Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 19 marca 2020 r.

Sąd Apelacyjny w Szczecinie III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie następującym:

po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 19 marca 2020 r. w S.

sprawy M. R.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w K.

przy udziale M. K.

o objęcie ubezpieczeniem społecznym

na skutek apelacji ubezpieczonej

od wyroku Sądu Okręgowego w Koszalinie

z dnia 27 września 2019 r., sygn. akt IV U 256/19

1.  oddala apelację,

2.  zasądza od ubezpieczonej M. R. na rzecz Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w K. kwotę 240 zł (dwieście czterdzieści złotych) tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu apelacyjnym.

Sygn. akt III AUa 575/19

UZASADNIENIE

Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w K. decyzją z dnia 7.02.2019 roku stwierdził, że M. R. nie podlega obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym jako pracownik u płatnika składek M. K. w okresie od dnia 18.12.2014 roku do 16.05.2018 roku.

W odwołaniu od decyzji organu rentowego ubezpieczona M. R. podniosła, że nieprzerwanie wykonywała powierzone jej przez M. K. obowiązki pracownicze, aż do momentu skorzystania ze zwolnienia lekarskiego
z powodu ciąży. Wskazała, że zakres jej zadań został tak określony, aby umożliwić (pomimo trudności wynikających ze stanu zdrowia pracodawcy), bieżące funkcjonowanie zakładu kosmetycznego.

Mając na uwadze powyższą argumentację, ubezpieczona wniosła o zmianę zaskarżonej decyzji poprzez ustalenie, że podlegała ubezpieczeniom emerytalnemu, rentowym, chorobowemu i wypadkowemu od dnia 18.12.2014 r. do dnia 16.05.2018 r. z tytułu zatrudnienia u M. K., a nadto o zasądzenie od organu rentowego kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

W odpowiedzi na odwołanie organ rentowy wniósł o jego oddalenie i zasądzenie zwrotu kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych. Podtrzymał argumentację zawartą w zaskarżonej decyzji.

W toku procesu zainteresowana poparła stanowisko ubezpieczonej.

Sąd Okręgowy w Koszalinie IV Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem z dnia 27.09.2019 roku oddalił odwołanie (punkt I orzeczenia) i zasądził od ubezpieczonej na rzecz Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału w K. kwotę 180 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego (pkt II orzeczenia).

Ustalenia faktyczne i rozważania prawne Sądu I instancji znajdują się na kartach 68-72 akt postępowania sądowego.

Z rozstrzygnięciem Sądu Okręgowego nie zgodziła się ubezpieczona M. R.. Zaskarżyła wyrok w całości. Rozstrzygnięciu zarzuciła:

1. przekroczenie zasady swobodnej oceny dowodów poprzez odmowę przyznania wiarygodności zeznaniom stron oraz świadka D. D., podczas gdy w ocenie strony skarżącej zeznania ww. osób dają klarowny i spójny obraz sytuacji uzasadniającej potrzebę zatrudnienia skarżącej i faktyczne wykonywanie pracy przez skarżącą,

2. naruszenie art. 233 k.p.c., tj. sprzeczność istotnych ustaleń Sądu z treścią zgromadzonego materiału dowodowego poprzez przyjęcie, iż po stronie pracodawcy nie istniała ekonomiczna potrzeba zatrudniania pracownika m. in. z uwagi na fakt, iż przed okresem zatrudnienia skarżącej i po 9 marca 2015 r. (data rozpoczęcia biegu okresu zwolnienia skarżącej) M. K. nie zatrudniała pracownika na stanowisku skarżącej, podczas gdy we wcześniejszym okresie (tj. przed grudniem 2014 r.), jak i późniejszym okresie (tj. po dacie 9 marca 2015 r.) nie było ekonomicznej potrzeby zatrudniania pracownika z uwagi na stan zdrowia ubezpieczonej M. K..

Tak formułując zarzuty, skarżąca wniosła o

1. zmianę zaskarżonego wyroku i poprzedzającej go decyzji poprzez ustalenie,
iż M. R. podlega ubezpieczeniu emerytalnemu, rentowemu, chorobowemu
i wypadkowemu za okres od 18 grudnia 2014 r. do dnia 16 maja 2018 r. z tytułu zatrudnienia u M. K.,

2. zasądzenie na rzecz ubezpieczonej zwrotu kosztów postępowania za obie instancje.

Uzasadnienie zarzutów apelacyjnych znajduje się na k. 76-77 akt niniejszej sprawy.

Organ rentowy wniósł o oddalenie apelacji w całości i zasądzenie od ubezpieczonej zwrotu kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja ubezpieczonej nie zasługiwała na uwzględnienie.

Analiza zgromadzonego w niniejszej sprawie materiału dowodowego, w tym zarzutów apelacyjnych, doprowadziła Sąd Apelacyjny do wniosku, że zaskarżony wyrok jest prawidłowy.

