Pełny tekst orzeczenia

WYROK CZĘŚCIOWY

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 21 grudnia 2020 r.

Sąd Okręgowy w Olsztynie – Wydział I Cywilny

w składzie następującym:

Przewodniczący sędzia Przemysław Jagosz

Protokolant sekr. sąd. Joanna Kamińska

po rozpoznaniu w dniu 21 grudnia 2020 r., w O., na rozprawie,

sprawy z powództwa K. S. i A. S.

przeciwko Raiffeisen Bank (...) w W. prowadzącemu w Polsce działalność za pośrednictwem oddziału: Raiffeisen Bank (...) (Spółka Akcyjna) Oddział w Polsce

o ustalenie i zapłatę

I.  oddala powództwo o ustalenie nieważności umowy o kredyt hipoteczny nr (...) sporządzonej w dniu 28 czerwca 2007 r., zawartej między powodami i poprzednikiem prawnym pozwanego,

II.  oddala powództwo o zapłatę kwoty 128.488,28 zł z ustawowymi odsetkami za opóźnienie;

III.  ustala, że nie wiążą powodów względem pozwanego § 2 ust. 1 zdanie drugie umowy o kredyt hipoteczny nr (...) sporządzonej w dniu 28 czerwca 2007 r. i zawartej między powodami i poprzednikiem prawnym pozwanego, a nadto § 7 ust. 4 i § 9 ust. 2 pkt 1 Regulaminu kredytu hipotecznego udzielanego przez (...), stanowiącego część wymienionej umowy.

Sygn. akt I C 500/20

Uzasadnienie wyroku częściowego

Powodowie żądali:

1)  ustalenia, że umowa kredytu hipotecznego nr (...) z 28 czerwca 2007 r. zawarta przez nich z poprzednikiem prawnym pozwanego Banku jest nieważna z przyczyny sprzeczności z ustawą, zasadami współżycia społecznego, ewentualnie na skutek usunięcia z umowy abuzywnych klauzul indeksacyjnych tj. postanowień § 2 ust. 1 zdanie drugie umowy oraz § 7 ust. 4 i § 9 ust. 2 pkt 1 regulaminu,

1)  zasądzenia od pozwanego na ich rzecz kwoty 120.488,28 zł z ustawowymi odsetkami za opóźnienie liczonymi od tej kwoty od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty - tytułem zwrotu całości rat kapitałowo-odsetkowych uiszczonych przez powodów w okresie od 16 sierpnia 2007 r. do dnia wniesienia pozwu jako świadczenia nienależnie spełnionego,

ewentualnie na wypadek uznania przez Sąd, że nie jest możliwe połączenie roszczenia o ustalenie z roszczeniem o zapłatę wnieśli o:

2)  zasądzenie od pozwanego na ich rzecz 120.488,28 zł z ustawowymi odsetkami za opóźnienie liczonymi od tej kwoty od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty tytułem zwrotu całości rat kapitałowo-odsetkowych uiszczonych przez powodów w okresie od 16 sierpnia 2007 r. do dnia wniesienia pozwu jako świadczenia nienależnie spełnionego,

ewentualnie w razie uznania przez Sąd, ze powodom nie przysługuje roszczenie o zapłatę wnieśli o:

3)  ustalenie, iż umowa o kredyt (...) z 28 czerwca 2007 r. zawarta przez nich z poprzednikiem prawnym pozwanego banku jest nieważna,

ewentualnie w razie nieuwzględnienia przez Sąd roszczeń zawartych w punktach 1-4 powyżej, wnieśli o:

4)  zasądzenie od pozwanego na ich rzecz kwoty 40.571,83 zł z ustawowymi odsetkami za opóźnienie liczonymi od tej kwoty do dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty – jako zwrotu nadpłat (w razie uznania przez Sąd, iż zawarta przez strony umowa o kredyt hipoteczny obowiązuje bez nieuczciwych klauzul indeksacyjnych z § 2 ust. 1 zdanie drugie umowy oraz § 7 ust. 1 i § 9 ust. 2 pkt 1 regulaminu umowy za bezskutecznego wobec powodów,

5)  ustalenie, iż postanowienia § 2 ust. 1 zd. drugie umowy oraz § 7 ust. 1 i § 9 ust. 2 pkt 1 regulaminu umowy stanowią niedozwolone postanowienia umowne i nie wiążą powodów od chwili zawarcia umowy.

W uzasadnieniu wskazali, że zawarli z poprzednikiem prawnym pozwanego Banku umowę kredytu indeksowanego do waluty szwajcarskiej. Ani umowa, ani stanowiący jej część regulamin nie spełnia wymagań co do określenia sposobu i terminów ustalania kursu waluty przyjmowanego do wykonania umowy. Z treści tych dokumentów wynika, że Bank może dowolnie i w sposób nieograniczony kształtować kurs waluty indeksacji, a tym samym wysokość zobowiązania powodów, co czyni umowę sprzeczną z zasadami współżycia społecznego i wskutek tego nieważną. W przypadku niepodzielenia powyższej argumentacji podnieśli zarzut abuzywności klauzul indeksacyjnych zawartych w § 2 ust. 1 zdanie drugie umowy oraz § 7 ust. 1 i § 9 ust. 2 pkt 1 regulaminu, które w związku z tym winny być wyeliminowane z umowy. Brak możliwości ich zastąpienia przepisami dyspozytywnymi powoduje, że umowa jest niewykonalna, a zatem sprzeczna z ustawą. W konsekwencji, po stronie powodów istnieje roszczenie o zwrot świadczenia spełnionego bez ważnej podstawy prawnej.

Na wypadek uznania, że umowa jest ważna, lecz obowiązuje bez postanowień niedozwolonych, powodowie wnieśli o zasądzenie na ich rzecz nadpłat, do jakich doszło wskutek ich stosowania oraz ustalenia, że wskazane postanowienia nie są dla nich wiążące (pozew k. 4-23).

Pozwany Bank wniósł o oddalenie powództwa w całości i zasądzenie na jego rzecz zwrotu kosztów procesu, wskazując że:

a)  powodowie nie mają interesu prawnego w żądaniu ustalenia nieważności umowy ani bezskuteczności jej postanowień,

a)  powodowie zaciągając zobowiązanie byli świadomi ryzyka kursowego, w tym wpływu kursu waluty na wysokość ich zobowiązania i wysokość rat,

b)  kwestionowanie klauzul indeksacyjnych jest próbą podważenia umowy i zmierza do jednoznacznego wypaczenia równowagi stron na korzyść powodów, a mechanizm indeksacji mieści się w graniach swobody umów,

c)  powodowie mieli możliwość negocjowania umowy i byli należycie poinformowani o ryzyku związanym z umową,

d)  umowa została wyrażona jednoznacznie, zrozumiałym językiem, zgodnie z dobrymi obyczajami bez rażącego naruszenia interesów powodów jako konsumentów,

e)  od chwili zawarcia umowy kilkukrotnie zmieniany był regulamin, w którym zawarte są mechanizmy ustalenia kursów. Powodowie nie skorzystali z możliwości wypowiedzenia umowy w związku z ich wprowadzeniem (k. 124),

f)  roszczenia powodów są przedawnione.

(odpowiedź na pozew k. 119-144)

Sąd ustalił, co następuje:

W świetle twierdzeń stron i niekwestionowanych przez nie dokumentów oraz zeznań samych powodów za bezspornie wykazane może uznać, że:

1)  Powodowie z poprzednikiem prawnym pozwanego banku (dalej jako pozwany lub Bank) w dniu 2 lipca 2007 r. podpisali umowę o kredyt hipoteczny nr (...), sporządzoną w dniu 28 czerwca 2007 r. (umowa kredytu k. 27-33).

2)  Powodowie podpisywali umowę jako konsumenci.

3)  Umowa została podpisana na podstawie wniosku kredytowego, w którym kwotę wnioskowanego kredytu powodowie oznaczyli w walucie polskiej (210.000 zł - PLN – k. 164), wskazując jako walutę kredytu walutę szwajcarską ( (...) k. 164) z okresem 384 miesięcy spłaty.

