Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 5 lutego 2019 r.

Sąd Apelacyjny w Katowicach I Wydział Cywilny

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 5 lutego 2019 r. w Katowicach

na rozprawie

z powództwa Banku (...) w W.

przeciwko Przedsiębiorstwu Produkcyjno Usługowo Handlowemu (...) spółce z ograniczoną odpowiedzialnością w S., S. S. (1), L. S. i A. S.

z udziałem nadzorcy sądowego pozwanej Spółki

o zapłatę

na skutek apelacji powoda

od wyroku zaocznego Sądu Okręgowego w Bielsku-Białej

z dnia 9 stycznia 2018 r., sygn. akt I C 353/17

oddala apelację.

SSA Joanna Naczyńska SSA Roman Sugier SSA Małgorzata Wołczańska

Sygn. akt I ACa 714/18

UZASADNIENIE

Wyrokiem zaocznym z 9 stycznia 2018r. Sąd Okręgowy w Bielsku-Białej zasądził solidarnie od pozwanych Przedsiębiorstwa Produkcyjno Usługowo Handlowego (...) sp. z o.o. w S., S. S. (1) i L. S. na rzecz powoda Banku (...) w W. 834 998,20zł z umownymi odsetkami w wysokości czterokrotności stopy lombardowej NBP w stosunku rocznym, nie więcej niż w wysokości dwukrotności wysokości odsetek ustawowych za opóźnienie od 23 czerwca 2016r. do dnia zapłaty. Nadto zasądził od pozwanej A. S. na rzecz powoda 834 998,20zł, z zastrzeżeniem, że spełnienie świadczenia przez nią zwalnia od świadczenia pozostałych pozwanych, a spełnienie świadczenia przez pozostałych pozwanych zwalnia od świadczenia pozwaną A. S.. Zastrzegł pozwanej A. S. prawo do powoływania się w toku postępowania egzekucyjnego na ograniczenie odpowiedzialności do nieruchomości, dla których Sąd Rejonowy w C. prowadzi księgi wieczyste nr (...) – tej ostatniej w zakresie udziału pozwanej wynoszącego 1/7 części. W pozostałym zakresie oddalił powództwo. Zasądził od pozwanych solidarnie na rzecz powoda 21.339,49zł z tytułu kosztów procesu i nakazał pobrać od pozwanych solidarnie na rzecz Skarbu Państwa - Sądu Okręgowego w Bielsku-Białej 31.312,46zł z tytułu nieuiszczonych kosztów sądowych. W części uwzględniającej powództwo nadał wyrokowi rygor natychmiastowej wykonalności.

Sąd Okręgowy ustalił, że pozwana Spółka (...) w dniu 18 kwietnia 2014r. zaciągnęła kredyt obrotowy w O.-K. Banku Spółdzielczym w K. w wysokości 1.500.000zł na okres od 18 kwietnia 2014r. do 15 kwietnia 2019r., który miała spłacać w ratach. Zgodnie z umową kredytową bank miał prawo naliczać od zadłużenia przeterminowanego odsetki według zmiennej stopy oprocentowania odpowiadającej wysokości czterokrotności stopy lombardowej Narodowego Banku Polskiego. Umowa upoważniała bank do jej wypowiedzenia w razie niespłacenia którejkolwiek z rat w terminie określonym w umowie. Zabezpieczenie spłaty kredytu stanowiło poręczenie cywilne udzielone przez S. S. (1) i L. S. oraz hipoteka umowna łączna, pierwotnie do kwoty 3 000 000zł, a ostatecznie do kwoty834 998,20zł, ustanowiona na nieruchomościach objętych księgami wieczystymi (...). Bank wypowiedział umowę kredytu pismem z 11 stycznia 2016r. w związku z niedotrzymaniem jej warunków przez pozwaną Spółkę (...) i wezwał kredytobiorcę do zapłaty 1.402.957,92 zł. Pismo z 11 stycznia 2016r. zostało doręczone także pozostałym pozwanym.

