Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 9 kwietnia 2015 r.

Sąd Apelacyjny w Gdańsku – Wydział V Cywilny w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 9 kwietnia 2015 r. w Gdańsku na rozprawie

sprawy z powództwa (...) Spółki Akcyjnej w Ł.

przeciwko B. W.

o zapłatę

na skutek apelacji pozwanego

od wyroku Sądu Okręgowego w S.

z dnia 27 sierpnia 2014 r. sygn. akt I C 156/14

I.  oddala apelację;

II.  zasądza od pozwanego na rzecz powoda kwotę 2.700 (dwa tysiące siedemset) złotych tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu apelacyjnym.

Na oryginale właściwe podpisy

Sygn. akt V ACa 868/14

UZASADNIENIE

Powód (...) Towarzystwo (...) S.A. w Ł. domagał się orzeczenia nakazem zapłaty, iż pozwani D. S. (1), D. S. (2) i B. W. zobowiązani są solidarnie do zapłaty na rzecz powoda kwoty 300.000 zł wraz z odsetkami ustawowymi liczonymi od dnia 15.09.2008 r. do dnia zapłaty.

Nakazem zapłaty w postępowaniu nakazowym wydanym w dniu 29 września 2011 r. orzeczono zgodnie z żądaniem pozwu. W stosunku do pozwanych D. S. (1) i D. S. (2) nakaz jest prawomocny.

W zarzutach od nakazu zapłaty pozwany B. W. wniósł o jego uchylenie i odrzucenie pozwu, względnie oddalenie powództwa.

W odpowiedzi na zarzuty pozwany podtrzymał żądanie pozwu w stosunku do w/w pozwanego z modyfikacją odnosząca się do kwoty roszczenia, tj. wniósł o zasądzenie od pozwanego B. W. kwoty 242.552,93 złote wraz z odsetkami ustawowymi od kwoty 300.000 złotych od dnia 15.09.2008 r. do dnia 29.10.2012 r., od kwoty 242.552,93 złotych od dnia 30.10.2012 r. do dnia zapłaty oraz zasądzenie na swoją rzecz kosztów procesu według norm przepisanych.

Sąd Okręgowy w S. wyrokiem z dnia 27 sierpnia 2014 r., sygn. akt I C 156/14 w pkt I nakaz zapłaty w postępowaniu nakazowym wydany w dniu 29 września 2011 r. przez Sąd Okręgowy w S. w sprawie I Nc (...) w stosunku do pozwanego B. W. uchylił w całości; w pkt II zasądził od pozwanego B. W. na rzecz powoda kwotę 242.552,93 zł z ustawowymi odsetkami od kwot: 300.000 zł od dnia 15 września 2008 r. do dnia 29 października 2012 r., 242.552,93 zł od dnia 30 października 2012 r. do dnia zapłaty, zastrzegając solidarną odpowiedzialność B. W. co do wysokości zasądzonej kwoty z D. S. (1) i D. S. (2), od których należność ta została zasądzona prawomocnym nakazem zapłaty w postępowaniu nakazowym wydanym w dniu 29 września 2011 r. przez Sąd Okręgowy w S. w sprawie I Nc (...); w pkt III umorzył postępowanie w pozostałym zakresie; w pkt IV orzekł o kosztach procesu. W uzasadnieniu Sąd pierwszej instancji wskazał następujące motywy swego rozstrzygnięcia.

Na wniosek pozwanej D. S. (2) z dnia 28 sierpnia 2007 r. powód zawarł z nią umowę ubezpieczenia „(...) - Terminowe ubezpieczenie na życie” potwierdzoną polisą ubezpieczeniową nr (...). Umowa ubezpieczenia obejmowała okres od 21.09.2007 r. do dnia 20.09.2012 r. W przypadku zgonu pozwanej w tym okresie, uprawnionemu z polisy - pozwanemu D. S. (1) miała zostać wypłacone świadczenie w wysokości 300.000 zł.

W dniu (...) pozwany B. W. będący lekarzem sporządził akt zgonu pozwanej, podając jako przyczynę zgonu krwawienia śródczaszkowe oraz niewydolność krążeniowo-oddechową. Zgon D. S. (2), tak jak wystawione z tego tytułu dokumenty, były niezgodne z prawdą.

