Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 1 grudnia 2020 r.

Sąd Okręgowy w Olsztynie I Wydział Cywilny

w składzie następującym: Przewodniczący sędzia Juliusz Ciejek

Protokolant: sekr. sądowy Anna Kosowska

po rozpoznaniu w dniu 17 listopada 2020 r. w Olsztynie

na rozprawie

sprawy z powództwa (...) Banku (...) Spółki Akcyjnej z siedzibą w W.

przeciwko M. W.

o zapłatę

I.  zasądza od pozwanego na rzecz powoda kwotę 318.081 zł 15 gr (trzysta osiemnaście tysięcy osiemdziesiąt jeden złotych piętnaście groszy) z odsetkami umownymi w wysokości czterokrotności stopy lombardowej NBP rocznie z tym, że nie większej niż wysokość odsetek maksymalnych za opóźnienie, obliczonych od kwoty 262.314 zł 55 gr (dwieście sześćdziesiąt dwa tysiące trzysta czternaście złotych pięćdziesiąt pięć groszy) od dnia 26 września 2019 r. do dnia zapłaty,

II.  zasądza od pozwanego na rzecz powoda tytułem zwrotu kosztów procesu kwotę 26.722 (dwadzieścia sześć tysięcy siedemset dwadzieścia dwa) zł w tym kwotę 10.817 zł tytułem zwrotu kosztów procesu.

Sygn. akt I C 742/19

UZASADNIENIE

W dniu 26 września 2019 r. powód (...) Bank (...) Spółka Akcyjna z siedzibą w W. wniósł pozew w elektronicznym postępowaniu upominawczym przeciwko M. W., w którym żądał zasądzenia kwoty 318.081,15 zł, w tym kwoty 262.314,55 zł wraz z odsetkami umownymi w wysokości czterokrotności stopy lombardowej NBP rocznie ale nie większej niż wysokość odsetek maksymalnych za opóźnienie od dnia 26 września 2019 r. do dnia zapłaty oraz kwoty 55.766,60 zł bez odsetek. Ponadto domagał się zasądzenia od pozwanych na swoją rzecz kosztów sądowych w kwocie 3.977 zł.

Uzasadniając swoje żądanie, wskazał, że strony w dniu 19 stycznia 2004 r. zawarły umowę. Na dzień 25 września 2019 r. zobowiązanie pozwanego wynikające z powyższej umowy było wymagalne i niespłacone. Powód wezwał pozwanego do dobrowolnej zapłaty należności, jednakże bezskutecznie (k. 2-5).

Postanowieniem z dnia 5 listopada 2019 r. Sąd Rejonowy Lublin-Zachód w L. przekazał sprawę do rozpoznania Sądowi Okręgowemu w O., uznając, że wskazane przez powoda w pozwie okoliczności wymagają weryfikacji na co nie pozwala uproszczona procedura postępowania elektronicznego (k.7).

Pozwany M. W. w odpowiedzi na pozew wniósł o oddalenie powództwa.

Wskazał, że powód nie wykazał faktycznej wysokości i zasadności jej roszczenia, bowiem dowodem nie mogą być przedłożone przez powódkę dokumenty w postaci umowy i wyciągu z ksiąg bankowych (k. 54).

Na rozprawie w dniu 8 września 2020 r. powód zmodyfikował żądanie w ten sposób, że wniósł dodatkowo o zasądzenie kosztów postępowania według norm przepisanych (k. 87). W piśmie z dnia 22 września 2020 r. pełnomocnik powoda sprecyzował, że dochodzonej w pozwie należności domaga się tytułem zadłużenia wynikającego z rozliczenia powiązanej z umową rachunku oszczędnościowo-rozliczeniowego umowy o korzystanie z karty (...) (k. 88).

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

Pozwany M. W. w dniu 19 stycznia 2004 r. zawarł z (...) Bankiem (...) Spółką Akcyjną z siedzibą w W. umowę rachunku oszczędnościowo-rozliczeniowego P. nr (...). Na mocy tej umowy powód zobowiązał się wobec pozwanego do świadczenia kompleksowej indywidualnej obsługi w ramach programu prywatnej bankowości P. i zapewnienia najwyższej staranności w realizacji wszelkich spraw pozwanego wynikającej ze współpracy z bankiem. Warunkiem korzystania przez posiadacza z obsługi w ramach programu P. było, zgodnie z § 5 umowy, zapewnienie średniego salda środków pieniężnych w wysokości co najmniej 500.000 zł na rachunkach w banku (...) SA lub w Grupie (...) SA lub zapewnienie na rachunkach oszczędnościowych prowadzonych w (...) SA średniomiesięcznych wpływów w wysokości co najmniej 10.000 zł liczonych jaki 1/3 sumy wpływów wniesionych na rachunki w ciągu 3 ostatnich miesięcy.

