Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 31 sierpnia 2020 r.

Sąd Okręgowy w Olsztynie I Wydział Cywilny

w składzie następującym:

Przewodniczący:	sędzia SO Przemysław Jagosz
Protokolant:	prac. sąd. Natalia Indyka

po rozpoznaniu w dniu 31 sierpnia 2020 r. w Olsztynie

na rozprawie

sprawy z powództwa (...) Bank Spółki Akcyjnej z siedzibą w W.

przeciwko M. R.

o zapłatę

I.  oddala powództwo;

II.  zasądza od powoda na rzecz pozwanej kwotę 5 417 zł tytułem zwrotu kosztów procesu.

Sygn. akt I C 51/20

UZASADNIENIE

Powodowy Bank żądał od pozwanej zapłaty:

a)  740 667,08 zł z umownymi odsetkami w wysokości 9,52% od dnia 5.11.2019 r. do dnia zapłaty,

b)  14 302,18 zł z odsetkami ustawowymi od dnia wniesienia pozwu (6.11.2019 r.) do dnia zapłaty,

c)  1 912,10 zł,

oraz zwrotu kosztów procesu.

W uzasadnieniu wskazał, że zawarł z pozwaną umowę kredytu hipotecznego, która została wypowiedziana z powodu niewywiązywania się przez pozwaną z obowiązku spłaty rat kredytu. W konsekwencji na kwotę dochodzoną pozwem składa się kapitał kredytu pozostały do spłaty (pkt a), odsetki za opóźnienie naliczone od 1.01.2019 r. do 4.11.2019 r. (pkt b) oraz naliczone opłaty i prowizje (pkt c).

(pozew, pismo z 12.02.2020 r. k. 12-13)

Pozwana wniosła o oddalenie powództwa i zwrot kosztów procesu. W uzasadnieniu odpowiedzi na pozew przyznała, że zawarła z powodem umowę kredytu, jednak zarzuciła, że:

a)  umowa zawiera postanowienia niedozwolone dotyczące indeksowania kwoty kredytu udzielonego w walucie polskiej (PLN) do waluty szwajcarskiej (CHF), które nie zostały indywidualnie uzgodnione, a przewidują wyłączne prawo powoda do ustalania kursu waluty, według którego miała nastąpić indeksacja i stosowania w tym celu dwóch różnych kursów,

b)  w związku z tym zgodnie z art. 385 ¹ Kodeksu cywilnego (k.c.) postanowienia te nie są wiążące, zaś ich wyeliminowanie z umowy skutkuje stwierdzeniem jej nieważności,

c)  umowa jest nadto nieważna na podstawie art. 12 ust. 1 pkt 4 ustawy o przeciwdziałaniu nieuczciwym praktykom rynkowym, gdyż powód nie przedstawił przy zawarciu umowy rzetelnej informacji o ryzyku kursowym,

d)  brak związania niedozwolonymi postanowieniami umowy skutkuje tym, że pozwana była zobowiązana spłacać kredyt w wysokości nominalnej wraz z oprocentowaniem umownym,

e)  w okresie trwania umowy spłaciła kwotę 168 798,05 PLN oraz 2 800 CHF i w jej ocenie powstała nadpłata w stosunku do tego, co powinna zapłacić po wyeliminowaniu postanowień niedozwolonych, wobec czego nie było podstaw do wypowiedzenia umowy,

f)  powód nie udowodnił wysokości swojego roszczenie, gdyż jego wyciąg z ksiąg bankowych jest tylko dokumentem prywatnym.

(odpowiedź na pozew k. 141-151)

Pismem z dnia 12.06.2020 r. powód zgłosił roszczenie ewentualne – na wypadek stwierdzenia, że umowa stron jest nieważna – żądając w przypadku oddalenia roszczenia głównego zapłaty 331 152,35 zł z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia doręczenia tego pisma pozwanej do dnia zapłaty. W uzasadnieniu zaprzeczył, aby postanowienia umowy miały charakter niedozwolony; gdyby jednak umowa miała okazać się nieważna, domaga się zwrotu kwoty odpowiadającej kwocie kapitału kredytu wypłaconego pozwanej.

(pismo k. 160-166)

Sąd ustalił, co następuje:

W świetle przedstawionych przez strony dokumentów za bezsporne należało uznać, że:

1.  W dniu 12.03.2008 r. strony zawarły umowę kredytu hipotecznego nr (...) indeksowanego kursem waluty szwajcarskiej (CHF) w kwocie 331 152,35 zł (PLN) ze wskazaniem w części szczególnej umowy, że przeznaczeniem kredytu jest m.in. spłata dwóch pożyczek hipotecznych i dwóch kredytów w innych bankach, pokrycie składek ubezpieczeniowych związanych z ubezpieczeniem zawieranym wraz z umową kredytu oraz kosztów związanych z ustanowieniem zabezpieczeń (§ 1 i 2).

2.  Kwota kredytu miała być spłacana w 360 miesięcznych równych ratach kapitałowo-odsetkowych (§ 1.2).

3.  Oprocentowanie kredytu określono w § 1.3 części szczególnej umowy jako zmienne i stanowiące sumę stałej marży Banku (3,07%) i zmiennej stawki DBCHF (obliczanej jako średnia arytmetyczna stawek LIBOR 3m w sposób sprecyzowany w § 13 umowy – znajdującym się w części ogólnej umowy).

4.  W części ogólnej umowy zawarto postanowienia dotyczące:

- zasady wypłaty kredytu w PLN (§ 9),

- sposobu ustalenia wysokości kredytu w CHF po jego wypłacie w PLN przy zastosowaniu kursu kupna walut określonego w Tabeli Kursów obowiązującego w dniu uruchomienia środków (§ 9.1),

- ustalania wysokości środków, jakie należy wpłacać w PLN tytułem spłaty poszczególnych rat spłaty wyrażonych w CHF po ich przeliczeniu według kursu sprzedaży walut określonego w „Bankowej tabeli kursów walut dla kredytów dewizowych oraz indeksowanych kursem walut obcych” do CHF obowiązującego w dniu spłaty (§ 10.3)

- obowiązku przeliczenia niespłaconego zadłużenia na PLN ze wskazaniem sposobu przeliczenia według kursu sprzedaży dewiz określonego przez Bank w Tabeli Kursów, a nadto oprocentowania, jakie należy stosować od daty przeliczenia w przypadku wypowiedzenia umowy (§ 14),

- okoliczności uprawniających Bank do wypowiedzenia umowy, w szczególności w przypadku niespłacenia dwóch rat odsetkowych lub odsetkowo-kapitałowych lub zagrożenia spłaty kredytu (§ 22),

- terminu wypowiedzenia (§ 22).