Dysponując jednak dokumentem aktu zgonu pozwany D. S. (1) w dniu 27 sierpnia 2008r. złożył wniosek do powoda o wypłatę świadczenia z tytułu zgonu jego żony przedstawiając jej akt zgonu. Powódka przyznała świadczenie z umowy ubezpieczenia i w dniu 15 września 2008 r. przelała na wskazany przez pozwanego D. S. (1) numer rachunku bankowego kwotę 300.000 złotych.

Sąd Okręgowy w S. wyrokiem z dnia 19 sierpnia 2009 r., sygn. akt II (...) uznał D. S. (1) za winnego wyłudzenia mienia znacznej wartości w kwocie 300.000 zł na szkodę powoda. Sąd stwierdził istnienie z góry powziętego przez pozwanego D. S. (1) zamiaru uzyskania bezprawnego odszkodowania z tytułu śmierci pozwanej, przedłożenie poświadczającej nieprawdę dokumentacji jej leczenia oraz fikcyjnej karty zgonu. W pkt 7 przywołanego wyroku na mocy art. (...) orzekł wobec pozwanego obowiązek naprawienia szkody w części wyrządzonej przestępstwem poprzez zapłatę na rzecz powoda kwoty 150.000 zł.

Sąd Okręgowy uznał także pozwaną D. S. (2) za winną działania polegającego na zawarciu umów ubezpieczenia w krótkich odstępach czasu ze z góry powziętym zamiarem uzyskania bezprawnego odszkodowania z tytułu własnej śmierci, nakłonieniu lekarza B. W. do sporządzenia niezgodnej z prawdą dokumentacji lekarskiej dotyczącej swojego leczenia oraz wystawienia niezgodnej z prawdą karty swojego zgonu, a także wyłudzenia wraz z pozwanym D. S. (1) mienia znacznej wartości w kwocie 300.000 zł od powoda. Również wobec niej Sąd w pkt 11 wyroku na mocy art. (...) orzekł obowiązek naprawienia szkody w części wyrządzonej przestępstwem poprzez zapłatę na rzecz powoda kwoty 150.000 zł.

Za winnego między innymi tego, że w okresie od września 2007 r. do 20 października 2008 r. będąc osobą upoważnioną do wystawiania dokumentów, działając w krótkich odstępach czasu, ze z góry powziętym zamiarem, poprzez udzielenie wskazówek co do symulowania schorzeń neurologicznych, sporządzenie niezgodnej z prawdą dokumentacji leczenia D. S. (2) oraz wystawienie dwóch niezgodnych z prawdą kart zgonu D. S. (2) z dnia (...) i z dnia (...), pomógł D. S. (1) w wyłudzeniu poświadczenia nieprawdy w postaci aktu zgonu D. S. (2) oraz pomógł D. S. (1) D. S. (2) w wyłudzeniu mienia znacznej wartości w kwocie 300.000 zł na szkodę firmy ubezpieczeniowej (...) Towarzystwo (...) S.A. Sąd Okręgowy uznał także B. W. i wymierzył mu karę łączną dwóch lat pozbawienia wolności.

Powód występując w procesie karnym w sprawie Sądu Okręgowego w S. prowadzonej pod sygnaturą II K (...) w charakterze oskarżyciela posiłkowego sformułował wniosek o sposób orzeczenia obowiązku naprawienia szkody, na który przystał Sąd, a co znalazło odzwierciedlenie w wyroku. W toku procesu karnego powód jako pokrzywdzony nie zgłosił roszczeń o naprawienie szkody wobec pozwanego B. W..

