Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 4 sierpnia 2020 r.

Sąd Apelacyjny w Krakowie – I Wydział Cywilny

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 4 sierpnia 2020 r. w Krakowie na rozprawie

sprawy z powództwa I. Z.

przeciwko W. W.

o zapłatę

na skutek apelacji powoda

od wyroku Sądu Okręgowego w Krakowie

z dnia 17 maja 2019 r. sygn. akt IX GC 231/18

1.  oddala apelację;

2.  zasądza od powoda na rzecz pozwanego kwotę 4.050 zł (cztery tysiące pięćdziesiąt złotych) tytułem kosztów postępowania apelacyjnego.

SSA Teresa Rak SSA Józef Wąsik SSA Robert Jurga

Sygn. akt I A Ga 188/19

UZASADNIENIE

Powód I. Z. domagał się zasądzenia od pozwanego W. W. będącego adwokatem kwoty 84.765 zł z odsetkami i kosztami procesu. Na uzasadnienie żądania podał, że pozwany reprezentował go jako pełnomocnik z wyboru w sprawie wytoczonej mu przez Gminę(...) (w postępowaniu międzyinstancyjnym). Pozwany wskutek uchybienia obowiązkom zawodowym spowodował odmowę zwolnienia od opłaty sądowej należnej od apelacji, co było przyczyną jej odrzucenia. Na skutek tego uchybienia powód został obciążony kosztami procesu oraz kosztami sądowymi na kwotę 84.765 zł, co stanowi jego szkodę.

Zarządzeniem z 10.12.2015r pozwany został wezwany do uzupełnienia wniosku o zwolnienie od kosztów przez dołączenie m. in. Zeznania podatkowego za 2014r, zaświadczenia o zarejestrowanych pojazdach, wyciągów z wszystkich rachunków bankowych. Pozwany nie zawiadomił i tym zarządzeniu powoda i nie przedłożył dokumentów co było przyczyną odmowy zwolnienia od kosztów i odrzucenia apelacji. W ten sposób powód został pozbawiony możliwości rozpatrzenia sporu w sądzie wyższej instancji.

Pozwany wniósł o oddalenie powództwa, przecząc aby nienależycie wykonał umowę łączącą go z powodem. Po otrzymaniu wezwania strony spotkały się w kancelarii pozwanego i omówiły sytuację procesową powoda; pozwany wskazał na konieczność złożenia dokumentacji majątkowej. Wtedy powód stwierdził, że przedstawienie żądanych przez sąd dokumentów spowoduje oddalenie wniosku o zwolnienie od kosztów i zobligował pozwanego do ich nieskładania. W rezultacie wniosek oddalono a apelację prawomocnie oddalono. Za prowadzenie sprawy strony ustaliły wynagrodzenie 3.600 zł, które zostało zapłacone.

Sąd Okręgowy w Krakowie wyrokiem z dnia 17 maja 2019r oddalił powództwo i zasądził od powoda na rzecz pozwanego kwotę 5.417 zł tytułem kosztów procesu.

Na wstępie Sąd poczynił uwagę, iż ustalając zakres istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy okoliczności, należało mieć na względzie, że orzeczenia sądowe w zakresie rozstrzygnięć o kosztach nie są przedmiotem stosunków cywilnoprawnych. Decyzje w tych sprawach zapadają na podstawie przepisów zawartych w ustawie o kosztach sądowych w sprawach cywilnych, określającej zasady i tryb pobierania kosztów sądowych, zasady ich zwrotu, wysokość opłat sądowych, zasady zwalniania od kosztów sądowych oraz umarzania, rozkładania na raty i odraczania terminu zapłat należności sądowych, oraz na podstawie przepisów kpc(art.98inast.).
Tymczasem szkoda, zgodnie z brzmieniem art. 361 par. 2 w związku z art. 44 i nast. kc , polega na uszczerbku takich tylko praw majątkowych, jakie wynikają ze stosunków regulowanych normami prawa cywilnego (art. 1 kc). Zatem ewentualną szkodę można było rozpatrywać wyłącznie w odniesieniu do nawiązanego przez strony stosunku cywilnoprawnego, regulowanego przez odpowiednie zastosowanie art. 734 i nast. kc., czyli w aspekcie nieuzyskania przez zleceniodawcę świadczenia ekwiwalentnego do uiszczonego wynagrodzenia.

