.

Sąd Apelacyjny w Rzeszowie Wydział I Cywilny w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 13 września 2012 r. na rozprawie sprawy

z powództwa małoletniego P. W. reprezentowanego przez matkę R. W.

przeciwko Towarzystwu (...) S.A. w W.

o zadośćuczynienie , rentę i ustalenie

na skutek apelacji obu stron

od wyroku Sądu Okręgowego w Tarnobrzegu

z dnia 17 listopada 2011 r., sygn. akt I C 795/10

I.  z m i e n i a zaskarżony wyrok w pkt. I, III i IV w ten sposób, że :

1.

1.  z a s ą d z a od pozwanego Towarzystwa (...) SA w W. na rzecz powoda P. W. kwotę 37.500 zł ( trzydzieści siedem tysięcy pięćset) tytułem zadośćuczynienia i kwotę 5.327 zł ( pięć tysięcy trzysta dwadzieścia siedem ) tytułem skapitalizowanej renty – obie kwoty z ustawowymi odsetkami od dnia 12 czerwca 2009 r, płatne do rąk matki małoletniego R. W.,

2.  o d d a l a powództwo w pozostałej części,

3.  n a k a z u j e ściągnąć na rzecz Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w Tarnobrzegu od pozwanego Towarzystwa (...) SA w W. kwotę 2.142zł ( dwa tysiące sto czterdzieści dwa) tytułem opłaty od uwzględnionego roszczenia , od której powód był zwolniony oraz kwotę 489,08 zł ( czterysta osiemdziesiąt dziewięć 08/100) z tytułu wydatków w sprawie poniesionych przez Skarb Państwa ,

II.  o d d a l a apelację powoda w pozostałym zakresie i apelację pozwanego w całości,

III.  n a k a z u j e ściągnąć na rzecz Skarbu Państwa – Sądu Apelacyjnego w Rzeszowie od pozwanego Towarzystwa (...) SA w W. kwotę 254,80 zł ( dwieście pięćdziesiąt cztery 80/100) z tytułu wydatków poniesionych przez Skarb Państwa w postępowaniu apelacyjnym ( koszty opinii biegłej),

IV.  z a s ą d z a od pozwanego Towarzystwa (...) SA w W. na rzecz powoda P. W. do rąk matki R. W. kwotę 1200 zł ( jeden tysiąc dwieście) tytułem kosztów postępowania apelacyjnego .

UZASADNIENIE

Sąd Okręgowy w Tarnobrzegu w sprawie z powództwa małoletniego P. W. przeciwko Towarzystwu (...) SA w W. o zadośćuczynienie, rentę i ustalenie , wyrokiem z dnia 17.11.2011 r :

I.  zasądził od pozwanego na rzecz powoda kwotę 27.500 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 12.06.2009 r tytułem zadośćuczynienia za doznaną krzywdę ,

II.  ustalił przyszłą odpowiedzialność odszkodowawczą pozwanego za szkody, jakie mogą ujawnić się w przyszłości u powoda P. W. w związku z wypadkiem z dnia 12.01.2009 r,

III.  oddalił powództwo w pozostałym zakresie,

IV.  zasądził od pozwanego na rzecz Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w Tarnobrzegu kwotę 1375 zł tytułem brakującej opłaty od pozwu, od której powód był zwolniony oraz kwotę 489,08 zł z tytułu wydatków poniesionych w toku procesu przez Skarb Państwa ,

V.  zniósł między stronami koszty zastępstwa procesowego,

VI.  nie obciążył powoda obowiązkiem uiszczenia opłaty od pozwu od oddalonej części powództwa .

W wyniku przeprowadzonego postępowania dowodowego Sąd

Okręgowy ustalił, że w dniu 12.01.2009 r małoletni powód , liczący wówczas 6 lat, ( urodzony (...) ) znajdował się pod opieką swojej ciotki D. M.. W godzinach południowych D. M. wraz z powodem przyjechała do T. własnym samochodem i wracając do domu do miejsca swojego zamieszkania, zatrzymała się przed sklepem (...) znajdującym się na obrzeżach T., od strony S.. Samochód zatrzymała na poboczu , po prawej stronie jezdni, patrząc w kierunku S.. Małoletniego powoda zostawiła w zamkniętym samochodzie , a sama udała się do sklepu, który znajdował się po przeciwnej stronie jezdni, naprzeciwko zaparkowanego samochodu. Nakazała chłopcu, aby nie wychodził z samochodu . W ocenie dziecka ciotka zbyt długo nie wracała ze sklepu więc wyszedł z samochodu z zamiarem udania się do sklepu, w którym przebywała ciotka. Otworzył prawe drzwi samochodu, obszedł samochód od przodu i wszedł na jezdnię przed maską samochodu . W tym czasie również w kierunku do S. jechał samochód R. kierowany przez J. Ś. . Kierowca samochodu nie widział momentu, w którym chłopiec wyszedł z samochodu , gdyż na to nie pozwalał jego wzrost, a zauważył go , kiedy już był na jezdni w bezpośredniej bliskości samochodu – około 2 m .

Zaczął raptownie hamować i kierować samochód w lewą stronę , ale mimo to doszło do potrącenia dziecka . Powód został uderzony prawą przednia lampą samochodu, na skutek czego upadł na jezdnię i stracił przytomność .

Prowadzone postępowanie karne w sprawie wypadku, któremu uległ powód, zostało umorzone postanowieniem Prokuratury Rejonowej w Tarnobrzegu z dnia 11.03.2009 r w sprawie I Ds. 93/09 z braku znamion czynu niedozwolonego z art. 177 § 1 kk po stronie kierowcy samochodu R.. Tym samym postanowieniem postępowanie w stosunku do D. M., której zarzucono narażenie powoda na bezpośrednie niebezpieczeństwo utraty życia zostało umorzone, a to z uwagi na brak wniosku o ściganie od ustawowych przedstawicieli dziecka .

