Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 13 lutego 2019 r.

Sąd Apelacyjny w Katowicach I Wydział Cywilny

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 13 lutego 2019 r. w Katowicach

na rozprawie

sprawy z powództwa H. K.

przeciwko M. G. (1)

o ochronę dóbr osobistych i zapłatę

na skutek apelacji powoda

od wyroku Sądu Okręgowego w Katowicach

z dnia 19 kwietnia 2018 r., sygn. akt I C 674/16

1)  oddala apelację;

2)  przyznaje na rzecz adwokata M. O. od Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w Katowicach wynagrodzenie w kwocie 6 642 (sześć tysięcy sześćset czterdzieści dwa) złote, w tym 1 242 (tysiąc dwieście czterdzieści dwa) złote podatku od towarów i usług za udzieloną powodowi pomoc prawną z urzędu w postępowaniu apelacyjnym.

SSO del. Aneta Pieczyrak-Pisulińska SSA Roman Sugier SSA Ewa Jastrzębska

Sygn. akt I ACa 739/18

UZASADNIENIE

Powód H. K., po ostatecznym sprecyzowaniu pozwu z 1 sierpnia 2016 r. przeciwko pozwanej M. G. (2) wnosił o zasądzenie od pozwanej na jego rzecz kwoty 500.000 złotych, oraz o zobowiązanie pozwanej do opublikowania na jej koszt, w terminie 7 dni od uprawomocnienia się wyroku, na łamach ogólnopolskiego wydania Gazety (...) oświadczenia: „Przepraszam H. K., że w sposób nieuprawniony i bezprawny formułowałam publicznie zarzuty i pomówienia o dokonanie przez niego na zlecenie zabójstwa J. D., czym naraziłam go na utratę dobrego imienia i naruszyłam, jego dobra osobiste. M. G. (1)”.

Uzasadniając żądanie powód podał, że na podstawie fałszywego oskarżenia i pomówień pozwanej został oskarżony o zabójstwo jej konkubina J. D..

Sąd uniewinnił go od tego zarzutu. Jednakże w wyniku działań pozwanej powód był tymczasowo aresztowany, zaliczony do kategorii więźniów niebezpiecznych i nękany psychicznie w aresztach śledczych.

Doszło do naruszenia dóbr osobistych powoda takich jak zdrowie, część, dobre imię, nazwisko, wizerunek, wolność i swoboda. Zachowanie pozwanej spowodowało też pogorszenie stanu zdrowia psychicznego powoda.

Pozwana wnosiła o oddalenie powództwa. Podniosła, że decyzję o postawieniu powodowi zarzutu popełnienia zabójstwa oraz o jego tymczasowym aresztowaniu podjęły uprawnione do tego organy a nie ona. Przy czym działania te były wynikiem oceny całości zebranego materiału dowodowego a nie tylko wyjaśnień pozwanej, która w ramach przysługującego jej prawo do obrony podała co było jej wiadome w sprawie i nigdy nie utrzymywała, że to powód dokonał zabójstwa J. D..

Wyrokiem z dnia 19 kwietnia 2018 r. Sąd Okręgowy w Katowicach oddalił powództwo oraz przyznał pełnomocnikowi powoda wynagrodzenie za pomoc prawną świadczoną z urzędu.

Wyrok Sądu okręgowego oparty został na następujących ustaleniach faktycznych.

Powód liczy 56 lat. Od 1974 roku leczy się psychiatrycznie. W listopadzie 2003 r. rozpoznano u niego chorobę nowotworową prawego jądra. W listopadzie 2003 roku w zakładzie karnym został poddany zabiegowi usunięcia tego jądra. Powód jest recydywistą. W trakcie licznych postępowań karnych poddawany był badaniom psychiatrycznym i psychologicznym. W listopadzie 2008 roku powód został tymczasowo aresztowany ze względu na podejrzenie popełnienia zabójstwa. Od kwietnia 2013 roku został zaliczony przez komisję penitencjarną do kategorii więźniów niebezpiecznych, w związku z czym przebywał w pojedynczej celu.