Zdaniem Sądu Apelacyjnego, Sąd pierwszej instancji oceniając zgromadzony materiał dowodowy i rozstrzygając w sprawie nie naruszył przepisu art. 233 § l k.p.c., gdyż ustalił niezbędne okoliczności, dokonał wyczerpującej oceny całości zgromadzonego materiału dowodowego, w granicach zasad logiki formalnej
i doświadczenia życiowego. Sąd orzekający wymienił w pisemnych motywach wyroku jaki stan faktyczny stał się podstawą rozstrzygnięcia, podał na jakich dowodach oparł się przy jego ustalaniu, dokonując przy tym prawidłowych ustaleń faktycznych. Sąd pierwszej instancji wyjaśnił w szczególności mające kluczowe znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy okoliczności zatrudnienia ubezpieczonej M. R. na podstawie umowy o pracę. Sąd Okręgowy nie naruszył również zasad postępowania, które rzutowałyby na trafność poczynionych w sprawie niezbędnych ustaleń faktycznych i uzasadniałyby uwzględnienie wniosków apelacji. Rozważania Sądu I instancji były przy tym prawidłowe.

Zarzuty apelacyjne odnoszące się do wadliwej oceny zgromadzonego materiału dowodowego i w konsekwencji błędnego ustalenia stanu faktycznego, stanowił zaś tylko polemikę skarżącej. W tym stanie rzeczy Sąd Odwoławczy podzielił w całości i przyjął za własne poczynione przez Sąd I instancji ustalenia faktyczne oraz rozważania prawne.

Odnosząc się do istoty sporu, należy wyjaśnić, że rolą sądu ubezpieczeń społecznych jest badanie stosunku pracy pod kątem przesłanek wynikających
z przepisów prawa. Nie ulega wątpliwości, że strony mogą dowolnie ustalać wzajemne stosunki prawne i układać relacje, lecz zasada swobody zawieranych umów doznaje ograniczenia, w sytuacji, w której zawarcie postanowień umownych prowadzi
do obejścia obowiązujących przepisów prawa, do nadużycia prawa, jego naruszenia, czy naruszenia zasad sprawiedliwości społecznej. Sąd Apelacyjny podnosi, że podstawę prawną zawarcia umowy o pracę stanowi art. 22 § 1 k.p. Przez nawiązanie stosunku pracy pracownik zobowiązuje się do wykonywania pracy określonego rodzaju na rzecz pracodawcy i pod jego kierownictwem oraz w miejscu i czasie wyznaczonym przez pracodawcę, a pracodawca - do zatrudniania pracownika za wynagrodzeniem. Zatem o tym, czy strony prawidłowo układają i realizują stosunek pracy, stanowiący tytuł ubezpieczeń społecznych, nie decyduje formalne tylko zawarcie umowy o pracę, wypłata wynagrodzenia, przystąpienie do ubezpieczenia i opłacenie składki, czy wystawienie świadectwa pracy, ale faktyczna realizacja umowy, zgodnie z jej treścią i w warunkach charakterystycznych dla tego stosunku prawnego. Treścią stosunku pracy jest obowiązek osobistego wykonywania pracy określonego rodzaju przez pracownika pod kierownictwem, na rzecz i na ryzyko pracodawcy oraz obowiązek pracodawcy zatrudniania pracownika przy umówionej pracy i wypłacania mu wynagrodzenia
za pracę.

W niniejszej sprawie należało ustalić, czy strony miały zamiar wykonywać obowiązki stron stosunku pracy i to czyniły, a także, czy spełnione zostały wszystkie przesłanki konieczne do uznania, że doszło do zawarcia ważnego stosunku pracy.
Sąd Apelacyjny podnosi zarazem, że w ugruntowanym stanowisku judykatury, zgodnie przyjmuje się, że chęć uzyskania świadczeń z ubezpieczenia społecznego, jako motywacja do podjęcia zatrudnienia, nie świadczy o zamiarze obejścia prawa,
a dążenie kobiety ciężarnej do uzyskania przez zawarcie umowy o pracę ochrony gwarantowanej pracowniczym ubezpieczeniem społecznym nie może być uznane za zmierzające do dokonania czynności sprzecznej z prawem albo mającej na celu jego obejście, jeżeli umowa ta prowadzi do faktycznej realizacji zatrudnienia spełniającego cechy stosunku pracy (wyroki Sądu Najwyższego z dnia: 13 maja 2004 r., II UK 365/03, Monitor Prawniczy z 2006r., nr 5, s. 260; 25 stycznia 2005 r., II UK 141/04, OSNP 2005 nr 15, poz. 235; 28 kwietnia 2005 r., I UK 236/04, OSNP 2006 nr 1-2, poz. 28; 9 sierpnia 2005 r., III UK 89/05; 24 stycznia 2006 r., I UK 105/05; 14 lutego 2006 r., III UK 150/05, Lex Polonica nr 1022525; 30 maja 2006 r., II UK 161/05; 2 czerwca 2006 r., I UK 337/05, Lex Polonica nr 1348865; 8 stycznia 2007 r., I UK 207/06). Przy rozstrzyganiu niniejszej sprawy nie miał zatem znaczenia fakt, że umowa o pracę została zawarta w celu uzyskania świadczeń przez ubezpieczoną, będącą w ciąży. Dążenie do zagwarantowania ochrony zapewnionej pracowniczym ubezpieczeniem społecznym nie może być bowiem z definicji uznane za zmierzające do dokonania czynności sprzecznej z prawem albo mającej na celu obejście prawa, jednakże skarżąca powinna mieć na uwadze, że takiego rodzaju działanie nie może mieć charakteru bezprawnego.

