Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 21 stycznia 2014 r.

Sąd Apelacyjny w Katowicach

Wydział III Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 14 stycznia 2014 r. w Katowicach

sprawy z odwołania M. W. (M. W. )

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w C.

o prawo do renty rodzinnej

na skutek apelacji ubezpieczonego M. W.

od wyroku Sądu Okręgowego - Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w Katowicach

z dnia 16 stycznia 2013 r. sygn. akt X U 3572/12

oddala apelację.

/-/ SSA J. Ansion /-/ SSA E. Piotrowska /-/ SSA M. Małek-Bujak

Sędzia Przewodnicząca Sędzia

Sygn. akt III AUa 916/13

UZASADNIENIE

Zaskarżonym wyrokiem z dnia 16 stycznia 2013 roku Sąd Okręgowy - Sąd Ubezpieczeń Społecznych w Katowicach w punkcie 1 oddalił odwołanie ubezpieczonego M. W. od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału w C. z dnia 25 października 2012 roku w części dotyczącej zwrotu nienależnie pobranych świadczeń
za okres od 1 czerwca 2012 roku do 30 września 2012 roku, a w punkcie 2 zmienił zaskarżoną decyzję w przedmiocie ustalenia odsetek w ten sposób, że ustalił je od dnia
29 października 2012 roku do dnia zapłaty.

W odwołaniu do Sądu ubezpieczony zakwestionował w/w decyzję i domagał się jej zmiany podnosząc, że prawo do renty rodzinnej wygasa wraz z utratą statusu ucznia
i skreśleniem z listy słuchaczy, a w jego przypadku doszło do tego w dniu 31 sierpnia 2012 roku.

Sąd Okręgowy ustalił, że ubezpieczony M. W. (ur. (...))
w październiku 2011 roku był studentem Politechniki (...) w C.. Po śmierci ojca w styczniu 2012 roku załamał się i nie był
w stanie kontynuować nauki, w związku z czym ją przerwał. Podjął następnie naukę
w Policealnej Szkole (...) w K. na kierunku technik BHP, nauka miała trwać półtora roku i ubezpieczony miał ją planowo zakończyć w sierpniu 2013 roku. W połowie maja 2012 roku całkowicie zaprzestał uczęszczać na zajęcia, nie przystąpił do egzaminów na technika BHP. Na rozprawie przed Sądem Okręgowym w dniu 16 stycznia 2013 roku ubezpieczony nie potrafił udzielić odpowiedzi na pytanie z jakich przedmiotów miały być te egzaminy. W kwietniu 2012 roku złożył ponownie dokumenty na Politechnikę (...), poinformowano go wówczas na uczelni, że bez problemu będzie z powrotem na studia przyjęty w nowym roku akademickim. Ubezpieczony podjął studia od października 2012r. i obecnie kończy III semestr. Ubezpieczony obecnie pobiera rentę rodzinną od października 2012 roku z uwagi na kontynuowanie nauki na Politechnice w C..

W oparciu o dokonane ustalenia Sąd Okręgowy uznał, że odwołanie ubezpieczonego co do zasady nie zasługuje na uwzględnienie.

Odwołując się do treści art. 68 ust. 1 oraz art. 138 ust.1 i 2 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z FUS Sąd I instancji uznał, że ubezpieczony, pomimo zachowania statusu ucznia, nie uczestniczył od 12 maja 2012 roku w zajęciach szkolnych, nie oddawał prac kontrolnych, nie przystępował do egzaminów - zatem faktycznie nie pobierał
w tym czasie nauki, a nadto nie był już zainteresowany uczęszczaniem do Policealnej Szkoły, ponieważ uzyskał pozytywną decyzję z Politechniki o możliwości powrotu na tę uczelnię od nowego roku akademickiego, tj. od października 2012r.

Sąd I instancji podkreślił, że zasadniczym celem renty rodzinnej jest dostarczanie środków utrzymania tym dzieciom pracownika (rencisty), którzy w związku z kształceniem się w szkole nie wykonują pracy stanowiącej źródło utrzymania, a niedopełnienie obowiązków stanowiących podstawę dopuszczenia do egzaminu semestralnego jest równoznaczne z niespełnieniem warunku nauki, o którym mowa w art. 68 ustawy emerytalnej.

Dlatego dla wypłaty renty rodzinnej nie jest wystarczające formalne zachowanie statusu ucznia, a brak obecności odwołującego się na zajęciach po 12 maja, nie przystąpienie do egzaminów nie świadczy o dopełnieniu przez niego ustawowego warunku nauki, albowiem przepisy o rencie rodzinnej nie uzależniają prawa do tego świadczenia od systematyczności nauki, jej pozytywnych rezultatów i ewentualnego powtarzania semestrów.