5.  Według definicji zawartej w części ogólnej umowy (§ 6) Tabela Kursów miała być sporządzana przez merytoryczną komórkę Banku na podstawie kursów obowiązujących na rynku międzybankowym w chwili sporządzenia tabeli i po ogłoszeniu kursów średnich przez NBP – o godz. 16.00 każdego dnia roboczego, a miała obowiązywać przez cały następny dzień roboczy.

6.  W dniu 2.12.2009 r. zawarto aneks nr (...), w którym zmieniono § 6 zawierający definicje używane w umowie, przy czym w nowym brzmieniu tego postanowienia nie zdefiniowano Tabeli Kursów. Ponadto zmieniono § 10 dotyczący spłaty i ustalono, że wysokość raty będzie ustalana jako równowartość wymaganej spłaty wyrażonej w CHF – po jej przeliczeniu według kursu sprzedaży walut ustalonego przez NBP.

7.  Za sporządzenie tego aneksu powód miał pobrać opłatę stanowiącą 1,95% kwoty kredytu pozostałego do spłaty wyliczoną w PLN według kursu sprzedaży walut z tabeli powoda, a następnie przeliczoną na CHF wg kursu kupna walut z tabeli powoda i doliczoną do salda kredytu (k. 57).

8.  W dniu 15.02.2010 r. zawarto aneks nr (...), w którym odroczono płatność rat kredytu na 24 miesiące, ustalając na ten czas stałą wysokość rat przy jednoczesnym podwyższeniu marży, zaś kwoty przewyższające ustaloną wysokość rat w tym okresie miano doliczyć do salda kredytu pozostającego do spłaty.

9.  Aneksem nr (...) z 2.01.2013 r. strony uzgodniły nową treść § 10, ustalając, że do przeliczenia rat w CHF na PLN stosowany będzie nadal kurs sprzedaży walut ustalany przez NBP, zaś pozwana ma możliwość spłaty kredytu bezpośrednio w CHF.

10.  Ponieważ pozwana popadała w zaległości w spłacie kredytu według wskazanych wyżej ustaleń kolejnymi aneksami dokonywano restrukturyzacji zadłużenia i terminów jego spłaty. W aneksach tych pozwana potwierdzała wysokość zadłużenia wyliczanego przez powoda, zaś brak spłaty części lub całości co najmniej dwóch rat uprawniała powoda do wypowiedzenia umowy z zachowaniem trzydziestodniowego okresu wypowiedzenia po uprzednim wezwaniu do spłaty zaległości w terminie nie krótszym niż 7 dni od otrzymania wezwania (k. 63-74).

11.  Umowa i aneksy zostały zawarte na podstawie wzorów opracowanych i stosowanego w powodowym Banku.

12.  Pozwana zaciągała kredyt jako konsument w rozumieniu art. 22 ¹ k.c., a jej wniosek kredytowy dotyczył kwoty 320 000 PLN indeksowanej kursem waluty CHF (k. 83 i nast.).

13.  Wnioski o wypłatę kredytu dotyczył kwot wyrażonych w PLN i w takiej też walucie zostały one zrealizowane (k. 87 i nast., k. 155).

14.  Przy podpisywaniu jednego z aneksów pozwana podpisała oświadczenie, że została poinformowana, że w okresie jego obowiązywania w zależności od wahań kursu PLN oraz CHF może nastąpić podwyższenie kwoty kredytu i całkowitego jego kosztu, jest świadoma ryzyka wynikającego ze zmiennego oprocentowania, a nadto potwierdza otrzymanie rzetelnej i pełnej informacji o kosztach obsługi kredytu w przypadku zmiany kursu waluty (k. 91).

15.  Oświadczenie o świadomości ryzyka kursowego i jego akceptacji zawierał nadto § 1.1 umowy kredytu.

16.  Pismem z dnia 9.04.2019 r. powód wezwał pozwaną do zapłaty zaległości, wskazując, że wynosi ona 783 CHF tytułem należności kapitałowej, 3,89 CHF tytułem odsetek podwyższonych za opóźnienie w spłacie należności kapitałowej oraz 769,40 PLN plus 4,20 PLN tytułem kosztów i opłat za czynności windykacyjne i koszty ubezpieczenia. Do spłaty wyznaczono termin 14 dni i jednocześnie wskazano na możliwość złożenia wniosku o restrukturyzację zadłużenia (k. 75).

17.  Pismem z dnia 28.06.2019 r. powód wypowiedział umowę wskazując, że zaległości wynoszą 1 305 CHF tytułem należności kapitałowej, 14,57 CHF tytułem odsetek podwyższonych za opóźnienie w spłacie należności kapitałowej oraz 1342,85 PLN tytułem kosztów i opłat za czynności windykacyjne i koszty ubezpieczenia. Jednocześnie wskazano, że po upływie 30 dni od dnia doręczenia wypowiedzenia całość środków kredytowych z odsetkami i kosztami staje się wymagalna, zaś w przypadku spłaty zaległości w tym terminie rozważy możliwość cofnięcia oświadczenia o wypowiedzeniu,

18.  W dniu 12.02.2020 r. powód wystawił wyciąg z ksiąg bankowych, według którego zadłużenie pozwanej wynosiło:

a)  740 667,08 zł – należność główna (niespłacony kapitał),

b)  14 302,18 zł – odsetki za opóźnienie naliczone od niespłaconego kapitału od 1.01.2019 r. do 4.11.2019 r. (data poprzedzająca datę wniesienia pozwu),

c)  1 912,10 zł – opłaty i prowizje.

19.  Do wypowiedzenia umowy pozwana na poczet spłaty kredytu wpłaciła łącznie kwotę 168 798,05 oraz 2 800 CHF (k. 153-154).

