Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 20 listopada 2012 r.

Sąd Apelacyjny w Warszawie VI Wydział Cywilny w składzie:

Przewodniczący – Sędzia SA– Krzysztof Tucharz

Sędzia SA – Małgorzata Kuracka

Sędzia SA – Anna Orłowska (spr.)

Protokolant– sekr. sąd. Beata Pelikańska

po rozpoznaniu w dniu 6 listopada 2012 r. w Warszawie

na rozprawie

sprawy z powództwa Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów

przeciwko Bankowi (...) S.A. z siedzibą w W.

o uznanie postanowień wzorca umowy za niedozwolone

na skutek apelacji pozwanego

od wyroku Sądu Okręgowego w Warszawie – Sądu Ochrony Konkurencji i Konsumentów

z dnia 2 marca 2012 roku

sygn. akt XVII AmC 3682/10

I.  oddala apelację;

II.  zasądza od pozwanego Banku (...) S.A. z siedzibą w W. na rzecz powoda Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów kwotę 270 (dwieście siedemdziesiąt) złotych tytułem zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego.

Sygn. akt VI ACa 633/12

UZASADNIENIE

Wyrokiem z dnia 2 marca 2012 roku Sąd Okręgowy w Warszawie - Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów uwzględnił w całości powództwo Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów i uznał za niedozwolone i zakazał pozwanemu Bankowi (...) S.A. z siedzibą w W. wykorzystywania w umowach z konsumentami postanowienia wzorca umowy o treści:

1) „Bankowi przysługuje prawo do wypowiedzenia Umowy (...) w przypadkach określonych w bezwzględnie obowiązujących przepisach prawa, w szczególności w razie a) (...); b) naruszenia przez Klienta istotnych postanowień umowy (...).";

2) „W przypadku wypowiedzenia Umowy Klient nie może zwiększać swojego Zadłużenia wobec Banku z tytułu Umowy, niezwłocznie zwraca Kartę Główną wraz z Kartami Dodatkowymi lub niszczy w sposób uniemożliwiający dalsze ich używanie (...).".

W dalszych punktach wyroku Sąd Okręgowy rozstrzygnął o obowiązku poniesienia kosztów postępowania w sprawie oraz zarządził publikację prawomocnego wyroku w Monitorze Sądowym i Gospodarczym.

Powyższe rozstrzygnięcie zapadło w oparciu o stan faktyczny, ustalony w sposób następujący:

Pozwany Bank (...) S.A. z siedzibą w W. jest bankiem w rozumieniu przepisów Ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. Prawo bankowe (Dz. U. z 2002 r. Nr 72, poz. 655 ze zm.) i prowadzi działalność bankową określoną w w/w ustawie.

W stosunkach z konsumentami pozwany posługuje się wzorcami umownymi o nazwie „Umowa o Kartę Kredytową (...)" i „Regulamin Kart Kredytowych (...) w Warszawie S.A."

§ 15 ust. 2 „Umowy o Kartę Kredytową (...)" zawiera zakwestionowane przez powoda postanowienie o następującej treści: „Bankowi przysługuje prawo do wypowiedzenia Umowy (...) w przypadkach określonych w bezwzględnie obowiązujących przepisach prawa, w szczególności w razie: a) (...) b) naruszenia przez Klienta istotnych postanowień umowy (...)".

§ 20 ust. 4 „Regulaminu Kart Kredytowych (...) w Warszawie S.A." zawiera zakwestionowane przez powoda postanowienie o treści: „W przypadku wypowiedzenia Umowy Klient nie może zwiększać swojego Zadłużenia wobec Banku z tytułu Umowy, niezwłocznie zwraca Kartę Główną wraz z Kartami Dodatkowymi lub niszczy w sposób uniemożliwiający dalsze ich używanie (...)".

W oparciu o powyższe okoliczności Sąd Okręgowy zważył, iż pierwszą kwestią wymagającą rozważenia było zbadanie, czy argument podniesiony przez stronę pozwaną o zgodności zaskarżonych klauzul z dyrektywą 2007/64/WE Parlamentu Europejskiego i Rady Unii Europejskiej z dnia 13 listopada 2007 r. (w sprawie usług płatniczych w ramach rynku wewnętrznego zmieniająca dyrektywy 97/7/WE, 2002/65/WE, 2005/60/WE i 2006/48/WE i uchylająca dyrektywę 97/5/WE), oraz z dyrektywą Parlamentu Europejskiego i Rady 2008/48/WE z dnia 23 kwietnia 2008 r. w sprawie umów o kredyt konsumencki oraz uchylającą dyrektywę Rady 87/102/EWG - jest zasadny. Jednocześnie należało ocenić, czy zaskarżone klauzule w świetle odpowiednich przepisów wymienionych dyrektyw - oraz będących wynikiem ich implementacji przepisów prawa polskiego - nie są nieważne z mocy prawa (art. 58 k.c.) jako sprzeczne z tymi regulacjami.