W dniu 12 listopada 2008 r. w ramach kolejnego postępowania prowadzonego przez Prokuraturę Okręgową w Katowicach w ramach sprawy V Ds 82/08 postawiono powodowi i J. J. (1) zarzut dokonania w dniu 8 marca 2006 r. zabójstwa J. D.. Postanowieniem z dnia 12 listopada 2008 r. Sąd Rejonowy Katowice-Wschód w związku z tym zarzutem zastosował stosunku do powoda areszt tymczasowy. W ramach tego samego postępowania pozwanej M. G. (1) i D. J. (1) postawiono zarzut nakłaniania innych osób do dokonania zabójstwa J. D..

Pozwana w dniu 23 października 2008 r. w toku postępowania przygotowawczego wyjaśniła m.in. „(…) D. mówiła, że sprawców będzie dwóch, jeden nie ma nic do stracenia bo choruje na raka, bierze chemię, nie ma jednego jądra. (…). D. mówiła, że jednego ze sprawców zna dobrze, a drugi to jego kolega. Ja nigdy ich nie widziałam.(…). Pytałam wielokrotnie D., kto to zrobił, jednak nie chciała mi powiedzieć.(…)”.

W toku postępowania przed Sądem Okręgowym w Katowicach w ramach sprawy o sygn. V K 263/10 pozwana jako podejrzana podtrzymała te wyjaśnienia z tym, że w dniu 31 maja 2011 r. podała nadto „(…) K. G. powiedziała mi tylko, że jednym z zabójców J. D. jest H. K., ale mam powiedzieć, że zrobili to J. i S.” (…)”. Sąd Okręgowy w Katowicach wyrokiem z dnia 27 czerwca 2016 r. w sprawie o sygn. akt V K 263/10 uniewinnił powoda, J. J. (1) i D. J. (2) od zarzucanych im czynów przestępczych a pozwaną uznał za winną przestępstwa o jakim mowa w przepisach art. 18 § 2 k.k. w związku z art. 148 § 1 k.k. i skazał ją na 8 lat pozbawienia wolności. W motywach wyroku Sąd podał, że jedynym dowodem popełnienia zabójstwa przez H. K. są wyjaśnienia oskarżonego J., którym Sąd Okręgowy nie dał wiary.

W wyniku apelacji prokuratora Sąd Apelacyjny w Katowicach wyrokiem z dnia 30 czerwca 2017 r. sygn. akt II Aka 138/17 uchylił wyrok Sądu pierwszej instancji w całości w stosunku do oskarżonych H. K., J. J. (1) i D. J. (1) i w tym zakresie przekazał sprawę Sądowi Okręgowemu w Katowicach do ponownego rozpoznania. Skazanie M. G. (1) zostało utrzymane w mocy. Sprawa karna dotycząca zabójstwa J. D. nadal jest w toku. Powód utrzymuje, że pozwaną zna od 2005 r. Kilkakrotnie doszło między nimi do stosunków intymnych w mieszkaniu D. J. (1). Pozwana dowiedziała się od niego, że chorował onkologicznie i przebył zabieg usunięcia jądra.

Pozwana utrzymuje, że powoda po raz pierwszy poznała na rozprawie przed Sądem Okręgowym w Katowicach w sprawie V K 263/10. Wiedzę o tym że jeden ze sprawców zabójstwa choruje na raka i nie ma jądra uzyskała od D. J. (1) a o tym, że jest nim H. K. od K. G. już w czasie pobytu w areszcie śledczym.

Mając na względzie powyższe okoliczności faktyczne Sąd Okręgowy uznał, że powództwo nie jest zasadne.

Po omówieniu zasad ochrony dóbr osobistych wynikających z przepisów art. 23 i 24 k.c. Sąd pierwszej instancji doszedł do przekonania, że pozwana nie naruszyła dóbr osobistych powoda o jakich mowa w pozwie. Sąd podkreślił, że naruszenia takiego nie stanowią wyjaśnienia pozwanej złożone w toku postępowania karnego. W ocenie Sądu Okręgowego to w sprawie karnej zostanie dokonana ocena czy i w jakim zakresie, w konfrontacji z innymi dowodami, wyjaśnienia pozwanej zostaną uznane za wiarygodne.

Sąd za bezzasadne uznał twierdzenia powoda, że na skutek bezprawnego zachowania pozwanej został pozbawiony wolności, zaliczony do przestępców niebezpiecznych oraz doznał rozstroju zdrowia psychicznego wskazując na ustalenia świadczące o tym, że jest on pozbawiony wolności na skutek skazania w innej sprawie, z tej przyczyny został zaliczony do kategorii więźniów niebezpiecznych oraz od lat cierpi na schorzenia psychiczne.