Na miejsce wypadku przyjechała wezwana karetka Pogotowia Ratunkowego i powód został zabrany do Szpitala w T. . Po badaniach w szpitalu stwierdzono u powoda uraz głowy, wstrząśnienie mózgu, otarcia skóry twarzy, złamanie obojczyka lewego , obrażenia płuca lewego, złamanie kości łonowej i kulszowej lewej , szyjki kości udowej lewej . W szpitalu w T. przebywał do 20.01.2009 r , kiedy został przewieziony do Szpitala Wojewódzkiego nr (...) w R., gdzie przebywał do 27.01.2009 r z takim samym rozpoznaniem, jak w Szpitalu w T. . W dniu 21.01.2009 r przeprowadzono u powoda operację w postaci repozycji i stabilizacji z kompresją odłamów złamania szyjki kości udowej śrubą kaniulowaną i drutem Kirschnera . Utrzymano unieruchomienie gipsowe obojczyka zastosowane jeszcze w Szpitalu w T. . Już podczas pobytu w Szpitalu w R. powód został nauczony chodzenia przy pomocy chodzika . W czasie pobytu w szpitalu przy dziecku siedziała matka . Przez okres 4 tygodni od wypisu ze szpitala powód leżał w domu wykonując ćwiczenia zdrowymi kończynami . Następnie przez około miesiąc chodził z pomocą chodzika, a w dalszym okresie najpierw przy pomocy dwóch kul, a później jednej. Przez pół roku od wypisu raz na miesiąc był wożony na kontrolę w Poradni Ortopedycznej w R.. We wrześniu 2009 r usunięto śrubę i drut z szyjki kości udowej . Do chwili obecnej powód jeździ na kontrolę do szpitala raz na pół roku .

Bezpośrednio po wypadku występowały u powoda znaczne dolegliwości bólowe . W następstwie urazów doznanych w wypadku wystąpił u powoda 30% trwały uszczerbek na zdrowiu . Istnieje duże prawdopodobieństwo, że złamana noga będzie rosła szybciej od zdrowej, co może nasilać zaburzenia statyki miednicy i kręgosłupa, które z kolei mogą mieć wpływ na wybór zawodu przez powoda kiedy dorośnie .

Powód aktualnie złamaną nogę ma dłuższą i w związku z czym nosi specjalną wkładkę pod stopę drugiej zdrowej nogi . W okresie rekonwalescencji powód potrzebował wysokobiałkowej diety, uzupełnienia jej witaminami, suplementami i preparatami krwiotwórczymi .

Doznane obrażenia ciała w wyniku wypadku nie spowodowały u powoda zaburzeń emocjonalnych , niepokoju, lęku. W szkole zachowuje się normalnie, nie sprawia kłopotów wychowawczych, ma odpowiedni stosunek do swoich kolegów , dobrze się uczy, gra w piłkę nożną . Występowały u powoda pewne zaburzenia emocjonalne , ale tylko przez pewien czas po wypadku i miały charakter zaburzeń stresowych pourazowych, które ustąpiły samoistnie, nie wymagały pomocy psychologa . Doznane obrażenia nie mają wpływu – w sferze psychiki – na naukę i możliwości życiowe powoda .

Ustalił Sąd Okręgowy także , że w wyniku postępowania szkodowego , strona pozwana przyjmując swoją odpowiedzialność w zakresie 25% powstałej szkody, wypłaciła powodowi tytułem zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę kwotę 12.500 zł i tytułem zwrotu kosztów opieki kwotę 1353 zł .

Analizując powyższe ustalenia faktyczne Sąd Okręgowy przyjął , że powód liczący w dniu zdarzenia 6 lat, doznał znacznych obrażeń ciała, które naraziły go na znaczne cierpienia fizyczne i psychiczne – doznał złamań, był usztywniony gipsem, przebył operację, a za kilka miesięcy kolejny zabieg wyjęcia drutów, przez 6 tygodni od wypadku był unieruchomiony, co dla dziecka w wieku 6 lat jest trudne do zniesienia , a następnie przez okres prawie roku poruszał się najpierw przy pomocy balkonika, kul lub kuli . Obrażenia spowodowane potłuczeniem, złamaniami, zabiegiem operacyjnym, sprawiały powodowi znaczne dolegliwości bólowe. Po wypadku przez rok był dalej ograniczony ruchowo, nie mógł uczęszczać na zajęcia wychowania fizycznego w „zerówce”. Następstwem wypadku, oprócz trwałego uszczerbku na zdrowiu, jest nadmierny wzrost uszkodzonej nogi, co wymaga odpowiedniego zaopatrzenia ortopedycznego i co stwarza na przyszłość ewentualność niemożności wykonywania każdego zawodu, jaki by sobie powód mógł wybrać .

Te powyższe okoliczności pozwoliły Sądowi Okręgowemu na przyjęcie, że odpowiednią kwotą zadośćuczynienia za doznaną krzywdę dla powoda będzie kwota 80.000 zł .

Zasadniczą przyczyną wypadku, któremu uległ powód było jego nagłe wtargnięcie na jezdnię. Powód liczył 6 lat, a więc z racji wieku nie może on ponieść odpowiedzialności za wyrządzoną szkodę . Ubezpieczyciel odpowiada wobec osoby poszkodowanej wypadkiem , który objęty jest wiążącą strony umową ubezpieczenia, w granicach odpowiedzialności sprawcy szkody, a ponieważ do wypadku doszło na skutek jazdy samochodem , to ta odpowiedzialność ukształtowana jest na zasadzie ryzyka ( art. 436 § 1 w związku z art. 435 kc) .

Strona pozwana wnosiła o oddalenie powództwa stojąc na stanowisku, że do wypadku doszło z wyłącznej winy powoda , ale z uwagi na to, że w postępowaniu szkodowym przyjęła ona swoją odpowiedzialność za szkodę w wysokości 25%, należy przyjąć, że strona pozwana właściwie podniosła zarzut przyczynienia się powoda do powstania szkody na podstawie art. 362 kc .