W celu wyjaśnienia tych stosunków zarządzono postępowanie dowodowe, mające ujawnić relacje stron. W jego ramach Sąd przesłuchał świadków zgłoszonych przez powoda oraz strony.

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

Spośród zawnioskowanych i przeprowadzonych dowodów jedynie zeznania stron ujawniły treść ich kontaktów i sposób wykonywania przez pozwanego zobowiązania. I. Z. i W. W. zgodnie zeznali, że pomimo obiekcji wynikających z faktu posiadania dużego majątku, powód kierując się radą pozwanego wystąpił z wnioskiem o zwolnienie od kosztów sądowych na etapie postępowania apelacyjnego. Zwolnienia jednak nie uzyskał, co sąd uzasadnił niedostarczeniem dokumentów, o jakie się zwrócił celem uzupełnienia danych z oświadczenia majątkowego.

Za niewykonanie zarządzenia sądu odpowiada adwokat W. W..

W ocenie Sądu Okręgowego, niewykonanie przez pełnomocnika zarządzenia sądu nie może zostać ocenione, jako nienależyte wykonanie zobowiązania umownego. Ubieganie się o zwolnienie od kosztów w sytuacji posiadania dużego majątku należy uznać za działanie sprzeczne z dobrymi obyczajami, a w związku z tym naruszające normę z art. 3 kpc.

W świetle powyższego należało stwierdzić brak przesłanek odpowiedzialności odszkodowawczej, czy to kontraktowej (art. 471 kc), czy też deliktowej (art. 415 kc).

Z omówionych względów powództwo oddalono.

O kosztach procesu orzeczono na podstawie art. 98 kpc.

Apelację od tego wyroku – w całości - wniósł powód, zarzucając:

I/ naruszenie przepisów prawa materialnego, a to:

1/ art. 471 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. kodeks cywilny (Dz. U. 1964 Nr 16, poz. 93 z późn. zm.) (dalej: kc), poprzez jego błędną wykładnię, prowadzącą w konsekwencji do jego niezastosowania, na skutek stwierdzenia, iż w niniejszej sprawie nie występują przesłanki odpowiedzialności odszkodowawczej, czy to kontraktowej, co w rezultacie doprowadziło do bezzasadnego oddalenia powództwa, podczas, gdy Pozwany został uznany przez Sąd I instancji za podmiot ponoszący odpowiedzialność za niewykonanie zarządzenia, czym w konsekwencji doprowadził do wyrządzenia Powodowi znacznej szkody w jego majątku, zaś pomiędzy przytoczonymi zachowaniami zachodzi związek przyczynowo-skutkowy, wobec czego Pozwany jest obowiązany do naprawienia szkody wynikłej z nienależytego wykonania zobowiązania, czy też w ogóle wobec jego niewykonania, bowiem wyrządzenie szkody jest następstwem okoliczności, za które ^ Pozwany ponosi odpowiedzialność;

2/ art. 472 kc w zw. z art. 355 § 2 kc, poprzez ich błędną wykładnię, a w konsekwencji -mimo uznania, że za niewykonanie zarządzenia sądu odpowiada Pozwany - bezzasadne pominięcie w rozważaniach okoliczności, iż Pozwany odpowiedzialny jest za niezachowanie należytej staranności, którą to staranność w zakresie prowadzonej przez niego działalności gospodarczej, tj. Kancelarii Adwokackiej zajmującej się świadczeniem pomocy prawnej, winno określać się przy uwzględnieniu zawodowego charakteru tej działalności; co w rezultacie doprowadziło do nieuprawnionego niezakwalifikowania przez Sąd I instancji zachowania Pozwanego, polegającego na niewykonaniu zarządzenia sądu, jako nienależytego wykonania zobowiązania umownego;