Sąd zważył, co następuje:

1.  Powyższe okoliczności nie były sporne między stronami i wynikały z przedstawionych przez nie dokumentów prywatnych, obejmujących dokumentację bankową powoda.

2.  Sporny między stronami pozostawał natomiast charakter niektórych postanowień umowy i skutki, jakie wiązałyby się z ewentualnym uznaniem tych zapisów za niedozwolone. O ile powód twierdził, że umowa jest ważna i nie zawiera postanowień niedozwolonych, zaś z uwagi na brak spłaty zobowiązania przez pozwaną skutecznie wypowiedział umowę, o tyle pozwana podnosiła, że nie została rzetelnie poinformowana o ryzyku kursowym, co stanowiło nieuczciwą praktykę rynkową i upoważnia do żądania unieważnienia umowy, a nadto umowa zawiera postanowienia niedozwolone dotyczące indeksacji kwoty kredytu udzielonego w PLN do waluty szwajcarskiej, czego skutkiem jest jej nieważność a nadto bezskuteczność wypowiedzenia, gdyż ewentualne wyeliminowanie postanowień niedozwolonych i rozliczenie dotychczasowych spłat kredytu bez nich prowadziłoby do uznania, że nie ma żadnych zaległości, a wręcz nadpłatę.

3.  W tym miejscu zaznaczyć trzeba, że wyeliminowanie postanowień dotyczących indeksacji kwoty kredytu kursem waluty obcej wskutek uznania ich za niedozwolone czyniłoby bezprzedmiotowym rozważania na temat tego, czy nieudzielenie pozwanej dostatecznej informacji o ryzyku kursowym stanowiło nieuczciwą praktykę rynkową, której stosowanie przez powoda upoważniałoby pozwaną do żądania unieważnienia umowy na podstawie art. 12 ust. 1 pkt 4 ustawy o przeciwdziałaniu nieuczciwym praktykom rynkowym (u.p.n.p.r.). Niezależnie od wątpliwości na tle charakteru takiego żądania i tego, czy można je zgłosić w formie zarzutu procesowego, a nadto tego, że jego uwzględnienie wymagałoby wykazania przez pozwaną pozostałych przesłanek z art. 12 u.p.n.p.r., tj. zawinienia przedsiębiorcy, choćby w postaci niedbalstwa, oraz szkody, czyli tego, iż w braku niedozwolonej praktyki nie zawarłaby w ogóle umowy kredytu albo zawarłaby ją na korzystniejszych warunkach (czego pozwana nie wykazywała), uznanie tych klauzul za niewiążące sprawiałoby, że brak informacji o ryzyku związanym z ich stosowaniem jawiłby się jako nieistotny. Skoro bowiem zostałyby wyeliminowane z umowy i wskutek tego nie stosowane, brak informacji o nich nie mógłby wszakże powodować żadnej szkody.

4.  Dla rozstrzygnięcia tego sporu pierwszorzędną kwestią pozostawało zatem, czy kwestionowane przez pozwaną zapisy umowy rzeczywiście są niedozwolone, a nadto, czy ewentualne ich wyeliminowanie skutkuje nieważnością umowy, czy też tylko pozbawieniem ich skuteczności.

5.  W każdym z tych wypadków wypowiedzenie umowy należałoby uznać za bezskuteczne.

6.  W przypadku nieważności umowy kredytu nie doszłoby do nawiązania stosunku zobowiązaniowego, który mógłby zostać rozwiązany przez wypowiedzenie.

7.  W przypadku uznania, że umowa jest ważna, ale nieskuteczna jest część jej postanowień dotyczących indeksacji do CHF i rozliczenia kredytu w tej walucie, należałoby natomiast przyjąć, że w dacie wypowiedzenia umowy pozwana z pewnością nie miała takiego zadłużenia, jak wskazane w wypowiedzeniu. Zadłużenie to zostałoby bowiem wyliczone na podstawie postanowień niewiążących pozwaną. Tym samym podstawy faktyczne wypowiedzenia okazałaby się nieistniejące lub co najmniej nieudowodnione.

8.  W pierwszej kolejności rozważyć zatem należało, jaki jest charakter umowy podpisanej przez strony i czy wskazywane przez pozwaną postanowienia miały charakter niedozwolony.

9.  Zasadnicze postanowienia umowy w ocenie Sądu spełniają przesłanki z art. 69 ustawy z dnia 29.08.1997 r. – Prawo bankowe (w brzmieniu obowiązującym w dacie jej zawarcia) i pozwalają na uznanie jej za umowę kredytu bankowego. Znane są bowiem strony umowy, kwota i waluta kredytu (331 152,35 PLN), cel, na jaki został udzielony (spłata innych zobowiązań i cele konsumpcyjne), zasady i termin jego spłaty (ratalnie), wysokość oprocentowania i zasady jego zmiany (suma stałej marża i zmiennej stopy bazowej) oraz inne niezbędne warunki wynikające z art. 69 ust. 2 powołanej ustawy.

10.  Oceny tej nie zmienia okoliczność, że kwota udzielonego kredytu miała być indeksowana kursem waluty obcej przez przeliczenie wysokości sumy kredytowej wypłaconej w walucie polskiej na walutę obcą, ustalenie rat spłaty w walucie obcej i następnie przeliczanie wartości konkretnych spłat dokonywanych w walucie polskiej na walutę obcą i odpowiednie do tego określanie wysokości pozostałego do spłaty zadłużenia w tej właśnie walucie (CHF).

11.  Art. 358 ¹ § 2 Kodeksu cywilnego (k.c.) wprost przewiduje możliwość zastrzeżenia w umowie, że wysokość zobowiązania, którego przedmiotem od początku jest suma pieniężna, zostanie ustalona według innego niż pieniądz miernika wartości. W orzecznictwie sądowym zgodnie przyjmuje się przy tym, że w omawianym przepisie chodzi o pieniądz polski, a innym miernikiem wartości może być również waluta obca (por. wyroki SN w sprawie I CSK 4/07, I CSK 139/17, uzasadnienie wyroku SN w sprawie V CSK 339/06).

