Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 28 września 2018 r.

Sąd Apelacyjny w Katowicach w II Wydziale Karnym w składzie:

przy udziale Prokuratora Prokuratury Rejonowej w Jastrzębiu Zdroju Michała Sikory

po rozpoznaniu w dniu 28 września 2018 r. sprawy

R. R. s. C. i K., ur. (...) w M.

oskarżonego z art. 13 § 1 kk w zw. z art. 197 § 3 pkt 2 kk i art. 199 § 3 kk przy zast. art. 11 § 2 kk i inne

na skutek apelacji prokuratora i obrońców oskarżonego

od wyroku Sądu Okręgowego w Gliwicach z dnia 8 grudnia 2017 roku

sygn. akt V K 85/16

uchyla zaskarżony wyrok i sprawę przekazuje do ponownego rozpoznania
Sądowi Okręgowemu w Gliwicach.

SSO del. Wojciech Paluch SSA Małgorzata Niementowska SSA Gwidon Jaworski

II AKa 279/18

UZASADNIENIE

Wyrokiem z dnia 8 grudnia 2017 r. (sygn. akt V K 85/16) Sąd Okręgowy w Gliwicach uznał oskarżonego R. R. za winnego przestępstw z art. 13 § k.k. w zw. z art. 200 § 1 k.k. i inne oraz szeregu innych przestępstw i ciągów przestępstwa opisanych szczegółowo w pkt. 1, 4 i 7 wyroku i za w/w przestępstwa i ciągi przestępstw wymierzył oskarżonemu karę łączną 6 lat pozbawienia wolności. W pkt 2 i 5 wyroku Sąd na mocy art. 41 a § 2 k.k. orzekł wobec oskarżonego środki karne zakazu kontaktowania się z pokrzywdzoną A. L. na okres 3 lat, a na mocy art. 41 a § 2 i 4 k.k. w zw. z art. 91 § 1 k.k. zakaz kontaktowania się z pokrzywdzonymi J. K. i S. P. oraz zakaz zbliżania się do w/w na odległość poniżej 50 m na okres lat 6. W pkt 8 wyroku Sąd orzekł na mocy art. 41 a § 2 i 4 k.k. w zw. z art. 91 § 1 k.k. zakaz kontaktowania się z pokrzywdzonymi M. K. i P. G. oraz zakaz zbliżania się do w/w na odległość poniżej 50 m na okres 4 lat. W pkt. 3, 6 i 9 wyroku Sąd, na mocy art. 41 § 1a k.k. orzekł wobec oskarżonego środek karny w postaci zakazu prowadzenia działalności związanej z wychowaniem, edukacją, leczeniem i opieką nad małoletnimi odpowiednio na okres 3, 6 oraz 4 lat, orzekając w pkt. 12 wyroku, na mocy art. 90 § 2 k.k. w zw. z art. 41 § 1a k.k. w zw. z art. 4 § 1 k.k., łącznie w/w środek na okres lat 7. Na mocy art. 63 § 1 k.k. Sąd zaliczył na poczet orzeczonej wobec oskarżonego kary łącznej pozbawienia wolności okres rzeczywistego pozbawienia wolności w sprawie od dnia 18 kwietnia 2016 r. godz. 14.50 do dnia 8 grudnia 2017 r. W pkt. 14 wyroku Sąd na mocy art. 627 k.p.k. i art. 2 ust. 1 pkt 6 ustawy z dnia 23 czerwca 1973 r. o opłatach w sprawach karnych zasądził od oskarżonego na rzecz Skarbu Państwa kwotę 600 zł tytułem opłaty oraz obciążył go wydatkami.

Wyrok ten zaskarżony został apelacjami prokuratora oraz obrońców oskarżonego.

Prokurator stawiając wyrokowi zarzuty błędu w ustaleniach faktycznych opisane szczegółowo w pkt. 1 i 2 apelacji oraz w konsekwencji zarzut rażącej niewspółmierności kary, wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku w sposób szczegółowo opisany we wnioskach apelacji i wymierzenie oskarżonemu surowszych kar jednostkowych, a w konsekwencji wymierzenie kary łącznej 12 lat pozbawienia wolności.