Odnośnie pierwszej z kwestionowanych klauzul umownych zawartej w § 15 ust. 2 „Umowy o Kartę Kredytową (...)" Sąd I instancji wskazał, iż przepis art. 45 ust. 3 dyrektywy 2007/64/WE Parlamentu Europejskiego i Rady Unii Europejskiej z dnia 13 listopada 2007 r. w sprawie usług płatniczych w ramach rynku wewnętrznego zmieniająca dyrektywy 97/7/WE, 2002/65/WE, 2005/60/WE i 2006/48/WE i uchylająca dyrektywę 97/5/WE, jak również będąca wynikiem implementacji tej dyrektywy - ustawa z 19 sierpnia 2011 r. o usługach płatniczych w jej art. 35 ust. 2, stanowią, że możliwość wypowiedzenia przez dostawcę usług umowy z okresem wypowiedzenia wynoszącym co najmniej 2 miesiące, bez konieczności istnienia przyczyn wypowiedzenia, zarezerwowana jest tylko dla umów zawartych na czas nieokreślony. Tymczasem wzorzec umowy „Umowa o Kartę Kredytową (...)", w którym zawarta jest pierwsza z zaskarżonych klauzul, w § 2 ust. 1 stanowi, że umowa zawarta jest na okres 12 miesięcy. Wprawdzie w dalszej części cytowanego paragrafu stwierdza się, że umowa automatycznie ulega przedłużeniu na kolejne okresy 12 miesięcy w przypadku, gdy klient banku nie złoży określonego oświadczenia - lecz w orzecznictwie Sądu Ochrony Konkurencji i Konsumentów podobne zastrzeżenie uznane zostało za niedozwolone postanowienie umowne w rozumieniu art. 385 ¹ § 1 k.c. Oznacza to, że zastrzeżenie to nie wywołuje skutku prawnego (wobec konsumenta). Dlatego wskazane zastrzeżenie nie powoduje w konsekwencji, że w rzeczywistości omawiana umowa (wzorzec) dotyczy stosunku prawnego na czas nieokreślony. Jest to więc umowa zawarta na czas określony i z tego względu wskazane przez pozwanego przepisy nie mają zastosowania.

Podobnie, przytoczone przez pozwaną przepisy art. 13 ust. 1 dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2008/48/WE z dnia 23 kwietnia 2008 r. w sprawie umów o kredyt konsumencki oraz będący skutkiem jej implementacji art. 42 ust. 2 ustawy z dnia 12 maja 2011 r. o kredycie konsumenckim (Dz. U. Nr 126, poz. 715 ze zm.), dotyczą umowy o kredyt odnawialny, nie mogą więc być wprost zastosowane do wzorca „Umowa o Kartę Kredytową (...)", którego przedmiotem regulacji jest wydanie klientowi instrumentu płatniczego (karty) uprawniającej do dokonywania transakcji w ramach limitu kredytu. Kredyt odnawialny jest nieodłącznie związany z rachunkiem oszczędnościowo- rozliczeniowym i jest traktowany przez banki jako usługa dodatkowa wchodząca w skład standardowego pakietu usług oferowanych każdemu posiadaczowi ROR- u. Natomiast umowa o kartę kredytową - jaką jest umowa o Kartę Kredytową (...) (wzorzec w sprawie) - nie musi zawsze dotyczyć korzystania z kredytu odnawialnego. Dlatego i z tego powodu przytoczone przez pełnomocnika pozwanego przepisy dyrektywy (art. 13 ust. 1) oraz ustawy o kredycie konsumenckim (art. 42 ust. 2 ustawy) nie mogą stanowić kryterium oceny klauzuli z § 15 ust. 2 umowy o Kartę Kredytową (...).

Sąd Okręgowy zauważył dalej, że wprawdzie pełnomocnik pozwanego podaje wspomniane wyżej przepisy prawa jako argument na rzecz tezy, że pozwany Bank poszedł dalej niż omawiane normy prawne, tj. ograniczył swoje prawo do wypowiedzenia (co jest korzystne dla konsumenta) w stosunku do znacznie swobodniejszego prawa wynikającego z przytoczonych regulacji. Argumenty te, wobec stwierdzenia, iż nie są to przepisy mające zastosowanie w sprawie, są zdaniem Sądu I instancji nieaktualne, jednocześnie jednak istotne znaczenie - z innego powodu - zachowuje konkluzja Sądu, iż wskazane przez pozwanego akty prawne nie mają zastosowania.

Jest to bowiem istotne o tyle, że gdyby powyższe regulacje miały zastosowanie, to jako przepisy bezwzględnie obowiązujące obligowałyby Sąd do przeprowadzenia oceny, czy zaskarżona klauzula nie jest z nimi sprzeczna (art. 58 k.c.), gdyż w razie stwierdzenia takiej sprzeczności, powództwo musiałoby być oddalone. Sąd nie może bowiem oceniać klauzuli w świetle jej zgodności bądź nie z dobrymi obyczajami (art. 385 k.c.), jeżeli klauzula ta z mocy prawa jest nieważna. Będąc nieważną, nie może kształtować praw i obowiązków (art. 385 ¹ k.c.), dlatego ocena jej w świetle art. 385 ¹ k.c. jest już wtedy zbędna.