12.  Zważywszy, że wniosek kredytowy dotyczył kredytu w walucie polskiej, zaś postanowienia umowy i regulaminu (stanowiącego jej integralną część) wyraźnie wskazują, że Bank udziela kredytu w złotych polskich, a jego spłata następuje również w tej walucie, nie ulega wątpliwości, że strony zamierzały zawrzeć umowę kredytu bankowego w walucie polskiej.

13.  Umowa stron zawiera zatem elementy przedmiotowo istotne, które mieszczą się w konstrukcji umowy kredytu bankowego, i stanowi jej w pełni dopuszczalny oraz akceptowany przez ustawodawcę wariant, o czym świadczy nadto wyraźne wskazanie tego rodzaju kredytów (indeksowanych i denominowanych) w treści art. 69 ust. 2 pkt 4a i ust. 3 prawa bankowego oraz wprowadzenie art. 75b prawa bankowego, na podstawie nowelizacji tej ustawy, które to zmiany weszły w życie z dniem 26.08.2011 r.

14.  Umowa jest nadto dopuszczalna na podstawie art. 353 ¹ k.c., zgodnie z którym strony zawierające umowę mogą ułożyć stosunek prawny według swego uznania, byleby jego treść lub cel nie sprzeciwiały się właściwości (naturze) stosunku, ustawie ani zasadom współżycia społecznego.

15.  Jej istota polegała bowiem na stworzeniu przez Bank możliwości wykorzystania przez pozwaną określonej kwoty pieniędzy w walucie polskiej z obowiązkiem zwrotu w określonym czasie jej równowartości wyrażonej przez odniesienie do miernika w postaci kursu waluty szwajcarskiej.

16.  Ryzyko zmiany kursu waluty przyjętej jako miernik wartości świadczenia z zasady może wywoływać konsekwencje dla obu stron – w przypadku podwyższenia kursu podwyższając wartość zobowiązania kredytobiorcy w stosunku do pierwotnej kwoty wyrażonej w walucie wypłaty, a w przypadku obniżenia kursu - obniżając wysokość jego zadłużenia w tej walucie.

17.  W konsekwencji trudno uznać, aby konstrukcja umowy kredytu indeksowanego kursem waluty obcej z założenia była sprzeczna z prawem (zwłaszcza, że art. 69 prawa bankowego w brzmieniu obowiązującym od 26.08.2011 r. wprost wspomina o tego rodzaju kredytach) lub zasadami współżycia społecznego, skoro ryzyko takiego ukształtowania stosunku prawnego co do zasady obciąża obie strony.

18.  Wskazany mechanizm indeksacji wymagał jednak oceny również w aspekcie sposobu ustalania kursu waluty indeksacyjnej przyjmowanego do rozliczeń umowy.

19.  Zgodnie z art. 385 ¹ k.c. postanowienia umowy zawieranej z konsumentem, które kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami lub rażąco naruszając jego interesy, nie są wiążące, jeżeli nie zostały uzgodnione indywidualnie. Nie dotyczy to postanowień określających główne świadczenia stron, w tym cenę lub wynagrodzenie, jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny (§ 1). Nieuzgodnione indywidualnie są te postanowienia umowy, na których treść konsument nie miał rzeczywistego wpływu, co w szczególności odnosi się do postanowień umowy przejętych z wzorca umowy zaproponowanego konsumentowi przez kontrahenta (§ 3). Zgodnie z utrwalonym już orzecznictwem „wszelkie klauzule sporządzone z wyprzedzeniem będą klauzulami pozbawionymi cechy indywidualnego uzgodnienia i okoliczności tej nie niweczy fakt, że konsument mógł znać ich treść”, przy czym uznanie, że treść danego postanowienia umownego została indywidualnie uzgodniona wymagałoby wykazania, że „konsument miał realny wpływ na konstrukcję niedozwolonego (abuzywnego) postanowienia wzorca umownego”, a „konkretny zapis był z nim negocjowany” (por. wyrok SA w Warszawie z 14.06.2013 r. w sprawie VI ACa 1649/12 - wyrok SA Warszawa z dnia 14-06-2013 r., z 15.05.2012 r. w sprawie VI ACa 1276/11, wyrok SA w Poznaniu z 6.04.2011 r. w sprawie I ACa 232/11).

20.  W związku ze stanowiskiem Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej (TSUE), zajętym w wyroku z dnia 3.10.2019 r. w sprawie C-260/18 na tle wykładni dyrektywy 93/13/EWG, i podtrzymanym tam poglądem, że klauzule wymiany (indeksacyjne), wprowadzając do umów kredytowych ryzyko kursowe, określają faktycznie główny przedmiot umowy (pkt 44 powołanego wyroku), należy przyjąć, że postanowienia takie podlegają kontroli w celu stwierdzenia, czy nie mają charakteru niedozwolonego, jeżeli nie zostały sformułowane jednoznacznie (art. 385 ¹ § 1 zd. drugie k.c.).

21.  W przypadku uznania ich za niedozwolone konieczne staje się również rozważenie skutków tego stanu rzeczy.

22.  Nie ulegało wątpliwości, że pozwana zawierała umowę jako konsument w rozumieniu art. 22 ¹ k.c.

23.  Przechodząc do oceny postanowień wskazywanych przez nich jako niedozwolone, wskazać trzeba, że były zawarte w różnych częściach (szczególnej i ogólnej) umowy zasadniczej i regulaminu w zakresie wskazania waluty indeksacji, kursu do przeliczenia kwoty kredytu na saldo zadłużenia w walucie indeksacyjnej po jego wypłacie, kursu do zaliczania wpłat w PLN na poczet zadłużenia w walucie indeksacyjnej i przeliczeń po wypowiedzeniu umowy, jak również w zakresie definicji pojęć używanych w tych dokumentach.

24.  Takie rozmieszczenie postanowień dotyczących ustalenia wysokości kredytu w walucie indeksacyjnej, rat spłaty oraz sposobu zaliczania spłat w walucie polskiej na poczet waluty indeksacyjnej niewątpliwie utrudniało analizę ich całokształtu.