Powód, z tytułu gwarancji bankowej, w dniu 23 czerwca 2016r. zapłacił kredytodawcy 834 998,20zł, spłacając w całości zobowiązania Spółki (...). Postanowieniem z 28 kwietnia 2017r. Sąd Rejonowy w Bielsku-Białej otworzył postępowanie układowe Spółki (...) (ogłoszenie o tym postępowaniu ukazało się w Monitorze Sądowym i Gospodarczym z 18 maja 2017r.). Pozwana A. S. jest właścicielką nieruchomości objętych księgami wieczystymi prowadzonymi przez Sąd Rejonowy w C. (...), (...) i (...) – tej ostatniej w 1/7 części.

Sąd Okręgowy stwierdził, że powództwo w stosunku do pozwanej Spółki (...) jest zasadne, ponieważ powód, spłacając za zgodą tej Spółki jej dług, nabył spłaconą wierzytelność i na podstawie art. 518§1 k.c. oraz postanowień umowy o kredyt i umowy portfelowej linii gwarancyjnej z 4 marca 2013r. może żądać od pozwanej Spółki sumę jaką za nią spłacił, tj. 834 998,20zł oraz odsetki umowne od tej sumy w wysokości czterokrotności stopy lombardowej NBP w stosunku rocznym. Stwierdził, że do zapłaty tych należności solidarnie ze Spółką zobowiązani są pozwani S. S. (1) i L. S., którzy poręczyli spłatę zobowiązań Spółki z tytułu umowy o kredyt oraz, że podstawę ich odpowiedzialności - jako poręczycieli osobistych - stanowi art. 876 § 1 i 2 k.c. oraz postanowienia zawartych przez nich umów poręczenia. Podkreślił, że skoro poręczenie udzielone przez pozwanych S. i L. S. obejmuje zobowiązania Spółki (...) istniejące w chwili poręczania, jak i mogące powstać w przyszłości z tytułu umowy o kredyt wraz z odsetkami, prowizją i innymi należnościami banku, zatem zakres odpowiedzialności tych pozwanych wobec powoda jest tożsamy z zakresem odpowiedzialności Spółki (...).

Sąd Okręgowy stwierdził, że odpowiedzialność za spłatę zobowiązań pozwanej Spółki ponosi również dłużnik rzeczowy, hopoteczny - pozwana A. S.. Wyjaśnił, że zgodnie z art. 65 §1 ustawy z 6 lipca 1982r. o księgach wieczystych i hipotece (dalej u.k.w.h.) - w celu zabezpieczenia oznaczonej wierzytelności wynikającej z określonego stosunku prawnego można nieruchomość obciążyć prawem, na mocy którego wierzyciel może dochodzić zaspokojenia z nieruchomości bez względu na to, czyją stała się własnością, i z pierwszeństwem przed wierzycielami osobistymi właściciela nieruchomości (hipoteka). Stwierdził, że pozwana A. S. jest właścicielką nieruchomości, dla których Sąd Rejonowy w C. prowadzi księgi wieczyste nr (...) – tej ostatniej w 1/7 części, które są obciążone hipoteką umowną łączną do kwoty 834 998,20zł na rzecz powoda z tytułu zabezpieczenia wierzytelności kredytowej nabytej zgodnie z umową portfelowej linii gwarancyjnej de minimis z 4 marca 2013r., w związku z czym powód może dochodzić od niej zaspokojenia wierzytelności zabezpieczonej hipoteką z obciążonych nieruchomości do wysokość sumy hipotecznej.

Sąd Okręgowy przywołał treść art. 69 u.k.w.h., zgodnie z którym hipoteka zabezpiecza mieszczące się w sumie hipoteki roszczenia o odsetki oraz o przyznane koszty postępowania, jak również inne roszczenia o świadczenia uboczne, jeżeli zostały wymienione w dokumencie stanowiącym podstawę wpisu hipoteki do księgi wieczystej oraz art. 68 u.k.w.h. stanowiący, że hipoteka zabezpiecza wierzytelność pieniężną, co odnosi się do należności głównej – kapitału oraz, że hipoteka zabezpiecza także inne roszczenia o świadczenia uboczne, ale tylko wówczas, jeśli zostały wymienione w dokumencie stanowiącym podstawę wpisu hipoteki. Stwierdził, że art. 69 u.k.w.h. określa granice zabezpieczenia wierzytelności ubocznych warunkując dokonanie ich zabezpieczenia tym, aby zostały uprzednio wymienione w dokumencie stanowiącym podstawę wpisu (por. postanowienie Sądu Najwyższego z 23 października 2015r., V CSK 20/15. LEX 2025784). Odnosząc te rozważania do okoliczności sprawy stwierdził, że odpowiedzialność pozwanej A. S. obejmuje należność główną w wysokości 834 998,20zł, nie obejmuje natomiast odsetek umownych, ponieważ powód nie wykazał, aby dokument stanowiący podstawę dokonania wpisu hipoteki wymieniał roszczenie o te świadczenia. Ponadto kwota 834 998,20zł wyczerpuje sumę hipoteki.