3/ art. 415 kc w zw. z. art. 443 kc, poprzez ich błędną wykładnię, prowadzącą w konsekwencji do ich nieuprawnionego niezastosowania, na skutek stwierdzenia, iż w przedmiotowej sprawie nie występują przesłanki odpowiedzialności deliktowej, co w rezultacie doprowadziło do bezpodstawnego oddalenia powództwa, podczas, gdy Pozwanemu mimo obiektywnej możliwości przypisania odpowiedzialności kontraktowej - czego Sąd Okręgowy zaniechał - uprawnionym jest również przypisanie Pozwanemu odpowiedzialności deliktowej, wynikającej z zaniechania Pozwanego, z którego wynikła szkoda Powoda, stanowiącego nienależyte, czy też niewykonanie w ogóle istniejącego uprzednio zobowiązania, wobec pominięcia, iż Pozwany, który z winy swej wyrządził Powodowi szkodę, obowiązany jest do jej naprawienia, zaś zbieg odpowiedzialności kontraktowej oraz deliktowej nie wyklucza się wzajemnie;

4/ art. 361 § 1 i 2 kc, poprzez jego błędną wykładnię, a w konsekwencji przyjęcie, iż mimo obiektywnie ciążącego na Pozwanym obowiązku naprawienia wyrządzonej Powodowi szkody, Pozwany *n\e musi uczynić mu zadość poprzez naprawienie szkody obejmującej stratę, którą poniósł Powód;

5/ art. 740 kc w zw. z art. 734 § 1 kc, poprzez ich błędną wykładnię, prowadzącą w konsekwencji do ich bezpodstawnego niezastosowania, co w rezultacie doprowadziło do niezakwalifikowania niewykonania zarządzenia sądu przez Pozwanego, jako nienależytego wykonania zobowiązania umownego, mimo, że na skutek przyjęcia zlecenia przez Pozwanego, Pozwany zobowiązał się do dokonania określonej czynności prawnej dla Powoda, a nadto do udzielania Powodowi potrzebnych wiadomości o przebiegu sprawy, a po wykonaniu zlecenia do złożenia sprawozdania;

6/ art. 44 kc w zw. z art. 1 kc, poprzez jego niewłaściwe zastosowanie i przyjęcie, iż szkoda polega na uszczerbku tylko praw majątkowych, jakie wynikają ze stosunków regulowanych normami prawa cywilnego, przy jednoczesnym wyłączeniu z tej kategorii orzeczeń sądowych w zakresie rozstrzygnięć o kosztach, co jednocześnie powoduje, że rozstrzygnięcie o kosztach zostało zakwalifikowane poza kategorię mienia, która jest definiowana przez normę ww. przepisu, podczas, gdy do kategorii praw majątkowych zaliczane są także wierzytelności, do których kwalifikowane są także roszczenia pieniężne, w tym odszkodowawcze, co w konsekwencji w całości doprowadziło do bezpodstawnego uznania, iż obowiązek Powoda bezzasadnego, zawinionego przez Pozwanego, poniesienia kosztów sądowych nie może wywoływać szkody w majątku Powoda, jak również do nieuprawnionego pominięcia okoliczności, iż rozstrzygniecie o kosztach ma charakter pochodny (akcesoryjny) i wynika z uregulowania stosunków cywilnoprawnych pomiędzy dwoma osobami fizycznymi, a zatem rozstrzygnięcie to również należy do kategorii spraw cywilnych;

II/ naruszenie przepisów prawa procesowego, mające wpływ na wynik sprawy, a to:

1/ art. 233 § 1 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. 1964 Nr 43, poz. 296 z późn. zm.) (dalej: KPC), poprzez przekroczenie granic swobodnej oceny dowodów i uznanie - pomimo, iż stwierdzono, że zgromadzony w sprawie materiał dowodowy potwierdza, że za niewykonanie zarządzenia sądu odpowiada adwokat W. W. - że niewykonanie przez pełnomocnika zarządzenia sądu nie może zostać ocenione, jako nienależyte wykonanie zobowiązania umownego, w sytuacji, gdy prawidłowa ocena dowodów prowadzi do odmiennego wniosku, gdyż:

- niewykonanie przez pełnomocnika zarządzenia sądu może zostać ocenione, jako nienależyte wykonanie zobowiązania umownego;