25.  Wskazane zapisy przewidywały, że wysokość zobowiązania stron będzie wielokrotnie przeliczana z zastosowaniem dwóch rodzajów kursu waluty indeksacyjnej. Kwota kredytu wypłaconego w PLN miała zostać przeliczona na CHF według kursu kupna tej waluty opublikowanej w bliżej nieokreślonej tabeli obowiązującej w Banku. Następnie raty potrącane w PLN miały być przeliczane na CHF według kursu sprzedaży publikowanego w tak samo niezdefiniowanej tabeli. Kurs sprzedaży ustalany w podobny sposób miał być przyjęty do przeliczenia zadłużenia w przypadku wypowiedzenia umowy przez Bank.

26.  Bezspornie mechanizm (konkretny sposób) ustalania kursu nie został opisany w żaden sposób ani w umowie, ani w regulaminie.

27.  Oznacza to, że Bank miał swobodę w zakresie ustalania kursu waluty indeksacyjnej.

28.  Nie ulega wątpliwości, że umowa stron w zakresie wykraczającym poza dokonane w pierwszym paragrafie i jeszcze we wniosku kredytowym wybory dotyczące kwoty kredytu, waluty kredytu i waluty indeksacyjnej, okresu kredytowania i karencji, wysokości prowizji i marży, została zawarta na podstawie wzoru opracowanego i stosowanego przez Bank. Oznacza to, że pozostałe postanowienia, podobnie jak postanowienia regulaminu (stanowiącego wszak integralną część umowy), nie były uzgodnione indywidualnie z pozwaną w rozumieniu art. 385 ¹ § 1 i 3 k.c. Zważywszy na zeznania pozwanej, można przyjąć, że mogła wybrać rodzaj kredytu, który najbardziej jej odpowiadał, uzgodnić kwotę kredytu w walucie polskiej, natomiast nie wyjaśniano jej szczegółowo każdego postanowienia, w szczególności nie uzgadniano tego, czy może skorzystać z innego kursu waluty niż przyjmowany przez powoda.

29.  W tym stanie rzeczy nie ma podstaw do przyjęcia, że postanowienia umowy w zakresie mechanizmu ustalania kursu waluty, wyznaczającego wysokość zobowiązania pozwanej względem powoda, zostały w przypadku umowy stron uzgodnione indywidualnie.

30.  Ponieważ pozwana wskazywała, że te postanowienia są niedozwolone, należało rozważyć, czy – skoro dotyczą głównego przedmiotu umowy – są wystarczająco jednoznaczne i czy wynikające z nich prawa lub obowiązki stron zostały ukształtowane sprzecznie z dobrymi obyczajami lub w sposób rażąco naruszający interesy powodów jako konsumentów.

31.  Jak już wskazywano, rozmieszczenie kwestionowanych postanowień utrudnia ich całościową analizę. Dodać należy, że odwołują się one do tabeli, co do której wskazano jedynie, że chodzi o tabelę obowiązującą w banku w określonym czasie i z uwzględnieniem kursów na rynku bankowym, bez wskazania jednak, w jaki konkretnie sposób są one uwzględnianie. To zaś nie pozwala na jednoznaczne określenie zakresu tych postanowień i konsekwencji płynących dla kredytobiorcy, poza tym, że dowiaduje się on, gdzie tabela jest publikowana, o której i gdzie jest dostępna. Trudno uznać, aby tak sformułowane postanowienia były wystarczające jednoznaczne.

32.  Ponownie podkreślić należy, że kwestionowane postanowienia wskazywały na dwa rodzaje kursów – kurs kupna do ustalenia wysokości kredytu w tej walucie po jego wypłacie w walucie polskiej oraz kurs sprzedaży do ustalenia wysokości kolejnych rat spłaty w PLN i spłaty całego zadłużenia w przypadku wypowiedzenia.

33.  Ponieważ sposób ustalania tych kursów nie został określony w umowie, oznacza to, że mogły być one wyznaczane jednostronnie przez Bank, czego nie zmienia okoliczność, że w pewnym zakresie mógł być on doznawać ograniczeń ze strony regulatora rynku, czy z uwagi na sytuację gospodarczą, gdyż kredytobiorca nie miał na to żadnego wpływu.

34.  Na tle tak ukształtowanych postanowień dotyczących kursu waluty, która ma być miernikiem przeliczania zobowiązań wynikających z umów kredytu bankowego utrwalony jest już pogląd, że mają one charakter niedozwolony, gdyż są „nietransparentne, pozostawiają pole do arbitralnego działania banku i w ten sposób obarczają kredytobiorcę nieprzewidywalnym ryzykiem oraz naruszają równorzędność stron” (por. np. uzasadnienie wyroku SN w sprawie V CSK 382/18 i przywołane tam orzecznictwo). Wysokość kredytu w walucie obcej, na którą ma być przeliczony po wypłacie w walucie polskiej, a następnie wysokość, w jakiej spłaty w walucie polskiej będą zaliczane na spłatę kredytu wyrażonego w walucie obcej, zależy bowiem wyłącznie od jednej ze stron umowy.

35.  Oznacza to, że po zawarciu umowy kredytobiorca (pozwana) miał ograniczoną możliwość przewidzenia wysokości zadłużenia w CHF po wypłacie kredytu w PLN, skoro kursy wymiany określić miał Bank. Co więcej, uprawnienie do określania kursów wymiany dawało Bankowi możliwość wpływania na wysokość zobowiązania do spłaty w PLN w całym okresie wykonywania umowy. W sposób dowolny zatem mógł kształtować wysokość zobowiązania pozwanej w walucie, w jakiej spłacała kredyt. Tym samym uzyskał też narzędzie do potencjalnego zminimalizowania niekorzystnych dla siebie skutków zmiany kursów na rynku międzybankowym lub zmian w zakresie oprocentowania (obniżka stopy bazowej), gdyż teoretycznie mógł je rekompensować podwyższeniem kursu sprzedaży przyjętego do rozliczenia spłat kredytu.