4)  Przy składaniu wniosku powodowie podpisali oświadczenie, że są świadomi ryzyka związanego z kwestią ryzyka kursowego i możliwych zmian wysokości zobowiązania Banku oraz wysokości raty spłaty w zależności od zmian kursu, jak również tego, że kredyt zostanie wypłacony w PLN, a nadto, że rezygnują z zaciągnięcia kredytu w złotówkach; jednocześnie potwierdzili, że znane są im postanowienia Regulaminu kredytu hipotecznego udzielanego przez pozwanego w odniesieniu do kredytów indeksowanych do waluty obcej (por. oświadczenie k. 169).

5)  Zgodnie z umową Bank udzielił powodom kredytu w kwocie 183.750 zł (PLN) na zakup lokalu mieszkalnego, refinansowanie wydatków na cele mieszkaniowe oraz koszty dodatkowe związane z udzieleniem kredytu (§ 2.1, § 2.2 - k. 27).

6)  W § 2.1 zdanie drugie umowy odrębnie wskazano, że „Kredyt jest indeksowany do waluty obcej (...).

7)  Okres kredytowania ustalono na 384 miesiące (§ 2.3 i § 6.4).

8)  Raty spłaty określono jako miesięczne, obejmujące kapitał i odsetki (§ 6).

9)  Prowizję od kredytu określono w walucie polskiej w wysokości 0 zł (§ 2.4).

10)  Oprocentowanie kredytu ustalono jako zmienne i stanowiące sumę stałej marży oraz stopy referencyjnej LIBOR 3M ( (...)), przy czym zasady zmiany określone w regulaminie (§ 3 umowy i § 5 regulaminu – k. 27 i 39).

11)  Raty kredytu miały być pobierane z rachunku wskazanego przez kredytobiorców w pełnomocnictwie udzielonym Bankowi do ich pobierania (§ 6.6).

12)  Zasady wypłaty kredytu zostały określone w „Regulaminie kredytu hipotecznego udzielanego przez (...) stanowiącym integralną część umowy (§ 1).

13)  Zgodnie z tym regulaminem w przypadku kredytów indeksowanych do waluty obcej (por. k. 37-45):

a)  kredyt był udzielany w złotych (§ 4.1),

b)  uruchomienie kredytu miało następować w PLN według kursu nie niższego niż kurs kupna zgodnie z Tabelą obowiązującą w momencie wypłaty środków lub poszczególnych transz, zaś w przypadku gdyby wypłacone środki nie pokrywały kwoty zobowiązania lub inwestycji, na poczet której udzielono kredytu, kredytobiorca był zobowiązany do pokrycia ewentualnej różnicy (§ 7.4 i § 7.5),

c)  saldo kredytu miało być wyrażone w walucie obcej,

d)  raty spłaty miały być wyrażone w walucie obcej i pobierane z rachunku bankowego kredytobiorców prowadzonego w PLN, według kursu sprzedaży zgodnie z Tabelą obowiązującą w Banku na koniec ostatniego dnia roboczego poprzedzającego dzień wymagalności raty (§ 9.2),

e)  Tabelę zdefiniowano jako Tabelę kursów walut obcych obowiązującą w Banku (§ 2 pkt 12).

14)  Żadne postanowienie umowy, ani regulaminu, nie wskazywało, w jaki sposób Bank ustala kursy walut w ramach wskazanej (...).

15)  Kwota kredytu została wypłacona w jednorazowo w walucie polskiej:

a)  w wysokości 170.000 zł na rachunek zbywcy lokalu mieszkalnego.

b)  w wysokości 13.750 zł na rachunek kredytobiorców (decyzja kredytowa k. 171).

16)  W toku wykonania umowy Bank dokonywał zmian Regulaminu (pismo k. 214, 216,218, 221, 222-225).

17)  Zmiany dotyczyły między innymi kursu kupna i sprzedaży, ze wskazaniem, że wyznaczane są z uwzględnieniem następujących zasad:

a)  na podstawie:

- kursów średnich międzybankowych czyli kwotowań kupna i sprzedaży walut na rynku międzybankowych, prezentowanych w serwisie informacyjnym R. o nazwie (...) lub każdej innej która ją zastąp lub zmieni, dostępnych na moment ustalenia Tabeli,

- kursu średniego bankowego wyznaczonego na podstawie kursów średnich międzybankowych,

- indeksu marżowego Banku,

b) kurs kupna oraz sprzedaży dla (...)/PLN zamieszczony w Tabeli ustalony w następujący sposób:

- kurs kupna – kurs średni bankowy dla (...)/PLN jest pomniejszony o wartość indeksu marżowego,

- kurs sprzedaży - kurs średni bankowy dla (...)/PLN jest powiększony o wartość indeksu marżowego (regulamin k. 229 i n).

18)  Pismem z 21 czerwca 2017 r. powodowie zawezwali pozwanego do próby ugodowej, żądając kwoty 52.158 zł tytułem zwrotu świadczenia pobranego przez Bank nienależnie. Do zawarcia ugody nie doszło (k. 60-61, protokół k. 62).

19)  Powodowie zaprzestali spłaty kredytu, wobec czego pozwany wypowiedział im umowę. Powodowie pismem z 21 czerwca 2017 r. zostali wezwani do zapłaty 950,23 CHF z zastrzeżeniem, że po upływie okresu wypowiedzenia w stan wymagalności postawiona zostanie kwota 64.399,70 CHF (przyznane, wypowiedzenie k. 63-68).

20)  Pozwany wniósł w dniu 6 października 2017 r. do pozew o zapłatę kwoty 245.543,57 zł. Po złożeniu sprzeciwu od nakazu zapłaty, ostatecznie wyrokiem Sąd Okręgowy w O. oddalił powództwo Bank. Wyrok nie został zaskarżony przez Bank (niezaprzeczone, a także pozew k. 65-68, postanowienie o przekazaniu k. 69, nakaz k. 71, sprzeciw k. 72-87, wyrok z uzasadnieniem k. 88-95).

21)  Powodowie kierowali do pozwanego pisma z prośbą o wyrażenie stanowiska w sprawie propozycji realizacji umowy kredytu, a także pozasądowej ugody określającej warunku umowy, bezskutecznie (niezaprzeczone, a także pisma k. 96-97, 100-101, 102-103, 104, 105, 106).

22)  Ani przed, ani po zawarciu umowy powodów nie informowano o sposobie ustalania kursów walut w ramach wymienionej wyżej (...) (zeznania powodów za adn. k. 295v-296).

Sąd zważył, co następuje:

1.  Zastrzec na wstępie trzeba, że znaczna część poniższych rozważań w istocie powiela argumentację wskazywaną przez Sąd w uzasadnieniach wyroków zapadających w innych sprawach na tle niemal identycznych stanów faktycznych i twierdzeń stron, zaś tam, gdzie zachodzą odmienności, znajduje to należyte odniesienie do treści ocenianej umowy, wniosków dowodowych stron oraz oceny poszczególnych żądań.

2.  Powodowie domagali się w pierwszym rzędzie ustalenia nieważności umowy kredytowej łączącej ich z pozwanym z uwagi na zawarcie w niej niedozwolonych i nieskutecznych postanowień umownych, a nadto zwrotu kwoty, jaką pobrano od nich nienależnie w wykonaniu tej umowy (pkt. 1-4 petitum pozwu).

3.  Jako roszczenia ewentualne - na wypadek oddalenia żądań ustalenia nieważności i zapłaty wywodzonych z twierdzeń o nieważności umowy - żądali ustalenia bezskuteczności względem nich niektórych jej postanowień (braku związania tymi postanowieniami) i zwrotu nadpłaty, do jakiej miało dojść w toku wykonywania umowy wskutek ich stosowania (pkt. 6 i 5 petitum pozwu).