Mając na uwadze, że odpowiedzialność dłużnika głównego i poręczycieli jest odpowiedzialnością solidarną, a odpowiedzialność dłużnika głównego i rzeczowego odpowiedzialnością in solidum Sąd Okręgowy zasądził solidarnie od pozwanej Spółki, S. S. (1) i L. S. na rzecz powoda 834 998,20zł z umownymi odsetkami w wysokości czterokrotności stopy kredytu lombardowego NBP w stosunku rocznym nie więcej niż w wysokości dwukrotności odsetek ustawowych za opóźnienie od 23 czerwca 2016r. do dnia zapłaty. Przyjął, że powód może dochodzić tych odsetek od dnia, w którym spłacił zobowiązanie Spółki (...) wobec kredytodawcy, w którego prawa wstąpił. Natomiast od pozwanej A. S. zasądził na rzecz powoda 834 998,20zł (bez odsetek), zastrzegając, że spełnienie przez nią tego świadczenia zwalnia od świadczenia w tym zakresie pozostałych pozwanych, a spełnienie świadczenia przez któregokolwiek z pozostałych pozowanych zwalnia pozwaną A. S.. Żądanie zasądzenia od pozwanej A. S. umownych odsetek w wysokości czterokrotności stopy kredytu lombardowego NBP w stosunku rocznym nie więcej niż w wysokości dwukrotności odsetek ustawowych za opóźnienie od 23 czerwca 2016r. do dnia zapłaty Sąd Okręgowy oddalił. Na mocy art. 319 k.p.c. zastrzegł pozwanej A. S. prawo do powoływania się w toku postępowania egzekucyjnego na ograniczenie odpowiedzialności do nieruchomości, dla których Sąd Rejonowy w C. prowadzi księgi wieczyste (...)- tej ostatniej do udziału w wysokości 1/7.

Jako, że powód utrzymał się w przeważającej części ze swoim żądaniem, Sąd Okręgowy, kierując się regulacją art. 100 k.p.c. obciążył pozwanych całością kosztów postępowania i zasądził od nich na rzecz powoda z tego tytułu 21 339,49zł, w tym 10.817zł z tytułu kosztów zastępstwa procesowego. Stwierdził brak podstaw do zastosowania art. 276 ustawy Prawo restrukturyzacyjne w stosunku pozwanej do Spółki z uwagi na otwarcie postępowania układowego, ponieważ pozew został wniesiony 5 maja 2017r., a ogłoszenie o otwarciu postępowania układowego ukazało się w Monitorze Sądowym i Gospodarczym z 18 maja 2017r., a więc w chwili wniesienia pozwu powód nie miał wiedzy na ten temat. Na mocy art. 113 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych nakazał pobrać od pozwanych jako dłużników solidarnych na rzecz Skarbu Państwa (Sądu Okręgowego w Bielsku-Białej) 31 312,46zł z tytułu nieuiszczonych kosztów sądowych (części niepobranej od powoda opłaty sądowej od pozwu). Ponieważ pozwani nie zajęli w sprawie żadnego stanowiska, Sąd Okręgowy nadał wyrokowi formę wyroku zaocznego i na podstawie art. 333 § 1 pkt. 3 k.p.c. nadał temu wyrokowi - w zakresie zasądzonego roszczenia - rygor natychmiastowej wykonalności.