Wyrok został zaskarżony przez powoda w całości.

Skarżący zarzucił w apelacji:

1)  naruszenie przepisu art. 227 k.p.c. poprzez oddalenie wniosków dowodowych powoda o przesłuchanie świadków na okoliczność naruszenie przez pozwaną jego dóbr osobistych i błędne uznanie, że dowody te nie mają istotnego znaczenia dla rozstrzygnięcia,

2)  naruszenie przepisu art. 278 § 1 k.p.c. poprzez nieuzasadnione przyjęcie przez Sąd Okręgowy, że naruszenie przez pozwaną dóbr osobistych powoda nie miało wpływu na stan jego zdrowia psychicznego, z względu na wcześniejsze schorzenia tego typu,

3)  naruszenie przepisu art. 233 § 1 k.p.c. i art. 277 k.p.c. poprzez niewłaściwą ocenę zebranych dowodów i przyjęcie, że pozwana nie pomówiła powoda celowo i nie dąży do jego skazania mimo, że oddalenie wniosków dowodowych powoda i stan sprawy karnej w toku nie dawały do tego podstaw,

4)  naruszenie przepisu art. 24 k.c. poprzez pominięcie domniemania bezprawności zachowania pozwanej wynikającej z tego przepisu oraz tego, że przysługujące pozwanej prawo do obrony w sprawie karnej nie jest nieograniczone, co zdaniem powoda doprowadziło do naruszenia jego dóbr osobistych.

Powód w sporządzonej osobiście apelacji zarzucił nadto naruszenie przepisu art. 6 k.c., art. 448 k.c. a nadto przysługującego mu z mocy przepisów Konstytucji RP i umów międzynarodowych prawa do bezstronnego rozpoznania sprawy przez sąd.

Powołując się na powyższe powód wnosił o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi Okręgowemu do ponownego rozpoznania i zasądzenia kosztów za obie instancje. Pełnomocnik powoda w przypadku nieuwzględnienia apelacji wnosił o przyznanie wynagrodzenia od Skarbu Państwa za pomoc prawną świadczoną z urzędu, która nie została opłacona przez powoda.

Sąd Apelacyjny w Katowicach zważył, co następuje:

Apelacja nie jest zasadna.

Wbrew zarzutom apelacji w sprawie nie doszło do naruszenia przepisów Konstytucji RP oraz konwencji międzynarodowej dotyczącej ochrony praw człowieka, do której skarżący odwołuje się w apelacji.

Sprawa została rozpoznana zgodnie z wymogami przewidzianymi w przepisie art. 45 ust. 1 Konstytucji RP i dochowane zostały wymogi umów międzynarodowych łączących Polskę dotyczących ochrony praw człowieka i obywatela.

Fakt, iż Sąd Okręgowy nie przeprowadził wszystkich dowodów wnioskowanych przez skarżącego i wydał wyrok odmienny od oczekiwanego od skarżącego nie daje podstaw do odmiennych wniosków.

Zgodnie z przepisem art. 227 k.p.c. przedmiotem dowodu są fakty mające istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia. Jest to istotny przepis mający wpływ na racjonalność i sprawność postępowania sądowego, gwarantujący rozpoznanie sprawy w rozsądnym terminie. Nie sposób bowiem oczekiwać, że sąd będzie przeprowadzał wszystkie dowody wnioskowane przez strony procesu bez względu na to czy mają one wpływ na rozstrzygnięcie.

Zgodzić się należy z Sądem pierwszej instancji, że zbędnym było przeprowadzenie dowodów z zeznań zawnioskowanych świadków dla ustalenia czy pozwana w czasie tymczasowego aresztowania pomawiała powoda o zabójstwo J. D. i jaki to miało wpływ na stan jego zdrowia psychicznego.

Rozpoznając sprawę Sąd pierwszej instancji związany był treścią pozwu w zakresie podstawy faktycznej przytoczonej dla uzasadnienia zgłoszonego żądania. Ta zaś ograniczała się do zarzutu, że pozwana w toku postępowania przygotowawczego prowadzonego przez prokuratora i w toku postępowania karnego pomawiała powoda o współudział w zabójstwie.