4.  Powyższe oznacza, że w pierwszej kolejności należało rozstrzygnąć o żądaniach wywodzonych z twierdzeń o nieważności umowy, zaś o następnych – wyłącznie w przypadku zaistnienia przesłanek, które je aktualizowały.

5.  Wszystkie swoje roszczenia powodowie wywodzili w istocie z faktu zawarcia w umowie postanowień umownych dotyczących mechanizmu indeksacji kwoty kredytu do waluty szwajcarskiej i związanych z tym przeliczeń kwoty wypłaconej i spłacanej, które to kursy – według ich stanowiska - pozwany mógł kształtować dowolnie, wskazując, że skutkiem tego umowa jest sprzeczna z prawem i zasadami współżycia społecznego.

6.  Odnosząc się w pierwszej kolejności do roszczenia o ustalenie, należy wskazać, że zgodnie z art. 189 Kodeksu postępowania cywilnego (k.p.c.) można domagać się stwierdzenia przez sąd istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego lub prawa, jeżeli strona ma w tym interes prawny, rozumiany jako obiektywną potrzebę usunięcia wątpliwości lub niepewności co do istnienia lub charakteru stosunku łączącego ją z inną stroną. Przyjmuje się również, że interesu w wytoczeniu powództwa o ustalenie nie ma, jeżeli swój cel strona może osiągnąć formułując dalej idące żądanie, które będzie czynić zadość jej potrzebom.

7.  Jak już wskazano, powodowie zażądali jednocześnie stwierdzenia nieważności całej umowy, ewentualnie stwierdzenia bezskuteczności niektórych jej zapisów, a nadto zwrotu części pieniędzy, które zostały pobrane przez pozwanego w wykonaniu nieważnej lub częściowo bezskutecznej umowy.

8.  W ocenie Sądu samo uwzględnienie powództwa o zwrot pobranych pieniędzy nie wyczerpuje interesu prawnego powodów w odniesieniu do stwierdzenia nieważności lub częściowej bezskuteczności umowy kredytowej łączącej ich z pozwanym. Interes prawny powodów w wytoczeniu takiego powództwa polega bowiem na tym, że w istocie domagają się definitywnego usunięcia niepewności prawnej co do istnienia nawiązanego na podstawie tej umowy stosunku prawnego lub jego treści w przypadku wyeliminowania niektórych jej postanowień z uwagi na ich niedozwolony charakter. Zgodnie z art. 385 ¹ Kodeksu cywilnego (k.c.) skutkiem eliminacji takich postanowień nie zawsze musi być upadek całej umowy, gdyż co do zasady powinna ona obowiązywać dalej w zmienionej treści. W przypadku umowy długoterminowej, jaką jest objęta pozwem umowa kredytu, żądanie zwrotu kwot wypłaconych lub wpłaconych może wynikać z różnych przyczyn (np. z tytułu zaległych rat, wskutek wypowiedzenia umowy, dokonania nadpłaty), zatem samo rozstrzygnięcie o uwzględnieniu lub oddaleniu żądania zapłaty na tle tej umowy nie zawsze wyeliminuje wątpliwości co do jej istnienia lub treści. Taką możliwość daje natomiast rozstrzygnięcie o żądaniu ustalenia nieważności lub nieistnienia stosunku prawnego, jakim jest umowa kredytu, wskutek jej upadku spowodowanego następczym powołaniem się przez kredytobiorcę – konsumenta na niedozwolony charakter niektórych jej zapisów, względnie ustalenie, że te zapisy nie są dla niego wiążące.

9.  Dla rozstrzygnięcia o żądaniach stron w pierwszej kolejności rozważyć zatem należało, jaki jest charakter umowy podpisanej przez powodów i poprzednika prawnego pozwanego i czy wskazywane przez powodów postanowienia miały charakter niedozwolony.

10.  Zasadnicze postanowienia umowy w ocenie Sądu spełniają przesłanki z art. 69 ustawy z dnia 29.08.1997 r. – Prawo bankowe (w brzmieniu obowiązującym w dacie jej zawarcia) i pozwalają na uznanie jej za umowę kredytu bankowego. Znane są bowiem strony umowy, kwota i waluta kredytu (183.750 PLN), cel, na jaki został udzielony (zakup lokalu mieszkalnego i refinansowanie innych wydatków), zasady i termin jego spłaty (ratalnie w okresie 384 miesięcy), wysokość oprocentowania i zasady jego zmiany (suma stałej marży i zmiennej stopy referencyjnej) oraz inne niezbędne warunki wynikające z art. 69 ust. 2 powołanej ustawy.

11.  Oceny tej nie zmienia okoliczność, że kwota udzielonego kredytu miała być indeksowana kursem waluty obcej przez przeliczenie wysokości sumy kredytowej wypłaconej w walucie polskiej na walutę obcą, ustalenie rat spłaty w walucie obcej i następnie przeliczanie wartości konkretnych spłat dokonywanych w walucie polskiej na walutę obcą i odpowiednie do tego określanie wysokości pozostałego do spłaty zadłużenia w tej właśnie walucie ( (...)).

12.  Art. 358 ¹ § 2 k.c. przewiduje możliwość zastrzeżenia w umowie, że wysokość zobowiązania, którego przedmiotem od początku jest suma pieniężna, zostanie ustalona według innego niż pieniądz miernika wartości. W orzecznictwie sądowym zgodnie przyjmuje się przy tym, że w omawianym przepisie chodzi o pieniądz polski, a innym miernikiem wartości może być również waluta obca (por. wyroki SN w sprawie I CSK 4/07, I CSK 139/17, uzasadnienie wyroku SN w sprawie V CSK 339/06).

13.  Jak wynika z załączników do wniosku kredytowego powodowie uzyskali możliwość zapoznania się z ryzykami wynikającymi z możliwości zmiany oprocentowania i kursu waluty (w tym możliwości zmiany wysokości zobowiązania Banku i ich własnego), zrezygnowali z kredytu w złotówkach i wybrali kredyt indeksowany do waluty szwajcarskiej, na dowód czego podpisali stosowne oświadczenie (k. 169). Nie ma przy tym znaczenia, że – jak wynika z ich zeznań - nie zapoznawali się szczegółowo z treścią tego oświadczenia. Mieli bowiem taką możliwość, lecz z niej nie skorzystali i trudno, aby ze swojego własnego zaniechania wywodzili korzystne dla siebie skutki prawne.

14.  Zważywszy, że wniosek kredytowy dotyczył kredytu w walucie polskiej, zaś postanowienia umowy i regulaminu (stanowiącego jej integralną część) wyraźnie wskazują, że Bank udziela kredytu w złotych polskich, a jego spłata następuje przez pobieranie należnych rat z rachunku prowadzonego również w tej walucie, nie ulega wątpliwości, że strony zamierzały zawrzeć umowę kredytu bankowego w tej właśnie walucie, która była jednocześnie walutą zobowiązania, jak i jego wykonania.

15.  Umowa stron zawiera zatem elementy przedmiotowo istotne, które mieszczą się w konstrukcji umowy kredytu bankowego, i stanowi jej w pełni dopuszczalny oraz akceptowany przez ustawodawcę wariant, o czym świadczy nadto wyraźne wskazanie tego rodzaju kredytów (indeksowanych i denominowanych) w treści art. 69 ust. 2 pkt 4a i ust. 3 prawa bankowego oraz wprowadzenie art. 75b prawa bankowego na podstawie nowelizacji tej ustawy, która weszła w życie z dniem 26.08.2011 r.

16.  Taka umowa jest nadto dopuszczalna na podstawie art. 353 ¹ k.c., zgodnie z którym strony zawierające umowę mogą ułożyć stosunek prawny według swego uznania, byleby jego treść lub cel nie sprzeciwiały się właściwości (naturze) stosunku, ustawie ani zasadom współżycia społecznego.