(dowód: umowa k. 15-18)

Dnia 3 lutego 2004 r. została zawarta w powiązaniu z umową rachunku oszczędnościowo-rozliczeniowego umowa o wydanie i używanie karty (...) z limitem cyklicznym – kwotą do wysokości której mogą być dokonywane transakcje, w wysokości 20.000 zł. Maksymalny okres kredytowania wynosił 58 dni, a termin wymagalności upływał z 28 dniem od zakończenia cyklu rozliczeniowego, rozumianego jako okres od pierwszego do ostatniego dnia miesiąca kalendarzowego. W dniu 17 lutego 2004 r. powód zawarł też z pozwanym umowę o wydanie i użytkowanie karty kredytowej (...) z limitem płatniczym 4.000 zł.

(dowód: umowa k. 153, regulamin k. 146-152, umowa k. 155v, regulamin k. 157-178)

Pismem z dnia 24 marca 2015 r. powód wypowiedział pozwanemu umowę rachunku oszczędnościowo-rozliczeniowego w związku z przekroczeniem limitu na kwotę 21.760,66 zł i zaległe odsetki w kwocie 1.051,51 zł. Pismo skierowane do powoda odebrała w dniu 10 kwietnia 2015 r. jego żona.

(dowód: wypowiedzenie k. 143, kserokopia koperty k. 143-144)

Na skutek dokonanych przez powoda spłat na dzień 8 czerwca 2015 r. saldo zadłużenia zostało wyzerowane i umowa była kontynuowana. Począwszy od 27 listopada 2015 r. saldo zadłużenia pozwanego ponownie stało się ujemne. W wyniku rozliczenia karty (...) wyniosło ono na ów dzień na - 18.585,51 zł. W dniu 28 grudnia 2015 r. sięgnęło - 36.756,68 zł. Wobec braku spłat i dokonywanych prze pozwanego systematycznie wypłat przy użyciu karty (...), ujemne saldo systematyczni się zwiększało by osiągnąć na 27 kwietnia 2018 r. kwotę 262.144,39 zł, a na 13 lipca 2018 r. kwotę 262.264,39 zł.

(dowód: wykaz operacji k. 68-74, 91-142)

Pismem z dnia 13 lipca 2018 r. powód wypowiedział pozwanemu umowę rachunku P., w związku z nieuregulowaniem zadłużenia przeterminowanego i nieuregulowaniem należności wynikającej z umowy tego rachunku. W skierowanym do pozwanego piśmie wskazano jako podstawę wypowiedzenia § 63 pkt 6 Regulaminu rachunków bankowych i kart debetowych dla klientów indywidualnych w (...) SA. Pismo to wysłano pozwanemu na adres domowy w D. przy ul. (...), którego ten nie odebrał pomimo awizacji.

(dowód: wypowiedzenie k. 19, kserokopia koperty k. 20-21)

Pismem z dnia 11 grudnia 2018 r. powód wezwał pozwanego do zapłaty kwoty 297.314,55 zł tytułem umowy rachunku P. – transakcji Kartą D. w terminie 7 dni. W skierowanym do powoda piśmie wskazano, że może wystąpić do banku o zawarcie porozumienia lub umowy ugody. Pismo to wysłano pozwanemu na adres domowy w D. przy ul. (...), którego ten nie odebrał pomimo awizacji.

(dowód: wypowiedzenie k. 22, kserokopia koperty k. 23-24)

Bank nie zamkną ani nie zablokował karty płatniczej (...).

(przyznane k. 182)

Sąd zważył, co następuje:

Roszczenie powoda jest zasadne i zasługuje w całości na uwzględnienie, w świetle przedłożonych przez strony dokumentów i rodzaju zgłoszonych zarzutów.

Nie było ostatecznie kwestionowane, że strony łączyła zawarta w dniu w dniu 19 stycznia 2004 r. umowa rachunku oszczędnościowo-rozliczeniowego P. nr (...) i zawarta w powiązaniu z nią 3 lutego 2004 r. umowa o wydanie i używanie karty (...) z limitem cyklicznym w wysokości 20.000 zł, z której powód wywodził swoje roszczenie.