Sąd Okręgowy uznał, że powód mimo swojego wieku, miał świadomość niedopuszczalności chodzenia po jezdni , a skoro wszedł na jezdnię pod nadjeżdżający samochód postąpił lekkomyślnie i nieostrożnie , co powoduje , że przyczynił się do powstania szkody w wysokości 50%. Po uwzględnieniu przyczynienia się do powstania szkody powodowi należy się zadośćuczynienie pieniężne za doznaną krzywdę w wysokości 40.000 zł (80.000 zł : 2 ) , a po odliczeniu kwoty już wypłaconej przez ubezpieczyciela należało zasądzić z tego tytułu kwotę 27.500 zł . Domaganie się przez powoda zadośćuczynienia pieniężnego w kwocie 100 tys. zł za doznaną krzywdę jest roszczeniem wygórowanym .

Odsetki od tej kwoty należne są od dnia 12.06.2009 r , albowiem szkoda została zgłoszona ubezpieczycielowi 11.05.2009 r

( art. 817 kc i art. 14 ust. 1 ustawy z dnia 22.05.2003 r o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych Dz. U nr 124, poz. 1152 z późn. zm.).

W świetle dowodu z opinii biegłego lekarza wynika, że możliwym jest wystąpienie u powoda w przyszłości nieujawnionych obecnie dolegliwości, które mogą spowodować wystąpienie dalszych szkód. Dlatego też powództwo powoda o ustalenie oparte na podstawie art. 189 koc należało uwzględnić .

Sąd Okręgowy natomiast przyjął , że żądanie powoda zasądzenia kwoty 12.007 zł tytułem skapitalizowanej renty uzupełniającej z tytułu zwiększonych potrzeb ( opieka osób trzecich w czasie pobytu w szpitalu i w czasie rehabilitacji ) nie jest uzasadnione , bo z materiału dowodowego wynika, że za opiekę nad powodem w czasie jego leczenia w szpitalu i w domu rodzice powoda nikomu nic nie płacili .Skoro przepis art. 444 § 2 kc wyraźnie stanowi , że można żądać od zobowiązanego naprawienia szkody przez zapłatę odpowiedniej renty to chodzi o szkodę faktycznie poniesioną , a nie szkodę teoretyczną . Istotą naprawienia szkody jest jej pieniężna rekompensata , a w niniejszej sprawie nie ma co rekompensować .

O kosztach procesu Sąd Okręgowy rozstrzygnął na podstawie art. 100 kpc.

Od powyższego wyroku apelację wywiodły obie strony .

Apelacja pozwanego zaskarża wyrok w pkt. I, II, IV , V i zarzucając :

1.  naruszenie przepisów prawa materialnego, tj. art. 436 § 1 kc w związku z art. 435 § 1 kc i art. 427 kc poprzez wadliwą subsumcję ustalonego stanu faktycznego pod powyższą normą prawną wyrażające się w przyjęciu tezy, że zaniedbanie po stronie opiekuna faktycznego małoletniego powoda nie stanowi okoliczności egzoneracyjnej wyłączającej odpowiedzialność pozwanej podczas, gdy oczywiście nieprawidłowe zachowanie opiekuna prawnego, którego skutkiem jest znalezienie się dziecka na jezdni bez opieki osoby dorosłej, winno być, w świetle prawnego obowiązku wynikającego z art. 43 ust. 1 ustawy prawo o ruchu drogowym , kwalifikowane jako okoliczność egzeneracyjna pod postacią „ wyłącznej winy osoby trzeciej”,

- w sytuacji, gdyby Sąd nie podzielił powyższego najdalej idącego stanowiska pozwana zarzuca :

2. naruszenie przepisów postępowania , tj. art. 233 § 1 w związku z art.
436 § 1 kc oraz art. 362 kc polegające na przyjęciu, z
przekroczeniem zasad swobodnej oceny dowodów, że zachowanie
małoletniego powoda, któremu z powodu wieku winy przypisać nie
można , uzasadnia zmniejszenie zadośćuczynienia wyłącznie w 50%
podczas, gdy :

a. Sąd uznał za nie budzące wątpliwości zeznania naocznych świadków zdarzenia, którzy oświadczyli, że kierowca nie był w stanie zapobiec wypadkowi albowiem nie mógł widzieć chłopca wychodzącego zza samochodu ( był od niego niższy),

b. Sąd uznał za nie budzące wątpliwości, że małoletni powód już wówczas w wieku 6 lat miał świadomość skutków wejścia pod nadjeżdżający samochód,

c. nikt nie kwestionował braku jakiegokolwiek zaniedbania ze strony kierowcy, który pomimo szybkiej reakcji nie mógł zapobiec nagłemu wtargnięciu chłopca wprost pod nadjeżdżający samochód,

- co oznacza , że stopień przyczynienia się poszkodowanego jest niemal równy wyłącznej przyczynie wypadku, a co za tym idzie winien być ustalony na poziomie 90%, albowiem jedynym „zaniedbaniem” kierowcy pojazdu jest fakt prawidłowego poruszania się po jezdni .

3. naruszenie przepisów prawa materialnego tj. art. 445 § 1 kc przez
wadliwą subsumcję ustalonego stanu faktycznego pod powyższą
normą prawną, przejawiające się w ustaleniu, że krzywda jakiej
doznał powód uzasadnia zadośćuczynienie w wysokości 80.000 zł
podczas, gdy z całokształtu okoliczności mających wpływ na
ustalenie rozmiaru krzywdy, a w szczególności charakteru
dolegliwości obrażeń ciała, trwałości następstw powypadkowych,
czasu leczenia, a także konsekwencji doznanego w życiu małego
dziecka wynika, że wypłacona powodowi kwota w toku
postępowania likwidacyjnego jest kwotą odpowiednią w myśl art.
445§1kc pozwalającą na zrekompensowanie doznanej krzywdy,