Możliwość sprzeczności zaskarżonej klauzuli z wymienionymi przepisami należało rozważyć z tego względu, że regulacje te zastrzegają minimalny dwumiesięczny termin wypowiedzenia umowy przez dostawcę usług płatniczych/kredytodawcę. Natomiast klauzula zawarta w § 15 ust. 2 wzorca przewiduje jedynie 30-dniowy okres wypowiedzenia, co jest mniej korzystne dla klienta Banku i niezgodne z przepisami powołanych dyrektyw i ustaw. W razie stwierdzenia, iż przepisy te mają zastosowanie do niniejszej sprawy, zaskarżona klauzula - jako sprzeczna z nimi - byłaby nieważna.

Stwierdzenie, dokonane przez Sąd Okręgowy wyżej, iż przedmiotowa klauzula nie jest sprzeczna z bezwzględnie obowiązującymi przepisami dyrektywy i ustawy (gdyż przepisy te nie mają do konkretnego wzorca zastosowania), i tym samym - że nie zachodzi jej nieważność - powoduje, że można przejść do jej oceny w świetle art. 385 ¹ § 1 k.c., to jest do zbadania, czy kształtuje ona prawa i obowiązki konsumenta w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy.

Za spełnione uznał Sąd Okręgowy przesłanki braku indywidualnych uzgodnień postanowienia- konsumenci nie mieli bowiem wpływu na jego treść oraz okoliczność, że nie dotyczą one głównych świadczeń stron (nie dotyczą essentialia negotii umowy).

Sprzeczność z dobrymi obyczajami przejawia się w działaniach, które zmierzają do dezinformacji lub wywołania błędnego mniemania konsumenta, wykorzystania jego niewiedzy lub naiwności, ukształtowania stosunku zobowiązaniowego niezgodnie z zasadą równorzędności stron.

Rażące naruszenie interesów konsumenta zachodzi wówczas, gdy w sposób znaczący zostaną naruszone jego interesy ekonomiczne, ale również zostanie spowodowany jego dyskomfort, wynikający z naruszenia jego prywatności, doznania zawodu, niedogodności organizacyjnych, straty czasu, wprowadzenia w błąd itp., czyli dojdzie do istotnej i nieusprawiedliwionej dysproporcji praw i obowiązków na niekorzyść konsumenta.

W przypadku przedmiotowej klauzuli, Sąd I instancji uznał, że użycie w niej określenia „w szczególności" powoduje, że katalog przypadków dających bankowi prawo do wypowiedzenia umowy nie jest zamknięty, co daje przedsiębiorcy prawo do dokonywania wiążącej interpretacji umowy. Odesłanie do bezwzględnie obowiązujących przepisów prawa nie zmienia tej sytuacji, gdyż ocena czy w danym przypadku zachodzi nieważność bezwzględna wymaga uwzględnienia wszystkich aktów prawnych składających się na system źródeł prawa powszechnie obowiązującego, tj. Konstytucji, ustaw, ratyfikowanych umów międzynarodowych, rozporządzeń wydawanych przez organy wskazane w Konstytucji na podstawie upoważnienia zawartego w ustawie i w celu jej wykonania, aktów prawa miejscowego oraz niektórych aktów prawa unijnego (szczególnie rozporządzeń). Niekiedy sankcja nieważności wynika wprost z ustawy, ale zdarza się, że określony zakaz lub nakaz może wynikać np. z interpretacji określonego zespołu przepisów. Niekiedy sprzeczność czynności prawnej z ustawą występuje wtedy, gdy czynność prawna nie zawiera treści nakazanych przez normę prawną. Ponadto ocena sprzeczności winna być dokonana wg. stanu prawnego obowiązującego w chwili dokonania czynności prawnej. Wymienione okoliczności powodują, że nie można mówić o zamkniętym i jednoznacznym katalogu przypadków określonych w bezwzględnie obowiązujących przepisach prawa. Treść klauzuli, z tego więc względu, jest niejednoznaczna i zbyt ogólna.

Zdaniem Sądu I instancji klauzula ta budzi również zastrzeżenia ze względu na odwołanie się do „naruszenia przez Klienta istotnych postanowień umowy". Nawet jeśli przyjąć stanowisko pozwanego, że uzależnienie możliwości wypowiedzenia umowy przez Bank od „naruszenia postanowień umowy" przez konsumenta jest zgodne z treścią art. 75 ust. 2 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. - Prawo bankowe („niedotrzymanie warunków udzielenia kredytu"), to zastrzeżenia budzi zawężenie przez twórcę wzorca owej przesłanki wypowiedzenia przez użycie słowa „istotnych" w odniesieniu do naruszanych postanowień umowy. Takie zawężenie, które normalnie wydawałoby się korzystne dla konsumenta, wprowadza nieostry termin jako przesłankę wypowiedzenia umowy przez Bank i tym samym powoduje dezorientację konsumenta co do tego, które z dokonanych przez niego ewentualnie naruszeń upoważnią Bank do rozwiązania umowy, a które już nie. Poprzez takie sformułowanie treści klauzuli, przedsiębiorca doprowadził do zachwiania równowagi stosunku zobowiązaniowego na niekorzyść konsumenta. Przyznał sobie prawo do dokonywania wiążącej interpretacji umowy, co jest sprzeczne z dobrymi obyczajami i rażąco narusza interesy konsumenta.