Brak było więc podstaw do przesłuchiwania świadków na okoliczność czy pozwana podobne zarzuty kierowała w stosunku do powoda także w obecności innych osób w czasie odosobnienia wynikającego z toczącego się przeciwko niej postępowania karnego. Odmienna interpretacja żądania pozwu i jego podstawy faktycznej prowadziłby do niedopuszczalnego wniosku, że powód dla uzasadnienia żądania może aż do wyroku powoływać się na inne okoliczności faktyczne, których nie przytoczył uzasadniając pozew. Procesowo jest to dopuszczalne ale wymaga zmiany powództwa przez przytoczenie nowych okoliczności faktycznych uzasadniających żądanie.

W sprawie nie miało to miejsca, w sposób na tyle wyartykułowany aby pozwana była zorientowana przed jakimi zarzutami ma się bronić.

Nie sposób też uznać, że zeznania współosadzonych mogły mieć znaczenie dla ustalenia wpływu wypowiedzi pozwanej na stan zdrowia psychicznego skarżącego w przypadku gdy od wielu lat uskarżał się on na zaburzenia psychiczne a wypowiedzi specjalistów na ten temat były rozbieżne.

Także zarzut naruszenia przepisu art. 278 k.p.c. nie jest zasadny.

Dowód z opinii biegłych na okoliczność wpływu zachowania pozwanej na stan zdrowia psychicznego powoda byłby konieczny jedynie w przypadku gdyby jej zachowanie mogło być uznane za bezprawne naruszenie dóbr osobistych powoda.

Niewątpliwie złożenie wyjaśnień wskazujących na to, że powód współuczestniczył w zabójstwie J. D. naruszałoby dobra osobiste powoda.

Nie budzi bowiem wątpliwości, że przypisanie innej osobie przymiotu zabójcy narusza cudze dobra osobiste.

Przesłanką uwzględnienia powództwa zmierzającego do ochrony tych dóbr jest stwierdzenie bezprawności tego rodzaju zachowania. Wprawdzie przepis art. 24 k.c. zawiera domniemanie bezprawności naruszyciela cudzych dóbr osobistych jednakże w niniejszej sprawie ma miejsce sytuacja specyficznego rodzaju. Pozwana nie utrzymuje bowiem, że to powód współuczestniczył w zabójstwie J. D. lecz, że informację wskazującą na jego udział w tym przestępstwie otrzymała od osób trzecich.

Zauważyć przy tym należy, że dla odpowiedzialności karnej pozwanej za nakłanianie do dokonania zabójstwa nie miało istotnego znaczenia kto go dokonał.

W postępowaniu karnym toczącym się przeciwko powodowi wyjaśnienia pozwanej w zestawieniu z innymi dowodami nie zostały ostatecznie uznane za niewiarygodne.

Z akt spawy wynika, że prokuratura rozważała osiem wersji przyczyn zabójstwa J. D. i jego domniemanych sprawców.

Mając to na względzie nie sposób uznać wyjaśnień pozwanej złożonych w postępowaniu przygotowawczym oraz w sprawie karnej za bezprawne.

Ze względu na specyfikę sprawy nie można bowiem od pozwanej wymagać aby w sprawie cywilnej dotyczącej ochrony dóbr osobistych przedstawiła „dowód prawdy” tzw. wykazała, że powód zabił J. D.. Zwłaszcza że w postępowaniu karnym nie utrzymywała tego stanowczo lecz wskazywała na twierdzenia osób trzecich mogące obciążać skarżącego.

Dlatego zarzut naruszenia przepisu art. 24 k.c. też należy uznać za chybiony.

Z tych względów Sąd Apelacyjny na mocy art. 385 k.p.c. oddalił apelację jako pozbawioną uzasadnionych podstaw.

O wynagrodzeniu pełnomocnika powoda ustanowionym z urzędu orzeczono na mocy § 8 ust. 7, § 16 ust. 2 i § 4 ust. 3 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 3 października 2016 r. w sprawie ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez adwokata z urzędu (Dz. U. 2016 1714).

SSO del. Aneta Pieczyrak-Pisulińska SSA Roman Sugier SSA Ewa Jastrzębska