Natomiast jedyny warunek to kontynuowanie nauki i ograniczenia wiekowe, a skoro ubezpieczony nie kontynuował nauki w szkole policealnej Sąd Okręgowy uznał, że decyzja organu rentowego w zakresie zwrotu nienależnie pobranego świadczenia rentowego za okres od 1 czerwca 2012r. do 30 września 2012r. jest zasadna.

Odnosząc się do punktu 2 rozstrzygnięcia Sąd zmienił jedynie datę ustalenia odsetek, bowiem uznając, że żądanie odsetek może dotyczyć jedynie okresu od daty doręczenia odwołującemu decyzji o ustaleniu nienależnie pobranego świadczenia do dnia ich zapłaty.

Apelację od wyroku wniósł pełnomocnik ubezpieczonego.

Zaskarżając w całości wyrok Sądu I instancji apelujący zarzucił mu:

- błąd w ustaleniach faktycznych polegający na przyjęciu, że odwołujący zaprzestał kształcenia w maju 2012r., podczas gdy w rzeczywistości przerwa w kształceniu nie wystąpiła,

- sprzeczność istotnych ustaleń Sądu z treścią zebranego w sprawie materiału dowodowego, wynikającą z błędu w ustaleniach faktycznych, prowadzącą do uznania,
że odwołującemu w okresie od 1 czerwca 2012r. do 30 września 2012r. nie przysługiwała renta rodzinna,

- rażące naruszenie przepisów postępowania - art. 328 § 2 k.p.c. poprzez niewyjaśnienie w uzasadnieniu w sposób wszechstronny przyczyn, dla których na niektórych dowodach się oparł, a inne dowody pominął, pośrednio odmawiając im wiarogodności i mocy dowodowej,

- rażące naruszenie przepisów prawa materialnego przez błędną ich wykładnię
i niewłaściwe zastosowanie, a to art. 68 ust. 1 pkt 2 ustawy o emeryturach i rentach z FUS.

Wskazując na powyższe zarzuty apelujący wniósł o:

- zmianę w całości zaskarżonego wyroku oraz zaskarżonej decyzji i orzeczenie,
że świadczenia z tytułu renty rodzinnej pobierane przez ubezpieczonego w okresie od
10 czerwca 2012r. do 30 września 2012r. były świadczeniami należnymi i brak jest podstaw do żądania ich zwrotu przez organ rentowy; względnie

- uchylenie wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania przez Sąd I instancji,

- zasądzenie od organu rentowego na rzecz ubezpieczonego kosztów postępowania
za obie instancje, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

W uzasadnieniu apelujący podniósł, że zarówno z zaświadczenia Centrum (...) w K. z dnia 27 września 2012r. wystawionego ubezpieczonemu, jak
i z dnia 16 października 2012r. - wystawionego organowi rentowemu wynika jednoznacznie, że odwołujący był słuchaczem tej szkoły do 31 sierpnia 2012r. a nie do 12 maja 2012r. i jego zdaniem ani ZUS, ani Sąd rozpoznający odwołanie nie są uprawnione do dokonywania ustaleń sprzecznych z oświadczeniem tego podmiotu. Uzyskiwanie przez ZUS informacji
o postępach w nauce, czy frekwencji ucznia jest działaniem nieuprawnionym, a podanie takich danych przez szkołę - naruszeniem przepisów o ochronie danych osobowych.

Prawo do renty rodzinnej nie jest uzależnione od frekwencji ucznia w zajęciach szkolnych, przysługuje ona bowiem od dnia podjęcia nauki do dnia jej ukończenia
w planowanym terminie, bądź utraty statusu ucznia (studenta) wskutek skreślenia z listy uczniów (studentów) przez właściwy organ określony w statucie szkoły.