Zgodnie z art. 725 przez umowę rachunku bankowego bank zobowiązuje się względem posiadacza rachunku, na czas oznaczony lub nieoznaczony, do przechowywania jego środków pieniężnych oraz, jeżeli umowa tak stanowi, do przeprowadzania na jego zlecenie rozliczeń pieniężnych. Stosownie do treści art. 730 rozwiązanie umowy rachunku bankowego zawartej na czas nieoznaczony może nastąpić w każdym czasie wskutek wypowiedzenia przez którąkolwiek ze stron; jednakże bank może wypowiedzieć taką umowę tylko z ważnych powodów.

W ocenie Sądu w niniejszym sporze ma rację pozwany, twierdząc, że umowa rachunku oszczędnościowo-rozliczeniowego P. nie została skutecznie wypowiedziana z uwagi na brak skutecznego wezwania w trybie art. 75 c prawa bankowego. Stosownie do tego przepisu jeżeli kredytobiorca opóźnia się ze spłatą zobowiązania z tytułu udzielonego kredytu, bank wzywa go do dokonania spłaty, wyznaczając termin nie krótszy niż 14 dni roboczych. W wezwaniu, o którym mowa w ust. 1, bank informuje kredytobiorcę o możliwości złożenia, w terminie 14 dni roboczych od dnia otrzymania wezwania, wniosku o restrukturyzację zadłużenia. Przewidziany w nim tryb naprawczy został zastrzeżony dla pożyczek i kredytów, które mogą być zawierane również w formie uproszczonej. W wyroku Sądu Najwyższego z dnia 25 listopada 2011 r. wyjaśniono, że przepisy kredytu konsumenckiego przemawiają za traktowaniem salda debetowego na rachunku bankowym jak kredytu w rozumieniu Prawa Bankowego ((...)). Sąd Okręgowy podziela ten pogląd. Umowa rachunku P. nie przewidywała salda debetowego. Bezspornym jest jednak, że mimo braku zapisu w tym przedmiocie limit taki istniał co najmniej do 18 czerwca 2015 r. w kwocie 100.000 zł. Wynika to wyraźnie z przedłożonego przez powoda zestawienia operacji (k. 68-69). Nie przedłożono żadnych dokumentów na okoliczność jego ustanowienia, ani wypowiedzenia. Twierdzenia pełnomocnika powoda, że został on przeniesiony do zadłużenia przeterminowanego i w związku z czym nie występuje już są niezrozumiałe (k. 87). Limit debetowy i to w takiej wysokości jest umową. Nie może tak sobie powstać, ani zaniknąć. Skoro Bank nie udokumentował tej kwestii nie sposób skonstruować w oparciu o takie twierdzenia pełnomocnika strony wiarygodnego stanu faktycznego w tym przedmiocie. Skoro więc pozwany miał przyznany w umowie rachunku limit zadłużenia, co wyraźnie wynika z wykazu operacji (k. 68-69), to w istocie był to kredyt. Brak zastosowania trybu naprawczego niweczy skuteczność wypowiedzenia umowy. Pomimo obowiązku i zakreślania stosownego terminu pełnomocnik powoda nie dostarczył dowodu na skuteczne wypowiedzenie umowy. Doręczona po zamknięciu rozprawy kserokopia wezwania z 11 lutego 2013 r. nie zawiera podpisów osób, które je sporządziły, ani dowodu jego doręczenia (k. 188).

Takim saldem debetowym oczywiście nie był natomiast z limit do 20.000 zł, przewidziane w umowie o kartę (...). Stosownie do § 31 regulaminu posiadacz karty był zobowiązany do zapewnienia środków na rachunku w wysokości wystarczającej na pokrycie zobowiązań wynikających z dokonanych transakcji przy użyciu karty oraz opłat i prowizji naliczanych z tytułu dokonania tych transakcji w dniu obciążenia rachunku (k. 151). To, że winny być one rozliczone w terminie 58 dni, nie zezwalało pozwanemu na tworzenie bądź powiększanie debetu.