4. naruszenie przepisów postępowania art. 189 kpc w zw. z art. 232 kpc
poprzez przyjęcie, że istnieją przesłanki do ustalenia
odpowiedzialności pozwanego za skutki wypadku, jakie mogą
zaistnieć w przyszłości podczas, gdy powód nie udowodnił istnienia
interesu prawnego w jej ustaleniu, nie uprawdopodobnił istnienia
obawy wystąpienia dalszych skutków, czy też ich rodzaju i
przybliżonej wartości ,

5. naruszenia art. 100 kpc poprzez zasądzenie od pozwanej na rzecz

Skarbu Państwa kwoty 1375 zł tytułem opłaty od pozwu, od której

powód został zwolniony oraz kwotę 489.08 zł tytułem wydatków
wyłożonych przez Skarb Państwa podczas, gdy Sąd uwzględnił
dochodzone roszczenie wyłącznie w 28%,

6. naruszenie przepisów prawa materialnego art. 363 § 2 kc w zw. z art.
481 kc polegające na obowiązku zapłaty zadośćuczynienia z
odsetkami ustawowymi liczonymi od dnia 12.06.2009 r w sytuacji,
gdy zadośćuczynienie Sąd ustala według stanu istniejącego w dacie
zamykania rozprawy co oznacza, iż wymagalność tego świadczenia, a
tym samym prawo do naliczania odsetek powstaje dopiero z chwilą
ogłoszenia wyroku. Ponadto, bezsporna wysokość świadczenia
przyznana została w ustawowym, 30 – dniowym terminie od dnia
zgłoszenia szkody, co w świetle art. 817 § 1 kc czyni żądanie
wypłaty odsetek bezpodstawnym ,

wnosi o zmianę zaskarżonego wyroku poprzez oddalenie powództwa w całości i zasądzenie od powoda na rzecz pozwanej kosztów procesu za obie instancje według norm przepisanych, a także o zasądzenie od powoda na rzecz Skarbu Państwa kwoty 1375 zł tytułem brakującej opłaty od pozwu, od której powód został zwolniony oraz kwoty 489,08 zł tytułem wydatków wyłożonych przez Skarb Państwa w trakcie procesu .

Apelacja powoda zaskarża wyrok w zakresie oddalenia powództwa w pozostałej części ( pkt. III wyroku) i w zakresie rozstrzygnięcia o kosztach zastępstwa procesowego (pkt. V wyroku ) i wnosi o zmianę zaskarżonego wyroku poprzez zasądzenie w pkt. I wyroku od pozwanego na rzecz powoda kwoty 87.500 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 12.06.2009 r tytułem zadośćuczynienia , w miejsce kwoty 27.500 zł , poprzez zasądzenie od pozwanego na rzecz powoda kwoty 12.007 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 12.06.2009 r tytułem skapitalizowanej renty za zwiększone potrzeby za okres od 12.01.2009 r do dnia 31.05.2009 r, zasądzenie od pozwanego na rzecz powoda kosztów zastępstwa procesowego stosownie do uwzględnionej części powództwa , ewentualnie o uchylenie zaskarżonego wyroku w zaskarżonej części i przekazanie sprawy w tym zakresie do ponownego rozpoznania Sądowi I instancji , a nadto o zasądzenie od pozwanego na rzecz małoletniego powoda kosztów procesu za postępowanie apelacyjne, w tym kosztów zastępstwa adwokackiego według norm przepisanych .

Wyrokowi w zaskarżonej części powód zarzucił :

1.  sprzeczność w ustaleniach faktycznych stanowiących podstawę wydania orzeczenia w zakresie przyczynienia do powstałej szkody poprzez przyjęcie, że z jednej strony jedną z przyczyn wypadku było rażąco nieprawidłowe sprawowanie opieki nad małoletnim P. W. przez D. M., a z drugiej strony lekkomyślne i nieostrożne zachowanie powoda polegające na wtargnięciu na jezdnię pomimo tego, że posiadał on świadomość co do skutków jakie może wywołać takie zachowanie i uznanie przez Sąd, że w tym zakresie można powodowi przypisać przyczynienie w sytuacji, w której te dwa stwierdzenia wzajemnie się wykluczają . Konsekwencją dokonania błędnych ustaleń jest naruszenie przepisu prawa materialnego, tj. art. 362 kc poprzez jego niewłaściwe zastosowanie, albowiem gdyby przyjąć, że winę za powstanie szkody ponosi osoba opiekująca się powodem , to przepis ten nie znajduje zastosowania natomiast, gdyby uznać przyczynienie małoletniego powoda, to Sąd dopuścił się błędnej wykładni art. 362 kc poprzez przyjęcie założenia, iż dziecku w wieku 6 lat można przypisać rozeznanie co do sposobu bezpiecznego uczestnictwa w ruchu drogowym ,

2.  naruszenie przepisu prawa materialnego, tj. art. 445 § 1 kc, poprzez niewłaściwą jego wykładnię i błędne zastosowanie na skutek przyjęcia, iż kwota 80.000 zł jest adekwatna do rozmiaru krzywdy i odpowiada jej zakresowi, a przez to jest odpowiednia kwotą zadośćuczynienia w rozumieniu art. 445 § 1 kc podczas, gdy na gruncie ustalonych okoliczności faktycznych sprawy kwota ta jest rażąco niska, nie odpowiada zakresowi doznanej przez małoletniego P. W. krzywdy i nie spełnia funkcji kompensacyjnej,