Podstawę prawną rozstrzygnięcia w niniejszej sprawie stanowi art. 6 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (t.j. Dz.U. z 2020 r., poz. 266), zgodnie z którym obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu
i rentowym podlegają osoby fizyczne, które na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej
są pracownikami, a przepisy art. 11 ust. 1 i art. 12 ust. 1 tej ustawy, wprowadzają obowiązek, w odniesieniu do pracowników, ubezpieczenia chorobowego i wypadkowego. Należy zauważyć, że w przypadku każdej umowy o pracę, podstawą jej zawarcia może być jedynie uzasadniona potrzeba o charakterze ekonomicznym, znajdująca oparcie w charakterze prowadzonej działalności. To potrzeba gospodarcza pracodawcy determinuje zatrudnienie. Sąd Najwyższy wielokrotnie stwierdzał, że przy ocenie pozorności umowy o pracę racjonalność zatrudnienia, potrzeba zatrudnienia pracownika są przesłankami istotnymi dla oceny ważności umowy.

Przenosząc powyższe rozważania na płaszczyznę niniejszej sprawy, należy podnieść, że Sąd pierwszej instancji prawidłowo przyjął, że płatnik składek M. K. od 4.06.2013r. prowadzi działalność gospodarczą pod firmą (...). Głównym przedmiotem jej działalności jest wykonywanie zabiegów kosmetycznych. Płatnik składek od momentu rozpoczęcia działalności wspólnie z D. D. wynajmowała dwupokojowy lokal w B. przy ul. (...). Zajmowała jeden pokój, w którym samodzielnie świadczyła usługi kosmetyczne. Do grudnia 2014 r. w należącym do niej studiu nie zatrudniała żadnego pracownika. Następnie działalność przeniosła do lokalu położonego przy ulicy (...) w B.. Lekarz ginekolog potwierdził, że ubezpieczona M. R. była w ciąży podczas badania w dniu 1.12.2014r. Sąd Okręgowy trafnie też ustalił, że ubezpieczona zawarła pierwszą umowę o pracę z płatnikiem M. K. w dniu 18.12.2014 r., następną w dniu 28.02.2015 r. Nadto, bezsporne jest w sprawie, że płatnik M. K. z powodu choroby nowotworowej (czerniak złośliwy skóry karku w remisji, k. 11, k. 61) nieprzerwanie od 6 listopada 2014r. do 9 lutego 2015r. przebywała na zwolnieniu lekarskim, w trakcie którego pobierała zasiłek chorobowy. W listopadzie i grudniu 2014 r. jeździła na badania lekarskie, poprzedzające operację której poddana została w styczniu 2015 r. Nie wykonywała w tym okresie żadnych obowiązków związanych z wykonywaniem usług kosmetycznych, gdyż nie była w ogóle zdolna do pracy. Niecelowe, a wręcz zbędne, było więc zatrudnianie w grudniu 2014 r. ubezpieczonej na stanowisku pracownika recepcji i ponoszenie w związku z tym kosztów tego zatrudnienia. Ewidentnie strony nie miały zamiaru realizacji umowy o pracę,
gdyż płatnik poważnie chorowała i leczyła się, a w związku z tym przez okres kilku miesięcy zaprzestała prowadzenia jednoosobowej pozarolniczej działalności gospodarczej. Niedorzeczne jest przy tym twierdzenie apelacji, że w lokalnej społeczności konieczne jest „utrzymanie w świadomości odbiorców usług gotowości do świadczenia tych usług”, skoro takie założenie prowadzi do stałego ponoszenia kosztów, w tym związanych z zatrudnieniem ubezpieczonej, w sytuacji, gdy płatnik składek nie była w stanie świadczyć tych usług, w związku z poważną chorobą nowotworową. Zbędne jest „zapewnianie lokalnej ludności” o gotowości świadczenia usług z zakresu kosmetologii, gdy owe deklaracje i zapewnienia nie mają przełożenia w rzeczywistości. Nie tylko w lokalnej społeczności nie ma sensu wprowadzanie klientów w błąd, czy utrzymywanie ich w błędnym przeświadczeniu, co do wznowienia świadczenia usług kosmetycznych, skoro ani płatnik, ani ubezpieczona, nie świadczyły tego rodzaju usług i nie prowadzono zapisów na skonkretyzowane terminy