Sąd I instancji zważył, iż bezspornie w w/w orzeczeniu karnym na podstawie art. (...) ustalono, iż na D. i D. S. (2) ciąży obowiązek naprawienia szkody, przy czym każdy z nich zobowiązany jest do zapłaty 150.000 złotych na rzecz powoda. Sąd a quo podkreślił, iż orzeczenie przedmiotowego obowiązku nie zamyka drogi powoda do dochodzenia roszczenia od B. W. na drodze sądowej procesu cywilnego. Sąd ten zaznaczył, iż w sprawie nie występuje powaga rzeczy osądzonej. Powód w postępowaniu karnym wnosił o orzeczenie częściowego naprawienia szkody formułując żądanie orzeczenia zapłaty po 150.0000 złotych przez D. S. (2) i D. S. (1). W przypadku zaś orzeczenia środka karnego oraz wszczęcia późniejszego postępowania cywilnego istnieje co prawda tożsamość przedmiotów sporu, ale inna jest podstawa prawna, choć ta sama podstawa faktyczna. Ponadto Sąd Okręgowy wskazał, iż posiadanie przez powoda dwóch tytułów prawnych nie stwarza ryzyka podwójnego obciążania sprawcy odszkodowaniem, ponieważ może on wykorzystać powództwo przeciwegzekucyjne. Bezspornie jednak wniosek o orzeczenie naprawienia szkody nie dotyczył pozwanego B. W., a zatem nie zachodzi w tym zakresie tożsamość stron obu postępowań.

Ze względu na uzyskany przez powoda zwrot części środków pieniężnych z przestępstwa zabezpieczonych w postępowaniu karnym w sprawie II K (...) i ograniczenie w tym zakresie powództwa, Sąd Okręgowy orzekł jak w pkt 2 i 3 sentencji wyroku.

O kosztach procesu orzeczono na podstawie art. 98 § 1 i 3 k.p.c. w zw. z art. 108 § 1 k.p.c. w zw. z § 6 pkt 7 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28.09.2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu (Dz.U. z 2002 r., Nr 163, poz. 1349 ze zm.).

Apelację od wyroku wywiódł pozwany B. W.. Zaskarżył go w całości zarzucając obrazę prawa procesowego mającą wpływ na treść wyroku, a mianowicie:

- art. 415 § 6 k.p.k. w związku z art. 365 § 1 k.p.c. poprzez ich niezastosowanie skutkujące pominięciem wcześniejszego, prawomocnego rozstrzygnięcia o roszczeniach cywilnoprawnych powoda wobec sprawców przestępstwa zawartego wyroku Sądu Okręgowego w S. w sprawie II K (...) i zakazu ponownego dochodzenia roszczeń przez pokrzywdzonego i rozstrzygania w postępowaniu cywilnym o obowiązku naprawienia szkody w części, w jakiej zostało to zasądzone w wyroku karnym,

- art. 11 k.p.c. poprzez odmowę przyjęcia wiążącego charakteru ustaleń wyroku skazującego wydanego w sprawie karnej odnośnie wysokości szkody, do której naprawienia skazani zostali zobowiązani w tym orzeczeniu oraz orzeczenia o sposobie jej naprawienia.

Wskazując na podane podstawy apelujący wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku poprzez oddalenie powództwa, względnie o uchylenie zaskarżonego wyroku i o przekazania sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi I instancji, a nadto o obciążenie powoda kosztami postępowania i o zasądzenie od powoda na rzecz pozwanego zwrotu kosztów sądowych oraz kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

W odpowiedzi na apelację powód wniósł o jej oddalenie oraz o zasądzenie na swoją rzecz od pozwanego kosztów postępowania apelacyjnego w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja pozwanego jest niezasadna.

Spór w przedmiotowej sprawie ogniskował się wokół kwestii, czy powód może dochodzić od pozwanego B. W. odszkodowania za szkodę wyrządzoną wyłudzeniem świadczenia wypłaconego na podstawie umowy ubezpieczenia „(...) - Terminowe ubezpieczenie na życie” zawartej w dniu 28 sierpnia 2007 r. między powodem a D. S. (2) potwierdzonej polisą ubezpieczeniową nr (...). W powyższym zakresie Sąd Okręgowy zgromadził materiał dowodowy wystarczający do kategorycznego rozstrzygnięcia sprawy oraz poczynił prawidłowe ustalenia faktyczne. Ustalenia te Sąd Apelacyjny przyjmuje za własne.

