Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I C 321/17

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 19 czerwca 2020r.

Sąd Okręgowy w Łomży Wydział I Cywilny

w składzie :

Przewodnicząca: Joanna Rawa

protokolant: monika chrzanowska

po rozpoznaniu w dniu 5 czerwca 2020r. w Łomży

na rozprawie

sprawy z powództwa (...) Spółka z o.o. z siedzibą w E.

przeciwko Miastu G.

o zapłatę

I.  zasądza od Miasta G. na rzecz (...) Spółki z o.o. z siedzibą w E. kwotę 290.620,75 ( dwieście dziewięćdziesiąt tysięcy sześćset dwadzieścia i 75/100) złotych z ustawowymi odsetkami od dnia 30 października 2015r. do 31 grudnia 2015r. i od 1 stycznia 2016r. do dnia zapłaty z ustawowymi odsetkami za opóźnienie oraz kwotę 22.751,92 złotych tytułem zwrotu kosztów procesu;

II.  w pozostałym zakresie powództwo oddala;

III.  nakazuje pobrać na rzecz Skarbu Państwa-Sądu Okręgowego w Łomży tytułem wydatków od (...) Spółki z o.o. z siedzibą w E. kwotę 2.291,14 złotych, a od Miasta G. kwotę 31.467,88 złotych.

Sygn. akt I C 321/17

UZASADNIENIE

Powódka (...) Sp. z o.o. z siedzibą w E. wniosła o zasądzenie od Miasta G. kwoty 331.267,28 zł wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 30 października 2015 r. do dnia zapłaty i zasądzenie na jej rzecz kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

W uzasadnieniu wskazano, że w dniu 28 listopada 2013 r. pomiędzy Miastem G. jako Zamawiającym, a powódką jako Wykonawcą, w wyniku publicznego przetargu nieograniczonego, została zawarta umowa nr (...), której przedmiot obejmował budowę krytego basenu wraz z zapleczem (...) oraz budowę (...). Termin rozpoczęcia zamówienia odpowiadał dniowi zawarcia umowy, tj. 28 listopada 2013 r., a termin zakończenia określono na 31 marca 2015 r. Przedmiot umowy został podzielony na dwie inwestycje. Za pierwszą inwestycję – budowę basenu przewidziano wynagrodzenie 12.149.010,66 zł, za drugą inwestycję – budowę (...) przewidziano wynagrodzenie 5.814.189,34 zł. Za całość inwestycji strony w § 8 ust. 2 umowy przewidziały wynagrodzenie ryczałtowe w wysokości ceny ofertowej Wykonawcy, tj. 17.963.200 zł. Zgodnie z § 9 umowy formę odszkodowania stanowić miały kary umowne w wysokości 0,3% wynagrodzenia umownego brutto za każdy dzień zwłoki, a w przypadku odstąpienia od umowy w wysokości 10% wynagrodzenia umownego brutto.

Powódka wskazała, że dochodzi w niniejszej sprawie kwoty 331.267,28 zł z tytułu wykonania robót dodatkowych na obiekcie (...) i B., które nie były uwzględnione w zawartej pomiędzy stronami umowie nr (...), których wykonanie było konieczne z powodu zmian wprowadzonych na żądanie Zamawiającego oraz braków projektowych, których nie obejmowało wynagrodzenie ryczałtowe.

Pozwane Miasto G. wniosło o oddalenie powództwa w całości oraz o zasądzenie od powódki na rzecz pozwanego kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego.

Pozwany przyznał, że łączył go z powódką stosunek umowny będący następstwem procedury udzielenia zamówienia publicznego, a wynagrodzenie określone w treści łączącej strony umowy było wynagrodzeniem ryczałtowym. Strona pozwana zaprzeczyła pozostałym twierdzeniom zawartym w pozwie podnosząc, że wskazane przez powódkę w pozwie prace zostały przewidziane łączącą strony umową i nie są robotami dodatkowymi. Nadto pozwany podkreślił, że ustawa Prawo zamówień publicznych zlecenie robót dodatkowych sankcjonuje jako zamówienie publiczne, którego udzielenie jest możliwe poza procedurą ustawową, także w trybie z wolnej ręki, jednakże musi nastąpić w oparciu o umowę sporządzoną na piśmie potwierdzającą fakt udzielenia zamówienia. Pozwany podkreślił, że procedura udzielenia zamówienia publicznego na roboty dodatkowe nigdy nie została przez niego przeprowadzona. Ponadto nie było formalnego zlecenia tych prac przez pozwanego i zawarcia umowy o ich wykonanie. Zdaniem pozwanego prace wskazane przez powódkę to prace nie przekraczające zakresu prac ustalonych w umowie. Jeżeli zapis prac odbiega od ich nazewnictwa w projekcie to pozwany i tak uznaje, że były to prace objęte umową i ewentualnie można by było potraktować je jako roboty zamienne, zastępcze albo uzupełniające. Realizacja tych prac nie odbywała się na podstawie odrębnych pozwoleń na budowę i nie prowadzono w tym zakresie odrębnych Dzienników Budowy. Nadto pozwany podkreślił, że instalacja teletechniczna w (...) została wykonana samowolnie przez powódkę i powyższe nie może obciążać pozwanego, który nie zlecił wykonania tych prac. Wykonanie powyższej instalacji nie było też uwzględnione w projekcie. Strona pozwana potwierdziła, że nastąpiła zmiana lokalizacji studni, jednakże zaprzeczyła, by doszło do przeróbki instalacji wodno – kanalizacyjnej, elektrycznej i wentylacyjnej. Pozwany nie ma wiedzy by takie prace zostały wykonane i nie wyraził zgody na wykonanie tego typu prac. Pozwany zaprzeczył również by powódka wykonała dodatkową posadzkę hamowni. Pozwany przyznał, że projekt uwzględniał hamownię ze zjeżdżalni, ale odstąpiono od realizacji zjeżdżalni i w miejscu hamowni powstał strop.

Nadto strona pozwana podniosła, że nie miała wiedzy o toczącej się między powódką a projektantami korespondencji e-mailowej w zakresie występowania gruntów nienośnych, nie miała wiedzy o kosztorysie budowlanym – roboty dodatkowe ani o sprawozdaniu z badania zagęszczenia podłoża lekką sondą dynamiczną (...).

Sąd Okręgowy w Łomży ustalił co następuje:

W dniu 28 listopada 2013 r. pomiędzy Miastem G. (Zamawiającym) a firmą (...) sp. z o.o. z siedzibą w E. (Wykonawcą) w wyniku publicznego przetargu nieograniczonego została zawarta umowa nr (...), której celem było zrealizowanie zamówienia pod nazwą: „Rozwój oferty turystycznej Miasta G. poprzez inwestycje w budowę infrastruktury turystyczno-rekreacyjno-sportowej” (§ 1 umowy).

Przedmiot zamówienia obejmował swym zakresem kryty basen i (...), zgodnie z § 2 umowy.

Realizacja krytego basenu obejmowała następujące roboty:

1)  stan surowy budynku (tj. roboty ziemne, fundamenty i ściany oporowe, izolacje stanu zerowego, elementy konstrukcyjne żelbetowe, roboty murowe, konstrukcja dachu),

2)  roboty wykończeniowe budynku (tj. pokrycie dachu, roboty wykończeniowe kondygnacji technicznej, ścianki działowe, roboty murowe, tynki i okładziny wewnętrzne, malowanie wewnętrzne, stolarka wewnętrzna, stolarka zewnętrzna, elementy ślusarskie, elewacja, różne elementy zewnętrzne),

3)  elementy wewnętrzne budynku basenu (tj. zbiorniki przelewowe, fundamenty pod centrale wentylacyjne, konstrukcja niecki basenu),

4)  zbiornik popłuczyn (tj. roboty ziemne, konstrukcja komory technologicznej, izolacje i wyposażenie),

5)  instalacje elektryczne (tj. instalacje elektryczne wewnętrzne, instalacje elektryczne zewnętrzne, instalacja odgromowa, instalacja włamania i napadu, system obsługi klienta, system nagłośnienia, system sygnalizacji pożarowej, kanalizacja teletechniczna, instalacje słaboprądowe: log, cctv, tablice informacyjne),

6)  instalacje sanitarne (tj. instalacja wodociągowa, kanalizacja sanitarna, kanalizacja deszczowa, kanalizacja technologiczna),

7)  technologia basenowa (tj. basen sportowy - urządzenia, basen sportowy - armatura i rurociągi, basen rekreacyjny - armatura i urządzenia, wanna (...) urządzenia i rurociągi),

8)  instalacja wentylacji i instalacja klimatyzacji,

9)  instalacja c.o. i c.t. (tj. instalacja centralnego ogrzewania, instalacja ciepła technologicznego na potrzeby technologii basenowej, węzeł cieplny),

10)  przyłącze wodociągowe i kanalizacji sanitarnej,

11)  przyłącze kanalizacji deszczowej,

12)  przyłącze cieplne,

13)  urządzenie terenu (tj. roboty drogowe, obiekty małej architektury),

14)  wyposażenie pomieszczeń basenu krytego - zgodnie z załącznikiem nr 3 do umowy (w związku z podziałem budowy basenu na etapy, zamówienie obejmuje wyłącznie elementy wyposażenia oraz roboty z nimi związane oznaczone jako etap I)

zgodnie z dokumentacją projektową, specyfikacją techniczną wykonania i odbioru robót, opracowaną przez firmę (...) z siedzibą w B. – dokumentacja projektowa basenu krytego w G..