17.  Jej istota polegała na stworzeniu przez Bank możliwości wykorzystania przez powodów określonej kwoty pieniędzy w walucie polskiej z obowiązkiem zwrotu w określonym czasie jej równowartości wyrażonej przez odniesienie do miernika w postaci kursu waluty szwajcarskiej. Nie był zatem to w żadnej mierze kredyt udzielany w walucie obcej, niezależnie od tego, w jaki sposób, z jakich źródeł i w jakiej walucie pozwany pozyskiwał środki na wypłacenie powodom kwoty kredytu, a nadto jak księgował ten kredyt w swoich księgach rachunkowych po jego udzieleniu, skoro przedmiotem zobowiązań obu stron od początku była waluta polska.

18.  Ryzyko zmiany kursu waluty obcej przyjętej jako miernik wartości świadczeń z umowy kredytu z zasady może wywoływać konsekwencje dla obu stron takiego zobowiązania – w przypadku podwyższenia kursu podwyższając wartość zobowiązania kredytobiorcy w stosunku do pierwotnej kwoty wyrażonej w walucie wypłaty, a w przypadku obniżenia kursu - obniżając wysokość jego zadłużenia w tej walucie, a tym samym obniżając wysokość wierzytelności Banku z tytułu spłaty kapitału kredytu w stosunku do kwoty wypłaconej.

19.  Trudno zatem uznać, aby konstrukcja umowy kredytu indeksowanego kursem waluty obcej była sprzeczna z prawem (zwłaszcza, że art. 69 prawa bankowego w brzmieniu obowiązującym od 26.08.2011 r. wprost wspomina o tego rodzaju kredytach) lub zasadami współżycia społecznego, skoro ryzyko takiego ukształtowania stosunku prawnego obciąża co do zasady obie strony.

20.  Nie ma również przeszkód, by strony w umowie określiły sposób ustalania kursu dla uniknięcia wątpliwości na tym tle w toku wykonywania umowy. Zamieszczenie postanowień w tym zakresie samo w sobie nie narusza przepisów prawa, zasad współżycia społecznego, ani nie jest sprzeczne z naturą zobowiązania kredytowego.

21.  Ustalony w umowie z konsumentem sposób ustalania kursu waluty indeksacyjnej przyjmowanego do rozliczeń umowy może natomiast być przedmiotem oceny, czy nie stanowi postanowienia niedozwolonego.

22.  Zgodnie bowiem z art. 385 ¹ k.c. postanowienia umowy zawieranej z konsumentem, które kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami lub rażąco naruszając jego interesy, nie są wiążące, jeżeli nie zostały uzgodnione indywidualnie. Nie dotyczy to postanowień określających główne świadczenia stron, w tym cenę lub wynagrodzenie, jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny (§ 1). Nieuzgodnione indywidualnie są te postanowienia umowy, na których treść konsument nie miał rzeczywistego wpływu, co w szczególności odnosi się do postanowień umowy przejętych z wzorca umowy zaproponowanego konsumentowi przez kontrahenta (§ 3). Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem „wszelkie klauzule sporządzone z wyprzedzeniem będą klauzulami pozbawionymi cechy indywidualnego uzgodnienia i okoliczności tej nie niweczy fakt, że konsument mógł znać ich treść”, przy czym uznanie, że treść danego postanowienia umownego została indywidualnie uzgodniona wymagałoby wykazania, że „konsument miał realny wpływ na konstrukcję niedozwolonego (abuzywnego) postanowienia wzorca umownego”, a „konkretny zapis był z nim negocjowany” (por. wyrok SA w Warszawie z 14.06.2013 r. w sprawie VI ACa 1649/12, z 15.05.2012 r. w sprawie VI ACa 1276/11, wyrok SA w Poznaniu z 6.04.2011 r. w sprawie I ACa 232/11).

23.  Zgodnie ze stanowiskiem Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej ( (...)), zajętym w wyroku z dnia 3.10.2019 r. w sprawie C-260/18 na tle wykładni dyrektywy 93/13/EWG, i podtrzymanym tam poglądem dotyczącym natury klauzul wymiany (indeksacyjnych), które wprowadzając do umów kredytowych ryzyko kursowe, określają faktycznie główny przedmiot umowy (pkt 44 powołanego wyroku), postanowienia w tym zakresie podlegają kontroli w celu stwierdzenia, czy nie mają charakteru niedozwolonego, jeżeli nie zostały sformułowane jednoznacznie (art. 385 ¹ § 1 zd. drugie k.c.).

24.  W przypadku uznania ich za niedozwolone konieczne staje się również rozważenie skutków tego stanu rzeczy.

25.  Nie było sporu między stronami, że powodowie zawierali umowę jako konsumenci w rozumieniu art. 22 ¹ k.c.

26.  Postanowienia wskazywane przez powodów jako niedozwolone były zawarte w umowie zasadniczej tylko w zakresie przewidującym, że kredyt jest „indeksowany do waluty obcej (...) (§ 2.1 zdanie drugie umowy). Pozostałe postanowienia zawarto w regulaminie, a dotyczyły one sposobu ustalenia salda zadłużenia w walucie obcej po wypłacie kredytu w PLN oraz zaliczania spłaty dokonywanej w PLN na zadłużenie w walucie obcej (§ 7.4 i § 9.2 regulaminu), ale również przeliczeń w przypadku zmiany waluty kredytu lub po wypowiedzeniu umowy (§ 14.8 i § 21.3 regulaminu).

27.  Wskazane zapisy przewidywały, że wysokość zobowiązania stron będzie wielokrotnie przeliczana z zastosowaniem dwóch rodzajów kursu waluty indeksacyjnej. Kwota kredytu wypłaconego w PLN miała zostać przeliczona na (...) według kursu kupna tej waluty opublikowanej w bliżej nieokreślonej tabeli obowiązującej w Banku. Następnie raty potrącane w PLN miały być przeliczane na (...) według kursu sprzedaży publikowanego w tak samo niezdefiniowanej tabeli. Kurs sprzedaży ustalany w podobny sposób miał być przyjęty do przeliczenia zadłużenia w przypadku wypowiedzenia umowy przez Bank.

28.  Bezspornie mechanizm (konkretny sposób) ustalania kursu nie został opisany w żaden sposób ani w umowie, ani w regulaminie. W żaden bowiem sposób nie zdefiniowano, jak powstaje tabela zawierająca te kursy i jak są one wyznaczane.

29.  Oznacza to, że Bank miał swobodę w zakresie ustalania kursu waluty indeksacyjnej.

30.  Ostatecznie, w świetle dowodów przedstawionych przez strony nie ulega wątpliwości, że umowa została zawarta na podstawie wzoru opracowanego i stosowanego przez Bank. Powodowie z pewnością mogli wybrać rodzaj kredytu, który najbardziej im odpowiadał, uzgodnić kwotę kredytu w walucie polskiej, natomiast nie uzgadniano z nimi wszystkich pozostałych postanowień, w szczególności nie uzgadniano tego, czy mogą skorzystać z innego kursu waluty niż przyjmowany przez pozwanego. Oznacza to, że te pozostałe postanowienia, podobnie jak postanowienia regulaminu (stanowiącego wszak integralną część umowy), nie były uzgodnione indywidualnie z powodami w rozumieniu art. 385 ¹ § 1 i 3 k.c.