Analiza drugiej z zaskarżonych klauzul o treści: „W przypadku wypowiedzenia Umowy Klient nie może zwiększać swojego Zadłużenia wobec Banku z tytułu Umowy, niezwłocznie zwraca Kartę Główną wraz z Kartami Dodatkowymi lub niszczy w sposób uniemożliwiający dalsze ich używanie (...).", pod względem jej zgodności z przepisami dyrektyw oraz przepisami polskich ustaw - ustawy o usługach płatniczych i ustawy o kredycie konsumenckim - wskazuje, że nie można stwierdzić niezgodności tej klauzuli z wymienionymi przepisami. Przepisy te bowiem nie dotyczą wprost materii uregulowanej przez zaskarżoną klauzulę. Postanowienie umowne zaskarżone przez powoda stanowi o nakazie skierowanym do konsumenta (klienta Banku), by w przypadku wypowiedzenia umowy nie zwiększał swojego zadłużenia, niezwłocznie zwrócił kartę główną z kartami dodatkowymi, lub je zniszczył. Tymczasem przepisy dyrektywy 2007/64/WE Parlamentu Europejskiego i Rady Unii Europejskiej z dnia 13 listopada 2007 r. w sprawie usług płatniczych w ramach rynku wewnętrznego, jak również odpowiednie implementowane przepisy art. 41 ust. 2-4 ustawy o usługach płatniczych, stanowią o blokowaniu instrumentu płatniczego przez dostawcę usług płatniczych. Zgodnie z art. 55 dyrektywy 2007/64/WE zatytułowanym „Limity wykorzystania instrumentu płatniczego", „jeżeli zostało to uzgodnione w umowie ramowej, dostawca usług płatniczych może zastrzec sobie prawo blokowania instrumentu płatniczego z obiektywnie uzasadnionych względów związanych z bezpieczeństwem instrumentu płatniczego, w związku z podejrzeniem nieuprawnionego użycia instrumentu płatniczego lub jego użycia w nieuczciwych zamiarach lub w przypadku instrumentu płatniczego z linią kredytową, z powodu znacznego zwiększenia ryzyka, że płatnik może nie być w stanie spłacić zaciągniętych zobowiązań" (ust. 2). Podobnie kwestia jest uregulowana w art. 41 ustawy o usługach płatniczych. Jest to więc inny sposób pozbawienia klienta Banku prawa korzystania z karty, niż ten uregulowany w zaskarżonym postanowieniu. W przytoczonych przepisach chodzi o blokowanie instrumentu mocą jednostronnej decyzji Banku, przez techniczne uniemożliwienie korzystania z tego instrumentu; zaskarżona klauzula zakazuje klientowi korzystania z instrumentu, lecz nie przewiduje blokowania tego instrumentu. Są to więc inne stany faktyczne, dlatego ocena, czy analizowana klauzula sprzeczna jest z powołanymi przepisami, nie wchodzi w rachubę, gdyż sprzeczność taka nie zachodzi z powodu odmiennie sformułowanych hipotez tych norm. Natomiast powołany przez pozwanego art. 13 ust. 2 dyrektywy 2008/48/WE z dnia 23 kwietnia 2008 r. w sprawie umów o kredyt konsumencki, zgodnie z którym „jeśli umowa o kredyt tak stanowi, kredytodawca może z obiektywnie uzasadnionych przyczyn wypowiedzieć konsumentowi prawo do dokonywania wypłat na podstawie umowy o kredyt odnawialny. Kredytodawca informuje konsumenta o takim wypowiedzeniu i o jego przyczynach w formie papierowej lub na innym trwałym nośniku, jeżeli istnieje taka możliwość, zanim stanie się ono skuteczne, a najpóźniej natychmiast po tym fakcie, chyba że udzielenie takiej informacji jest zabronione na mocy innych przepisów wspólnotowych lub sprzeczne z celami porządku publicznego lub bezpieczeństwa publicznego" - nie może mieć tu zastosowania, po pierwsze ze względu na wskazaną wcześniej rozbieżność między zakresami pojęć „umowa o korzystanie z karty" a „umowa o kredyt odnawialny", następnie - ze względu na to, że czym innym jest prawo kredytodawcy do wypowiedzenia konsumentowi prawa do dokonywania wypłat, a czym innym zastrzeżony w umowie (we wzorcu) zakaz dokonywania wypłat, który zaczyna obowiązywać automatycznie w chwili wypowiedzenia umowy przez Bank bądź przez klienta. Odmienny zakres hipotez tych uregulowań powoduje, że także zbędna jest ocena zgodności bądź niezgodności drugiej klauzuli z przytoczonym przepisem dyrektywy.