Realizacja (...) obejmowała następujące elementy robót:

1)  stan surowy budynku (tj. roboty ziemne, fundamenty i ściany oporowe, izolacje stanu zerowego, elementy konstrukcyjne żelbetowe, roboty murowe, konstrukcja dachu),

2)  roboty wykończeniowe budynku (tj. pokrycie dachu, roboty wykończeniowe kondygnacji technicznej, ścianki działowe, roboty murowe, tynki i okładziny wewnętrzne, malowanie wewnętrzne, stolarka wewnętrzna, stolarka zewnętrzna, elementy ślusarskie, elewacja, różne elementy zewnętrzne),

3)  instalacje elektryczne (tj. instalacje elektryczne wewnętrzne, instalacje elektryczne zewnętrzne, instalacja odgromowa, instalacja alarmowa, system sygnalizacji pożarowej, oświetlenie zewnętrzne budynku i terenu),

4)  instalacje sanitarne (tj. instalacja wodociągowa, kanalizacja sanitarna, wentylacja i klimatyzacja, centralne ogrzewanie, węzeł cieplny),

5)  zagospodarowanie terenu (tj. roboty drogowe, obiekty małej architektury),

6)  przyłącza infrastruktury technicznej zewnętrznej (tj. wodociągowe, kanalizacji sanitarnej, kanalizacji deszczowej, cieplne, elektryczne)

zgodnie z dokumentacją projektową, specyfikacją techniczną wykonania i odbioru robót, opracowaną przez Biuro (...) z siedzibą w O. - dokumentacja projektowa (...) w G..

Za wykonanie przedmiotu umowy strony ustaliły wynagrodzenie ryczałtowe w kwocie 17.963.200 zł brutto, na które składała się kwota 12.149.010,66 zł za realizację budowy basenu i kwota 5.814.189,34 zł za realizację budowy (...) (§ 8 umowy).

Termin rozpoczęcia zamówienia strony określiły na 28 listopada 2013 r., a termin zakończenia zamówienia na 31 marca 2015 r. Ustalono, że za termin zakończenia wykonania zamówienia uważa się zakończenie robót budowlanych i zgłoszenie ich do odbioru końcowego (§ 3 umowy).

W § 6 umowy ustalono, że Zamawiający dopuszcza zastosowanie materiałów i urządzeń innych producentów niż przykładowe wskazane w dokumentacji projektowej pod warunkiem, że posiadać będą nie gorsze parametry technologiczne oraz wszystkie wymagane certyfikaty, atesty i dopuszczenia. W takim przypadku Wykonawca zobowiązany jest wykazać, że zastosowane materiały bądź urządzenia są równoważne. Przed ich wbudowaniem Wykonawca będzie musiał uzyskać akceptację Inspektora Nadzoru i Zamawiającego (umowa nr (...) k. 128 – 139).

Z Dziennika Budowy nr (...) dot. budowy (...) wraz z infrastrukturą techniczną w G. na działkach nr (...) wynika, że w dniu zawarcia umowy, to jest 28 listopada 2013 r. doszło do przekazania powódce terenu budowy. W dniu 12 grudnia 2013 r. rozpoczęto wykopy pod projektowany budynek (...). Z wpisu kierownika budowy A. K. (1) z dnia 20 grudnia 2013 r. wynika, że w trakcie robót ziemnych pod mur oporowy i budynek muzeum stwierdzono zaleganie w rejonie osi (...)do (...) i osi (...)do (...) nasypów niebudowlanych: śmieci, gruzu budowlanego i kamieni zalegających do gruntu rodzimego (k. 32). Z tych względów w dniu 20 grudnia 2013 r. geolog B. J. na zlecenie wykonawcy wykonał czynności w postaci badania zagęszczenia oraz odwierty sprawdzające rodzaj gruntu. Wówczas wykonane zostały dwa odwierty oraz dwa sondowania na terenie budynku (...). Pierwszy odwiert był zlokalizowany w osi (...), podobnie jak pierwsze sondowanie. Natomiast drugi odwiert i sondowanie były zlokalizowane w osi (...). Na podstawie tych odwiertów geolog stwierdził występowanie gruntów nienadających się do posadowienia budynku w tych dwóch osiach. Wykonane prace wskazały, że gruntów nienośnych i słabonośnych jest od 1,30 metra do 1,50 metra w głąb. Grunty nienośne składały się z mieszaniny piasku, humusu, gruzu kamieni oraz piasków próchniczych (k. 37-47). Powyższe oznaczało, że grunt nie nadawał się do posadowienia budynku i należało go wymienić. Wpisem z dnia 20 grudnia 2013 r. inspektor nadzoru P. S. (1) potwierdził wystąpienie warunków gruntowych (gruntów nienośnych) potwierdzonych badaniami geologicznymi i stwierdził, że sposób postępowania powinien określić projektant będący autorem projektu. Mając na uwadze powyższe zalecenia mailem z dnia 23 grudnia 2013 r. kierownik robót J. J. przesłał do zespołu projektantów działających na zlecenie pozwanego dokumentację geologiczną stanu gruntów przy realizacji (...) w G. z prośbą o szybką odpowiedź co do sposobu posadowienia i prowadzenia robót ziemnych (k. 35). Jak wynika z wpisu w dzienniku budowy nr (...) z tego samego dnia usunięto grunty nienośne do rzędnych gruntu rodzimego. W odpowiedzi na maila J. J. z 23 grudnia 2013 r., mailem z dnia 30 grudnia 2013 r. projektant A. P. wskazał, że w związku z występowaniem gruntów nienośnych w poziomie posadowienia, należy dokonać ich wymiany do głębokości wskazanej przez uprawnionego geologa, tj. do warstw pozwalających na bezpośrednie posadowienie obiektu. W dalszej części wiadomości wskazano, że należy zróżnicować obszary wymiany w obszarze (...). W obszarze (...)i (...)z uwagi na zagęszczenie fundamentów wskazana jest całkowita wymiana na całości obszaru. W obszarze (...)należy dokonać tej wymiany lokalnie, tylko pod stopami fundamentowymi. Warstwy nienośne należy zastąpić żwirem, zagęszczonym warstwami co 0,5 m do wskaźnika zagęszczenia Is=0,98. Wszystkie otwory w tym wypadku należy odebrać przez uprawnionego geologa. Alternatywnie w obszarze (...) żwir można zastąpić betonem B10. Nie zachodzi wtedy potrzeba odbioru prac ziemnych przez geologa. Z uwagi na lokalną wymianę gruntu w obszarze (...) do podbudowy posadzki należy zastosować geosyntetyk (geotkanina o gramaturze min. 130g/m ( 2)) (k. 35). W związku z powyższym w dniu 30 grudnia 2013 r. rozpoczęto roboty ziemne zgodnie z zaleceniami projektanta. Ziemia z wykopów była wywożona w miejsce wskazane przez inwestora, między innymi na plac targowy, zaś materiał zużyty do zagęszczenia gruntu pod (...) był przywożony na budowę z placu składowego powódki w W.. Zgodnie bowiem z wieloletnią praktyką w okresie zimowym powódka gromadzi tam kruszywa specjalistyczne. Nadto w tym okresie prowadziła jeszcze kilka innych inwestycji i z tych też względów gromadziła zapasy, nie była bowiem w stanie precyzyjnie przewidzieć kiedy i jakie kruszywo będzie potrzebne. Do wymiany gruntu użyte zostało 1.484 m ( 3 )pospółki (k. 780), której koszt wyniósł 64.099,90 zł. W dniu 9 stycznia 2014 r. zakończono roboty ziemne (wymianę gruntu) pod posadowienie obiektu (...). Wykonano badania geotechniczne nośności gruntu. Geolog B. J. z polecenia wykonawcy wykonał badania zagęszczenia nasypu, to jest gruntu dowiezionego pod chudy beton. Badanie polegające na wbijaniu sondy i określaniu ilości uderzeń zostało wykonane na całej powierzchni budynku od osi (...) do osi (...) i dało pozytywny wynik. Nawieziony grunt był pospółką, którą geolog określił jako mieszaninę piasku i żwiru.