Apelację od wyroku wniósł powód, zaskarżając go w części oddalającej powództwo, domagając się jego zmiany przez zasądzenie od pozwanej A. S. na rzecz powoda odsetek umownych za opóźnienie od kwoty 834.998,20zł liczonych według stopy procentowej wynoszącej czterokrotność stopy lombardowej NBP, jednak nie wyższej niż stopa odsetek maksymalnych za opóźnienie, za okres od 23 czerwca 2016r. do dnia zapłaty – z ograniczeniem odpowiedzialności pozwanej do sumy hipoteki i do nieruchomości hipotecznych. Apelację oparł o zarzut naruszenia art. 69 u.k.w.h., polegającego na błędnej wykładni tego przepisu i jego niewłaściwym zastosowaniu. Wywodził, że przepis ten należy dzielić na dwie części:

-

odnoszącą się do odsetek i przyznanych kosztów postępowania, które są objęte zabezpieczeniem z mocy samego prawa (o ile strony w zawartej między sobą umowie nie wyłączą tych roszczeń spod zabezpieczenia);

-

odnoszącą się do innych roszczeń o świadczenia uboczne, dla których warunkiem zabezpieczenia jest wymienienie ich w dokumencie stanowiącym podstawę wpisu.

Wywodził, że taką wykładnię uzasadnia przede wszystkim wcześniejsze (przed 20 lutego 2011r.) brzmienie tego przepisu, które przewidywało objęcie zabezpieczeniem roszczeń „o odsetki nieprzedawnione oraz przyznane koszty postępowania”, a celem nowelizacji było bezspornie poszerzenie zakresu zabezpieczenia roszczeń ubocznych, nie zaś pogorszenie sytuacji wierzyciela hipotecznego. Podkreślił, że do podobnych wniosków prowadzi wykładnia funkcjonalna tego przepisu. Podniósł, że przywołane przez Sąd Okręgowy postanowienie Sądu Najwyższego z 23 października 2015r. nie przystaje do rozpatrywanej sprawy, ponieważ dotyczyło kwestii dopuszczalności wpisu hipoteki w sytuacji, gdy dokumenty mające stanowić podstawę wpisu do księgi wieczystej określały wierzytelność przy użyciu sformułowania „wszelkie wierzytelności pieniężne z tytułu umowy o limit wierzytelność” oraz „hipoteka zabezpiecza inne należności uboczne wynikające z umów zawartych w ramach umowy o limit wierzytelności”, a cytowane przez Sąd Okręgowy sformułowanie, mające sugerować, że warunkiem zabezpieczenia wszelkich należności ubocznych jest ich wymienienie w dokumencie stanowiącym podstawę wpisu – należy odczytywać łącznie ze zdaniem poprzedzającym, w którym Sąd Najwyższy odnosi się do użytego w art. 69 in fine u.k.w.h. sformułowania „inne roszczenia o świadczenia uboczne” i pamiętając, że w stanie faktycznym tamtej sprawy przedmiotem sporu było nader luźne określenie wierzytelności zabezpieczonej, bez sprecyzowania rodzajów (kategorii) wierzytelności, w tym ubocznych, a nie kwestia zabezpieczenia odsetek, które według przeważających poglądów doktryny podlegają zabezpieczeniu hipoteką ex lege.

Podkreślił, że w oparciu o te same dokumenty, co przedłożone w sprawie (umowę kredytową i odpis z księgi wieczystej) Sąd Okręgowy w Bielsku-Białej wydał w dniu 5 stycznia 2017r. na rzecz poprzedniego wierzyciela O.-K. Banku Spółdzielczego nakaz zapłaty, nakazujący pozwanej A. S. zapłatę temu Bankowi także odsetek umownych, jako zabezpieczonych hipoteką (INc 4/17), a następnie wyrokiem z 1 grudnia 2017r. (IC 405/17) utrzymał tenże nakaz zapłaty w mocy.