Podniesione powyżej okoliczności mają jednak charakter nieistotny z uwagi na rodzaj umowy i wynikające z umowy o wydanie i używanie karty (...) konsekwencje. Jest bowiem zasadnicza różnica pomiędzy umową kredytu czy też pożyczki, a umową o wydanie instrumentu płatniczego i jego używanie. Kredyt, pożyczka, skutkują udostępnieniem przez bank środków pieniężnych w oznaczonej liczbie, na oznaczony czas na określonych warunkach ich spłaty, często wieloletnich. Skuteczne wypowiedzenie umowy przed upływem przewidzianego w niej terminu oznacza konieczność niezwłocznego zwroty rat, która nie była jeszcze do tego momentu wymagalna. Brak skutecznego wypowiedzenia umowy (na skutek np. braku wdrożenia trybu naprawczego z art. 75 c prawa bankowego) niweczy ten obowiązek dłużnika. Inaczej natomiast przedstawia się kwestia braku skutecznego wypowiedzenia umowy o kartę płatniczą. Daje to posiadaczowi prawo do dalszego korzystania z niej zgodnie z umową, ale nie zwalnia go z obowiązku jej spłaty, a w szczególności zwrotu kwot bezprawnie pobranych, opłat i zapłaty należnych odsetek. Stosownie do załącznika do uchwały zarządu banku z 17 września 2003 r. w sprawie podstawowych warunków realizacji produktu kredytowego i innych rodzajów zaangażowani o charakterze kredytowym obejmujących metrykę produktu karty (...), w przypadku braku środków na rachunku oszczędnościowo-rozliczeniowym na pokrycie należnych bankowi opłat i prowizji, zastrzeżono postępowanie zgodne z warunkami obowiązującymi przy obsłudze rachunku, do którego została wydana karta (k. 147v). Stosownie do § 54 regulaminu rachunków bankowych i kart debetowych dla klientów indywidualnych w (...) SA od kwoty zadłużenia przeterminowanego pobiera się odsetki według zmiennej stopy procentowej ustalonej przez bank dla zadłużenia przeterminowanego, odpowiadającej wysokości odsetek maksymalnych za opóźnienie (k. 176v).

W niniejszej sprawie pozwany miał prawo korzystać z karty rozliczeniowej (...), która nie była jednak kartą debetową. Jak już zaznaczono wyżej, miał obowiązek zapewnienia środków na rachunku w momencie płacenia kartą i nie miał prawa wydawać więcej niż posiadał. Przyznany limit cykliczny nie był limitem debetowym, upoważniającym do powstania salda ujemnego, a kwotą operacji dopuszczalną w terminie 58 dni do wykonania tą kartą, która musiała jednak mieć pokrycie na rachunku pozwanego.

Pozwanemu, jako klientowi specjalnemu udostępniono ekskluzywny produkt banku w postaci Rachunku P.. Wymagał on posiadania aktywów w postaci środków pieniężnych w kwocie 500.000 zł (w styczniu 2004 r. to równowartość około 7 mieszkań o powierzchni 49 m ²). Udostępniono mu też instrument płatniczy, z którego mógł korzystać w dość ograniczonych zasadach ale do znacznej kwoty - 20.000 zł w umówionym okresie rozliczeniowym 58 dni. Pozwany korzystając z karty (...) począwszy od 27 listopada 2015 r. spowodował powstanie ujemnego salda. W wyniku rozliczenia karty (...) wyniosło ono na ów dzień na - 18.585,51 zł. W dniu 28 grudnia 2015 r. sięgnęło - 36.756,68 zł. Wobec braku spłat i dokonywanych prze pozwanego systematycznie wypłat przy użyciu karty (...), ujemne saldo systematyczni się zwiększało by osiągnąć na 27 kwietnia 2018 r. kwotę - 262.144,39 zł, a na 13 lipca 2018 r. kwotę - 262.264,39 zł. W tej sytuacji na podstawie wskazanych regulacji umownych pozwany jest obowiązany do zwrotu nieprawnie pobranych przy użyciu karty kwot, opłat i należnych odsetek umownych w wysokości maksymalnej, bez konieczności wypowiadania mu umowy rachunku oszczędnościowo-rozliczeniowego czy umowy o wydanie i używanie karty (...). Następuje to w trybie zwykłej realizacji postanowień umownych wiążących dalej strony.

Analiza tej sprawy prowadzi jednak do szeregu dalej idących konstatacji, których nie sposób pominąć w niniejszych rozważaniach.