Odwołujący wyjaśnił, że z uwagi na niezaliczenie warunkowego egzaminu z II roku, został skreślony z listy studentów, o czym dowiedział się jednak z dużym opóźnieniem (problem z doręczeniem pisma) i przez kilka miesięcy uczęszczał nadal na zajęcia, zaliczał kolokwia i laboratoria (nadal był na listach obecności). Wiadomość o skreśleniu z listy studentów zbiegła się z niespodziewaną śmiercią ojca w styczniu 2013r. - odwołujący przeżył załamanie. Nie był w stanie podjąć działań w kierunku reaktywacji, przygotować się do egzaminu, zwątpił w sens kontynuacji studiów na tym kierunku. Zdanie zaległego egzaminu wiązało się z koniecznością mobilizacji, koncentracji, poświęcenia nauce, a do tego w tak trudnym życiowo momencie nie był zdolny. Postanowił zmienić kierunek nauki i rozpoczął uczęszczanie do szkoły policealnej. Chodził na zajęcia, oddawał prace kontrolne. Kiedy otrząsnął się z szoku po stracie ojca, podjął decyzję, że chciałby wrócić na Politechnikę
i kontynuować studia, a dodatkowo - ukończyć naukę w szkole policealnej, bowiem uważał, że uzyskanie tytułu technika BHP może w połączeniu z tytułem inż. mechatroniki stanowić duży atut. Z tego powodu zaczął podejmować działania w celu reaktywacji na politechnice.

Ubezpieczony nie był jednak w stanie połączyć nauki na dwóch kierunkach -
w tygodniu na politechnice, a w weekendy w szkole policealnej i w rezultacie postanowił kontynuować studia, które dadzą mu wyższe wykształcenie. Zaprzeczył, że wiedzę
o możliwości powrotu na politechnikę miał już w kwietniu wskazując, że informacja
o ogólnym charakterze, że zwykle nie ma problemu z powrotem na studia, nawet udzielona przez osobę zatrudnioną w dziekanacie uczelni nie może być traktowana jako wiążąca decyzja władz uczelni, co nastąpiło dopiero we wrześniu 2012 roku.

Apelujący podniósł, że art. 68 ust. 1 pkt 2 ustawy o emeryturach i rentach z FUS nie wskazuje ani na konieczność posiadania określonej frekwencji, ani zaliczania egzaminów,
a wprost stanowi, że dzieci mają prawo do renty rodzinnej do ukończenia nauki w szkole, jeżeli przekroczyły 16 lat życia, nie dłużej jednak niż do osiągnięcia 25 lat życia.

W konsekwencji odwołujący bezpośrednio po skreśleniu z listy słuchaczy Centrum (...) podjął ponownie naukę na Politechnice (...).

Odwołując się do orzecznictwa Sądu Najwyższego apelujący podniósł, że dla ustalenia obowiązku zwrotu nienależnie pobranego świadczenia, decydujące znaczenie ma świadomość i zamiar ubezpieczonego, który pobrał świadczenie w złej wierze. Wypłacenie świadczenia w sposób, na który nie miała wpływu wina świadczeniobiorcy nie uzasadnia powstania po stronie osoby ubezpieczonej obowiązku zwrotu nienależnie pobranego świadczenia. Ubezpieczony miał i nadal ma wolę i determinację w kontynuowaniu kształcenia - nadal jest studentem, trwa właśnie sesja zimowa i uzyskał już niemal wszystkie zaliczenia z semestru III, zatem wobec kontynuowania nauki (zakończenia nauki w jednej szkole, przy rozpoczęciu jej - w najbliższym możliwym terminie w nowej szkole - uczelni) - nie wyłącza prawa do renty rodzinnej, co czyni uzyskane świadczenie należnym.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja ubezpieczonego podlega oddaleniu.

Przedmiotem sporu w niniejszej sprawie była kwestia zwrotu nienależnego świadczenia w oparciu o przepis art. 138 ust. 1 pkt 1 i ust. 2 ustawy z dnia 17.12.1998r.
o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U. 2009/153/1227 t.j.).

Za nienależnie pobrane świadczenia w rozumieniu ust. 1 uważa się:

1) świadczenia wypłacone mimo zaistnienia okoliczności powodujących ustanie lub zawieszenie prawa do świadczeń albo wstrzymanie wypłaty świadczeń w całości lub
w części, jeżeli osoba pobierająca świadczenia była pouczona o braku prawa do ich pobierania.

Nienależne pobrane świadczenie w rozumieniu art. 138 ust. 2, do którego to przepisu należy się odwołać wskazując go jako materialno-prawną podstawę żądania organu rentowego zwrotu renty rodzinnej, to świadczenie wypłacone mimo zaistnienia leżących po stronie ubezpieczonego okoliczności powodujących ustanie lub zawieszenie prawa do świadczeń albo wstrzymanie ich wypłaty w całości lub w części. Jak stwierdził Sąd Najwyższy
w wyroku z dnia 4 września 2007r. (I IK 90/07, OSNP 2008/19-2-/301), w prawie ubezpieczeń społecznych "świadczenie nienależnie pobrane" to nie tylko "świadczenie nienależne" (obiektywnie, np. wypłacane bez podstawy prawnej), ale także "nienależnie pobrane", a więc pobrane przez osobę, której można przypisać określone cechy dotyczące stanu świadomości (woli) lub określone działania (zaniechania).