- ubieganie się o zwolnienie od kosztów sądowych nawet w sytuacji posiadania znacznego majątku nie może zostać uznane za działanie sprzeczne z dobrymi obyczajami, wobec czego nie prowadzi do naruszenia normy art. 3 kpc;

- w sprawie niniejszej zachodzą przesłanki odpowiedzialności odszkodowawczej - kontraktowej, czy też deliktowej;

2/ art. 3 kpc, poprzez bezzasadne uznanie, iż ubieganie się przez Powoda o zwolnienie z obowiązku ponoszenia kosztów sądowych, w sytuacji posiadania dużego majątku, stanowi działanie sprzeczne z dobrymi obyczajami, a w związku z powyższym narusza normę ww. przepisu, podczas, gdy działanie to stanowi przejaw woli skorzystania z uprawnień przysługujących każdemu podmiotowi na podstawie powszechnie obowiązujących przepisów prawa;

3/ art. 328 § 2 kpc, poprzez nie wyjaśnienie podstawy faktycznej i prawnej wyroku z dnia 17 maja 2019 r., w szczególności zaś przez niewskazanie z jakich przyczyn Sąd I instancji przyjął, iż niewykonanie przez pełnomocnika zarządzenia sądu nie może zostać ocenione, jako nienależyte wykonanie zobowiązania umownego, czy też z jakich powodów Sąd Okręgowy stwierdził brak zaktualizowania się odpowiedzialności odszkodowawczej, czy to kontraktowej, bądź deliktowej, a nadto poprzez sporządzenia uzasadniania wyroku w sposób uniemożliwiający dokonanie jego kontroli instancyjnej.

Mając na uwadze powyższe zarzuty wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku poprzez uwzględnienie powództwa w całości i zasądzenie od pozwanego na rzecz powoda kosztów postępowania za obie instancje ewentualnie o uchylenie zaskarżonego wyroku w całości i przekazanie sprawy do ponownego
rozpoznania.

Pozwany wniósł o oddalenie apelacji i zasądzenie od powoda na rzecz pozwanego kosztów postępowania apelacyjnego.

Sąd Apelacyjny po rozpoznaniu apelacji, zważył, co następuje:

Apelacja jest nieuzasadniona.

Sąd Okręgowy poczynił prawidłowe choć niepełne ustalenia faktyczne, niemniej trafnie zastosował prawo materialne.

Zgodnie z art. 382 k.p.c. sąd drugiej instancji orzeka na podstawie materiału zebranego w postępowaniu w pierwszej instancji oraz w postępowaniu apelacyjnym. Kognicja sądu apelacyjnego obejmuje zatem „rozpoznanie sprawy’’ i to w taki sposób, w jaki mógł i powinien to uczynić sąd pierwszej instancji. Podstawowym założeniem postępowania apelacyjnego jest bowiem dążenie do wydania merytorycznego rozstrzygnięcia, opartego na materiale zebranym przez sąd I instancji i sąd odwoławczy, który musi samodzielnie ocenić całokształt zebranego w sprawie materiału dowodowego z uwzględnieniem faktów z zakresu notoryjności powszechnej i urzędowej, faktów przyznanych lub niezaprzeczonych a także domniemań prawnych.

W systemie dwuinstancyjnego rozpoznawania spraw cywilnych, w żywotnym interesie ustrojowym leży to, aby orzeczenia wydawane przez sąd drugiej instancji gwarantowały trafność i słuszność rozstrzygnięcia, czyli jego zgodność z prawem materialnym oraz poczuciem sprawiedliwości, temu służy m. in. szeroka swoboda jurysdykcyjna tego sądu odwoławczego (por. uzasadnienie uchwały 7 Sędziów z 31.01.2008 III CZP 49/07 OSN 2008 nr.6 poz. 55 której nadano moc zasady prawnej).