3.  naruszenie przepisu prawa materialnego, tj. art. 444 § 2 kc, poprzez błędną wykładnię i przyjęcie, że jeżeli opieka nad małoletnim powodem była świadczona przez osoby bliskie w sposób nieodpłatny, to powód nie ma prawa do ekwiwalentu z tego tytułu pomimo, że utrwalona wykładnia art. 444 § 2 kc, poparta orzecznictwem, wskazuje, że prawo do ekwiwalentu z tytułu konieczności korzystania przez poszkodowanego z opieki osoby trzeciej nie zależy od wykazania , że poszkodowany efektywnie wydatkował odpowiednie kwoty na koszty opieki, ale samo istnienie takich potrzeb. Konsekwencją tego błędnego założenia Sądu I instancji było oddalenie wniosku dowodowego o biegłego z zakresu pielęgniarstwa, co stanowi naruszenie przepisów postępowania, art. 217 § 1 i 2 kpc w związku z art. 227 kpc i art. 278 § 1 kpc mimo, że zmierzał on do ustalenia faktów mających istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy, a wniosek ten był sformułowany już w pozwie (s. 9 pozwu ), a następnie podtrzymywany przez cały tok postępowania i powtórnie zgłoszony na rozprawie w dniu 14.11.2011 r pismem z dnia 10.11.2011 r, a ponadto miał istotne znaczenie dla prawidłowego roszczenia w zakresie skapitalizowanej renty uzupełniającej za zwiększone potrzeby w wysokości żądanej w pozwie,

4.  naruszenie przepisów postępowania tj. art. 100 kpc w związku z art. 98 kpc zd. 2 poprzez niezasądzenie na rzecz powoda zwrotu kosztów procesu w pełnej wysokości liczonej od uwzględnionej części powództwa w sytuacji, gdy powództwo co do zasady zostało uwzględnione , a wysokość roszczenia zależała wyłącznie od oceny Sądu .

Ponadto obie strony wniosły o oddalenie apelacji strony

przeciwnej .

Sąd Apelacyjny rozpoznając sprawę na skutek apelacji obu stron , w granicach zaskarżenia i podniesionych zarzutów, zważył co następuje :

I.Przede wszystkim wymaga rozważenia, w ślad za zarzutem pozwanego, czy zaniedbania po stronie faktycznego opiekuna w chwili zdarzenia (ciotki D. M.) nie stanowią okoliczności egzoneracyjnej wyłączającej odpowiedzialność pozwanego – opiekun przez swoje nieprawidłowe zachowanie ( pozostawia 6 – letnie dziecko w samochodzie) , którego skutkiem było znalezienie się dziecka na jezdni bez opieki osoby dorosłej – bo do wypadku doszło z wyłącznej winy osoby trzeciej ( art. 436 § 1 kc w związku z art. 435 § 1 kc i 427 kc ) .

Utrwalony jest pogląd i ten pogląd skład orzekający w niniejszej sprawie podziela , że zawinienie osoby pod opieką, której pozostaje małoletnie dziecko, nie ma wpływu na zakres obowiązku odszkodowawczego osoby trzeciej w stosunku do małoletniego, może natomiast uzasadniać jej odpowiedzialność odszkodowawczą względem małoletniego ( vide np.wyrok SN z 16.03.1983 r I CR 33/83 – OSNC z 1983 r, nr12,poz. 196 , czy też wyrok SN z 5.11.2008 r I CSK 139/08 w sprawie tut. Sądu I ACa 355/07).

Dlatego też zarzut apelacyjny pozwanego o naruszeniu prawa materialnego tj. powyższych przepisów, nie jest trafny .

W orzecznictwie Sądu Najwyższego jak i w literaturze dominuje pogląd, że przyczynienie się małoletniego, któremu ze względu na wiek winy przypisać nie można, nie prowadzi do zwolnienia sprawcy szkody od odpowiedzialności, bo odpowiada on na zasadzie ryzyka . Może jednak skutkować zmniejszeniem należnego odszkodowania ( w tym też zadośćuczynienia) przy uwzględnieniu stopnia tego przyczynienia ( vide np. uchwała SN z 11.01.1960 r I Co 44/59 OSNC z 1960 r, nr 4 , poz.92, uchwała SN z 20.09.1975r III CZP 8/75 – OSNC z 1976 , nr 7-8, wyrok SN z 3.08.2006 r IV CSK 118/06 – nie publ.).

W niniejszej sprawie przyczynienie się małoletniego powoda do zaistniałego wypadku drogowego jest niewątpliwe. Z niekwestionowanych ustaleń faktycznych dokonanych przez Sąd Okręgowy, które to ustalenia Sąd Apelacyjny podziela i przyjmuje za własne , wynika bowiem, że bezpośrednią przyczyną wypadku było wbiegnięcie małoletniego powoda na jezdnię tuż przed nadjeżdżający samochód.

Przyczynienie się w ujęciu art. 362 kc oznacza, że pomiędzy zachowaniem poszkodowanego, a szkodą istnieje adekwatny związek przyczynowy, wina lub oczywista nieprawidłowość ( albo ich brak) po stronie poszkodowanego podlegają uwzględnieniu przy ocenie, czy i w jakim stopniu przyczynienie się uzasadnia obniżenie odszkodowania.

Dla uwzględnienia przyczynienia się małoletniego konieczne jest, by mógł on choć w ograniczonym zakresie , mieć świadomość nagannego zachowania lub grożącego mu niebezpieczeństwa . W przypadku 6 – letniego dziecka świadomość taka w pewnym stopniu już istnieje tym bardziej, że małoletni powód, mimo polecenia od ciotki, aby na nią czekał w samochodzie, nie wychodził z niego, zlekceważył to polecenie, wysiadł z samochodu i wszedł na jezdnię pod nadjeżdżający samochód. Natomiast kierowcy nie można przypisać żadnego zawinionego zachowania .

W tych okolicznościach faktycznych przyjęcie przez Sąd Okręgowy przyczynienia się małoletniego powoda do powstałej szkody w 50 % jest wyważone, trafne , a odmienne wywody stron – powoda, że nie przyczynił się do powstania szkody, a pozwanego, że małoletni powód przyczynił się w 90% - nie są do podzielenia (dziwi ponadto stanowisko pozwanego zajęte w apelacji, bo w postępowaniu szkodowym przyjął przyczynienie się powoda do powstania szkody tylko w 75%, a nie w 90%, jak to wywodzi w apelacji). .