36.  W ocenie Sądu przyznanie sobie przez pozwanego we wskazanych postanowieniach jednostronnej kompetencji do swobodnego ustalania kursów przyjmowanych do wykonania umowy prowadzi do wniosku, że były one sprzeczne z dobrymi obyczajami i naruszały rażąco interesy pozwanej w rozumieniu art. 385 ¹ § 1 k.c., oceniane na datę zawarcia umowy (art. 385 ² k.p.c. – por. uchwała SN z 20.06.2018 r. w sprawie III CZP 29/17). Takie rozwiązania dawały bowiem Bankowi, czyli tylko jednej ze stron stosunku prawnego, możliwość przerzucenia na pozwaną całego ryzyka wynikającego ze zmiany kursów waluty indeksacyjnej i pozostawiały mu całkowitą swobodę w zakresie ustalania wysokości ich zadłużenia przez dowolną i pozbawioną jakichkolwiek czytelnych i obiektywnych kryteriów możliwość ustalania kursu przyjmowanego do rozliczenia spłaty kredytu.

37.  Nie ma znaczenia, czy z możliwości tej Bank korzystał.

38.  Dla uznania postanowienia umownego za niedozwolone wystarczy bowiem taka jego konstrukcja, która prowadzi do obiektywnej możliwości rażącego naruszenia interesów konsumenta, przy czym zgodnie z art. 385 ² k.c. ewentualna abuzywność postanowień umowy podlega badaniu na datę jej zawarcia z uwzględnieniem towarzyszących temu okoliczności i innych umów pozostających w związku z umową objętą badaniem (por. uchwała SN z 20.06.2018 r. w sprawie III CZP 29/17).

39.  Skoro zatem dla oceny abuzywności zapisów umowy istotny jest stan z daty jej zawarcia, to bez znaczenia dla tej oceny pozostaje, w jaki sposób Bank wykonywał lub wykonuje umowę, w szczególności to, w jaki sposób ustalał, czy też ustala swoje kursy, czy odpowiadały one kursom rynkowym, w jaki sposób pozyskiwał środki na prowadzenie akcji kredytowej i w jaki sposób księgował, czy też rozliczał te środki oraz środki pobrane od kredytobiorców.

40.  Co więcej, skoro oceny abuzywności dokonuje się na datę zawarcia umowy, bez znaczenia pozostają późniejsze zmiany tej umowy, wprowadzane na podstawie aneksów precyzujących na przyszłość sposób ustalania kursu waluty indeksacyjnej, chyba że zostały one zawarte w celu jednoznacznego wyeliminowania postanowień niedozwolonych, o których abuzywności kredytobiorca został poinformowany lub miał tego świadomość, a nadto godził się na ich zastosowanie do przeszłych rozliczeń, w ramach zmiany umowy (aneksu) decydując się na ich wyeliminowanie wyłącznie na przyszłość.

41.  Z zeznań pozwanej wynika natomiast, że przy podpisywania aneksów nie informowano jej o przyczynach zmiany sposobu ustalania kursów, ani o tym, by ich celem było wyeliminowanie postanowień o charakterze niedozwolonym lub chociażby budzącym wątpliwości.

42.  Podsumowując tę część rozważań, w ocenie Sądu wskazane wyżej postanowienia umowy dotyczące stosowania dwóch różnych rodzajów kursów, które mogły być swobodnie ustalane przez jedną ze stron umowy (Bank) nie zostały uzgodnione indywidualnie z pozwaną i kształtowały jej zobowiązanie w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jej interesy. Na datę zawarcia umowy miały zatem charakter niedozwolony w rozumieniu art. 385 ¹ k.c. i w związku z tym nie wiążą pozwanej.

43.  Wyeliminowanie wskazanych zapisów i związanie stron umową w pozostałym zakresie, czyli przy zachowaniu postanowień dotyczących indeksacji kredytu oznaczałoby, że kwota kredytu wypłaconego pozwanej powinna zostać przeliczona na walutę szwajcarską, a pozwana w terminach płatności kolejnych rat powinna je spłacać w walucie polskiej. Żadne postanowienie nie precyzowałoby jednak kursu, według którego miałyby nastąpić takie rozliczenia.

44.  Nie ma przy tym możliwości zastosowania w miejsce wyeliminowanych postanowień żadnego innego kursu waluty.

45.  Zgodnie z wykładnią dyrektywy 93/13/EWG dokonaną przez TSUE w powołanym już wyżej wyroku z dnia 3.10.2019 r. w sprawie C-260/18:

a)  w przypadku ustalenia, że w umowie zostało zawarte postanowienie niedozwolone w rozumieniu dyrektywy (którą implementowały do polskiego porządku prawnego przepisy art. 385 ¹ i nast. k.c.), skutkiem tego jest wyłącznie wyeliminowanie tego postanowienia z umowy, chyba że konsument następczo je zaakceptuje,

b)  w drodze wyjątku możliwe jest zastosowanie w miejsce postanowienia niedozwolonego przepisu prawa o charakterze dyspozytywnym albo przepisem, który można by zastosować za zgodą stron, o ile brak takiego zastąpienia skutkowałby upadkiem umowy i niekorzystnymi następstwami dla konsumenta, który na takie niekorzystne rozwiązanie się nie godzi (pkt 48, 58 i nast. wyroku TSUE),

c)  nie jest możliwe zastąpienie postanowienia niedozwolonego przez odwołanie się do norm ogólnych prawa cywilnego, nie mających charakteru dyspozytywnego, gdyż spowodowałoby to twórczą interwencję, mogącą wpłynąć na równowagę interesów zamierzoną przez strony, powodując nadmierne ograniczenie swobody zawierania umów (dotyczy m.in. art. 56 k.c., art. 65 k.c. i art. 354 k.c. - por. w szczególności pkt 57-62 wyroku TSUE),

d)  w przypadku ustalenia, że wyeliminowanie postanowień niedozwolonych powoduje zmianę charakteru głównego przedmiotu umowy, nie ma przeszkód, aby przyjąć, zgodnie z prawem krajowym, że umowa taka nie może dalej obowiązywać (por. w szczególności pkt 41-45 wyroku TSUE),

e)  nawet jeżeli skutkiem wyeliminowania niedozwolonych postanowień miałoby być unieważnienie umowy i potencjalnie niekorzystne dla konsumenta następstwa, decyzja co do tego, czy niedozwolone postanowienia mają obowiązywać, czy też nie, zależy od konsumenta, który przed podjęciem ostatecznej decyzji winien być poinformowany o takich skutkach (por. w szczególności pkt 66-68 wyroku TSUE).