W wywiedzionej apelacji skarżący zarzucił zarówno naruszenie przez Sąd orzekający przepisów prawa procesowego jak i przepisów prawa materialnego. W sytuacji, w której skarżący podważa zasadność zaskarżonego orzeczenia, powołując się zarówno na naruszenie prawa materialnego jak i przepisów procedury, w pierwszej kolejności wymaga rozważenia zarzut naruszenia przepisów procesowych, bowiem zarzut naruszenia prawa materialnego może być właściwie oceniony na tle prawidłowo ustalonego przez sąd stanu faktycznego. Zdaniem Sądu Apelacyjnego Sąd Okręgowy nie naruszył dyspozycji art. 233 k.p.c. Skarżący powinien bowiem wykazać, posługując się argumentami wyłącznie jurydycznymi, że Sąd pierwszej instancji naruszył ustanowione w art. 233 k.p.c. zasady oceny wiarygodności i mocy dowodowej dowodów, tj. przekroczył granice swobody wyznaczone logiką, doświadczeniem życiowym, zasadami nauki bądź nie dokonał wszechstronnego rozważenia sprawy pomijając część materiału dowodowego zgromadzonego w sprawie, a ponadto naruszenie to miało wpływ na wynik postępowania. Natomiast naruszenie tego przepisu nie może polegać wyłącznie na zaprezentowaniu przez apelującego stanu faktycznego przyjętego przez niego na podstawie własnej oceny dowodów, jak to miało miejsce w złożonej apelacji.

Nie mniej na podstawie pism stron oraz zeznań stron złożonych na rozprawie w dniu 10 maja 2019r Sąd Apelacyjny uzupełnił stan faktyczny o następujące niesporne okoliczności mające oparcie również w dokumentach i zeznaniach stron:

Wyrokiem z dnia 23 października 2015r Sąd Okręgowy w K. w sprawie o sygn.. akt(...)zasądził od powoda (w tamtej sprawie pozwanego) na rzecz Gminy(...) kwotę 1.046.163,30 zł. Nadto powód został obciążony następującymi kosztami:

- 12.193,99 zł tytułem kosztów opinii biegłego,

- 59 509 zł tytułem kosztów procesu.

Postanowieniem uzupełniającym z 9.11.2015r zasądzono od powoda na rzecz Gminy (...)kwotę 1157 zł tytułem kosztów procesu oraz nakazano ściągnąć od powoda na rzecz Skarbu Państwa kwotę 9.036 zł tytułem kosztów sądowych.

Nadto powód poniósł koszty postępowania zażaleniowego w wysokości 10.462 zł oraz zapłacił pozwanemu wynagrodzenie w kwocie 3.600 zł.

Powód powiedział pozwanemu, że mało jest prawdopodobne, żeby uzyskał zwolnienie od kosztów, bo majątek jest zbyt duży.

(dowód: zeznania powoda i pozwanego na rozprawie w dniu 10.05.20r- 00:26:59).

Powód oświadczył pozwanemu, że nie wierzy w wygraną w postępowaniu apelacyjnym, dlatego nie chce ponieść kosztów sądowych apelacji ( 52.308 zł). Mimo, iż wiedział od pozwanego jakich dokumentów żąda sąd nie przyniósł pozwanemu tych dokumentów.

dowód: zeznania pozwanego na rozprawie w dniu 10.05.2019r- 00:37:12, częściowo zeznania powoda – j.w.)

Za ustaleniem, że powód wiedział, od pozwanego, jakich dokumentów oczekuje sąd, a ich nie dołączył przemawiają same zeznania powoda, który sam nie wierzył w zwolnienie od kosztów oraz stanowcze zeznania pozwanego w tej kwestii. Z kolei powód nie był pewien, czy został poinformowany o tym, że należy uzupełnić oświadczenie majątkowe. Wreszcie powód wypłacił pozwanemu umówione wynagrodzenie i długi czas nie wnosił pretensji do jego działań.

W świetle całego stanu faktycznego ustalonego w pierwszej jak i drugiej instancji występuje oczywisty brak podstaw materialnoprawnych do uwzględnienia powództwa, zarzuty naruszenia prawa materialnego muszą zostać uznane za chybione.