Obrońcy oskarżonego R. R. stawiając zaskarżonemu wyrokowi zarzuty obrazy szeregu przepisów postępowania m.in. art. 7 k.p.k., 5 § 2 k.p.k. w zw. art. 424 § 1 k.p.k., 185 c § 2 i 3 k.p.k. w zw. z art. 2§ 2 k.p.k., 4 k.p.k. i 6 k.p.k. i inne, zarzut błędu w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę wyroku, mający wpływ na jego treść, a także zarzuty rażącej niewspółmierności orzeczonej kary i obrazy przepisów prawa materialnego tj. art. 53 § 1 i 2 k.k., art. 41 § 1a k.k. i art. 199 § 3 k.k. w zw. z art. 200 § 1 k.k. i art. 217 § 1 k.k., wnieśli o zmianę zaskarżonego wyroku i uniewinnienie oskarżonego od popełnienia zarzucanych mu czynów, ewentualnie o uchylenie zaskarżonego wyroku w całości i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi I instancji , a także zasądzenie na rzecz oskarżonego zwrotu kosztów obrony w postępowaniu przed Sądem I i II instancji.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacje obrońców oskarżonego okazały się częściowo trafne, w konsekwencji czego Sąd Apelacyjny uchylił zaskarżony wyrok i przekazał sprawę Sądowi I instancji do ponownego rozpoznania. Odnosząc się do zasadniczego argumentu podniesionego w apelacjach obydwu obrońców, wskazać należy, iż oddalenie wniosków dowodowych o ponowne przesłuchanie świadków S. P., P. G. oraz M. K. skutkowało rażącym naruszeniem prawa oskarżonego R. R. do obrony, nie znajdując jednocześnie uzasadnienia w powołanych przez Sąd I instancji przepisach art. 170 § 1 pkt 2 i 5 k.p.k. W pierwszej kolejności podkreślenia wymaga, iż odwołanie się przez Sąd do przesłanki z art. 170 § 1 pkt. 5 k.p.k. jest całkowicie chybione. Analiza akt sprawy przekonuje, iż wnioski dowodowe w przedmiocie ponownego przesłuchania pokrzywdzonych były złożone z należytym wyprzedzeniem, w terminie, który w żaden sposób nie mógł wpłynąć na tok prowadzonego postępowania, a co należy podkreślić, rozpoznanie wniosków miało miejsce znacznie później. Trudno zatem podzielić trafność uwag sądu meriti, iż opisywana aktywność dowodowa miała charakter obstrukcyjny i zmierzała w sposób oczywisty do przedłużenia postępowania. Pozytywne rozpoznanie wniosków i przeprowadzenie wymienionych dowodów nie wpłynęłoby bowiem w najmniejszym stopniu na sprawność prowadzonego postępowania. Również odwołanie się do przesłanki z art. 170 § 1 pkt. 2 k.p.k. było całkowicie chybione. Zważywszy na treść tez dowodowych zawartych we wniosku dowodowym z dnia 24 kwietnia 2017 r. trudno uznać, iż okoliczności jakie miałyby zostać wykazane nie miały znaczenia dla rozstrzygnięcia w sprawie lub zostały udowodnione zgodnie z twierdzeniem wnioskodawcy. W tej zaś sytuacji uznać należało, iż oddalenie wniosków dowodowych postanowieniem z dnia 25 października 2017 r. i przywołana w nim argumentacja pozostawały w oczywistej sprzeczności z treścią art. 170 § 2 k.k., zgodnie z którym, nie można oddalić wniosku dowodowego na tej podstawie, iż dotychczasowe dowody wykazały przeciwieństwo tego, co wnioskodawca zmierzał udowodnić. Dostrzegając złożoność materii związanej z dopuszczalnością ponownego przesłuchania świadka w trybie art. 185 a-c k.p.k., bo ten tryb miałby w analizowanej sprawie zastosowanie, wskazać należy, iż jakkolwiek wolą ustawodawcy było ograniczenie powtarzania tego typu czynności procesowych, motywowane chęcią ochrony świadka przed powtórną wiktymizacją, ustawodawca wskazał okoliczności, w których przesłuchanie należy powtórzyć, nawet wobec świadka, który nie ukończył w chwili przesłuchania 15 lat. Tak więc dobro, jakim pozostaje troska o stan psychiczny osoby przesłuchiwanej, nie jest w świetle w/w przepisów chronione w sposób bezwzględny, zaś okolicznością uzasadniającą powtórzenie czynności przesłuchania jest konieczność zagwarantowania oskarżonemu prawa do obrony. Podzielając pogląd wyrażony w postanowieniu Sądu