Łączny koszt wymiany gruntu pod budynkiem wyniósł 129.152,52 zł (k. 941).

Sporządzony na zlecenie strony pozwanej projekt nie obejmował też rozwiązań dotyczących montażu konstrukcji wsporczej pod ścianki przesuwne oraz sposobu wykonania kanału oddymiającego klatkę schodową. Z protokołu z narady technicznej z dnia 21 listopada 2014 r. wynika, że wykonawca poinformował, że pomiędzy klapą dymową a otworem w suficie podwieszonym na klatce w (...) nie określono w sposób jednoznaczny czy należy wykonać połączenie czy nie. Powyższe miał wyjaśnić nadzór inwestorski (k. 48-49). Mailem z dnia 9 grudnia 2014 r. skierowanym do J. J. projektant (...) A. P. poinformował, że zgodnie z przeprowadzonymi obliczeniami zaleca się zastosowanie belki z kształtownika (...) mocowanego doczołowo do słupa przez blachę gr. 20 mm. Ugięcie belki od obciążeń charakterystycznych wynosi 1,8 cm. W dalszej części maila zaznaczono, że maksymalne ugięcia muszą być zgodne z dopuszczalnymi ugięciami dozwolonymi przez producenta ścianek przesuwnych (k. 52).

Natomiast mailem z dnia 10 grudnia 2014 r. kierownik budowy J. J. zwrócił się do strony pozwanej o przesłanie rozwiązania konstrukcyjnego montażu konstrukcji wsporczej pod ścianki przesuwne zgodnie z przesłanymi wcześniej wytycznymi dostawcy. Zgłosił również brak rozwiązania w branży sanitarnej wskazując, że w stropie żelbetonowym wylewanym nad klatką schodową zaprojektowano otwór o wymiarach 120x150 cm, nad którym w dachu wykonana jest klapa oddymiająca. Poinformował, że w żadnej dokumentacji nie ma informacji o przeznaczeniu otworu/połączeniu otworu z klapą rękawem (k 55). W odpowiedzi na powyższe A. P. w dniu 11 grudnia nadesłał maila o treści: „rozstaw kotew wzdłuż osi (...) nie 100 tylko 140. Kotwy (...) (k. 50), a w mailu z dnia 12 grudnia 2014 r. poinformował J. J., że połączenie między płytą klatki schodowej a płaszczyzną klapy należy wykonać w postaci płaszcza z blachy grubości 1 mm izolowanego wełną mineralną grubości 10 cm lub wymurować z bloczków silikatowych grubości 12 cm, które należy ocieplić i otynkować (k. 55).

Na naradzie technicznej, która miała miejsce w dniu 19 grudnia 2014 r. wykonawca zobowiązał się przedstawić na piśmie dokładnie opisany problem związany z montażem ścianki przesuwnej w budynku (...) i przesłać zamawiającemu, który następnie miał wystąpić z powyższym do projektanta (k. 58-59).

W dniu 23 grudnia 2014 r. powódka, prosząc o interwencję, skierowała pismo do Urzędu Miasta w G. informując, że od dnia 1 grudnia 2014 r. prowadzi korespondencję mailową z projektantem (...) panem A. P. w sprawie wykonania projektu wymianu do montażu systemowych ścianek przesuwnych przewidzianych w pom. 1.1 i 1.2. Wytyczne do projektu wymianu od producenta ścianki przekazano projektantowi w dn. 1 grudnia 2014 r. Otrzymane w dn. 9 grudnia 2014 r. i 11 grudnia 2014 r. odpowiedzi projektanta są fragmentaryczne i nie pozwalają na prawidłowe wykonanie konstrukcji wymianu. Brak rozwiązania projektowego wstrzymuje dalsze prace wykończeniowe: sufity podwieszane, instalacyjne klimatyzacji, roboty malarskie i posadzkowe (k. 57).

Z protokołu z Rady Budowy spisanej w dniu 16 stycznia 2015 r. wynika, że wykonawca otrzymał od jednostki projektowej rozwiązanie projektowe zamocowania ścianki przesuwnej (k. 60). Wykonano wówczas konstrukcję wsporczą pod systemowe ściany przesuwne w pom. 1.1, 1.2 i 1.3. Koszt powyższej roboty, bez podatku VAT wyniósł 12.500,15 zł (k. 943).

Na podstawie porozumień mailowych pomiędzy wykonawcą a biurem projektowym działającym na zlecenie zamawiającego wykonano też kanał oddymiający klatkę schodową. Inwestor uznał bowiem, że lepszym rozwiązaniem, chociażby wynikającym z odbioru strażackiego, jest połączenie klatki schodowej ewakuacyjnej z klapą dymową zaprojektowaną w dachu budynku. Koszt wykonania kanału oddymiającego bez podatku VAT wyniósł 2.490,01 zł (k. 547).

W ramach dodatkowych prac elektrycznych, które nie były uwzględnione w projekcie, strona powodowa wykonała oświetlenie szybu platformy dla niepełnosprawnych. Temat oświetlenia szybu był dyskutowany przez strony na naradzie. Montażysta szybu wysłał wytyczne niezbędne do odebrania szybu, protokół z tych czynności nie został sporządzony. Wykonanie oświetlenia szybu platformy dla niepełnosprawnych było niezbędnym warunkiem do odebrania dźwigu przez służby nadzoru. Koszt wykonania powyższej roboty wyniósł 2.106,14 zł (k. 516).

W dniu 22 sierpnia 2014 r. na naradzie technicznej strona powodowa zgłosiła brak projektu przyłącza telekomunikacyjnego oraz instalacji wewnątrz budynku (...) (k. 70-71), zaś na naradzie technicznej w dniu 12 września 2014 r. powódka przekazała zamawiającemu wstępną wycenę wykonania przyłącza telekomunikacyjnego i sieci teletechnicznych w budynku (...) do wstępnej weryfikacji (k. 72-73). Z załącznika nr (...)do Uchwały nr (...)Rady Miasta G. z dnia 29 września 2014 r. wynika, że dokonano zmian w budżecie Miasta G. na 2014 r. między innymi poprzez przesunięcie środków w planie w wysokości 85.500 zł na wydatki niekwalifikowane – opracowanie koncepcji i wykonanie sieci teletechnicznych w (...) w ramach Projektu „Rozwój oferty turystycznej Miasta G. poprzez inwestycję w budowę infrastruktury turystyczno – rekreacyjno – sportowej” (k. 96-98). Projekt wykonawczy na wykonanie kanalizacji teletechnicznej łączącej basen z (...) oraz wykonanie sieci (...) w (...) został wykonany przez kierownika robót elektrycznych (...) T. M. i zatwierdzony przez B. B. (k. 79 – 95). Kosztorys, sporządzony przez wykonawcę, na wykonanie powyższych prac był weryfikowany kilkakrotnie przez J. C. – inspektora nadzoru w zakresie robót telekomunikacyjnych i ostateczna wersja została przyjęta przez zamawiającego, co znalazło odzwierciedlenie w mailu J. C. z dnia 26 listopada 2014 r. do T. M., w którym J. C. wskazał, że nie ma uwag do kosztorysu (k. 248). W dniu 27 listopada 2014 r. powódka przesłała do Inspektora Nadzoru Przedsiębiorstwa Usługowo – Budowlanego (...) Sp. z o.o. kosztorys wykonania instalacji komputerowej na obiekcie (...) w G. na kwotę netto 49.616,59 zł z prośbą o zatwierdzenie (k. 76). Z protokołu z narady technicznej z dnia 5 grudnia 2014 r. wynika, że nadzór inwestorski przekazał dla zamawiającego i wykonawcy zweryfikowany przez inspektora nadzoru branży telekomunikacyjnej kosztorys na instalację komputerową w (...) (k. 77-78).

Powyższe prace były niezbędne do wykonania, budynek bowiem nie miał w ogóle przyłącza do sieci telekomunikacyjnej, co jest niezbędne chociażby do wezwania służb ratunkowych.