31.  W tym zakresie zbędne było przeprowadzenie dowodu z zeznań świadków wnioskowanych przez Bank w odpowiedzi na pozew. Nie uczestniczyli bowiem przy zawieraniu umowy między stronami (por. pismo pozwanego k. 288), zatem nie mieli wiedzy o rodzaju i zakresie przekazywanych im informacji. Nie mogliby przy tym wiążąco i wiarygodnie potwierdzić, że powodów poinformowano, że mogą negocjować każde postanowienie umowy i regulaminu, a co najwyżej wyjaśnić, że w Banku w tym zakresie opracowano pewne procedury i powinny być one zastosowane. Nie negując faktu opracowania takich procedur, informacja o ich istnieniu nie oznacza automatycznie, że zostały zastosowane względem powodów. Pozwany nie przedstawił natomiast żadnego dowodu na to, że na którymkolwiek etapie zawierania umowy powodów informowano o sposobie ustalania kursu waluty indeksacyjnej przez Bank na potrzeby rozliczania umowy i możliwościach negocjacji w tym zakresie. Nawet zatem, gdyby świadkowie wskazali, że taka powinność informacyjna i możliwość negocjacji istniała, nie znaczyłoby to, że zostały one przedstawione powodom. Również z ich zeznań nie sposób wysnuć takiego wniosku. Nie zmienia tego okoliczność, że podpisali oświadczenie dotyczące wiedzy o ryzyku kursowym, a generalnie nie zapoznawali się z treścią podpisywanych w związku z umową dokumentów. Fakt, że podpisali takie oświadczenie (będące zresztą wzorem przygotowanym przez pozwanego), jak również to, że zaniechali dokładniejszej analizy przedstawianych im dokumentów i nie wyrażali na tym tle żadnych wątpliwości lub nie formułowali żadnych pytań dotyczących umowy, nie oznacza, że doszło do indywidualnego uzgodnienia jej wszystkich postanowień. Dla wykazania takiego faktu – jak wspomniano wcześniej – konieczne byłoby bowiem udowodnienie nie tyle, że mieli możliwość zapoznania się z dokumentami, formułowania pytań lub składania wniosków, lecz że była im ona realnie przedstawiona w odniesieniu do poszczególnych postanowień i świadomie z niej zrezygnowali.

32.  W konsekwencji, w ocenie Sądu nie ma podstaw do przyjęcia, że postanowienia umowy w zakresie mechanizmu ustalania kursu waluty, wyznaczającego wysokość zobowiązania powodów względem pozwanego, zostały w przypadku umowy stron uzgodnione indywidualnie.

33.  Ponieważ powodowie wskazywali, że te postanowienia są niedozwolone, należało rozważyć, czy – skoro dotyczą głównego przedmiotu umowy – są wystarczająco jednoznaczne i czy wynikające z nich prawa lub obowiązki stron zostały ukształtowane sprzecznie z dobrymi obyczajami lub w sposób rażąco naruszający interesy powodów jako konsumentów.

34.  Kwestionowane postanowienia przewidują indeksację kredytu kursem waluty obcej i odwołują się do tabeli, co do której wskazano jedynie, że chodzi o tabelę obowiązującą w banku, bez wskazania, w jaki konkretnie sposób jest ona ustalana i jak ustalane są umieszczone tam kursy walut. To zaś nie pozwala na jednoznaczne określenie zakresu tych postanowień i konsekwencji płynących dla kredytobiorcy. Trudno uznać, aby tak sformułowane postanowienia były wystarczające jednoznaczne.

35.  Ponownie podkreślić należy, że kwestionowane postanowienia wskazywały na dwa rodzaje kursów – kurs kupna do ustalenia wysokości kredytu w tej walucie po jego wypłacie w walucie polskiej oraz kurs sprzedaży do ustalenia wysokości kolejnych rat spłaty w PLN i spłaty całego zadłużenia w przypadku wypowiedzenia.

36.  Ponieważ sposób ustalania tych kursów nie został określony w umowie, oznacza to, że mogły być one wyznaczane jednostronnie przez Bank. Nie zmienia tego okoliczność, że w swoim funkcjonowaniu podlega nadzorowi bankowemu, a nadto musi uwzględniać otoczenie rynkowe. Czynniki te nie pozbawiały go bowiem uprawnienia do jednostronnego kształtowania kursów i znacznej swobody w tym zakresie, a tym samym wpływania na wysokość zobowiązań kredytowych obu stron.

37.  Na tle tak ukształtowanych postanowień dotyczących kursu waluty, która ma być miernikiem indeksacji (przeliczania) zobowiązań wynikających z umowy umów kredytu bankowego utrwalony jest pogląd, że mają one charakter niedozwolony, gdyż są „nietransparentne, pozostawiają pole do arbitralnego działania banku i w ten sposób obarczają kredytobiorcę nieprzewidywalnym ryzykiem oraz naruszają równorzędność stron” (por. np. uzasadnienie wyroku SN w sprawie V CSK 382/18 i przywołane tam orzecznictwo). Wysokość kredytu w walucie obcej, na którą ma być przeliczony po wypłacie w walucie polskiej, a następnie wysokość, w jakiej spłaty w walucie polskiej będą zaliczane na spłatę kredytu wyrażonego w walucie obcej, zależy bowiem wyłącznie od jednej ze stron umowy.

38.  Oznacza to, że po zawarciu umowy kredytobiorcy (powodowie) mieli ograniczoną możliwość przewidzenia wysokości zadłużenia w (...) po wypłacie kredytu w PLN, skoro kursy wymiany określić miał Bank. Co więcej, uprawnienie do określania kursów wymiany dawało Bankowi możliwość wpływania na wysokość zobowiązania do spłaty w PLN w całym okresie wykonywania umowy. W sposób niemal dowolny i niezależny od kredytobiorców mógł zatem kształtować wysokość zobowiązania w walucie, w jakiej spłacali kredyt. Tym samym uzyskał też narzędzie do potencjalnego zminimalizowania niekorzystnych dla siebie skutków zmiany kursów na rynku międzybankowym lub zmian w zakresie oprocentowania (obniżka stopy referencyjnej), gdyż teoretycznie mógł je rekompensować podwyższeniem kursu sprzedaży przyjętego do rozliczenia spłat kredytu.

39.  W ocenie Sądu przyznanie sobie przez pozwanego we wskazanych postanowieniach jednostronnej kompetencji do swobodnego ustalania kursów przyjmowanych do wykonania umowy sprawia, że były one sprzeczne z dobrymi obyczajami i naruszały rażąco interesy powodów w rozumieniu art. 385 ¹ § 1 k.c., oceniane na datę zawarcia umowy (art. 385 ² k.p.c. – por. uchwała SN z 20.06.2018 r. w sprawie III CZP 29/17). Takie rozwiązania dawały bowiem Bankowi, czyli tylko jednej ze stron stosunku prawnego, możliwość przerzucenia na powodów całego ryzyka wynikającego ze zmiany kursów waluty indeksacyjnej i pozostawiały mu całkowitą swobodę w zakresie ustalania wysokości ich zadłużenia przez dowolną i pozbawioną jakichkolwiek czytelnych i obiektywnych kryteriów możliwość ustalania kursu przyjmowanego do rozliczenia spłaty kredytu.

40.  Nie ma znaczenia, czy z możliwości tej Bank korzystał, ani to, czy w toku wykonywania umowy zmienił swoje zasady na bardziej transparentne.

41.  Dla uznania postanowienia umownego za niedozwolone wystarczy bowiem taka jego konstrukcja, która prowadzi do obiektywnej możliwości rażącego naruszenia interesów konsumenta, przy czym zgodnie z art. 385 ² k.c. ewentualna abuzywność postanowień umowy podlega badaniu na datę jej zawarcia z uwzględnieniem towarzyszących temu okoliczności i innych umów pozostających w związku z umową objętą badaniem (por. uchwała SN z 20.06.2018 r. w sprawie III CZP 29/17).

42.  Skoro zatem dla oceny abuzywności zapisów umowy istotny jest stan z daty jej zawarcia, to bez znaczenia dla tej oceny pozostaje, w jaki sposób pozwany wykonywał lub wykonuje umowę, w szczególności to, w jaki sposób ustalał, czy też ustala swoje kursy i czy odpowiadały one kursom rynkowym, w jaki sposób pozyskiwał środki na prowadzenie akcji kredytowej i w jaki sposób księgował, czy też rozliczał te środki oraz środki pobrane od kredytobiorców.

43.  Tym samym zbędne było prowadzenie postępowania dowodowego zmierzającego do poczynienia takich ustaleń, a wnioski pozwanego w tym zakresie pominięto (wniosek o przesłuchanie świadków z odpowiedzi na pozew).