Najwyższego z dnia z dnia 22 września 2016 r. (sygn. akt IV KK 264/16) przypomnieć należy, iż obowiązek przesłuchania pokrzywdzonego na żądanie oskarżonego, który nie miał obrońcy w czasie pierwszego przesłuchania pokrzywdzonego, przewidziany w art. 185a § 1 in fine k.p.k. dotyczy świadka małoletniego i brak jest dostatecznych podstaw normatywnych do formułowania tezy, że żądanie ponownego przesłuchania pokrzywdzonego, o którym mowa w art. 185a § 1 k.p.k., przysługuje oskarżonemu także wówczas, gdy pokrzywdzona była pełnoletnia i że źródłem tego prawa miałby być art. 185c § 1 k.p.k. W tym więc zakresie za chybione uznać należy argumenty obrońców przekonujące, iż żądanie przesłuchania pokrzywdzonych obligowało Sąd do uwzględnienia wniosku, wniosek taki podlegał bowiem rozpoznaniu jak każdy inny wniosek dowodowy. Podkreślić również należy, iż przytoczony pogląd Sądu Najwyższego nie zawiera jednocześnie żadnych wskazówek pozwalających na ustalenie warunków dopuszczalności powtórzenia czynności przesłuchania w trybie art. 185 c k.p.k. Odwołując się posiłkowo do treści normatywnej art. 185 a k.p.k. oraz konsekwentnego dorobku orzeczniczego Sądu Najwyższego, dotyczącego tego przepisu i poszukując w nim wskazówek pozwalających na sprecyzowanie takich przesłanek, należy dostrzec, iż bezspornie najdalej idącej ochronie przed powtórną wiktymizacją podlega świadek, który w chwili przesłuchania nie ukończył lat 15. Wobec takiej osoby ustawodawca dopuszcza ponowienie czynności przesłuchania wyłącznie w dwóch sytuacjach. Pierwsza z nich to wyjście na jaw istotnych okoliczności, których wyjaśnienie wymaga powtórnego przesłuchania. Drugą z nich jest zgłoszenie żądania przez oskarżonego, który nie miał obrońcy w czasie pierwszego przesłuchania pokrzywdzonego. Konfiguracja procesowa mająca miejsce w rozpoznawanej sprawie nakazuje odpowiednie przeanalizowanie drugiej z przywołanych przesłanek. Skoro bowiem ustawodawca dopuszcza wyjątkowo ponowne przesłuchanie pokrzywdzonego małoletniego, rygor gwarancyjny regulacji z art. 185 c k.p.k., winien być co najwyżej analogiczny, jeśli nie łagodniejszy, skoro powtórnemu przesłuchaniu podlegać ma osoba przynajmniej a priori emocjonalnie dojrzalsza. Konsekwentne poglądy Sądu Najwyższego dotyczące treści normatywnej art. 185 a § 1 k.p.k. in fine wskazują, iż przesłanką uzasadniającą odstąpienie od ponownego przesłuchania świadka małoletniego, pomimo zgłoszonego żądania oskarżonego jest w szczególności niestabilny stan emocjonalny świadka, przy czym, jak wskazuje Sąd Najwyższy np. w postanowieniu z dnia 27 lipca 2016 r. (sygn. akt V KK 2/16), jest to stan utrwalony „będący wynikiem przedmiotowej sprawy, utrzymujący się od dłuższego czasu i stwierdzony przez biegłych psychologów w dwóch opiniach niezależnych od siebie i odległych czasowo”. Analogiczne warunki zawierają uzasadnienia pozostałych judykatów zapadłych na gruncie art. 185 a k.p.k. Analiza poglądów, zaprezentowanych na gruncie treści art. 185 a k.p.k. oraz ich ekstrapolacja na wykładnię przepisu art. 185 c k.p.k., pozwala zatem na przyjęcie, iż argumentem wyłączającym powtórne przesłuchanie jest negatywny i poważny wpływ takiej czynności na stan psychiczny świadka. Wydaje się, iż argumentacja Sądu Najwyższego jest zatem zbieżna z wolą ustawodawcy, nawiązującego wprost do wyroku Trybunału Sprawiedliwości Wspólnot Europejskich w sprawie M. Pupino C-105/03, a także wyroku Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w sprawie Accordii i inni v. Włochy (skarga nr 30598/02, Palestra 2005, z. 7-8, s. 171-172). Wspomniane przesłanki, przeniesione na grunt analizowanej sprawy, wykluczały zatem ponowne przesłuchanie wyłącznie świadka J. K., której stan psychiczny uniemożliwiał powtórzenie czynności. Odnośnie pozostałych pokrzywdzonych okoliczności takie nie zostały ustalone, zaś