W świetle powyższych ustaleń niesporne jest, iż szkoda wyrządzona została powodowi w wyniku czynu niedozwolonego stanowiącego przejaw (...), D. S. (2) oraz B. W.. Podstawę odpowiedzialności apelującego stanowi zatem przepis art. 415 k.c. w zw. z art. 441 § 1 k.c. W myśl tego ostatniego przepisu jeżeli kilka osób podnosi odpowiedzialność za szkodę wyrządzaną czynem niedozwolonym, ich odpowiedzialność jest solidarna. Jak wskazał Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 20 listopada 2002 r. wydanym w sprawie II CKN 859/00, z jedną szkodą w rozumieniu powyższego przepisu mamy do czynienia albo wtedy, gdy z natury swej jest ona niepodzielna albo wówczas – co ma miejsce w realiach niniejszej sprawy - gdy udział sprawców w jednym delikcie przesądzi o niemożności podziału wywołanych nim skutków (vide LEX nr 78881).

Przepis art. 441 § 1 k.c. znajduje zastosowanie we wszystkich przypadkach, w których kilka osób odpowiada za szkodę wyrządzona czynem niedozwolonym. Powyższy przepis ma charakter normy bezwzględnie obowiązującej. Wskazana norma nie przewiduje możliwości uchylenie solidarności, którą to możliwość pod rządem dawnego stanu prawnego przewidywał przepis art. 137 § 1 k.z. w razie wykazania, kto w jakim stopniu przyczynił się do wyrządzenia szkody.

Na etapie postępowania odwoławczego podstawa odpowiedzialności apelującego nie była kontestowana. Pozwany nie kwestionował również wysokości samej szkody. Zarzuty apelacji sprowadzały się do podważenia możliwości zasądzenia świadczenia od apelującego w sytuacji, gdy obowiązek naprawienia szkody nałożony został na D. S. (1) oraz D. S. (2) wyrokiem Sądu Okręgowego w S. z dnia 19 sierpnia 2009 r. wydanym w sprawie II K (...). Umknęło jednak uwadze apelującego, iż możliwość takiego rozstrzygnięcia wynika wprost z samej istoty jego solidarnej odpowiedzialności za dług.

Traktując o wielości osób zobowiązanych art. 366 k.c. stanowi, że w takiej sytuacji wierzyciel może żądać całości lub części świadczenia od wszystkich dłużników łącznie, od kilku z nich lub od każdego z osobna, a zaspokojenie wierzyciela przez któregokolwiek z dłużników zwalnia pozostałych. Aż do zupełnego zaspokojenia wierzyciela wszyscy dłużnicy solidarni pozostają zobowiązani w sposób powyżej przytoczony.

Solidarność dłużników ma na celu ochronę interesów wierzyciela przez umocnienie jego pozycji w stosunku obligacyjnym. Wierzycielowi przysługuje swoboda wyboru, który z dłużników ma spełnić świadczenie. Uprawnienie wierzyciela do wyboru dłużnika, od którego może żądać spełnienia świadczenia nie podlega żadnemu ograniczeniu i nie może być skutecznie zakwestionowany przez żadnego z dłużników. Podkreślić przy tym należy, iż raz dokonany przez wierzyciela wybór dłużnika może być w każdej chwili zmieniony. Możliwość taka wynika z konstrukcji solidarności biernej. Dokonanie przez wierzyciela wyboru dłużnika (dłużników) mającego spełnić świadczenie nie stanowi więc wykonania uprawnienia kształtującego, nie wypływa bowiem na zmianę istniejącego stosunku prawnego (tak jak ma to miejsce np. w przypadku wyboru świadczenia przemiennego na gruncie art. 365 k.c.). Dochodzi tu jedynie do aktualizacji obowiązku świadczenia przez wybranego dłużnika. W większości przypadków, zwłaszcza wówczas, gdy przedmiotem świadczenia jest suma pieniężna, w interesie wierzyciela – co oczywiste – leży, aby żądanie spełnienia całości świadczenia zostało skierowane łącznie do wszystkich dłużników solidarnych, przy czym nie musi to nastąpić jednocześnie.