44.  Co więcej, skoro oceny abuzywności dokonuje się na datę zawarcia umowy, bez znaczenia dla rozstrzygnięcia niniejszej sprawy pozostawały późniejsze zmiany tej umowy, wprowadzane na podstawie aneksów lub zmian regulaminu, precyzujących na przyszłość sposób ustalania kursu waluty indeksacyjnej. Miałyby one znaczenie, gdyby zostały zawarte w celu jednoznacznego wyeliminowania postanowień niedozwolonych, o których abuzywności kredytobiorca został poinformowany lub miał tego świadomość, a nadto godził się na ich zastosowanie do przeszłych rozliczeń, w ramach zmiany umowy decydując się na ich wyeliminowanie wyłącznie na przyszłość.

45.  Odnosząc się do zmian regulaminu, jakich Bank dokonywał w trakcie wykonywania umowy ubocznie dostrzec jednak trzeba, że nie eliminowały one możliwości jednostronnego wyznaczania kursu waluty przyjmowanego do rozliczenia zobowiązań stron, gdyż wysokość tego kursu nadal zależała m.in. od indeksu marżowego, który ustalał Bank. Ponadto zmiany te miała obowiązywać wyłącznie na przyszłość, zatem nie wyłączały skutków związanych z niedozwolonym charakterem postanowień pierwotnych.

46.  Podsumowując tę część rozważań, w ocenie Sądu wskazane wyżej postanowienia umowy dotyczące stosowania dwóch różnych rodzajów kursów, które mogły być swobodnie ustalane przez jedną ze stron umowy (Bank) nie zostały uzgodnione indywidualnie z powodami i kształtowały ich zobowiązania w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając ich interesy, a zatem miały charakter niedozwolony w rozumieniu art. 385 ¹ k.c. i nie wiążą powodów.

47.  Wyeliminowanie wskazanych zapisów i związanie stron umową w pozostałym zakresie, czyli przy zachowaniu postanowień dotyczących indeksacji kredytu oznaczałoby, że kwota kredytu wypłaconego powodom powinna zostać przeliczona na walutę szwajcarską, a powodowie w terminach płatności kolejnych rat powinni je spłacać w walucie polskiej, przy czym żadne postanowienie nie precyzowałoby kursu, według którego miałyby nastąpić takie rozliczenia.

48.  Nie ma przy tym możliwości zastosowania w miejsce wyeliminowanych postanowień żadnego innego kursu waluty.

49.  Zgodnie z wiążącą wszystkie sądy Unii Europejskiej wykładnią dyrektywy (...)dokonaną przez (...) w powołanym już wyżej wyroku z dnia 3.10.2019 r. w sprawie (...):

a)  w przypadku ustalenia, że w umowie zostało zawarte postanowienie niedozwolone w rozumieniu dyrektywy (którą implementowały do polskiego porządku prawnego przepisy art. 385 ¹ i nast. k.c.), skutkiem tego jest wyłącznie wyeliminowanie tego postanowienia z umowy, chyba że konsument następczo je zaakceptuje,

b)  w drodze wyjątku możliwe jest zastosowanie w miejsce postanowienia niedozwolonego przepisu prawa o charakterze dyspozytywnym albo przepisem, który można by zastosować za zgodą stron, o ile brak takiego zastąpienia skutkowałby upadkiem umowy i niekorzystnymi następstwami dla konsumenta, który na takie niekorzystne rozwiązanie się nie godzi (pkt 48, 58 i nast. wyroku (...)),

c)  nie jest możliwe zastąpienie postanowienia niedozwolonego przez odwołanie się do norm ogólnych prawa cywilnego, nie mających charakteru dyspozytywnego, gdyż spowodowałoby to twórczą interwencję, mogącą wpłynąć na równowagę interesów zamierzoną przez strony, powodując nadmierne ograniczenie swobody zawierania umów (dotyczy m.in. art. 56 k.c., art. 65 k.c. i art. 354 k.c. - por. w szczególności pkt 57-62 wyroku (...)),

d)  w przypadku ustalenia, że wyeliminowanie postanowień niedozwolonych powoduje zmianę charakteru głównego przedmiotu umowy, nie ma przeszkód, aby przyjąć, zgodnie z prawem krajowym, że umowa taka nie może dalej obowiązywać (por. w szczególności pkt 41-45 wyroku (...)),

e)  nawet jeżeli skutkiem wyeliminowania niedozwolonych postanowień miałoby być unieważnienie umowy i potencjalnie niekorzystne dla konsumenta następstwa, decyzja co do tego, czy niedozwolone postanowienia mają obowiązywać, czy też nie, zależy od konsumenta, który przed podjęciem ostatecznej decyzji winien być poinformowany o takich skutkach (por. w szczególności pkt 66-68 wyroku (...)).

50.  Wyraźnie wskazać przy tym trzeba, że ani prawo unijne, ani prawo polskie nie wymaga, aby w związku z zastrzeżeniem klauzuli abuzywnej konsument bezwzględnie uzyskał możliwość powołania się na nieważność całej umowy (por. wyrok Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej z dnia 15 marca 2012 r. w sprawie (...), J. P. i V. P. przeciwko SOS financ spol. sr.o., (...)-144, pkt 33).

51.  Przenosząc powyższe uwagi na stan faktyczny niniejszej sprawy należy wskazać, że brak możliwości stosowania norm o charakterze ogólnym nie pozwala na sięgnięcie do domniemanej woli stron lub utrwalonych zwyczajów (art. 65 k.c. i art. 56 k.c.), które w odniesieniu do innych stosunków prawnych pozwalałyby na ustalenie wartości świadczenia określonego w walucie obcej np. przez odniesienie się do tej waluty według kursu średniego ogłaszanego przez Narodowy Bank Polski (NBP) lub innych kursów wskazywanych przez strony w umowie.

52.  Nie ma zwłaszcza możliwości sięgnięcia po przepis art. 358 § 2 k.c., który posługuje się kursem średnim NBP w przypadku możliwości spełnienia świadczenia wyrażonego w walucie obcej. Po pierwsze, świadczenie obu stron było wyrażone w walucie polskiej (wypłata kredytu i jego spłata następowały bowiem w PLN, a (...) był tylko walutą indeksacyjną). Po drugie, wspomniany przepis nie obowiązywał w dacie zawarcia umowy (wszedł w życie z dniem 24.01.2009 r.), zaś uznanie pewnych postanowień umownych za niedozwolone skutkuje ich wyeliminowaniem z umowy już od daty jej zawarcia, co czyni niemożliwym zastosowanie przepisu, który wówczas nie obowiązywał. Nawet gdyby uznać, że art. 358 § 2 k.c. mógłby być stosowany do skutków, które nastąpiły po dacie jego wejścia w życie (przy wysoce wątpliwym założeniu, że skutki te nie są związane z istotą umowy stron – por. art. XLIX przepisów wprowadzających kodeks cywilny), to nadal brak byłoby możliwości ustalenia kursu, według którego należałoby przeliczać zobowiązania stron sprzed tej daty, czyli przede wszystkim ustalić wysokości zadłużenia w (...) po wypłacie kredytu.

53.  W ocenie Sądu brak określenia kursów wymiany i możliwości uzupełnienia umowy w tym zakresie skutkuje koniecznością wyeliminowania z umowy całego mechanizmu indeksacji. O ile bowiem sama indeksacja (waloryzacja) jest dozwolona, o tyle taki jej kształt, jak sformułowany we wzorcu pozwanego, należy uznać za rażąco naruszający interes kredytobiorcy i dobre obyczaje.

54.  W konsekwencji, uznanie za niedozwolone klauzul wskazywanych przez powodów skutkuje również uznaniem za niedozwolony całego mechanizmu indeksacji, którego wyrazem są w szczególności postanowienia § 2.1 zdanie drugie umowy (waluta indeksacji) i § 7.4 oraz § 9.2.1 regulaminu (dotyczących kursów stosowanych do ustalenia salda zadłużenia i zaliczania rat spłaty), ale również § 14.8 i § 21.3 regulaminu (dotyczące przeliczeń w przypadku zmiany waluty kredytu lub po wypowiedzeniu umowy).