Strona powodowa wykonała również prace dodatkowe na obiekcie basenu, których nie uwzględniała zawarta pomiędzy stronami umowa nr (...).

Na spotkaniach generalnego wykonawcy z zamawiającym, w obecności Burmistrza Miasta G. doszło do rozmów na temat polepszenia działania instalacji przez zwiększenie zbiornika przelewowego, który był za mały w celu wypłukania filtra wanny. Projekt zakładał zbiornik o pojemności 4 m 3, a na mocy uzgodnień stron, po uzyskaniu akceptacji ze strony pozwanej został zwiększony do pojemności 13 m 3, aby wykonanie mogło spełnić normy DIN. Zawarta pomiędzy stronami umowa w § 2 pkt 3 zawierała roboty w zakresie elementów wewnętrznych budynku basenu, między innymi zbiorniki przelewowe, a w pkt 4 – zbiornik popłuczyn (k. 129). Umowa nie zawierała natomiast wykonania instalacji odprowadzenia popłuczyn. Z wpisu z dnia 24 lutego 2015 r. w dzienniku budowy nr (...), wynika, że zgłoszono brak rozwiązania projektowego kanału rozprężnego wód popłuczyn jacuzzi. W tym przedmiocie należało uzupełnić projekt. Z notatki sporządzonej w dniu 25 lutego 2015 r. w sprawie odprowadzania wód popłucznych i technologicznych z obiegu wanny (...) wynika, że do dnia 3 marca 2015 r. Biuro (...) w B. miało przedstawić rozwiązanie odprowadzenia tych wód (k. 160). W dniu 4 marca 2015 r. wpłynęło rozwiązanie projektowe kanału rozprężonego jacuzzi (dziennik budowy nr (...), str. 23), zgodnie z którym, w ramach prac ogólnobudowlanych wykonano fundamenty pod filtr i zbiornik wyrównawczy jacuzzi, których koszt wyniósł 5.064,68 zł (k. 953), a także kanał rozprężny wód popłucznych jacuzzi i doprowadzania wody, którego koszt biegły z zakresu budownictwa T. S. oszacował na kwotę 2.505,52 zł (k 956). W trakcie realizacji prac było ustne przyzwolenie i poparcie tych robót ze strony Burmistrza G. i osób odpowiedzialnych z ramienia (...).

Nadto dokumentacja projektowa zawierała dwie sztuki jacuzzi i zjeżdżalnię. Już na etapie przetargu inwestor wyłączył z realizacji zjeżdżalnię i jedną jacuzzi. Wówczas wykonawca robót zgłosił, że pozostał niezasklepiony otwór po jacuzzi w posadzce i drugi niezasklepiony otwór od wanny hamownej, od zjeżdżalni. W związku z powyższym wykonawca zgłosił się do inwestora o wskazanie sposobu zabezpieczenia tych otworów, gdyż znajdowały się one w posadzce – w ruchu pieszym i stwarzały zagrożenie. Z uwagi na fakt, iż otwory znajdowały się w płycie stropowej konieczne było zaprojektowanie sposobu zabezpieczenia przez osobę uprawnioną. Strona powodowa wykonała roboty polegające na zasklepieniu otworu jacuzzi, koszt robót wyniósł 9.763 zł (k. 948) oraz posadzkę hamowni, której koszt wyniósł 798,25 zł (k. 949). Dokonano również przeróbek studni lodowej, których koszt wyniósł 486,75 zł (k. 951). Ponadto zachodziła potrzeba zmiany projektu w zakresie dostosowania łazienek dla niepełnosprawnych do warunków technicznych. Z tych względów powódka dokonała zmiany usytuowania osprzętu i armatury w pomieszczeniach (...), a koszt tych prac wyniósł 1.913,30 zł (k. 946).

Czynności dotyczące odbioru robót rozpoczęły się od 29 czerwca 2015 r. Z uwagi na stwierdzane usterki oraz niezgodności w wykonaniu umowy Komisja odbiorowa zawieszała czynności odbiorowe spisując stosowne protokoły w dniach: 29 czerwca 2015 r., 6 lipca 2015 r., 14 lipca 2015 r. i 20 lipca 2015 r. Ostatecznie w dniu 19 sierpnia 2015 r. roboty zostały odebrane, a ze sporządzonego tego dnia protokołu z czynności odbioru końcowego w ramach zadania „rozwój oferty turystycznej Miasta G. poprzez inwestycje w budowę infrastruktury turystyczno-rekreacyjno-sportowej” wynika, że przedmiot odbioru został wykonany zgodnie z wydanymi pozwoleniami na budowę, umową zawartą z Wykonawcą, dokumentacją projektową, Specyfikacją Istotnych Warunków Zamówienia, ofertą Wykonawcy oraz uzgodnieniami w trakcie realizacji pomiędzy Wykonawcą, Projektantem, Zamawiającym i Inspektorami Nadzoru Inwestorskiego (k. 156 odwrót). Nadto z protokołu wynika, że do dnia 29 czerwca 2015 r. w ramach częściowych odbiorów zapłacono powódce kwotę 9.540.592,92 zł, w związku z czym do zafakturowania końcowego pozostała kwota 8.422.607,08 zł (k. 156).

Pismem z dnia 9 października 2015 r. powódka wezwała Miasto G. do zapłaty kwoty 331.267,28 zł z tytułu robót dodatkowych na obiekcie (...) i B., a których konieczność była spowodowana zmianami wprowadzonymi na żądanie zamawiającego oraz błędami projektowymi (k. 100). Wezwanie zostało doręczone stronie pozwanej w dniu 14 października 2015 r. (k. 101). Zgodnie ze sporządzonym przez powódkę kosztorysem budowlanym wartość wykonanych robót dodatkowych wyniosła 227.509,72 zł (k. 18), kosztorys powykonawczy – tabela elementów scalonych wartość wykonanego rurociągu odprowadzającego wodę po płukaniu filtrów oraz do opróżniania zbiornika przelewowego i filtra w obiegu wanny z hydromasażem został opracowany na kwotę 42.684,15 zł (k. 31), a kosztorys instalacji komputerowej opiewa na kwotę 61.028.41 zł (k. 93).

Pismem z dnia 29 października 2015 r. Miasto G. uznało wezwanie do zapłaty za niezasadne, wskazując, że za wykonanie przedmiotu umowy zostało ustalone niezmienne wynagrodzenie ryczałtowe obejmujące wszystkie koszty jego wykonania, a jedyną okolicznością dopuszczającą zmianę wynagrodzenia należnego wykonawcy mogłaby być ewentualna zmiana podatku VAT. Ponadto podkreślono, iż podczas realizacji inwestycji oraz w trakcie czynności odbiorowych, które zakończyły się w dniu 19 sierpnia 2015 r. spisaniem protokołu odbioru końcowego wykonawca w żaden formalny sposób nie sygnalizował zamawiającemu jakichkolwiek roszczeń finansowych z tytułu zrealizowanej inwestycji.

Wartość prac dodatkowych wykonanych przez stronę powodową wynosi 290.620,75 zł brutto, w tym prac budowlanych 199.486,53 zł brutto, prac sanitarnych 36.367,80 zł brutto i prac elektrycznych 54.766,42 zł brutto (k. 939-961).