Oceniwszy, że powództwo nie może ulec oddaleniu na tej podstawie, że zaskarżone klauzule są nieważne z mocy prawa (58 k.c.) - gdyż z powodu niestwierdzenia tożsamości regulowanych stanów faktycznych nieważność taka nie zachodzi - Sąd Okręgowy dokonał oceny przedmiotowych postanowień w świetle art. 385 ¹ § 1 k.c. W niniejszym przypadku postanowienie nie było indywidualnie negocjowane, nie dotyczy również głównych świadczeń stron. Zdaniem Sądu I instancji postanowienie to jest sformułowane zbyt ogólnie i powoduje zakaz korzystania przez klienta z karty w każdym wypadku wypowiedzenia umowy, niezależnie od przyczyn z jakich do wypowiedzenia doszło. Obejmuje również sytuację, gdy do wypowiedzenia doszło w winy banku, gdyż brak jest rozróżnienia z uwagi na to kto wypowiedzenia dokonał. Wypowiedzenie nie powoduje natychmiastowego rozwiązania umowy, obowiązuje ona jeszcze przez określony okres czasu, kiedy strony są obowiązane do świadczenia tego, do czego zobowiązały się w umowie. Przedmiotowe postanowienie powoduje, że konsument jest obowiązany nadal spełniać swoje zobowiązanie, zaś bank już nie. Jest to naruszenie zasady ekwiwalentności świadczeń, prowadzące do pokrzywdzenia konsumenta, co jest sprzeczne z dobrymi obyczajami i rażąco narusza interesy konsumenta. Są to interesy o charakterze ekonomicznym, ale także spowodowanie trudności organizacyjnych, rozczarowania, w sytuacji, gdy konsument przekonany, że może jeszcze korzystać z karty (gdyż umowa obowiązuje) będzie musiał się od tego powstrzymać, zwrócić kartę lub ją zniszczyć.

Na marginesie Sąd Okręgowy zaznaczył, iż nie odniósł się w uzasadnieniu do przytoczonych przez powoda, jak i następnie przez pozwanego, przepisów ustawy z dnia 12 września 2002 r. o elektronicznych instrumentach płatniczych, gdyż z dniem 24 października 2011 r. przepisy te przestały obowiązywać, uchylone przez ustawę z dnia 19 sierpnia 2011 r. o usługach płatniczych.

Apelację od wyroku złożył pozwany, zaskarżając orzeczenie w całości zarzucając rozstrzygnięciu:

1. naruszenie prawa materialnego art. 385 ¹ § 1 k.c. w zw. z art. 385 ² k.c., a także art. 385 ³ pkt 8) i 9) k.c. poprzez ich błędną wykładnię i przejęcie, że postanowienie § 15 ust. 2 Umowy o Kartę Kredytową (...) stanowi klauzulę abuzywną, poprzez niezastosowanie przepisu art. 42 ustawy z dnia 12 maja 2011 r. o kredycie konsumenckim (Dz. U. Nr 126, poz. 715) - dalej u.k.k. w związku z art. 13 ust. 1 Dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2008/48/WE z dnia 23 kwietnia 2008 r. w sprawie umów o kredyt konsumencki oraz uchylający dyrektywę Rady 87/102/EWG - dalej Dyrektywa 2008/48/EW, który pozwala stronom umowy o kredyt konsumencki odnawialny wypowiedzieć umowę w każdym czasie, bez wskazania przyczyn wypowiedzenia;

2. naruszenie prawa materialnego art. 385 ¹ § 1 k.c. w zw. z art. 385 ² k.c. a także art. 385 ³ pkt 8) i 9) k.c. poprzez ich błędną wykładnię i przyjęcie, że postanowienie § 20 ust. 4 Regulaminu Kart Kredytowych (...) w Warszawie S.A. stanowi klauzulę abuzywną, poprzez przyjęcie błędnych założeń do ustalenia podstawy prawnej i nieznalezienie zastosowania w ocenie Sądu dla przepisu Dyrektywy 2008/48/WE motyw (33) polegającego na uzyskaniu przez Bank uprawnienia do wypowiedzenia prawa konsumenta do dalszego zadłużania się w wyniku dokonywania wypłat z karty kredytowej;