55.  Po wyeliminowaniu wskazanych postanowień umowa stron nadal jednak może być wykonywana bez zmiany charakteru jej głównego przedmiotu. Głównym przedmiotem umowy kredytu jest bowiem zobowiązanie banku do udostępnienia kredytobiorcom na czas oznaczony kwoty środków pieniężnych na ustalony cel i zobowiązanie kredytobiorcy do korzystania z niej na warunkach określonych w umowie, zwrotu kwoty wykorzystanego kredytu wraz z odsetkami w oznaczonych terminach spłaty oraz zapłaty prowizji od udzielonego kredytu (art. 69 pr. bank.).

56.  W przypadku umowy stron, po wyeliminowaniu z niej postanowień niedozwolonych, nadal znana jest kwota i waluta kredytu (183.750 PLN), cel kredytu (zakup lokalu i refinansowanie wydatków), okres i termin spłaty (384 miesięcy, ratalnie, zgodnie z harmonogramem ustalanym według § 10 i 11 regulaminu), wysokość prowizji oraz oprocentowanie (suma marży i stopy bazowej).

57.  Taka umowa w pełni odpowiada cechom umowy kredytu wskazanym w art. 69 pr. bank., jest zgodna z zasadą swobodnego kształtowania stosunków umownych i w żaden sposób nie narusza zasad współżycia społecznego.

58.  W ten sposób jednocześnie osiągnięty zostaje cel przepisów art. 385 ¹ k.c. i dyrektywy (...), wyłożony przez (...) i zakładający wyeliminowanie z umowy wyłącznie postanowień niedozwolonych z zachowaniem umowy, o ile nie zmienia to jej głównego charakteru w rozumieniu przepisów krajowych (czyli de facto art. 69 pr. bank.).

59.  Nie jest przy tym uzasadnione przyjęcie niestanowczego poglądu wyrażonego w uzasadnieniu wyroku Sądu Najwyższego w sprawie (...), że wyeliminowanie ryzyka kursowego (będące skutkiem eliminacji niedozwolonych klauzul kształtujących mechanizm indeksacji i przekształcenia kredytu złotowego indeksowanego do waluty obcej w zwykły (tzn. nieindeksowany) kredyt złotowy, oprocentowany według stawki powiązanej ze stawką LIBOR) byłoby równoznaczne z tak daleko idącym przekształceniem umowy, iż należałoby ją uznać za umowę o odmiennej istocie i charakterze, choćby nadal chodziło tu tylko o inny podtyp, czy wariant umowy kredytu, co z kolei oznaczałoby, że po wyeliminowaniu tego rodzaju klauzul utrzymanie umowy o charakterze zamierzonym przez strony nie jest możliwe, co przemawia za jej całkowitą nieważnością (bezskutecznością).

60.  Po pierwsze, powtórzyć trzeba, że uznanie postanowień umowy za niedozwolone co do zasady ma prowadzić jedynie do ich usunięcia z umowy, a jej nieważność (bezskuteczność) powstaje tylko wówczas, gdy nie ma możliwości jej utrzymania.

61.  Po drugie, jak zresztą wskazano w uzasadnieniu przywołanego wyroku SN, przy ocenie umowy po wyeliminowaniu z niej postanowień niedozwolonych, jej treści w tym zakresie nie powinno się wypełniać z odwołaniem do domniemanej woli (zamiaru) stron lub utrwalonych zwyczajów (art. 65 k.c. i art. 56 k.c.), chyba że konsument wyrazi na to zgodę, gdy upadek umowy mógłby spowodować dla niego niekorzystne skutki.

62.  Ocena, czy umowa o taki kredyt może być utrzymana, wymaga zatem ustalenia, czy jej elementy konstrukcyjne po wyeliminowaniu postanowień niedozwolonych nadal mieszczą się w jej zasadniczym typie, pozwalającym na przyjęcie, że może być wykonywana jako umowa o kredyt bankowy.

63.  Jak natomiast już wskazano, eliminacja postanowień dotyczących kursów wymiany i przeliczania zobowiązań według tych kursów, nie zmienia zasadniczego charakteru umowy, której istotą – zgodną z art. 69 pr. bank. - jest umożliwienie powodom skorzystanie z kredytu udzielonego przez pozwanego, z obowiązkiem spłaty w określonym czasie, przy ustalonym oprocentowaniu.

64.  Ponownie zaznaczyć trzeba, że podstawowym celem przepisów art. 385 ^{( 1)} i nast. k.c. oraz dyrektywy 93/13/EWG jest wyłącznie niestosowanie postanowień niedozwolonych, a umowa powinna nadal obowiązywać bez jakichkolwiek innych zmian, o ile jest to prawnie możliwe (por. uzasadnienie wyroku SN z 14.07.2017 r., II CSK 803/16 i powołane tam orzecznictwo, w tym wyrok TSUE sprawie (...)- pkt 33 oraz przywoływany wyżej wyrok TSUE w sprawie (...)).

65.  Skoro umowa stron po takim zabiegu nadal spełnia wszelkie niezbędne cechy umowy kredytu, nie sposób uznać, aby była sprzeczna z prawem lub zasadami współżycia społecznego.

66.  Bez znaczenia jest przy tym, że oprocentowanie kredytu wyznaczane jest przy pomocy wskaźnika odnoszącego się do kursu waluty innej niż waluta kredytu. Strony mogą bowiem zastosować dowolny wskaźnik, byle jego istota nie sprzeciwiała się naturze umowy kredytowej, ustawie ani zasadom współżycia społecznego. Żaden przepis ustawy nie sprzeciwia się zastosowaniu wskaźnika LIBOR do ustalenia jednego z elementów stopy oprocentowania kredytu; nie sposób też w ocenie Sądu uznać, aby jego stosowanie było sprzeczne z naturą umowy kredytu bankowego lub jakimikolwiek zasadami współżycia społecznego. Bez znaczenia jest również, jakimi przesłankami kierował się Bank, przyjmując w swoim wzorze taki właśnie wskaźnik oraz to, że bez mechanizmu indeksacji do waluty obcej nie zawarłby umowy o takiej treści, gdyż – jak wskazywano wcześniej – nie są to okoliczności istotne dla ustalenia sankcji związanych z abuzywnością innych postanowień umowy.

67.  Dla stosowania przepisów art. 385 ¹ k.c. zbędne jest nadto rozważanie sytuacji gospodarczej, w której potencjalnie może znaleźć się Bank, który stosował postanowienia niedozwolone, wskutek ich wyeliminowania z umowy. Istota tej regulacji polega bowiem na tym, że stanowi on sankcję dla podmiotu, który stosował postanowienia niedozwolone. Jeżeli zatem Bank takie postanowienia opracował w swoim wzorcu umownym i je stosował, nie ma podstaw do wyłączenia stosowania sankcji z art. 385 ¹ k.c. tylko dlatego, że może go to narazić na trudności gospodarczej lub innej natury.

68.  Podsumowując powyższe, należy przyjąć, że umowa stron jest ważna i skuteczna, natomiast bezskuteczne i niewiążące powodów są postanowienia dotyczące indeksacji do waluty szwajcarskiej.

69.  Z tych przyczyn oddaleniu jako bezzasadne podlegało żądanie ustalenia nieważności umowy z przyczyny zawarcia w niej niedozwolonych postanowień dotyczących indeksacji do waluty obcej – o czym orzeczono w pkt. I sentencji wyroku.

70.  W związku z tym, że żądanie zapłaty kwoty 120.488,28 zł było immanentnie związane z twierdzeniem o nieważności umowy i wywodzone wyłącznie z tego faktu, ustalenie, że umowa jest ważna przesądzało również o konieczności oddalenia żądania zapłaty wskazanej kwoty – o czym orzeczono w pkt. II sentencji wyroku.