W świetle powyższych rozważań w realiach niniejszej sprawy nie może budzić wątpliwości uprawnienie powoda do żądania zasądzenia odszkodowania również od pozwanego B. W. przy zastrzeżeniu jego solidarnej odpowiedzialności za dług. Z uwagi na uzyskany przez powoda zwrot części środków pieniężnych z przestępstwa zabezpieczonych w postępowaniu karnym w sprawie II K (...) Sąd Okręgowy zasadnie ograniczył przy tym odpowiedzialności apelującego do kwoty 242.552,93 zł. Nie sposób podzielić stanowiska pozwanego, iż w sprawie występuje – w stosunku do niego – powaga rzeczy osądzonej, skoro bezspornie przywołanym wyżej wyrokiem Sądu Okręgowego w S. z dnia 19 sierpnia 2009 r., sygn. akt II K (...) nie orzekano względem niego obowiązku naprawienia szkody. W stosunku do apelującego powód nie dysponował zatem żadnym innym tytułem egzekucyjnym. Trafnie zatem zaskarżonym orzeczeniem Sąd I instancji, mając na uwadze charakter odpowiedzialności pozwanego zobowiązał go do naprawienia szkody wyrządzonej powodowi.

Zamierzonego skutku nie mogły odnieść podniesione przez apelującego zarzuty.

Nie sposób podzielić stanowiska pozwanego, iż Sąd a quo naruszył dyspozycję art. 11 k.p.c. Powyższy przepis reguluje wyłącznie kwestię prejudycjalności, czyli mocy wiążącej prawomocnych wyroków karnych skazujących, stanowiącej odstępstwo od zasady bezpośredniości oraz swobodnej oceny dowodów. Z art. 11 k.p.c. wynika, że sąd cywilny związany jest ustaleniami prawomocnego skazującego wyroku karnego co do popełnienia przestępstwa. Istota związania sądu cywilnego skazującym wyrokiem karnym wyraża się w tym, że w skład podstawy faktycznej rozstrzygnięcia sądu cywilnego wchodzi czyn opisany w sentencji karnego wyroku skazującego. Sąd cywilny związany jest przy tym tylko ustaleniami dotyczącymi popełnienia przestępstwa - a więc okolicznościami składającymi się na jego stan faktyczny, czyli osobą sprawcy, przedmiotem przestępstwa oraz czynem przypisanym oskarżonemu - które znajdują się w sentencji wyroku (wyrok SN z dnia 14 kwietnia 1977 r., IV PR 63/77, LEX nr 7928). Apelujący w żaden sposób nie wykazał, aby Sąd Okręgowy czyniąc ustalenia faktyczne w niniejszej sprawie naruszył powyższą regulację. Wręcz przeciwnie w podstawie faktycznej Sądu I instancji prawidłowo przyjęto ustalenia dotyczące popełnienia przestępstwa na szkodę powoda wynikające z wyroku Sądu Okręgowego w S. z dnia 19 sierpnia 2009 r., sygn. akt II K (...). Co oczywiste bez znaczenia dla odpowiedzialności pozwanego jest fakt, iż powyższym wyrokiem karnym nałożono obowiązek naprawienia szkody na D. S. (1) oraz D. S. (2), skoro jego odpowiedzialność ma charakter solidarny.

Z analogicznych przyczyn chybiony okazał się również zarzut obrazy art. 415 § 6 k.p.k. Powyższy przepis zawiera normę odsyłającą na drogę postępowania cywilnego w sytuacji, gdy roszczenia cywilne dochodzone w procesie karnym nie pokrywają szkody lub nie stanowią pełnego zadośćuczynienia. Powyższy przepis nie miał w niniejszej sprawie zastosowania. Jak już bowiem wyżej wskazano fakt nałożenia obowiązku naprawienia szkody na część dłużników nie wyłącza uprawienia powoda do domagania się zasądzenia tego świadczenia również od pozwanego jako dłużnika solidarnego.

W tym stanie rzeczy, na podstawie art. 385 k.p.c., Sąd Apelacyjny orzekł jak w punkcie pierwszym sentencji.

O kosztach postępowania apelacyjnego orzeczono na podstawie art. 98 § 1 k.p.c. w zw. z art. 99 k.p.c. w zw. z art. 108 § 1 k.p.c., a także § 2 ust. 1 i 2 oraz § 12 ust. 1 pkt 2 w zw. z § 6 pkt 6 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu (Dz. U. 2003, Nr 163, poz. 1349).