II.Określając wysokość zadośćuczynienia pieniężnego Sąd rozstrzygający sprawę powinien wziąć pod uwagę wszystkie okoliczności mające wpływ na rozmiar doznanej krzywdy, a zwłaszcza stopień i czas trwania cierpień fizycznych i psychicznych (długość okresu pobytu w szpitalach, przebyte operacje, bolesność doznanych urazów, nastawienie psychiczne poszkodowanego do zaistniałej sytuacji), trwałość skutków czynu niedozwolonego ( kalectwo, oszpecenie), prognozy na przyszłość, wiek poszkodowanego.

Zadośćuczynienie pieniężne ma ponadto charakter kompensacyjny, nie może być więc symboliczne, ani także nadmierne do doznanej krzywdy. Wysokość zadośćuczynienia musi być ponadto utrzymana w rozsądnych granicach odpowiadających aktualnym warunkom i stopie życiowej społeczeństwa .

Mała stosunkowo uchwytność szkody niemajątkowej z punktu widzenia jej ścisłego określenia prowadzi do wniosku, że w sytuacji, gdy sąd orzekający nie pominął istotnych okoliczności przy ustalaniu wysokości zadośćuczynienia pieniężnego, naruszenie art. 445 § 1 kc może mu być wykazane jedynie wówczas, gdy przyjęte i zasądzone zadośćuczynienie pieniężne jest rażąco zawyżone lub zaniżone .

W niniejszej sprawie , co wynika z uzasadnienia wyroku Sądu I instancji, Sąd ten po dokonaniu trafnych i koniecznych ustaleń faktycznych, te ustalenia Sąd Apelacyjny podziela i przyjmuje za własne, rozważył okoliczności , o których wspomniano powyżej, a które mają wpływ na ustalenie wysokości zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę . Mija się z potrzebą powoływania argumentów i okoliczności, które Sąd Okręgowy miał na uwadze przyjmując, że odpowiednia kwotą tytułem zadośćuczynienia pieniężnego będzie kwota 80.000 zł , ale zdaniem Sądu Apelacyjnego Sąd Okręgowy nie docenił w sposób odpowiedni, że powód przeszedł dwa zabiegi operacyjne, że doznał na skutek wypadku 30% trwałego uszczerbku na zdrowiu, że na trwałe będzie miał jedna nogę krótszą od drugiej, że jego stan zdrowia może się pogorszyć ( opinia biegłych lekarzy) , że to ograniczy go w wyborze przyszłego zawodu. Niedocenienie tych okoliczności spowodowało, że przyjęta kwota 80.000 zł jest rażąco zaniżona, nie odpowiada kryteriom określonym w art. 445 § 1 kc, odpowiednią kwotą, zdaniem Sądu Apelacyjnego, będzie kwota 100.000 zł.

Prowadzi to do uwzględnienia apelacji powoda w tym zakresie, zaś domaganie się przez pozwanego w apelacji obniżenia zasądzonej kwoty pieniężnej tytułem zadośćuczynienia pieniężnego przy uwzględnieniu, że zadośćuczynienie pieniężne winno wynosić 50.000 zł, nie jest uzasadnione .

III.Nieuzasadniony jest zarzut apelacyjny pozwanego ustalenia z naruszeniem art. 189 kpc jego odpowiedzialności w stosunku do powoda za spowodowane wypadkiem w dniu 12.01.2009 r. skutki, które ujawnią się w przyszłości. Po uchyleniu art. 442 kc i dodaniu art. 442 ¹ kc ustawą z dnia 16.02.2007 r. o zmianie ustawy – Kodeks cywilny

(Dz. U nr 80, poz. 538) pojawiły się wątpliwości, czy powód dochodzący naprawienia szkody na osobie może mieć interes prawny w ustaleniu odpowiedzialności pozwanego za szkody mogące powstać w przyszłości. Zostały one jednak rozstrzygnięte w uchwale SN z 24.02.2009 r III CZP 2/09 – OSNC z 2009, nr 12, poz. 168, w której przyjęto, że pod rządem art. 442 ¹ § 3 kc powód dochodzący naprawienia szkody na osobie, może mieć interes prawny w ustaleniu odpowiedzialności pozwanego za szkody mogące powstać w przyszłości. Skład orzekający w niniejszej sprawie podziela to stanowisko i jego uzasadnienie , a odmienne wywody zaprezentowane w apelacji pozwanego, nie są przekonywujące .

Ponadto nie zauważa pozwany , że w swojej opinii biegły lekarz z zakresu ortopedii i rehabilitacji W. C. ( ta opinia nie była kwestionowana przez strony) zaopiniował (k. 130) , że istnieje dość prawdopodobna możliwość, że złamana noga będzie nadal rosła szybciej niż zdrowa, co może nasilić zaburzenia statyki miednicy i kręgosłupa , a więc mogą powstać dalsze ujemne skutki w organizmie powoda związane z zaistniałym wypadkiem drogowym . Ta okoliczność uzasadnia również uwzględnienie powództwa o ustalenie .

IV.Powód w pozwie wniósł m.in. o zasądzenie na swoją rzecz od strony pozwanej kwoty 12.007,00 zł za okres od 12.01.2009 r do 31.05.2009 r tytułem skapitalizowanej renty uzupełniającej z tytułu zwiększonych potrzeb ( opieka osób trzecich

nad nim w czasie choroby i rekonwalescencji ) dokonując specyfikacji w uzasadnieniu pozwu za jaki okres powód wymagał opieki ze strony osób trzecich (okres pobytu w szpitalu, okres pobytu w domu w czasie rekonwalescencji) , ile godzin dziennie wymagał opieki i koszt godzinowy opieki . Ten koszt opieki został wyliczony na kwotę 13.360 zł , a ponieważ w postępowaniu szkodowym ubezpieczyciel – pozwany wypłacił z tego tytułu kwotę 1353 zł , należna renta została obniżona do kwoty dochodzonej pozwem .