Powyższy stan faktyczny ustalano na podstawie: dokumentacji dot. wymiany gruntu (k. 4), kosztorysu (k. 18 – 31), kserokopii dziennika budowy i dot. wymiany gruntu (k 32 – 34, k. 780), korespondencji mailowej (k. 35-36, k. 50-56, k. 248, k. 802-803), sprawozdań z badań geologicznych (k. 37 – 47), protokołów z narad technicznych (k. 48 – 49, k. 58-75, k. 77-78), pisma powódki do Urzędu Miasta w G. (k. 57), kosztorysu wykonania instalacji komputerowej (k. 76, k. 249-254), projektu wykonawczego wykonania kanalizacji teletechnicznej oraz sieci (...) (k. 79-95), załącznika Nr 5 do Uchwały nr LIII/394/14 Rady Miasta G. (k. 96-99), wezwanie do zapłaty wraz z dowodem doręczenia (k. 100 – 101), pisma Miasta G. (k. 102), umowy nr (...) (k. 128- 139), wykazu wyposażenia pomieszczeń basenu (k. 140-1450, protokołów odbioru końcowego (k. 146-159), notatki w sprawie odprowadzenia wód popłucznych (k.160), specyfikacji istotnych warunków zamówienia (k. 161 – 205), umów o wykonanie prac projektowych (k. 219-224), zeznań świadków: J. P. (k. 240 odwrót – k. 241 odwrót wraz z nagraniem oraz transkrypcją k. 266 odwrót - 274), J. C. (k. 241 odwrót – k. 242 wraz z nagraniem i transkrypcją k. 274- 278), P. S. (1) (k. 242- 242, k. 749 - 749 odwrót - odwrót wraz z nagraniem i transkrypcją k. 279- 286), P. S. (2) (k. 242 odwrót – 243 – wraz z nagraniem i transkrypcją k. 286 – 290 odwrót), J. J. (k. 243 – 244 – wraz z nagraniem i transkrypcją k. 290 odwrót – k. 297 odwrót), T. M. (k. 244 – wraz z nagraniem i transkrypcją k. 298 odwrót - 300), W. Ł. (k. 633 odwrót – k.636 odwrót wraz z nagraniem), A. R. (k. 746 odwrót – k. 747 wraz z nagraniem), J. J. (k. 747- 749 – wraz z nagraniem), A. K. (2) (k. 749 odwrót – 750 odwrót – wraz z nagraniem), A. K. (1) (k. 781 odwrót – k. 782 – wraz z nagraniem), B. J. (k. 819- 820 odwrót – wraz z nagraniem), opinii łącznej z zakresu budownictwa, robót sanitarnych i robót elektrycznych wraz z opiniami uzupełniającymi (k. 362- 446, k. 511- 561, k. 611- 614, k. 938- 961, k. 983-986), ustnej opinii uzupełniającej biegłego T. S. (k.636 odwrót – k. 637 odwrót, k. 1016 - 1017 – wraz z nagraniem), pisma ze żwirowni w G. z fakturą (k. 475-476), kopii faktur (k. 484-494), kart drogowych pojazdów (k. 640-648), protokołu z obrad Rady Miasta G. (k. 651 - 659), sprawozdań z badania zagęszczenia podłoża (k. 830-904), dzienników budowy o nr (...), (...) i (...).

Sąd Okręgowy zważył co następuje;

Powództwo w znacznej części zasługuje na uwzględnienie.

Stosownie do treści art. 647 k.c. przez umowę o roboty budowlane wykonawca zobowiązuje się do oddania przewidzianego w umowie obiektu, wykonanego zgodnie z projektem zasadami wiedzy technicznej, inwestor zaś zobowiązuje się do dokonania wymaganych przez właściwe przepisy czynności związanych z przygotowaniem robót, w szczególności do przekazania terenu budowy, dostarczenia projektu oraz do odebrania obiektu i zapłaty umówionego wynagrodzenia. Analiza zawartej przez strony umowy z dnia 28 listopada 2013 r. upoważnia do konstatacji, że wypełnia ona hipotezę art. 647 k.c. a prace wykonywane przez powódkę były „robotami budowlanymi” w znaczeniu, jakie temu pojęciu nadaje prawo budowlane.

Przechodząc zatem do merytorycznej oceny zgłoszonego powództwa, to co do wykonania prac dodatkowych do rozpatrzenia pozostawały zarzuty braku podstawy faktycznej i prawnej do ich uwzględnienia w związku z brakiem zgody na ich realizację, ich zbędność, czy też konieczność ich realizacji w ramach łączącej strony umowy.

Okolicznością bezsporną było ustalenie przez strony w łączącym je kontrakcie, że powódce jako wykonawcy za wykonanie przedmiotu umowy tj. budowy krytego basenu i (...) w ramach projektu „Rozwój oferty turystycznej Miasta G. poprzez inwestycję w budowę infrastruktury turystyczno-rekreacyjno-sportowej” przysługiwać będzie wynagrodzenie ryczałtowe w kwocie 17.963.200 zł brutto, na które składała się kwota 12.149.010,66 zł za realizację budowy basenu i kwota 5.814.189,34 zł za realizację budowy (...).

Realizując umowę powódka już od samego początku stwierdzała konieczność wykonania szeregu dalszych robót dodatkowych, o czym informowała na bieżąco zamawiającego za pośrednictwem wiadomości mailowych z biurem projektowym, ustnie, między innymi inspektorom nadzoru i pracownikom z Wydziału Budownictwa Miasta G. oraz na naradach technicznych, które odbywały się w Urzędzie Miasta w obecności Burmistrza lub jego zastępcy, a zamawiający akceptował konieczność wykonania tych prac, poprzez udzielanie stosownych rozwiązań co do ich wykonania.

Na powyższe wskazuje korespondencja mailowa pomiędzy kierownikiem robót J. J. a biurem projektowym, w której wykonawca zgłaszał występowanie gruntów nienośnych pod budynkiem (...) i domagał się wskazania co do sposobu posadowienia budynku i prowadzenia robót ziemnych. J. J. drogą mailową domagał się także nadesłania rozwiązania co do montażu konstrukcji wsporczej pod ścianki przesuwne oraz zgłaszał problemy z zakresu branży sanitarnej. Powyższe znajduje potwierdzenie w zeznaniach świadka J. J., który wskazał, że nie było sytuacji żeby którakolwiek z prac dodatkowych była wykonana samowolnie, bez uzgodnienia z inwestorem. Świadek występował do Miasta o zmianę rozwiązań projektowych w zakresie wymiany gruntu, rozwiązań projektowych sanitariatów, wykonania kanału popłuczyn, zasklepienia otworów jacuzzi. Z zeznań świadka wynikało, że roboty dodatkowe wykonane w (...) obejmowały wymianę gruntu pod posadowieniem budynku, oświetlenie szybu windowego, konstrukcję wsporczą pod ściany przesuwne. Natomiast w budynku basenu w ramach robót dodatkowych przystosowano pomieszczenia sanitarne dla osób niepełnosprawnych, zmieniono lokalizację studni lodowej, zasklepiono otwór jacuzzi, wykonano hamownię, fundamenty pod zbiornik wyrównawczy i filtr oraz instalację zrzutu popłuczyn z jacuzzi. Świadek zeznał, że żadna z wykonanych prac nie była objęta projektem, dokumentacja przetargowa również nie zawierała zapisów o wymianie gruntu, a powyższe problemy były dyskutowane na naradach technicznych, w których z ramienia zamawiającego uczestniczył Burmistrz bądź jego zastępca. J. J. nie miał wątpliwości, że nie wykonanie wymiany gruntu pod budynkiem (...) groziłoby katastrofą budowlaną.

Z zeznań świadka P. S. (1) - inspektora branży ogólnobudowlanej, również wynikało, że inwestor miał wiedzę o konieczności wymiany gruntu. Świadek zeznał, że powódka wykonała prace dodatkowe polegające na wymianie gruntu, wykonaniu sieci komputerowej, zaślepieniu otworu po jacuzzi, po wannie hamownej, wykonaniu kanału rozprężnego, a dokumentacja nie przewidywała prac polegających na wymianie gruntu pod budynkiem (...). P. S. (1) wskazał, że były zmiany w projekcie i doprojektowywane elementy w celu dopasowania do warunków, a wykonanie prac było konieczne bowiem bez ich wykonania nie można by było zakończyć umowy. Zaniechanie wymiany gruntu mogło spowodować katastrofę budowlaną. Katastrofą mogłoby też grozić nie zasklepienie otworów jacuzzi. Zdaniem świadka wszystkie wykonane przez powoda prace były pracami dodatkowymi.

Również świadek J. P., który z ramienia podwykonawcy firmy (...) uczestniczył w inwestycji, przyznał, że toczyła się korespondencja mailowa między kierownikiem budowy a projektantem na temat braków projektowych w zakresie instalacji odprowadzenia popłuczyn. Nadto z zeznań J. P. wynikało, że na podstawie ustnych porozumień pojemność zbiornika popłuczyn została zwiększona z 4m 3 do 13 m 3, aby spełniał normę DIN, a inwestor zapoznawał się z dokumentacją dotyczącą prac dodatkowych i wykonanie tych prac nie było kwestionowane.