Sąd, oddalając wniosek dowodowy i kierując się błędnie interpretowanymi przesłankami, nie podjął próby ustalenia czy stan psychiczny pokrzywdzonych sprzeciwia się ponowieniu przesłuchania, co w świetle zawartych powyżej uwag winno mieć miejsce. Podkreślenia w tym miejscu wymaga, iż to właśnie zeznania pokrzywdzonych stanowią kluczowy materiał dowodowy, na którym oparto zaskarżone rozstrzygnięcie, zaś dowody te zostały przeprowadzone w sposób, który wykluczał jakąkolwiek aktywność procesową oskarżonego lub jego obrońców. Tymczasem przypomnieć należy, iż zarówno art. 6 k.p.k. jak i art. 6 Europejskiej Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności sporządzonej w Rzymie dnia 4 listopada 1950 r. (Dz. U. z dnia 10 lipca 1993 r.) gwarantują każdemu oskarżonemu prawo do obrony oraz rzetelnego procesu pozwalającego na uznanie oskarżonego za winnego, wyłącznie wówczas, gdy wszystkie dowody na jego niekorzyść zostały mu przedstawione na jawnej rozprawie w celu przeprowadzenia kontradyktoryjnego sporu. Zasada ta doznaje ograniczeń, które są akceptowalne wyłącznie wówczas, gdy gwarantują one zachowanie prawa oskarżonego do obrony. Prawo to zostaje zaś zachowane wtedy, gdy w toku postępowania przyznano oskarżonemu „odpowiednią” i „wystarczającą” możliwość zakwestionowania zeznań na jego niekorzyść i przesłuchania świadków, czy to w momencie składania przez nich zeznań, czy na późniejszym etapie (tak m.in: wyrok Europejskiego Trybunału Praw Człowieka z dnia 24 maja 2016 r., w sprawie Przydział v. Polska skarga nr 15487/08, wyrok Europejskiego Trybunału Praw Człowieka z dnia 23 stycznia 2018 r., w sprawie Kuchta v. Polska skarga nr 58683/08). Analiza akt sprawy przekonuje, iż wspomniany standard prawa do obrony nie został dochowany ani w postępowaniu przygotowawczym ani przed Sądem, na co słusznie zwrócili uwagę obrońcy oskarżonego. W konsekwencji powyższych uchybień prawo do obrony oskarżonego R. R. zostało w sposób rażący naruszone, co skutkowało koniecznością uchylenia zaskarżonego wyroku i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania. W postępowaniu ponownym Sąd I instancji winien przeprowadzić czynność przesłuchania świadków S. P., P. G. oraz M. K. w sposób gwarantujący oskarżonemu prawo do obrony, przy zachowaniu uwarunkowań technicznych, o których mowa w art. 185 a i c k.p.k., o ile oczywiście nie pojawią się okoliczności, które przesłuchanie tychże świadków wykluczą. Czynność przesłuchania winna zostać poprzedzona dopuszczeniem dowodu z opinii biegłego psychologa, celem ustalenia czy stan psychiczny świadków nie sprzeciwia się powtórzeniu czynności ich przesłuchania. W pozostałym zakresie Sąd I instancji winien, w jak najszerszym zakresie, skorzystać z uregulowania zawartego w art. 442 § 2 k.p.k. ujawniając dowody, które nie miały wpływu na uchylenie zaskarżonego wyroku. Po przeprowadzeniu postępowania dowodowego Sąd I instancji winien dokonać oceny dowodów w sposób nie stanowiący obrazy reguł logicznego rozumowania i zasad doświadczenia życiowego, nie ignorując przy tym sprzeczności istniejących oraz mogących zaistnieć pomiędzy poszczególnymi dowodami, z uwzględnieniem wszystkich wyżej zawartych uwag, a następnie dokonać adekwatnej do rezultatów postępowania dowodowego jego oceny. Zważywszy na charakter opisanych wyżej uchybień Sąd odwoławczy, w trybie art. 436 k.p.k., ograniczył rozpoznanie środka odwoławczego do wskazanych uchybień, uznając, iż było to wystarczające do wydania orzeczenia, zaś rozpoznanie pozostałych uchybień zasygnalizowanych w apelacji obrońców oskarżonego oraz oskarżyciela publicznego byłoby przedwczesne.

Biorąc pod uwagę wszystkie zawarte wyżej, uwagi Sąd Apelacyjny, na zasadzie art. 437 § 1 k.p.k., uchylił w/w wyrok i przekazał sprawę do ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu w Gliwicach.