46.  Wyraźnie wskazać przy tym trzeba, że ani prawo unijne, ani prawo polskie nie wymaga, aby w związku z zastrzeżeniem klauzuli abuzywnej konsument bezwzględnie uzyskał możliwość powołania się na nieważność całej umowy (por. wyrok Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej z dnia 15 marca 2012 r. w sprawie C-453/10, Jana Pereničova i Vladislav Perenič przeciwko SOS financ spol. sr.o., ZOTSiS 2012/3/I-144, pkt 33).

47.  Przenosząc powyższe uwagi na stan faktyczny niniejszej sprawy należy wskazać, że brak możliwości stosowania norm o charakterze ogólnym nie pozwala na sięgnięcie do domniemanej woli stron lub utrwalonych zwyczajów (art. 65 k.c. i art. 56 k.c.), które w odniesieniu do innych stosunków prawnych pozwalałyby na ustalenie wartości świadczenia określonego w walucie obcej np. przez odniesienie się do tej waluty według kursu średniego ogłaszanego przez Narodowy Bank Polski lub innych kursów wskazywanych przez strony w umowie lub późniejszych aneksach.

48.  Nie ma zwłaszcza możliwości sięgnięcia po przepis art. 358 § 2 k.c., który posługuje się takim właśnie kursem w przypadku możliwości spełnienia świadczenia wyrażonego w walucie obcej. Po pierwsze, świadczenie obu stron było wyrażone w walucie polskiej (wypłata kredytu i jego spłata następowały bowiem w PLN, a CHF był tylko walutą indeksacyjną). Po drugie, wspomniany przepis nie obowiązywał w dacie zawarcia umowy (wszedł w życie z dniem 24.01.2009 r.), zaś uznanie pewnych postanowień umownych za niedozwolone skutkuje ich wyeliminowaniem z umowy już od daty jej zawarcia, co czyni niemożliwym zastosowanie przepisu, który wówczas nie obowiązywał. Nawet gdyby uznać, że art. 358 § 2 k.c. mógłby być stosowany do skutków, które nastąpiły po dacie jego wejścia w życie (przy wysoce wątpliwym założeniu, że skutki te nie są związane z istotą umowy stron – por. art. XLIX przepisów wprowadzających kodeks cywilny), to nadal brak byłoby możliwości ustalenia kursu, według którego należałoby przeliczać zobowiązania stron sprzed tej daty, czyli przede wszystkim ustalić wysokości zadłużenia w CHF po wypłacie kredytu.

49.  W ocenie Sądu brak określenia kursów wymiany i możliwości uzupełnienia umowy w tym zakresie skutkuje koniecznością wyeliminowania z umowy całego mechanizmu indeksacji, który - określony przy pomocy niedozwolonych postanowień dotyczących kursu wymiany - jawi się w całości jako sprzeczny z dobrymi obyczajami i rażąco naruszający interesy kredytobiorcy - konsumenta.

50.  W ocenie Sądu po wyeliminowaniu wskazanych postanowień umowa stron nadal może być jednak wykonywana bez zmiany charakteru jej głównego przedmiotu. Głównym przedmiotem umowy kredytu jest bowiem zobowiązanie banku do udostępnienia kredytobiorcy na czas oznaczony kwoty środków pieniężnych na ustalony cel i zobowiązanie kredytobiorcy do korzystania z niej na warunkach określonych w umowie, zwrotu kwoty wykorzystanego kredytu wraz z odsetkami w oznaczonych terminach spłaty oraz zapłaty prowizji od udzielonego kredytu (art. 69 pr. bank.).

51.  W przypadku umowy stron, po wyeliminowaniu z niej postanowień niedozwolonych, nadal znana jest kwota i waluta kredytu, cel kredytu, okres i termin spłaty oraz oprocentowanie.

52.  Taka umowa w pełni odpowiada cechom umowy kredytu wskazanym w art. 69 pr. bank., jest zgodna z zasadą swobodnego kształtowania stosunków umownych i w żaden sposób nie narusza zasad współżycia społecznego.

53.  W ten sposób jednocześnie osiągnięty jest cel przepisów art. 385 ¹ k.c. i dyrektywy 93/13/EWG, wyłożony przez TSUE i zakładający wyeliminowanie z umowy wyłącznie postanowień niedozwolonych z zachowaniem umowy, o ile nie zmienia to jej głównego charakteru w rozumieniu przepisów krajowych (czyli de facto art. 69 pr. bank.).

54.  Nie jest przy tym uzasadnione przyjęcie poglądu wyrażonego w uzasadnieniu wyroku Sądu Najwyższego w sprawie V CSK 382/18, że wyeliminowanie ryzyka kursowego (będące skutkiem eliminacji niedozwolonych klauzul kształtujących mechanizm indeksacji i przekształcenia kredytu złotowego indeksowanego do waluty obcej w zwykły (tzn. nieindeksowany) kredyt złotowy, oprocentowany według stawki powiązanej ze stawką LIBOR) jest równoznaczne z tak daleko idącym przekształceniem umowy, iż należy ją uznać za umowę o odmiennej istocie i charakterze, choćby nadal chodziło tu tylko o inny podtyp, czy wariant umowy kredytu, co z kolei oznacza, że po wyeliminowaniu tego rodzaju klauzul utrzymanie umowy o charakterze zamierzonym przez strony nie jest możliwe, co przemawia za jej całkowitą nieważnością (bezskutecznością).

55.  Po pierwsze, powtórzyć trzeba, że uznanie postanowień umowy za niedozwolone, co do zasady ma prowadzić jedynie do ich usunięcia z umowy, a jej nieważność (bezskuteczność) powstaje tylko wówczas, gdy nie ma możliwości jej utrzymania.

56.  Po drugie, jak zresztą wskazano w uzasadnieniu przywołanego wyroku SN, przy ocenie, czy umowa może być nadal wykonywana, nie powinno sięgać się do domniemanej woli (zamiaru) stron lub utrwalonych zwyczajów (art. 65 k.c. i art. 56 k.c.).