Świadek P. S. (3) - inspektor robót sanitarnych, jako roboty dodatkowe wskazał wykonanie fundamentu pod filtr jacuzzi i kanału rozprężnego. Nadto podał, że w trakcie realizacji robót okazało się, że toaleta dla niepełnosprawnych nie spełniała wymogów w zakresie przestrzeni wymaganej warunkami technicznymi dla tej kategorii osób i gdyby została wykonana zgodnie z projektem nie zostałaby odebrana przez nadzór, a obiekt nie uzyskałby pozwolenia na użytkowanie. Z zeznań świadka wynikało także, że w tracie realizacji umowy inwestor wyraził życzenie zmiany lokalizacji studni lodowej. Pierwotny projekt przewidywał dwie wanny jacuzzi i jeszcze na etapie ogłoszenia przetargu inwestor zrezygnował z jednej wanny, natomiast w dokumentacji pozostał otwór od drugiej. Z zeznań świadka wynikało też, że projekt nie obejmował kanału rozprężnego i jego wykonanie należy zaliczyć do robót dodatkowych. Świadek zeznał, że propozycje robót dodatkowych z ramienia wykonawcy zgłaszał kierownik budowy, były one omawiane na naradach, a decyzje z ramienia inwestora podejmował Burmistrz.

Świadek A. K. (1) - kierownik budowy, zeznał, że wymiana gruntu nie była przewidziana w ramach robót zawartych w kosztorysie, jednak grunt ten należało wymienić, bo był w warstwie posadowienia. Z zeznań świadka wynikało, że wymiana gruntu została ustalona z inspektorem nadzoru z ramienia inwestora, żeby wszystko było zgodne ze sztuką budowlaną i grunt nienośny został przez powódkę usunięty.

Na konieczność wymiany gruntu oraz wiedzy i akceptacji pozwanego tych prac zeznawał również świadek W. Ł. wskazując, że w trakcie budowy (...) przy posadowieniu budynku okazało się, że grunt jest zupełnie inny niż przewidywała to dokumentacja i nie nadawał się do posadowienia. Problem został zgłoszony do Inspektora Nadzoru, który po przeprowadzeniu szczegółowych prac odkrywkowych polecił wymianę gruntu, co zostało udokumentowane badaniami geologicznymi i obmiarami geodezyjnymi. Zdaniem świadka powyższe było konieczne i od początku było oczywiste, że jest to robota dodatkowa, której nie można było przewidzieć. Nikt z Miasta nie kwestionował wymiany gruntu, bo bez tego obiekt by nie powstał. Nadto, z zeznań świadka wynikało, że powódka wykonała dodatkowe prace: oświetlenie szybu windowego, którego nie przewidywał projekt, zaś akceptacja tej roboty wynika z protokołów z narad technicznych; konstrukcję ściany przesuwnej, czego również projekt nie przewidywał i zostało to zgłoszone inwestorowi, który polecił projektantowi wykonanie dokumentacji, a po sporządzeniu rozwiązania projektowego przystąpiono do wykonania; wykonanie zabudowy wentylacyjnej – po akceptacji ze strony inwestora, wewnętrznej instalacji komputerowej, procedowanej na sesji Rady Miasta (zatwierdzony projekt przez inwestora); zasklepienie otworu po wannie jacuzzi i zasklepienie baseniku ze zjeżdżalni. Świadek zeznał, że inwestor zlecił opracowanie projektu na zasklepienie otworów, które przekazał wykonawcy. Przeniesiono też usytuowanie studni lodowej, dokonano przeróbki węzłów sanitarnych dla niepełnosprawnych, gdyż projekt nie spełniał wymogów sanepidu; na basenie wykonano dodatkowy rurociąg wody zasilającej większej średnicy. Wszystkie prace były uzgadniane na naradach, w których brał udział Burmistrz bądź jego zastępca, pracownicy techniczni z działu inwestycji, zespół inspektorów nadzoru i czasem projektant. Ze strony wykonawcy w naradach uczestniczył świadek oraz kierownicy robót. Zdaniem świadka wykonanie tych prac było koniecznością, inspektorzy nadzoru co najmniej raz w tygodniu sprawdzali roboty, wykonywali zdjęcia i akceptowali wykonanie robót.

Konieczność wymiany gruntu pod budynkiem (...) potwierdziły również zeznania świadka B. J. – geologa, który na zlecenie wykonawcy wykonał czynności w postaci badania zagęszczenia oraz odwierty sprawdzające rodzaj gruntu. Przeprowadzone przez świadka badania wskazywały, że bardzo ryzykowne byłoby wzniesienie budynku (...) bez wymiany gruntu bowiem mogłoby to skutkować nierównomiernym osiadaniem ław fundamentu.

Z zeznań świadka J. C. – inspektora nadzoru w zakresie robót telekomunikacyjnych wynika, że projekt nie obejmował przyłącza prac wykonanych w budynku (...), to jest przyłącza telekomunikacyjnego i sieci komputerowej wewnętrznej. Zdaniem świadka były to prace dodatkowe i niezbędne do wykonania, ponieważ budynek (...) nie posiadał w ogóle takiego przyłącza. Wykonanie przyłącza i sieci było konsultowane na cotygodniowych naradach w Urzędzie Miasta, kosztorys był kilkakrotnie weryfikowany przez świadka i ostateczna wersja została przyjęta przez zamawiającego. Z zeznań świadka wynika również, że nie było konieczności wpisywania powyższych prac do dziennika budowy.

Świadek T. M. – kierownik robót elektrycznych zeznał, że w ramach dodatkowych robót została wykonana instalacja komputerowa, w skład której wchodzi instalacja wewnętrzna w ramach (...) oraz kanalizacja teletechniczna między (...) a basenem, a projekt nie przewidywał tych robót, jak również oświetlenia szybu windowego. Z zeznań świadka wynikało, że gdyby oświetlenie nie zostało wykonane dźwig nie zostałby odebrany. Świadek zeznał, że inwestor zwrócił uwagę na brak instalacji teletechnicznych, problem był omawiany na naradzie, gdzie zdecydowano żeby takie instalacje wykonać.

Jeżeli chodzi o wiedzę strony pozwanej co do wykonanych dodatkowych prac przez powódkę, nie objętych umową czy też projektem, to kluczowe znaczenie miały zeznania świadka A. K. (2), który w latach 2010 - 2014 był Burmistrzem Miasta i sukcesywnie on bądź jego zastępca bywał na budowie, brał udział w naradach roboczych, podpisywał protokoły zamiennie z zastępcą bądź z pracownikami Wydziału Inwestycji i (...). Z zeznań świadka wynikało, że w czasie realizacji inwestycji pojawiało się wiele problemów będących wynikiem różnicy między koncepcją a rzeczywistością, z którymi trzeba było na bieżąco sobie radzić. Dlatego odbywały się cykliczne spotkania z projektantami, inspektorami nadzoru i inwestorem. Świadek zeznał, że jednym z takich problemów był problem dotyczący wymiany gruntu, który trzeba było zagęścić. Świadek wprost wskazał, że miał świadomość, że gdyby grunt nie został wymieniony mogłoby dojść do katastrofy budowlanej. Kolejnym problemem był brak uwzględnienia w projekcie sieci teletechnicznej, a ze względu na specyfikę budynku jej wykonanie było niezbędnie konieczne, bo budynek (...) bez niej byłby niefunkcjonalny. Według świadka ze względu na specyfikę budynku była to praca konieczna i dodatkowa. Nadto z zeznań świadka wynikało, że żadne prace nie odbywały się w ramach samowoli przez wykonawcę. Świadek zeznał, że nie jest możliwe by wykonawca wykonał te prace po cichu, bo musiały być one sprawdzone i odebrane, a wiele zmian było dokonanych w trakcie ze względu na trudności i specyfikę inwestycji oraz specyfikę czasową. Nie wszystkie też zmiany były zawarte w projekcie. Świadek podał, że jeżeli taka konieczność się pojawiała to należało tę zmianę wprowadzić do inwestycji.