wizyt. Choćby w grudniu 2014 roku ustalenia, jak będzie przebiegać choroba nowotworowa płatnika i kiedy wróci ona do pracy nie były możliwe. Gdyby wskazana argumentacja apelacji była prawdziwa, to płatnik składek już wcześniej zatrudniłby pracownika. Jak zeznała płatnik składek, od początku prowadzenia działalności, tj. od 4.06.2013 roku, nie widziała potrzeby zatrudniania jakiegokolwiek pracownik, a zatem dotychczas racjonalnie kierowała się rachunkiem ekonomicznym. Wskazane zaś w apelacji rachuby płatnika, mające rzekomo zapobiec „przejęciu klientek”, godzą w zdrowy rozsądek. Ponadto, nieracjonalne jest zatrudnianie recepcjonistki w przypadku jednoosobowego świadczenia usług kosmetycznych przez M. K.. Sąd Okręgowy trafnie bowiem podkreślił, że wszystkie obowiązki związane z zapisywaniem klientek na zabiegi i ich obsługą wykonywała płatnik składek i do zakładu składającego się z jednego pomieszczenia zabiegowego nie potrzebowała pracownika. Do odbierania telefonów i zapisywania na zabiegi, jak również do czyszczenia pędzli do demakijażu i informowania, że gabinet jest nieczynny, również nie potrzebowała pracownika, w tym w roli recepcjonistki. Jak wynika z analizy zeznań ubezpieczonej i płatnika składek, M. R. nie potrafiła podać okresu, kiedy miała rzekomo codziennie świadczyć pracę, ani też jej wersja
o świadczeniu pracy przez płatnika nie znalazła potwierdzenia w zeznaniach M. K.. Płatnik zeznała, że w okresie niezdolności do pracy od dnia 6.11.2014 r. do dnia 9.02.2015 roku przebywała w B.. W tym czasie w ogóle nie było jej w B., a tam właśnie prowadziła swoją działalność gospodarczą. Apelująca zdaje się nie chcieć dostrzec faktu, że jej zatrudnienie ewidentnie zbiegło się z jej ciążą, a nie z uczciwą potrzebą świadczenia pracy, czy rzeczywistym pozostawaniem płatnika składek w gotowości do świadczenia usług kosmetycznych (skoro – jak zostało to wyraźnie wyartykułowane - płatnik składek była poważnie chora i nie prowadziła działalności gospodarczej). Zatrudnienie ubezpieczonej, aby umawiała wizyty klientów, gdy salon płatnika nie działał i nie było podstaw do twierdzenia, że wkrótce zacznie ponownie funkcjonować, było świadomym działaniem zmierzającym do uzyskania świadczeń z ubezpieczenia społecznego w związku z ciążą M. R.

W ocenie Sądu Apelacyjnego, niewiarygodna wersja zaprezentowana przez świadka D. D., płatnika i ubezpieczoną co do świadczenia pracy przez apelującą nie zmieniła powyższych konstatacji. Sąd Okręgowy trafnie podniósł,
że nie istniała również gospodarczo uzasadniona potrzeba zatrudnienia ubezpieczonej jako pracownika na wskazanym stanowisku.

Reasumując, w świetle całokształtu zgromadzonego materiału dowodowego Sąd Apelacyjny uznał, że nie ma żadnych miarodajnych dowodów na świadczenie pracy przez ubezpieczoną w spornym okresie, ani nawet ekonomicznej potrzeby
jej zatrudniania. Umowy o pracę z dnia 18.12.2014 roku i z dnia 28.02.2015 roku miały w myśl art. 83 § 1 k.c. charakter pozorny i były nieważne. Wykreowany przez płatnika i ubezpieczoną stosunek prawny łączący strony nie zrodził obowiązku ubezpieczenia społecznego z tego tytułu, co czyniło zasadnym stanowisko organu rentowego w zaskarżonej decyzji.

Mając na uwadze powyższe, Sąd Apelacyjny na podstawie art. 385 k.p.c. oddalił apelację, jako niezasadną. Na podstawie art. 98 § 1 i § 3 k.p.c. w zw. z art. 99 k.p.c. zasądził od ubezpieczonej M. R. na rzecz organu rentowego koszty zastępstwa procesowego za postępowanie apelacyjne, według stawki określonej
w § 10 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22.10.2015r.
w sprawie opłat za czynności radców prawnych (tj. Dz.U. z 2018 r. poz. 265, ze zm.).