3. naruszenie prawa procesowego art. 231 k.p.c. poprzez zaniechanie wszechstronnego rozważenia faktów, z których można wyprowadzić fakty mające istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy i dokonanie ustaleń chybionych, polegających na przyjęciu, że kredyt udzielony w karcie kredytowej przez Bank na podstawie badanych wzorców umownych nie posiada charakteru kredytu odnawialnego i w związku z tym błędnej konkluzji o braku zastosowania przepisów odnoszących się do tego rodzaju kredytu, podczas gdy prawidłowe zastosowanie tego przepisu powinno prowadzić do wniosku, że w świetle postanowień Umowy o Kartę Kredytową (...) § 2 ust. 1 oraz Regulaminu Kart Kredytowych (...) w Warszawie S.A. § 8 ust. 1 i 2 oraz wykładni przepisów prawa kredyt w karcie kredytowej udzielany przez Bank mieści się w pojęciu kredytu odnawialnego i wskazane przez pozwanego przepisy mają zastosowanie;

4. naruszenie prawa procesowego art. 233 § 1 i 2 k.p.c. i art. 328 § 2 k.p.c. poprzez przekroczenie granic swobodnej oceny dowodów przeprowadzonych w sprawie, dokonanej wybiórczo, wbrew zasadom logiki i doświadczenia życiowego, polegającej na zupełnym pominięciu dla oceny związanej z zastosowaniem przepisów Dyrektywy 2008/48/WE oraz u.k.k. faktu, iż kredyt w karcie kredytowej jest kredytem odnawialnym, a w konsekwencji błędnym przyjęciu, zarówno na etapie subsumcji, jak i wyrokowania, że zakwestionowane przez powoda klauzule nie mają umocowania w obowiązującym porządku prawnym.

W oparciu o powyższe zarzuty skarżący wnosił o zmianę zaskarżonego wyroku poprzez oddalenie powództwa w całości oraz zasądzenie od powoda na rzecz pozwanego kosztów postępowania za obie instancje według norm przepisanych.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja jako niezasadna podlegała oddaleniu.

Odnosząc się w pierwszej kolejności do zakreślenia ram przepisów prawa znajdujących zastosowane w analizowanej sprawie, w kwestii wypowiadania umowy o kartę kredytową przez kredytodawcę, stwierdzić należało, że prawidłowo wskazał Sąd Okręgowy, co nie zostało również zakwestionowane przez pozwanego w apelacji, iż unormowania dyrektywy 2007/64/WE Parlamentu Europejskiego i Rady Unii Europejskiej z dnia 13 listopada 2007 r. w sprawie usług płatniczych w ramach rynku wewnętrznego zmieniającej dyrektywy 97/7/WE, 2002/65/WE, 2005/60/WE i 2006/48/WE i uchylającej dyrektywę 97/5/WE, jak również będąca wynikiem implementacji tej dyrektywy - ustawa z 19 sierpnia 2011 r. o usługach płatniczych znajdują zastosowanie jedynie w sytuacji, w której dotyczą one umów zawieranych na czas nieokreślony. Tymczasem wzorzec umowy „Umowa o Kartę Kredytową (...)", w którym zawarta jest pierwsza z zaskarżonych klauzul, dotyczy umów zawieranych na czas oznaczony.

Analizując możliwość zastosowania w sprawie art. 13 ust. 1 dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2008/48/WE z dnia 23 kwietnia 2008 r. w sprawie umów o kredyt konsumencki (dalej: „dyrektywa 2008/48/WE”) oraz będący skutkiem jej implementacji art. 42 ust. 2 i 43 ust. 1 ustawy z dnia 12 maja 2011 r. o kredycie konsumenckim (Dz. U. Nr 126, poz. 715 ze zm. – dalej: u.k.k.) Sąd I instancji doszedł do przekonania, iż kredyt odnawialny jest nieodłącznie związany z rachunkiem oszczędnościowo - rozliczeniowym i jest traktowany przez banki jako usługa dodatkowa wchodząca w skład standardowego pakietu usług oferowanych każdemu posiadaczowi ROR- u. Natomiast umowa o kartę kredytową - jaką jest umowa o Kartę Kredytową (...) (wzorzec w sprawie) - nie musi zawsze dotyczyć korzystania z kredytu odnawialnego. Skarżący w apelacji twierdził natomiast, iż niewątpliwie umowa o kartę kredytową jest kredytem odnawialnym w rozumieniu w/w przepisów.

W tym miejscu zasygnalizować należy, iż posłużenie się przez polskiego ustawodawcę, w tłumaczeniu na język polski treści dyrektywy 2008/48/WE, a w konsekwencji także w treści art. 42 ust. 2 u.k.k., pojęciem „kredyt odnawialny” spotkało się z krytyką w doktrynie. Autorzy wskazują, iż w rzeczywistości jedyna interpretacja art. 13 dyrektywy 2008/48/WE, która pozwala na nadanie mu brzmienia jednolitego we wszystkich wersjach językowych i zgodnego z celem regulacji, polega na przyjęciu, że w tym przepisie chodzi o umowę o kredyt zawartą „na czas nieoznaczony” (por. „Niektóre uprawnienia konsumenta w nowej dyrektywie o kredycie konsumenckim” Marcin Kłoda, Europejski Przegląd Sądowy 2009, nr 11, s.22 oraz „Uprawnienia konsumenta w czasie trwania stosunku kredytowego na gruncie ustawy o kredycie konsumenckim” Dominika Rogoń, Monitor Prawa Bankowego 2011, nr 12, str. 27).