Podniósł, że okoliczność, że zasądzona od pozwanej A. S. należność główna wyczerpuje sumę hipoteki nie czyni jego roszczenia o zasądzenie odsetek umownych bezzasadnym. Akcentował, że w razie ewentualnego zaspokojenia powoda w drodze egzekucji kwota przyznana powodowi w planie podziału nie będzie mogła przekroczyć sumy hipoteki określonej w księdze wieczystej (pozwana A. S. nie jest dłużnikiem osobistym), niemniej nie rozstrzyga to kwestii jakie roszczenia będą wówczas podlegały zaspokojeniu – to bowiem zależy od stanu wierzytelności na moment dokonywania podziału i gdyby na ten moment inny ze współodpowiedzialnych spłacił część należności głównej, to powód nie mógłby już dochodzić spłaty tej samej części należności głównej od dłużnika hipotecznego i w ten sposób jego możliwość zaspokojenia znacząco by zmalała.

Pozwana nie odniosła się do apelacji.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

W zgromadzonym w sprawie materiale dowodowym brak jest umowy hipoteki, która wykazywałaby treść stosunku łączącego powoda i dłużnika rzeczowego, a w szczególności określałaby zakres odpowiedzialności dłużnika rzeczowego - pozwanej A. S.. Pozwana nie jest jednocześnie dłużnikiem osobistym, nie była stroną umowy o kredyt i z żadnego z przedłożonych dokumentów nie wynika, że zakres jej odpowiedzialności jest tożsamy z zakresem odpowiedzialności dłużnika głównego - kredytobiorcy, a w szczególności, że odpowiada ona za zapłatę odsetek umownych. Nie może ujść uwagi Sądu, że hipoteka może zostać ustanowiona jedynie w celu zabezpieczenia spłaty należności głównej. Opierając się li tylko o treść wpisu w księdze wieczystej: o treści: „Hipoteka umowna łączna; suma i waluta: 834.998,20 (osiemset trzydzieści cztery tysiące dziewięćset dziewięćdziesiąt osiem i 20/100)zł nie sposób przyjąć, że w sumie hipoteki mieszczą się odsetki umowne, do których zapłaty zobowiązał się dłużnik główny w umowie kredytowej. Hipoteka nie tworzy wierzytelności, nie jest jej źródłem, lecz tylko zabezpiecza spłatę konkretnej wierzytelności w całości lub w części wraz z odsetkami albo bez odsetek.

Roszczenie powoda o odsetki umowne skierowane przeciwko pozwanej A. S. mogłoby w okolicznościach sprawy zostać uwzględnione z ograniczeniem odpowiedzialności pozwanej do nieruchomości i do kwoty 834 998,20zł, gdyby powód przedłożył umowę hipoteki, bądź inny dokument wykazujący, że dłużnik rzeczowy zobowiązał się do zapłaty odsetek umownych, alternatywnie, gdyby obowiązek zapłaty tych odsetek wynikał z treści wpisu hipoteki dokonanego w księgach wieczystych, które hipoteka ta zabezpiecza. Jako, że powód nie przedłożył dokumentów wykazujących zakres odpowiedzialności pozwanej wobec powoda, a treść hipoteki wykazuje odpowiedzialność dłużnika rzeczowego z nieruchomości jedynie za zapłatę należności głównej, Sąd Okręgowy miał podstawy ku temu, by oddalić roszczenie powoda o zasądzenie od pozwanej odsetek umownych od należności głównej, jako co najmniej niewykazane. A konstatację tę w świetle braku przedłożenia dokumentu wykazującego zakres odpowiedzialności pozwanej A. S. także na etapie postępowania odwoławczego, Sąd Apelacyjny w pełni podziela.

Fakt zasądzenia wskazanych w apelacji odsetek umownych od pozwanej A. S. na rzecz poprzedniego wierzyciela nie ma znaczenia dla rozstrzygnięcia rozpatrywanej sprawy, ponieważ jej podstawą faktyczną nie jest przejście praw stwierdzonych tytułem egzekucyjnym na powoda jako następcę prawnego.

Z tych to też przyczyn, Sąd Apelacyjny uznał, że zarzuty apelacji nie są w stanie wzruszyć trafności zaskarżonego wyroku. Konkluzje te legły u podstaw oddalenia apelacji - w oparciu o art. 385 k.p.c., jako bezzasadnej.

SSA Joanna Naczyńska SSA Roman Sugier SSA Małgorzata Wołczańska