Organ rentowy może domagać się zwrotu nienależnie pobranego świadczenia tylko wówczas, gdy ubezpieczonemu można przypisać złą wolę. Przyjmuje się, że obowiązek zwrotu obciąża tylko tego, kto przyjął świadczenie w złej wierze, wiedząc, że mu się ono nie należy,
co dotyczy zarówno osoby, która została pouczona o okolicznościach, w jakich nie powinna pobierać świadczeń, jak też tej osoby, która uzyskała świadczenia na podstawie nieprawdziwych zeznań lub dokumentów albo w innych przypadkach świadomego wprowadzenia w błąd instytucji ubezpieczeniowej.

Z kolei podstawą materialno prawną renty rodzinnej pobieranej przez ubezpieczonego jest przepis art. 68 ust. 1 pkt 2 powołanej wyżej ustawy o FUS, gdyż chodzi o okres pobierania świadczenia po ukończeniu przez niego 16 roku życia, kiedy renta rodzinna nie przysługuje już dziecku bezwzględnie, ale jedynie wówczas, gdy kontynuuje naukę w szkole.

Powszechnie wyrażany jest w orzecznictwie sądów pogląd , że przepisy o rencie rodzinnej nie uzależniają prawa do tego świadczenia od wyników nauki, jej pozytywnych rezultatów, ewentualnego powtarzania semestrów. Podczas gdy nie występują wątpliwości co do „kontynuowania nauki” w przypadku zwykłego powtarzania klasy, czy zmiany kierunku studiów (patrz np. wyrok SA w Katowicach z dnia 25.10.2007r. III AUa 2009/06, OSA 2009/3/5), to jednak w niektórych przypadkach można dojść do przekonania, że po stronie uprawnionego do renty rodzinnej występuje świadoma strategia polegająca na formalnym jedynie spełnieniu przesłanki kontynuacji nauki w szkole poprzez utrzymywanie formalnego statusu ucznia bez zamiaru rzeczywistego wywiązywania się z realizacji związanych z tym statusem obowiązków.

Tymczasem, w świetle celu przepisów ustawy dotyczących renty rodzinnej dla dzieci, przesłankę z art. 68 ust. 1 pkt 2 ustawy o FUS należy uważać za spełnioną, kiedy ubezpieczona osoba zamiar kształcenia rzeczywiście posiada i swoimi działaniami realizuje (patrz wyrok SA w Gdańsku z dnia 3.08.2011r. III AUa 1509/10 POSAG 2011/2/97-104).

Sąd Apelacyjny podziela również w pełni pogląd wyrażony w wyroku SA w Lublinie z dnia 14.06.2006r. w sprawie III AUa 1467/05 (OSA 2007/9/16), że:

Ustalenie "uczęszczania do szkoły", czy "nauki w szkole" nie wymaga stwierdzenia systematycznej obecności w szkole. Możliwe jest przecież spełnianie obowiązku szkolnego bez uczestnictwa w zajęciach (art. 16 pkt 8 ustawy z dnia 7 września 1991r. o systemie oświaty - Dz.U. nr 67 z 1996r., poz. 329 z późn. zm.) oraz w szczególnym trybie nauki dorosłych, bez codziennej obecności (art. 68 ustawy o systemie oświaty). Istota ucznia sprowadza się wówczas do sprawdzania w trakcie egzaminów wiedzy nabytej w domu albo na zajęciach praktycznych.

W stanie faktycznym niniejszej sprawy nie można dopatrzeć się w działaniach ubezpieczonego zamiaru kontynuowania nauki w szkole co najmniej od maja 2012r. Świadczy o tym nie przystąpienie do egzaminów w Policealnej Szkole (...)
w K. i podstawowy brak wiedzy o temacie, czy przedmiocie tych egzaminów.
Po otrzymaniu pozytywnej informacji o możliwości kontynuowania studiów na Politechnice (...), ubezpieczony zaprzestał kontynuacji nauki do początku października 2012r., a zatem świadczenie z tytułu renty rodzinnej było za okres wskazany w zaskarżonej decyzji świadczeniem nienależnym, jak słusznie wywiódł Sąd I instancji.

Mając powyższe na uwadze Sąd Apelacyjny orzekł jak w sentencji na mocy przepisu art. 385 kpc.

/-/ SSA J. Ansion /-/ SSA E. Piotrowska /-/ SSA M. Małek-Bujak

Sędzia Przewodnicząca Sędzia

JM