Pozwanemu dwukrotnie próbowano wypowiedzieć umowę rachunku i to za każdym razem bezskutecznie. Za pierwszym razem w 2015 r. bank nie potraktował poważnie swojego wypowiedzenia. Co więcej, z powodów sobie tylko wiadomych bank na przestrzeni blisko 3 lat dotował pozwanego pozwalając mu na korzystanie z karty (...) i pobranie w tym okresie poprzez transakcje gotówkowe i bezgotówkowe oraz opłaty kwoty 262.264,39 zł. Dla każdego kto kiedykolwiek korzystał z takiego instrumentu płatniczego jest oczywiste, że przekroczenie limitu powoduje automatyczne zatrzymanie karty. Pozwany musiał mieć świadomość, wypłacając ćwierć miliona złotych i nie spłacając należności banku przez prawie 3 lata, że pobiera środki do których nie ma prawa. Nie mógł tego robić baz współdziałania z władzami lub odpowiednio umocowanymi pracownikami banku. Jego działanie w tym zakresie miało wszystkie cechy przywłaszczenia w rozumieniu art. 284 k.k. (patrz: wyr. SN z 7.11.2014 r., V KK 236/14, KZS 2016, Nr 2, poz. 15, s. 10), tak więc żądania zwrotu bezpodstawnie pobranych środków można dochodzić nie tylko w oparciu o art. 471 k.c. w zw. art. 733 k.c. ale również i w oparciu o przepisy o odpowiedzialności deliktowej przewidzianych w art. 415 k.c.

Pozwany kwestionował co do zasady wszystkie dokumenty i rozliczenia przedłożone przez powoda. Należy jednak stwierdzić, że mają one charakter dokumentów prywatnych i przedłożenie zestawienia wyliczeń, przenosi ciężar dowodu na pozwanego, który przez stosowne wnioski dowodowe lub przeciwdowody może podważać ich wiarygodność, czy też rzetelność dokonanych wyliczeń. Pozwany nie przedłożył żadnych dowodów na spłatę zadłużenia ani wniosków na okoliczność niezasadności przypisanych mu obciążeń. W tej sytuacji Sąd uznał, ze powód wykazał zasadność swojego roszczenia, tak co do zasady jak i wysokości.

W sprawi nie zostało ostatecznie wykazane czy pozwany zawierał przedmiotowe umowy jako konsument, czy też jako przedsiębiorca. Nie powoływał się on na to, że jest konsumentem w rozumieniu k.c., a przepisy nie przewidują domniemania tego statusu. Nie mniej jednak, analizując przebieg transakcji, Sąd doszedł do przekonania, że ewentualne powołanie się przez niego na zarzut przedawnienia roszczenia banku, czy zasady współżycia społecznego byłoby nadużyciem praw podmiotowych. Jako takie nie może korzystać z ochrony prawnej. Wskazane wyżej okoliczności były też w istocie przeszkodą do zastosowania prekluzji dowodowej w postaci, jak chciał tego pełnomocnik pozwanego. Dążenie do ustalenia prawdziwego przebiegu operacji nie może bowiem być ofiarą szybkości postępowania, szczególnie w tak nietypowej sprawie jak niniejsza.

Z tych względów na podstawie art. 471 k.c. w zw. art. 733 k.c. powództwo uwzględniono w całości, zasądzając od pozwanego na rzecz powoda kwotę 318.081,15 zł, w tym kwoty: 262.314,55 zł wraz z odsetkami umownymi w wysokości czterokrotności stopy lombardowej NBP rocznie ale nie większej niż wysokość odsetek maksymalnych za opóźnienie od dnia 26 września 2019 r. do dnia zapłaty oraz kwoty 55.766,60 zł jako skapitalizowane odsetki bez odsetek, o czym orzeczono w punkcie I wyroku.

O wysokość odsetek orzeczono zgodnie z żądaniem pozwu. Roszczenie powoda co do kwot pobranych przy pomocy karty (...) wymagalne było w istocie już od samego powstania tego zadłużenia. Pozwany nie był bowiem uprawniony do wykonywania operacji debetowych i znajdował się w zwłoce z chwilą ich przeprowadzenia. W tej sytuacji wyliczenie umownych odsetek od zadłużenia przeterminowanego, zgodnie ze wskazanymi wyżej przepisami regulaminów daje bankowi prawo do ich dochodzenia. Zgodnie z § 54 regulaminu rachunków bankowych i kart debetowych dla klientów indywidualnych w (...) SA od kwoty zadłużenia przeterminowanego pobiera się odsetki według zmiennej stopy procentowej ustalonej przez bank dla zadłużenia przeterminowanego, odpowiadającej wysokości odsetek maksymalnych za opóźnienie.

O kosztach procesu orzeczono na podstawie art. 98 k.p.c., zgodnie z którym strona przegrywająca jest zobowiązana zwrócić je na rzecz strony wygrywającej.

Z tego względu w punkcie II sentencji wyroku na rzecz powoda zasądzono zwrot kosztów obejmujących opłatę od pozwu 15.905 zł, i opłatę za pełnomocnictwo 17 zł i wynagrodzenie pełnomocnika w kwocie 10.800 zł, tj. łącznie 26.722 zł.