57.  Ocena, czy umowa o taki kredyt może być utrzymana, wymaga zatem ustalenia, czy jej elementy konstrukcyjne po wyeliminowaniu postanowień niedozwolonych nadal mieszczą się w jej zasadniczym typie, pozwalającym na przyjęcie, że może być wykonywana jako umowa o kredyt bankowy.

58.  Jak natomiast już wskazano, eliminacja postanowień dotyczących kursów wymiany, nie zmienia zasadniczego charakteru umowy, której istotą – zgodną z art. 69 pr. bank. - jest umożliwienie kredytobiorcy skorzystanie z kredytu udzielonego przez Bank, z obowiązkiem spłaty w określonym czasie, przy ustalonym oprocentowaniu.

59.  Ponownie zaznaczyć trzeba, że podstawowym celem przepisów art. 385 ¹ i nast. k.c. oraz dyrektywy 93/13/EWG jest wyłącznie niestosowanie postanowień niedozwolonych, a umowa powinna nadal obowiązywać bez jakichkolwiek innych zmian, o ile jest to prawnie możliwe (por. uzasadnienie wyroku SN z 14.07.2017 r., II CSK 803/16 i powołane tam orzecznictwo, w tym wyrok TSUE sprawie C-453/10 - pkt 33 oraz przywoływany wyżej wyrok TSUE w sprawie C-260/18).

60.  Skoro umowa stron po takim zabiegu nadal spełnia wszelkie niezbędne cechy umowy kredytu, nie sposób uznać aby była sprzeczna z prawem lub zasadami współżycia społecznego, a co więcej jej główne cechy spełniają założenia stron, których celem było zawarcie umowy o kredyt w walucie polskiej, spłacany w walucie polskiej i przy zastosowaniu niższego oprocentowania.

61.  W konsekwencji należy przyjąć, że umowa stron jest ważna, a wyeliminowanie z niej mechanizmu indeksacji, skutkuje tym, że wszelkie rozliczenia stron dotyczące spłaty kredytu oraz opłat lub prowizji ustalonych np. od salda kredytu wyrażonej w CHF (w ramach prowizji za zawarcie aneksu), powinny zostać rozliczone na nowo.

62.  Jednocześnie prowadzi to do wniosku, że w dacie oświadczenia o wypowiedzeniu (29.06.2019 r.) pozwana z pewnością nie miała zadłużenia wskazanego tam w wysokości określonej w walucie szwajcarskiej, gdyż zadłużenie mogła mieć co najwyżej w walucie polskiej.

63.  Powód nie miał zatem wskazanych w oświadczeniu podstaw do wypowiedzenia umowy kredytowej.

64.  Zważywszy, że przed wypowiedzeniem umowy powód powinien najpierw wezwać pozwaną do spłaty zadłużenia i poinformować o możliwości jego restrukturyzacji, oczywistym jest, że wysokość tego zadłużenia powinien wskazać w sposób precyzyjny.

65.  Wskazanie zadłużenia w innym rozmiarze niż rzeczywiste sprawia natomiast, że czynności te należy uznać za bezskuteczne, podobnie jak złożone w ich następstwie oświadczenie o wypowiedzeniu.

66.  Nie zmienia tego okoliczność, że nawet w przypadku rozliczenia dokonanego przy założeniu, że z umowy zostaną wyeliminowane postanowienia dotyczące indeksacji, w dacie wypowiedzenia pozwana miała już pewne zaległości – na co wskazuje symulacja przedstawiona przez powoda.

67.  Po pierwsze, nie były to zaległości w wysokości wskazanej w wypowiedzeniu, a nadto wskazane w innej walucie.

68.  Po drugie, skoro przy rozliczaniu umowy powód stosował postanowienia niedozwolone, zaś pozwanej, która w przekonaniu, że ma już nadpłatę, zaprzestała dalszych spłat – jak wynika z jej zeznań – nie przedstawiono rzetelnej informacji w tym zakresie, mimo prób ich uzyskania, trudno jest uznać, że sam fakt istnienia jakiegoś zadłużenia upoważniał powoda do wypowiedzenia umowy – bez uprzedniej informacji o rzeczywistej zaległości i wezwania do jej spłaty.

69.  Z tych względów nie sposób uznać, aby doszło do skutecznego wypowiedzenia umowy łączącej strony.

70.  Jak już wskazywano powód sformułował żądanie zapłaty z powołaniem się na rozwiązanie umowy wskutek wypowiedzenia i postawienie całej niespłaconej należności w stan wymagalności.

71.  Skoro jednak do skutecznego wypowiedzenia nie doszło, powództwo oparte na takich twierdzeniach należało uznać za pozbawione podstaw faktycznych i prawnych i podlegające oddaleniu, o czym orzeczono w pkt. I sentencji wyroku.

72.  Powód sformułował jeszcze żądanie ewentualne (zwrotu środków, jakie wypłacił pozwanej w wykonaniu umowy), które zastrzegł jednak wyłącznie na wypadek uznania w toku procesu, że umowa stron jest nieważna. Jak wskazano wyżej, w ocenie Sądu umowa zachowuje ważność, natomiast bezskuteczna (niewiążąca pozwaną) jest wyłącznie część jej postanowień. W konsekwencji brak było podstaw do rozstrzygania o żądaniu ewentualnym, skoro nie ziściły się przesłanki, na wypadek których je sformułowano.

73.  Zgodnie z art. 98 k.p.c. strona, która przegrała proces obowiązana jest do zwrotu jego uzasadnionych kosztów na rzecz strony wygrywającej, co oznacza, że powód winien zapłacić na rzecz pozwanej poniesione przez nią koszty w kwocie 10 817 zł. Składały się na nie opłata za pełnomocnictwo (17 zł) udzielone radcy prawnemu oraz wynagrodzenie tego pełnomocnika w stawce wynikającej z § 2 pkt 7 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22.10.2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych, przy czym w ocenie sądu z uwagi na stopień skomplikowania sprawy i nakład pracy w sprawie zakończonej na pierwszej rozprawie, uzasadnione było przyznanie tej stawki w wysokości minimalnej (10 800 zł). Przez oczywistą omyłkę w pkt. II sentencji wyroku zasądzono jednak kwotę niższą, tj. 5 417 zł.