71.  Ubocznie dostrzec trzeba, że podobne wnioski dotyczące ważności umowy stron zostały sformułowane w ramach prawomocnego wyroku Sądu Okręgowego w Olsztynie, który rozstrzygał o żądaniu Banku w przedmiocie zwrotu kwoty kredytu z uwagi na wypowiedzenie umowy.

72.  Oddalenie roszczeń zgłoszonych jako główne aktualizowało konieczność rozstrzygnięcia o żądaniu ustalenia braku mocy wiążącej wskazanych w pozwie postanowień umowy i zasądzenia zwrotu nadpłat w łącznej kwocie 40.571,83 zł, do jakich miało dojść w wyniku stosowania tych postanowień w całym okresie wykonywania umowy.

73.  W uwzględnieniu poczynionych wyżej rozważań za niedozwolone i bezskuteczne uznać należało natomiast:

a)  § 2 ust. 1 zdanie drugie umowy – jako wskazujący na indeksację kredytu do waluty obcej,

b)  § 7.4 regulaminu – ponieważ stanowi integralną część umowy, a zawarte w nim odniesienia do kredytu indeksowanego i tabeli kursów dotyczą mechanizmu, który ze wskazanych wyżej względów został ukształtowany w sposób niedozwolony, zatem wymaga eliminacji,

c)  § 9.2 pkt 1 regulaminu – z analogicznych względów jak w pkt. b), gdyż odnosi się do kredytów indeksowanych i reguluje sposób przeliczania zobowiązań z zastosowaniem tabeli Banku.

74.  Z tych przyczyn, na podstawie art. 189 k.p.c. oraz art. 385 ¹ § 1 i 2 k.c., uwzględniono powództwo ewentualne o ustalenie bezskuteczności tych postanowień – jak w pkt. III sentencji wyroku.

75.  Dostrzec trzeba z urzędu, że również niektóre inne postanowienia regulaminu odnoszące się do mechanizmu indeksacji i przeliczeń według kursu ustalanego przez Bank są bezskuteczne (np. § 14.8 i § 21.3), niemniej nie były one przedmiotem żądania powodów i nie było potrzeby orzekania o nich. Po wyeliminowaniu postanowień wskazanych wyżej, a dotyczących kursów i tabeli, staną się one bez znaczenia dla dalszego wykonywania umowy, gdyż będą odwoływać się do zapisów wyeliminowanych.

76.  W dalszej kolejności należałoby rozstrzygnąć odnośnie do żądania zapłaty kwoty 40.571,83 zł. Nie ulega większej wątpliwości, że w wyniku stosowania tych postanowień i stosowania dwóch różnych kursów do przeliczenia kwoty kredytu w PLN na (...), a następnie do zaliczania spłat dokonywanych w PLN na poczet rat wyrażonych w (...), mogło dojść do nadpłat w odniesieniu do każdej kwoty pobranej na poczet spłaty kredytu.

77.  Nadpłaty takie stanowią świadczenia nienależne w rozumieniu art. 410 k.c. Wskazany przepis stanowi, że świadczenie jest nienależne, jeżeli ten, kto je spełnił, nie był w ogóle zobowiązany albo jeżeli podstawa świadczenia odpadła. Skutkiem powołania się przez powodów na niedozwolony charakter postanowień umownych jest ich wyeliminowanie z umowy od daty jej zawarcia. Tym samym wszelkie świadczenia spełniane na podstawie tych postanowień utraciły swoją podstawę i winny podlegać zwrotowi według przepisów art. 405 i nast. k.c.

78.  Sąd dostrzega jednak znaczące rozbieżności w judykaturze i doktrynie prawa dotyczące umów kredytów indeksowanych i denominowanych oraz znaczenia wykładni dokonanej w wyroku (...) w sprawie (...)dla oceny skutków zawarcia w takich umowach klauzul niedozwolonych (por. uzasadnienie przytoczonego wyżej wyroku SN w sprawie V CSK 382/18).

79.  Przed rozstrzygnięciem o roszczeniu zwrotu nadpłat zgłoszonym jako ewentualne i jednocześnie kumulatywnie z żądaniem ustalenia braku mocy wiążącej niektórych postanowień umowy zasadne byłoby prawomocne przesądzenie kwestii ważności umowy i zakresu związania jej postanowieniami.

80.  Rozstrzygnięcie o roszczeniu zapłaty wymaga bowiem dalszych ustaleń dotyczących prawidłowego określenia rat kredytu z uwzględnieniem treści umowy, jaka pozostaje w mocy po eliminacji mechanizmu indeksacji, czyli przy przyjęciu, że umowa ma charakter umowy kredytu w walucie polskiej oprocentowanego według zmiennej stopy procentowej. Jeżeli strony nie dojdą do porozumienia w tym zakresie, będzie to wymagało opinii biegłego, który wyliczy wysokość należnych w takim wypadku rat oraz potencjalną nadpłatę dokonaną przez powodów, jaka powstała wskutek pobierania przez pozwanego z rachunku wskazanego do obsługi kredytu kwot wyższych niż rzeczywiście należne wskutek przeliczeń walutowych. Konieczne będzie również rozważenie charakteru tych nadpłat i zarzutu ich przedawnienia, jak również kwestii przerwania biegu przedawnienia wskutek zawezwania pozwanego do próby ugodowej.

81.  Jak wskazywano na wstępie, powodowie zgłosili żądania o charakterze ewentualnym, przy czym powoływali się na taką samą podstawę faktyczną. W ocenie Sądu, jeżeli roszczenia główne i ewentualne są sformułowane na takiej samej podstawie faktycznej, a do rozstrzygnięcia nadaje się część tych roszczeń, które według kolejności ich rozstrzygania podlegają oddaleniu, zaś dalsze żądania ewentualne wymagać będą dalszych czynności dowodowych, w pełni uzasadnione jest wydanie wyroku częściowego co do roszczeń zgłaszanych w pierwszej kolejności. W przypadku zaskarżenia takiego rozstrzygnięcia, sąd drugiej instancji zawsze może uwzględnić powództwo i zmienić charakter wyroku z częściowego na końcowy, co zdezaktualizuje potrzebę orzekania o żądaniach ewentualnych. W przypadku oddalenia środka odwoławczego nadal aktualna będzie natomiast potrzeba rozstrzygnięcia o tych żądaniach.

82.  Jak już wskazywano, zarówno żądanie główne, jak i ewentualne, wynikają z faktu zamieszczenia w umowie stron postanowień niedozwolonych, czyli z tej samej podstawy faktycznej. Wynika to z przekonania powodów, że skutkiem zamieszczenia tych postanowień jest nieważność umowy, zaś w przypadku kolejnych żądań – przekonanie, że skutkiem tego jest co najmniej wyeliminowanie tych postanowień i konieczność innego rozliczenia umowy.

83.  W świetle uwag sformułowanych wyżej możliwe zatem było wydanie wyroku częściowego (art. 317 § 1 k.p.c.) co do kumulatywnie zgłoszonych roszczeń głównych – ustalenia nieważności umowy i zapłaty z uwagi na tę nieważność, a nadto co do jednego z kumulatywnie zgłoszonych roszczeń ewentualnych – roszczenia o ustalenie braku mocy wiążącej objętych pozwem niedozwolonych postanowień umownych.

84.  Uwzględniając wskazane wyżej rozważania, na podstawie art. 317 § 1 k.p.c. w związku z powołanymi wyżej przepisami, wyrokiem częściowym orzeczono jak w sentencji.

85.  Po uprawomocnieniu się tych rozstrzygnięć zaktualizuje się natomiast potrzeba przeprowadzenia dalszych czynności procesowych zmierzających do rozstrzygnięcia o żądaniu zapłaty z tytułu zwrotu potencjalnych nadpłat, do jakich miało dojść w wyniku stosowania przez pozwanego niedozwolonych postanowień umownych.