Sąd Okręgowy mając na uwadze zeznania matki powoda , że za opiekę nad synem w czasie jego leczenia w szpitalu i w domu nikomu nie płaciła, oddalił powództwo w tym zakresie jako bezzasadne w świetle art. 444 § 2 kc , oddalając równocześnie wniosek dowodowy powoda zgłoszony w pozwie z opinii biegłego z zakresu pielęgniarstwa na okoliczność ustalenia zakresu i rozmiaru zwiększonych potrzeb powoda związanych z koniecznością zapewnienia opieki osób trzecich począwszy od daty wypadku przez okres leczenia i rekonwalescencji .

Wbrew stanowisku Sądu Okręgowego utrwalony jest pogląd, że prawo do odszkodowania – renty skapitalizowanej ( art. 444 § 2 kc) z tytułu zwiększonych potrzeb polegających na konieczności korzystania z opieki osoby trzeciej , nie jest uzależniony od wykazania, że poszkodowany efektywnie wydal odpowiednie kwoty pieniężne na koszty opieki , zaś okoliczność , że opiekę nad poszkodowanym, sprawowali jego członkowie rodziny za darmo nie pozbawia także poszkodowanego prawa do tego odszkodowania ( vide Komentarz do Kodeksu cywilnego księga trzecia zobowiązania , T. I pod red. G. Bieńka , wyd. 6, Wydawnictwo Prawnicze Lexis Nexis , Warszawa 2006, teza 41 do art. 444 , s. 465).

W niniejszej sprawie, w świetle opinii biegłego ds. ortopedii i rehabilitacji W. C. okres rekonwalescencji powoda zakończył się 31.05.2009 r , a więc powód wymagał opieki osób trzecich w związku z obrażeniami ciała jakich doznał na skutek wypadku w dniu 12.01.2009 r, w okresie pobytu w szpitalu ( 12.01.2009 r – 27.01.2009 r ) i w okresie rekonwalescencji ( 28.01.2009 r – 31.05.2009 r). Dlatego też Sąd Apelacyjny w postępowaniu apelacyjnym dopuścił dowód z opinii biegłej z zakresu pielęgniarstwa na okoliczność, czy i w jakim zakresie małoletni powód wymagał w związku z obrażeniami ciała pomocy
( opieki osób trzecich), a jeżeli tak , jakie były związane z tym koszty .

Opinia biegłej z zakresu pielęgniarstwa M. G. (k. 255 – 259) wyraźnie określa na czym polegała opieka osób trzecich
( rodziny) w czasie pobytu powoda w szpitalu i w okresie pobytu w domu w czasie rekonwalescencji , a więc zastrzeżenia zgłoszone przez stronę pozwaną co do merytorycznej treści opinii , że ta nie wskazuje jakie czynności opiekuńcze uzasadniają przyjęcie 6-cio godzinnego dnia opieki w czasie pobytu powoda w szpitalu i od 8 – 10 godzin opieki dziennie w późniejszym okresie rehabilitacji (pismo procesowe z dnia 1.06.2012 r – k. 268) , nie są do podzielenia .

Dlatego też Sąd Apelacyjny na podstawie powyższej opinii ustalił, że opieka ze strony osób trzecich nad powodem w okresie pobytu w szpitalu i w okresie pobytu w domu w okresie rekonwalescencji była niezbędna i że koszt tej opieki zamyka się kwotą 13.360 zł .

W tej sytuacji zarzut apelacyjny powoda o naruszeniu przez Sąd Okręgowy przepisu art. 444 § 2 kc poprzez błędną wykładnię , co do zasady, jest trafny .

V.Zasadą jest, że ubezpieczyciel odpowiadający za sprawcę wypadku komunikacyjnego z tytułu ubezpieczenia od odpowiedzialności cywilnej dopuszcza się opóźnienia w spełnieniu świadczenia, jeżeli nie spełnia świadczenia na rzecz poszkodowanego w terminie 30 dni, licząc od dnia złożenia przez poszkodowanego zawiadomienia o szkodzie chyba, że wyjaśnienie w powyższym terminie okoliczności niezbędnych do ustalenia odpowiedzialności ubezpieczyciela albo wysokości odszkodowania okazało się niemożliwe , wówczas odszkodowanie wypłaca się w terminie 14 dni od dnia, w którym przy zachowaniu należytej staranności wyjaśnienie tych okoliczności było możliwe , nie później jednak niż w terminie 90 dni od dnia złożenia zawiadomienia o szkodzie chyba, że ustalenie odpowiedzialności ubezpieczyciela albo wysokości odszkodowania zależy od tocznego się postępowania karnego lub cywilnego ( art. 14 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 22.05.2003 r o ubezpieczeniach obowiązkowych , Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych – Dz. U nr 124, poz. 1152 z późn. zm., a także vide np. uchwała SN z 9.06.1995 r III CZP 69/95 – OSNC z 1995, nr 10, poz. 144, wyrok SN z 6.07.1999 r III CKN 315/98 – OSNC z 2000 r, nr 2, poz. 3, gdzie dodatkowo Sąd Najwyższy stwierdził, że wszystkie świadczenia odszkodowawcze ubezpieczyciela są świadczeniami terminowymi , wyrok SN z 18.02.2010 r , II CSK 434/09 Lex nr 602683).

Odsetki od odszkodowania , w tym także zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę, na podstawie art. 445 § 1 kc, jeżeli przysługują one od ubezpieczyciela z tytułu obowiązkowego ubezpieczenia od odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych, należy liczyć od pierwszego dnia po upływie terminu wypłaty odszkodowania określonego w art. 14 ust. 1 i 2 wyż.cyt. ustawy

(zgłoszenie szkody do ubezpieczyciela i żądanie odszkodowania jest wezwaniem dłużnika do wykonania świadczenia w rozumieniu art. 455 kc).