W tych okolicznościach, odnosząc się do zarzutu pozwanego odnośnie nie zlecenia powódce prac dodatkowych i braku ich akceptacji, to przeprowadzone postępowanie dowodowe w zakresie zeznań powyższych świadków potwierdziło, że niewątpliwie pracownicy strony pozwanej, inspektor nadzoru, jak również ówczesny Burmistrz Miasta G. zlecali ustnie stronie powodowej wykonanie tych prac, niektóre z tych prac podlegały doprojektowaniu, a zatem strona pozwana miała wiedzę, że powódka prace te wykonuje i je akceptowała, a nadto wykonanie tych prac było niezbędne do prawidłowego wykonania umowy, której bez ich wykonania nie można by było zrealizować, co szczegółowo w wydanej w sprawie opinii wraz z opiniami uzupełniającymi potwierdzili biegli z zakresu budownictwa, robót sanitarnych i robót elektrycznych, wskazując, że zakres i rodzaj wykonanych przez powódkę prac dodatkowych obejmuje: w budynku (...): wymianę gruntu pod posadowieniem budynku i konstrukcję wsporczą pod systemowe ściany przesuwne w pom. 1.1, 1.2, 1.3, kanał oddymiający klatkę ewakuacyjną, oświetlenie szybu platformy dla osób niepełnosprawnych i instalacje teletechniczne –komputerowe, a w budynku pływalni: zmianę usytuowania osprzętu i armatury w pom. (...), zaślepienie otworu jacuzzi, posadzkę hamowni, studnię lodową (przeróbki instalacji wodno – kanalizacyjnej, elektrycznej i wentylacji w wyniku zmiany lokalizacji studni lodowej), fundamentu pod filtr jacuzzi, zbiornik wyrównawczy jacuzzi, kanał rozprężny wód popłucznych jacuzzi i doprowadzania wody. Zdaniem biegłych powyższe prace zostały wykonane z powodu braków projektowych. Projektant na wniosek kierownika budowy i inspektorów nadzoru uzupełniał braki i nieścisłości dokumentacji. Z opinii biegłych wynika, że prace wskazane przez powódkę w kosztorysie należy traktować jako konieczne ze względów technologicznych i funkcjonalnych. Nadto biegli wskazali, że wykonane prace zostały przez stronę pozwaną odebrane. Brak jest jakichkolwiek podstaw do kwestionowania ich zasadności w momencie stwierdzenia błędów i braków projektowych. Na dzień oględzin administratorzy nie zgłaszali uwag i zastrzeżeń do działania obu obiektów.

Z tych względów Sąd uznał, że roszczenie powódki dochodzone niniejszym pozwem należało ocenić przez pryzmat przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu, albowiem za wykonane przez powódkę roboty dodatkowe należy jej się dodatkowe wynagrodzenie odpowiadające rzeczywistej ich wartości, w sytuacji gdy nie zostały one objęte wynagrodzeniem ryczałtowym, określonym w zawartej przez strony umowie. Zgodnie z wyrokiem Sądu Najwyższego z dnia 9 października 2014 r., sygn. I CSK 568/13 „konstrukcja wynagrodzenia ryczałtowego nie wyklucza zatem żądania przez przyjmującego zamówienie wynagrodzenia za prace nieobjęte umową. Zdarza się też niekiedy, że dochodzi do wykonania stanowiących korzyść majątkową dla zamawiającego prac dodatkowych, bez dokonania przez strony stosownej zmiany umowy. W takich wypadkach przyjmuje się że dopuszczalne jest żądanie przez przyjmującego zamówienie zapłaty za wykonane roboty na podstawie przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu” (LEX nr 1541043).

Strona powodowa, uzasadniając żądanie pozwu wskazała na to, że współpraca stron została zapoczątkowana na podstawie umowy, której okoliczności zawarcia, zakres obowiązywania i wykonania szeroko opisała. Jednocześnie podała, że część prac, za które dochodzi wynagrodzenia wykonała poza umową i wykazała w tym zakresie niezbędną inicjatywę dowodową. Przeprowadzone w sprawie postępowanie dowodowe wykazało, że prace nie uwzględnione w umownym przedmiarze wykonane przez powódkę nie są robotami zamiennymi lub zastępczymi. Materiał dowodowy zgromadzony w aktach sprawy nie pozostawia wątpliwości, że wykonanie tych prac było konieczne bowiem: brak wymiany gruntu pod budowę (...) groził katastrofą budowlaną; nie zasklepienie otworu jacuzzi stwarzało niebezpieczeństwo, albowiem otwór znajdował się w ruchu pieszym; zwiększenie pojemności zbiornika popłuczyn było konieczne w celu spełnienia normy DIN; niewykonanie kanału oddymiającego mogło skutkować brakiem odbioru strażackiego budynku; brak oświetlenia szybu platformy dla niepełnosprawnych skutkowałby nie odebraniem dźwigu, brak zmiany w usytuowaniu osprzętu i armatury w toaletach dla niepełnosprawnych skutkowałby nie uzyskaniem pozwolenia na użytkowanie, natomiast wykonanie sieci teletechnicznej było konieczne, bo budynek (...) nie miał przyłącza do sieci telekomunikacyjnej, co jest niezbędne chociażby do wezwania odpowiednich służb. W świetle omówionych wyżej zeznań świadków Sąd nie podziela też twierdzeń pozwanego, że instalacja teletechniczna została wykonana przez powódkę samowolnie. Przeczyły temu zeznania świadków: J. C., z zeznań którego wynikało, że wykonanie przyłącza i sieci było konsultowane na cotygodniowych naradach w Urzędzie Miasta, kosztorys tych prac był kilkakrotnie weryfikowany przez świadka i ostateczna wersja została przyjęta przez zamawiającego, a także zeznania świadka A. K. (2) – ówczesnego Burmistrza Miasta G., który zeznał, że projekt nie uwzględniał sieci teletechnicznej, a ze względu na specyfikę budynku jej wykonanie było niezbędnie konieczne, bo budynek (...) bez niej byłby niefunkcjonalny. Z zeznań świadka wynikało, że ze względu na specyfikę budynku była to praca konieczna i dodatkowa. Nadto załącznik nr 5 do Uchwały nr LIII/394/14 Rady Miasta G. z dnia 29 września 2014 r. wskazuje, że dokonano zmian w budżecie Miasta G. na 2014 r. między innymi poprzez przesunięcie środków w planie w wysokości 85.500 zł na wydatki niekwalifikowane – opracowanie koncepcji i wykonanie sieci teletechnicznych w (...), co świadczy jednoznacznie o tym, że strona pozwana miała świadomość konieczności wykonania takich prac, akceptowała je i zabezpieczyła na ten cel dodatkowe środki finansowe.

W związku z tym, że spór dotyczył nie tylko wartości wykonanych przez powódkę prac dodatkowych, bowiem pozwany podnosił, że niektóre prace dodatkowe określone przez powódkę kosztorysem pokrywają się z tymi, które obejmowała umowa, ale również mając na uwadze zarzuty strony pozwanej, że powódka będąc przedsiębiorcą zawodowo i profesjonalnie zajmującym się wykonywaniem robót objętych przedmiotem zamówienia, winna przy dochowaniu należytej staranności zapoznać się z przedstawioną dokumentacją techniczną, a w przypadku zaistnienia ewentualnych wątpliwości co do rzeczowego zakresu prac w niej opisanych lub rzetelności samej dokumentacji wystąpić do zamawiającego w trybie przewidzianym art. 8 pzp Sąd dopuścił dowód z opinii biegłego z zakresu budownictwa T. S. na okoliczność wartości wykonanych przez powoda robót dodatkowych, zakresu i rodzaju wykonanych prac, braków projektowych, konieczności wykonania prac nieobjętych projektem, prawidłowości wykonanych przez powoda robót dodatkowych. Sąd zobowiązał przy tym biegłego do udzielenia odpowiedzi na pytania zawarte w piśmie procesowym powoda z dnia 11 grudnia 2017r. i w piśmie procesowym pozwanego z dnia 12 grudnia 2017 r. (k.261). Następnie postanowieniem z dnia 13 lutego 2018 r. Sąd uzupełnił powyższe postanowienie w ten sposób, że zlecił wykonanie opinii w zespole biegłych oprócz ww. biegłego z zakresu budownictwa także biegłego z zakresu elektryczności – K. B. i instalacji sanitarnych – J. K. w zakresie wskazanym dotychczas przez Sąd oraz we wniosku biegłego z dnia 22 stycznia 2018r. (k. 329).

Stosując powyższe wytyczne, w wydanej przez siebie w dniu 5 sierpnia 2018 r. opinii biegli wskazali zakres i rodzaj prac wykonanych przez powódkę prac dodatkowych, co już zostało omówione wyżej oraz jednoznacznie przesądzili, że w umowie z dnia 28 listopada 2013 r. nr (...) nie można było przewidzieć błędów projektowych. Przedmiar prac załączony do umowy różni się od zakresu prac faktycznie wykonanych. Zdaniem biegłych jest to naturalne zjawisko podczas prowadzenia robót, gdyż przedmiar jest szacunkowy i opracowywany na podstawie dokumentacji. Z wadliwości i zmian wprowadzanych podczas realizacji zadania wynikają roboty dodatkowe wyłączone z umownego ryczałtu. Nadto z opinii biegłych wynika, że powódka nie mogła przewidzieć na etapie przetargowym np. braku nośności podłoża gruntowego lub wad dokumentacji ujawnionych w trakcie realizacji inwestycji. Ponadto to zamawiający zgodnie z art. 29 pzp jest odpowiedzialny za opis przedmiotu zamówienia.