Niemniej na wstępie należy podkreślić, że nawet bez uzupełnienia stanu faktycznego powództwo nie zasługiwało na uwzględnienie. Jeśli bowiem wina pozwanego miała polegać na braku staranności w przedmiocie uzupełnienia wniosku o zwolnienie powoda od kosztów, czego konsekwencją była odmowa zwolnienia, nieuiszczenie opłaty od apelacji i jej odrzucenie, to w sprawie niniejszej należało wykazać, że jednak powód w tamtej sprawie zasługiwał na przyznanie mu prawa ubogich i gdyby pozwany działała prawidłowo to prawo takie by otrzymał. Wtedy przynajmniej nie poniósł by kosztów postępowania zażaleniowego w związku z odrzuceniem apelacji a pozwanemu nie przysługiwałoby wynagrodzenie. Co do dalszej części szkody potrzebne były twierdzenia faktyczne co do dużego prawdopodobieństwa uwzględniania apelacji i ich wykazanie, czego w sprawie brak. Wniesienie apelacji po zwolnieniu od kosztów mogło spowodować obciążenie powoda dalszymi kosztami procesu należnymi Gminie (...)

Ponieważ powód również w sprawie niniejszej nie przedstawił wyczerpująco swego stanu majątkowego brak było podstaw, aby nawet w razie przyjęcia za prawdziwe twierdzeń powoda o rażącej niestaranności pozwanego uwzględnić powództwo, choćby częściowo. Powód nie wykazał też, aby faktycznie nie mógł ponieść opłaty sądowej po odmowie zwolnienia.

W świetle uzupełnionych ustaleń faktycznych brak podstaw prawnych do uwzględnienia roszczenia. Z ustaleń wynika bowiem, że pozwany nie dopuścił się w przedmiotowej sprawie podczas wykonywaniu obowiązków adwokata uchybień w staranności wymaganej od profesjonalnego pełnomocnika. Powód nie wykazał także szkody pozostającej w związku przyczynowym z działaniem czy zaniechaniem pozwanego.

Oparta na normie art. 471 k.c. odpowiedzialność kontraktowa powstaje, jeżeli spełnione zostaną trzy przesłanki: 1) szkoda wierzyciela w postaci uszczerbku majątkowego; 2) szkoda musi być spowodowana niewykonaniem lub nienależycie wykonanym zobowiązaniem przez dłużnika; 3) związek przyczynowy między faktem nienależytego lub niewykonania zobowiązania a poniesioną szkodą. Przyjąć w tym zakresie trzeba, iż obowiązek odszkodowawczy dłużnika ogranicza się do następstw, które w chwili zawarcia umowy były do przewidzenia w normalnym toku rzeczy oraz tych, które można było rozsądnie przewidzieć na podstawie wiedzy o szczególnych okolicznościach danego przypadku. Zgodnie bowiem z art. 361 § 1 k.c. zobowiązany do odszkodowania ponosi odpowiedzialność tylko za normalne następstwa działania lub zaniechania, z którego szkoda wynikła.

W powyższych granicach, w braku odmiennego przepisu ustawy lub postanowienia umowy, naprawienie szkody obejmuje straty, które poszkodowany poniósł oraz korzyści, które mógłby osiągnąć, gdyby mu szkody nie wyrządzono (§ 2 art. 361 k.c). W doktrynie i orzecznictwie znajduje aprobatę stanowisko, że dla stwierdzenia w określonym stanie faktycznym adekwatnego związku przyczynowego należy: 1) ustalić, czy zdarzenie stanowi warunek konieczny wystąpienia szkody (test conditio sine qua non); 2) ustalić, czy szkoda jest normalnym następstwem tego zdarzenia (selekcja następstw).

Ponieważ powód nie udowodnił przesłanek odpowiedzialności odszkodowawczej – tak kontaktowej jak i deliktowej – Sąd Apelacyjny uznał, że zaskarżony wyrok odpowiada prawu.

Mając powyższe argumenty na względzie i uznając podniesione w apelacji zarzuty za bezzasadne, na podstawie art. 385 kpc, Sąd Apelacyjny oddalił apelację.

O kosztach postępowania za obie instancje orzeczono na podstawie art. 98 zw. z art. 99 i 108 § 1 kpc zgodnie z zasadą wyniku sporu stosując minimalną stawkę wynagrodzenia adwokackiego.

SSA Teresa Rak SSA Józef Wąsik SSA Robert Jurga