W niniejszej sprawie powód żądał ustawowych odsetek od zasądzonego odszkodowania od dnia 12.06.2009 r argumentując to tym, że zgłosił szkodę do ubezpieczyciela 11.05.2009 r , a ubezpieczyciel po przeprowadzeniu postępowania , wypłacił odszkodowanie – w kwocie 12.500 zł tytułem zadośćuczynienia i w kwocie 1353 zł zwrot kosztów opieki osób trzecich - przyjmując wysokość zadośćuczynienia na kwotę 50.000 zł , koszt opieki na kwotę 5412 zł i przyczynienie się powoda do powstania szkody w wysokości 75% i Sąd Okręgowy takie odsetki od uwzględnionego roszczenia – zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę - od takiej daty zasądził .

Zarzut apelacyjny pozwanego, że od zadośćuczynienia pieniężnego należą się ustawowe odsetki od daty wyrokowania, a ponadto, gdyby było inaczej , to i tak rozstrzygnięcie takie jest błędne, bo ubezpieczyciel wypłaca odszkodowanie w terminie 30 dni licząc od dnia złożenia przez poszkodowanego zawiadomienia o szkodzie i dopiero uchybienie tego terminu stanowi opóźnienie w spełnieniu świadczenia i w oparciu o przepis art. 481 § 1 kc powstaje obowiązek zapłaty odsetek - w niniejszej sprawie pozwany ustosunkował się wobec żądań powoda w ustawowym terminie i w jego ocenie nie było podstaw do dalszych wypłat na etapie likwidacji szkody - nie jest trafny w świetle powyższych rozważań .

Dodatkowym argumentem za przyjętym poglądem jest stanowisko Sądu Najwyższego zawarte w wyroku tego Sądu z dnia 18.02.2010 r. II CSK 434/09 – Lex nr 602683, stwierdzające , że w razie wyrządzenia szkody czynem niedozwolonym odsetki należą się poszkodowanemu już od chwili zgłoszenia przez niego roszczenia o zapłatę odszkodowania. Zgodnie z art. 455 kc w tej bowiem chwili staje się wymagalny obowiązek sprawcy szkody do spełnienia świadczenia odszkodowawczego, który wynika ze stosunku prawnego łączącego sprawcę szkody i poszkodowanego . Jeżeli sprawca szkody uważa, że dochodzone odszkodowanie jest wygórowane, to może zapłacić świadczenie w wysokości ustalonej przez siebie . W takim wypadku spełnia świadczenie z zastrzeżeniem zwrotu . Jeżeli bowiem okaże się , że odszkodowanie w ogóle nie przysługuje poszkodowanemu, albo przysługuje w mniejszej wysokości, wówczas po orzeczeniu Sądu , sprawca szkody może żądać zwrotu całego świadczenia albo nadpłaty . Jeżeli natomiast okaże się, że zapłacone świadczenie jest w niższej wysokości od orzeczonego przez Sąd, to osoba odpowiedzialna za szkodę ma obowiązek pokryć niedopłatę oraz uiścić odsetki od tej niedopłaty (jeżeli poszkodowany będzie tego żądał ).

VI.Mając powyższe rozważania na uwadze powodowi należy się zadośćuczynienie pieniężne za doznana krzywdę w wysokości 100.000 zł, renta skapitalizowana z tytułu opieki osób trzecich w wysokości 13.360 zł , a ponieważ powód przyczynił się do powstania szkody w 50%, ubezpieczyciel – pozwany wypłacił powodowi w postępowaniu szkodowym kwotę 12.500 zł tytułem zadośćuczynienia i kwotę 1353 zł tytułem zwrotu kosztów opieki, Sąd Apelacyjny w częściowym uwzględnieniu apelacji powoda, zmienił zaskarżony wyrok w ten sposób, że zasądził na rzecz powoda od pozwanego kwotę 37.500 zł tytułem zadośćuczynienia ( 100.000 zł pomniejszono o 50% i pomniejszono o wypłaconą kwotę 12.500 zł ), kwotę 5.375 zł tytułem skapitalizowanej renty (13.360 zł pomniejszoną o 50% i pomniejszoną o wypłaconą kwotę 1353 zł ) z ustawowymi odsetkami od dnia 12.06.2009 r. ( pkt. I.1 wyroku), a w pozostałym zakresie powództwo powoda o świadczenia pieniężne oddalił jako bezzasadne ( pkt. I.2 wyroku) .

VII.Apelacja powoda w zakresie kwestionowania rozstrzygnięcia o kosztach procesu – kosztach zastępstw procesowych – nie jest zasadna , bo zdaniem Sądu Apelacyjnego, Sąd Okręgowy znosząc wzajemnie między stronami koszty zastępstw procesowych, nie naruszył art. 100 kpc .

Zasadą jest, że w razie częściowego tylko uwzględnienia żądań koszty procesu będą wzajemnie zniesione lub stosunkowo rozdzielone , a wyjątkiem , że Sąd może jednak włożyć na jedną ze stron obowiązek zwrotu wszystkich kosztów, jeżeli jego przeciwnik uległ tylko co do nieznacznej części swego żądania, albo , gdy określenie należnej mu sumy zależało od wzajemnego obrachunku lub oceny Sądu
( art. 100 kpc).

W niniejszej sprawie ostatecznie zostało przyjęte , że powództwo o ustalenie, o zadośćuczynienie pieniężne w wysokości 87.500 zł, o skapitalizowaną rentę w wysokości 12.007 zł było zasadne, ale powód „przegrał” sprawę w 50% , bo w sprawie miał zastosowanie przepis art. 362 kc i przyjęto 50% przyczynienie się powoda do powstałej szkody .Przyjęcie przyczynienia się powoda do powstania szkody nie jest określeniem należnej mu kwoty odszkodowania i zadośćuczynienia zależnej od oceny Sądu , co czyni , że w sprawie nie może mieć zastosowania przepis art. 100 zd. drugie kpc lecz przepis art. 100 zd. pierwsze kpc, jak to trafnie przyjął Sąd Okręgowy .

Mając powyższe na uwadze Sąd Apelacyjny orzekł jak w wyroku na mocy art. 386 § 1 kpc i 385 kpc .

O kosztach postępowania apelacyjnego orzeczono po myśli art. 100 zd.pierwsze kpc w związku z art. 108 § 1 kpc .