Jeżeli chodzi o wartość wykonanych przez powódkę robót dodatkowych Sąd podzielił w całości opinię uzupełniającą biegłego z zakresu budownictwa z dnia 5 stycznia 2020 r. (k. 938 - 961). Biegły wskazał, że wartość prac ogólnobudowlanych wykonanych przez powódkę wynosi 199.486,53 zł brutto, wartość prac z branży sanitarnej – 36.367,80 zł brutto (zgodnie z opinią biegłego z zakresu instalacji sanitarnych J. K. (k. 516), a wartość prac z branży elektrycznej wynosi 54.766,42 zł brutto (zgodnie z opinią biegłego z zakresu elektryczności K. B. k. 445 i k. 516).

Sąd podzielił powyższą opinię uzupełniającą albowiem jest ona logiczna i jednoznaczna. Biegły z zakresu budownictwa T. S. w sposób szczegółowy i wnikliwy odnosił się do zarzutów stron składanych do opinii wydanych w sprawie i ostatecznie skorygował wartość wykonanych przez powódkę robót z zakresu robót ogólnobudowlanych z kwoty 67.444,26 zł brutto na kwotę 199.486,53 zł brutto. Powyższa korekta była wynikiem zeznań świadków: A. R., A. K. (1), P. S. (1), B. J., A. K. (2) i W. Ł.. Pierwotnie biegły przyjął, że powódka do wymiany gruntu pod budynek (...) wykorzystała grunt pozyskany z wykopu spod basenu. Z zeznań wskazanych wyżej świadków wynikało jednak, że rodzaj gruntu wydobyty spod basenu nie nadawał się na uzupełnienie pod (...), bo był to piasek drobny, nie zagęszczalny w warunkach zimowych. Świadkowie zeznali, że grunt ten był wywożony poza teren budowy, a częściowo na życzenie inwestora gromadzony na placu budowy w celu przyszłego użycia go pod nawierzchnię dróg, placów i chodników jako warstwa odsączająca, natomiast kruszywo do uzupełnienia wywiezionego gruntu było przywożone z placu składowego powódki w W.. Mając na uwadze zeznania tych świadków oraz znajdującą się w aktach sprawy na k. 780 mapę sporządzoną przez (...) s.c. A. R., R. K. w E., z której wynika, że do wymiany gruntu pod budowę (...) zużyto 1.484 m 3 kruszywa biegły ostatecznie ustalił wartość prac ogólnobudowlanych na kwotę 199.486,53 zł brutto. W ustnej opinii uzupełniającej złożonej na rozprawie w dniu 5 czerwca 2020 r. biegły wyjaśnił, że jako zespół biegłych ustalili wartość robót dodatkowych na dzień zakończenia robót i odebrania ich przez komisję odbiorową. Ustalili na tej podstawie czynniki cenotwórcze i każdy zgodnie ze swoją specjalnością opracował kosztorys powykonawczy.

Podstawą zasądzenia na rzecz strony powodowej należności z tytułu wykonania prac dodatkowych na kwotę 290.620,75 zł brutto (zgodnie z wyliczeniami biegłych) jest art. 405 k.c., który stanowi samoistne źródło zobowiązań. Zobowiązanie z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia powstaje w razie spełnienia następujących przesłanek: wzbogacenia, zubożenia, związku między wzbogaceniem i zubożeniem oraz braku podstawy prawnej wzbogacenia Uzyskanie korzyści następuje kosztem innej osoby wówczas, gdy w sensie ekonomicznym można uznać, że korzyść uzyskana przez jedną osobę (wzbogacenie) pochodzi z majątku innej osoby, tzn. jest tą samą korzyścią - ewentualnie odpowiednikiem korzyści - którą utraciła druga osoba (wyrok Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z dnia 11 grudnia 2019 r., sygn. I ACa 756/18, LEX nr 2895400). Co do zasady nie ma więc przeszkód, aby równowartość robót nie mających umocowania w umowie uwzględnić na podstawie przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu (art. 405 k.c.) W sprawie bezspornym było, że strona powodowa zrealizowała zakres prac poza zawartą między stronami umową, a ich realizacja była niezbędna dla jej wykonania. Wyceny tych prac dokonali biegli sądowi z zakresu budownictwa, instalacji sanitarnych i elektryczności powołani w toku niniejszego procesu, których opinia uzupełniająca w ramach odpowiedzi na wniesione przeciwko niej zarzuty, nie budzi zastrzeżeń ani do jej rzetelności, fachowości, ani też logiki zawartych w niej wywodów. Sąd nie miał wątpliwości, że strona pozwana w wyniku realizacji prac przez powódkę niewątpliwie stała się wzbogacona, skoro ich wykonanie spowodowało, że wartość budynków i ich użyteczność wzrosła, a strona pozwana nie wydatkowała środków, które były konieczne do osiągnięcia tego efektu. Ostatecznie Sąd badając zasadność powództwa uznał więc, że powódce należy się wynagrodzenie w wysokości 290.620,75 zł o czym orzekł w pkt I wyroku. O odsetkach orzeczono na podstawie na podstawie art. 481 k.c. w brzmieniu obowiązującym od 30 października 2015 r. do 31 grudnia 2015 r. i w brzmieniu obowiązującym od 1 stycznia 2016 r. Pismo z wezwaniem do zapłaty zostało doręczone stronie pozwanej w dniu 15 października 2015 r., przewidywało 14-dniowy termin zapłaty, a zatem w dniu 30 października 2015 r. roszczenie powódki stało się wymagalne.

W pozostałym zakresie, to jest ponad zasądzoną w pkt I wyroku kwotę, roszczenie powódki jako niezasadne podlegało oddaleniu (pkt II wyroku).

O kosztach procesu orzeczono mając na uwadze zasadę stosunkowego rozdzielenia kosztów na podstawie art. 100 k.p.c. w zw. z § 2 pkt 7 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (Dz.U.2018.265 j.t.).

Z kwoty żądanej przez powódkę, tj. 331.267,28 zł uznana została kwota 290.620,75 zł, stanowiąca 88% wartości przedmiotu sporu. Powódka uiściła opłatę od pozwu w wysokości 16.564 zł, a zatem należał jej się zwrot poniesionej opłaty od uwzględnionego powództwa od strony pozwanej w wysokości 14.531 zł. Nadto obie strony były w sprawie reprezentowane przez fachowych pełnomocników. Zgodnie z § 2 pkt 7 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych stawka minimalna przy wartości przedmiotu sprawy powyżej 200.000 zł do 2.000.000 zł wynosi 10.800 zł. Do kosztów pełnomocnika strony należało dodatkowo doliczyć poniesioną opłatę skarbową od pełnomocnictwa w wysokości 17 zł. Uwzględniając stopień wygrania sprawy stronie powodowej należy się zwrot kosztów zastępstwa procesowego w wysokości 9.518,96 zł (88% kwoty 10.817zł), natomiast stronie pozwanej w wysokości 1.298,04 zł (12% kwoty 10.817 zł), po dokonaniu kompensaty tych kwot powódce należała się kwota 8.220,92 zł z tytułu kosztów zastępstwa procesowego. Mając powyższe na uwadze Sąd zasądził od strony pozwanej na rzecz powódki kwotę 22.751,92 zł tytułem zwrotu kosztów procesu (pkt I wyroku).

W sprawie powstały też wydatki w postaci kosztów opinii biegłych w łącznej wysokości 35.759,02 zł. Mając na względzie stopień wygrania i przegrania sprawy, powódkę obciążały wydatki w wysokości 4.291,14 zł (12% kwoty 35.759,02 zł), a pozwanego w wysokości 31.467,88 zł (88% kwoty 35759,02 zł). Mając na uwadze, że wydatki na wynagrodzenie biegłego w kwocie 33.759,02 zł zostały poniesione tymczasowo przez Skarb Państwa – Sąd Okręgowy w Łomży, a w kwocie 2.000 zł z uiszczonej przez powódkę zaliczki, na podstawie art. 113 ust. 1 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz.U.2020.755 j.t.) Sąd nakazał pobrać na rzecz Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego od powódki kwotę 2.291,14 zł, a od pozwanego kwotę 31.467,88 zł (pkt III wyroku).

Kontakt: saos_malpka_saos_kropka_org_kropka_pl | Wersja SAOS: 0.9.13