Przyjęcie powyższej koncepcji skutkować musiałoby uznaniem, iż także i wyżej wskazane normy prawne nie znajdą zastosowania w realiach analizowanej sprawy w sytuacji, w której kwestionowany wzorzec umowny dotyczy umów zawieranych na czas oznaczony.

Rozstrzyganie powyższych wątpliwości nie było jednakże konieczne w sytuacji, w której w ocenie Sądu Apelacyjnego, nawet przyjęcie, iż w istocie chodzi tu o kredyt odnawialny, a w konsekwencji również, że przepisy dotyczące kredytu odnawialnego znajdą zastosowanie także do analizowanej umowy o kartę kredytową, kwestionowane postanowienia zawarte we wzorcu umownym nadal mają charakter abuzywny.

Odnosząc się w pierwszej kolejności do klauzuli zawartej w § 15 ust. 2 „Umowy o Kartę Kredytową (...)" o treści: „Bankowi przysługuje prawo do wypowiedzenia Umowy (...) w przypadkach określonych w bezwzględnie obowiązujących przepisach prawa, w szczególności w razie: a) (...) b) naruszenia przez Klienta istotnych postanowień umowy (...)" stwierdzić należało, że art. 13 ust. 1 dyrektywy 2008/48/WE nie określa dalszych warunków po spełnieniu których możliwe jest wypowiedzenie umowy o kredyt konsumencki przez kredytodawcę, poza podstawowym, tj. uwzględnienia w umowie prawa do wypowiedzenia umowy („jeśli umowa o kredyt tak stanowi”). Dokonując implementacji w/w dyrektywy na grunt prawa polskiego, ustawodawca w art. 43 ust. 1 u.k.k. wprowadził jednakże dodatkową przesłankę uzależniającą możliwość wypowiedzenia takiej umowy, tj. „w przypadku niedotrzymania przez konsumenta zobowiązań dotyczących warunków udzielenia tego kredytu określonych w umowie oraz negatywnej oceny ryzyka kredytowego konsumenta”.

Skarżący twierdzi, że wprowadzenie przez niego do wzorca umownego stwierdzenia, iż „Bankowi przysługuje prawo do wypowiedzenia Umowy (...) w przypadkach określonych w bezwzględnie obowiązujących przepisach prawa, w szczególności w razie a) (...); b) naruszenia przez Klienta istotnych postanowień umowy (...)" stanowi jedynie doprecyzowanie, i to na korzyść konsumenta, okoliczności stanowiących podstawę do wypowiedzenia umowy w oparciu o art. 43 ust. 1 u.k.k.

Zdaniem Sądu Apelacyjnego, powyższego poglądu nie sposób podzielić. Po pierwsze nie jest możliwe jednoznaczne ustalenie zakresu pokrywania się stanów faktycznych mieszczących się w dyspozycji „naruszenie przez klienta istotnych postanowień umowy” oraz pojęcia „niedotrzymania przez konsumenta zobowiązań dotyczących warunków udzielenia tego kredytu”. Główną przyczyną takiego stanu rzeczy jest posłużenie się przez pozwanego pojęciem „istotne”. Z jednej strony w sytuacji, w której bank uznałby za istotne naruszenie postanowień umownych okoliczność, która nie stanowi jednocześnie niedotrzymania przez konsumenta zobowiązań dotyczących warunków udzielenia tego kredytu, mielibyśmy do czynienia z działaniem wprost sprzecznym z dyspozycją art. 43 ust. 1 u.k.k., a więc oświadczeniem woli o wypowiedzeniu umowy złożonym w warunkach nieważności (art. 58 k.c.). Komplikacje pojawiają się natomiast w sytuacji w której, jak twierdzi pozwany, ograniczył kwestionowaną klauzulą umowną zakres stanów faktycznych, do których znajduje ona zastosowanie, w stosunku do stanów faktycznych objętych dyspozycją art. 43 ust. 1 u.k.k. Tym samym wprowadził do umowy możliwość wystąpienia takiej sytuacji, która z jednej strony stanowiłaby o niedotrzymaniu przez konsumenta zobowiązań dotyczących warunków udzielenia kredytu, a jednocześnie nie byłaby kwalifikowana jako naruszenie przez klienta istotnych postanowień umownych. Jednocześnie decyzję o tym, jaki stan faktyczny należy już kwalifikować jako naruszenie istotne, a jakie naruszenia nie będą jeszcze uznawane za istotne, bank pozostawił sobie, normując w ten sposób uprawnienia konsumenta w sposób niedookreślony i niemożliwy obiektywnie do przewidzenia. Wprowadzenie niepewności co do praw konsumenta nie może być poczytywane jako działanie na jego korzyść.

Odnośnie drugiej z kwestionowanych klauzul określonej w § 20 ust. 4 „Regulaminu Kart Kredytowych (...) w Warszawie S.A." o treści: „W przypadku wypowiedzenia Umowy Klient nie może zwiększać swojego Zadłużenia wobec Banku z tytułu Umowy, niezwłocznie zwraca Kartę Główną wraz z Kartami Dodatkowymi lub niszczy w sposób uniemożliwiający dalsze ich używanie (...)" Sąd Apelacyjny uznał, iż nie znajduje podstawy w przepisach prawa zobowiązanie klienta banku do zakazania zwiększania zadłużenia w okresie wypowiedzenia umowy, bądź nakazania zwrócenia kart czy ich zniszczenia. To po stronie banku leżą bowiem uprawnienia do podjęcia działań, w celu ograniczenia możliwości dalszego zadłużania się przez klienta, na podstawie unormowań dyrektyw 2007/64/WE i 2008/48/WE oraz przepisów ustaw o usługach płatniczych i o kredycie konsumenckim, które przytoczył Sąd Okręgowy. Zobowiązanie klienta do samoograniczenia możliwość korzystania z karty kredytowej, mimo że w okresie wypowiedzenia umowa wiążąca strony nadal obowiązuje, a z drugiej strony, mimo iż bank posiada uprawnienia do jednostronnego uniemożliwienia klientowi dalszego korzystania z karty, w sytuacjach prawem przewidzianych, stanowi istotne naruszenie równowagi praw stron umowy na niekorzyść konsumenta. Tym samym argument, iż wprowadzając sporną klauzulę bank kierował się dobrem konsumentów uniemożliwiając im zadłużanie się w trudnej dla nich sytuacji ekonomicznej, nie mógł zasługiwać na uwzględnienie.

Sąd Apelacyjny podzielił zatem wskazania Sądu Okręgowego, iż kwestionowane klauzule stanowią niedozwolone postanowienie umowne w rozumieniu art. 385 ¹ § 1 k.c. Nie zostały bowiem indywidualnie uzgodnione z konsumentem oraz nie dotyczą głównego świadczenia stron. Jednocześnie kształtują prawa i obowiązki konsumenta w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy.

Komentatorzy wskazują, że przez „dobre obyczaje” w rozumieniu powołanego wyżej przepisu należy rozumieć pozaprawne reguły postępowania niesprzeczne z etyką, moralnością i aprobowanymi społecznie obyczajami (por. G. Bieniek, H. Ciepła, St. Dmowski, J. Gudowski, K. Kołakowski, M. Sychowicz, T. Wiśniewski, Cz. Żuławska, Komentarz do Kodeksu cywilnego. Księga trzecia. Zobowiązania, tom 1, Wielkie Komentarze, Lexis Nexis 2009). W swoim orzecznictwie zarówno Sąd Najwyższy, jak i sądy powszechne przyjmują, że za sprzeczne z dobrymi obyczajami należy w pierwszej kolejności uznać wprowadzenie klauzul godzących w równowagę kontraktową stron. „Rażące naruszenie interesów konsumenta” polega zaś na nieusprawiedliwionej dysproporcji praw i obowiązków na niekorzyść konsumenta (por. uzasadnienie wyroku Sądu Najwyższego z dnia 13 lipca 2005r., I CK 832/04). Sprzeczne z dobrymi obyczajami są te postanowienia wzorca umownego, które kształtują prawa i obowiązki konsumenta, nie pozwalając na realizację takich wartości jak szacunek wobec partnera, uczciwość, szczerość, zaufanie, lojalność, rzetelność.

Przenosząc powyższe rozważania na grunt analizowanej sprawy stwierdzić należy, iż kwestionowane zapisy niewątpliwie godzą w równowagę kontraktową stron, stawiając konsumenta na pozycji daleko mniej korzystnej niż bank. W przypadku pierwszej z klauzul bank przyznał sobie prawo do dokonywania wiążącej interpretacji umowy w oparciu o nieostre kryteria „istotności” postanowień umowy, których naruszenie uzasadnia wypowiedzenie umowy przez kredytodawcę. W drugiej zaś, ograniczył możliwość korzystania przez klienta z karty kredytowej, mimo że w okresie wypowiedzenia umowa wiążąca strony nadal obowiązuje.

Mając na uwadze powyższe okoliczności Sąd Apelacyjny, w oparciu o dyspozycję art. 385 k.p.c. orzekł jak w sentencji.

O kosztach postępowania orzeczono stosownie do zasady odpowiedzialności za wynik sporu (art. 98 k.p.c. w zw. z art. 108 § 1 k.p.c.) obciążając obowiązkiem ich poniesienia stronę przegrywającą w całości – skarżącego. Na sumę kosztów składało się wynagrodzenie pełnomocnika strony przeciwnej w wysokości zgodnej z dyspozycją § 12 ust. 1 pkt 2 w zw. z § 14 ust. 3 pkt 2 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu. (Dz.U.2002.163.1349).

.