Pełny tekst orzeczenia

Formularz UK 2

Sygnatura akt

II AKa 169/18

Załącznik dołącza się w każdym przypadku. Podać liczbę załączników:

7

1.  CZĘŚĆ WSTĘPNA

0.11.1. Oznaczenie wyroku sądu pierwszej instancji

Wyrok Sądu Okręgowego w P. z dnia (...) r., sygn. akt (...)

0.11.2. Podmiot wnoszący apelację

☒ oskarżyciel publiczny albo prokurator w sprawie o wydanie wyroku łącznego

☐ oskarżyciel posiłkowy

☐ oskarżyciel prywatny

☒ obrońca

☐ oskarżony albo skazany w sprawie o wydanie wyroku łącznego

☐ inny

0.11.3. Granice zaskarżenia

0.11.3.1. Kierunek i zakres zaskarżenia

☒ na korzyść

☒ na niekorzyść

☒ w całości

☒ w części

☒

co do winy

☒

co do kary

☐

co do środka karnego lub innego rozstrzygnięcia albo ustalenia

0.11.3.2. Podniesione zarzuty

Zaznaczyć zarzuty wskazane przez strony w apelacji

☒

art. 438 pkt 1 k.p.k. – obraza przepisów prawa materialnego w zakresie kwalifikacji prawnej czynu przypisanego oskarżonemu

☒

art. 438 pkt 1a k.p.k. – obraza przepisów prawa materialnego w innym wypadku niż wskazany
w art. 438 pkt 1 k.p.k., chyba że pomimo błędnej podstawy prawnej orzeczenie odpowiada prawu

☒

art. 438 pkt 2 k.p.k. – obraza przepisów postępowania, jeżeli mogła ona mieć wpływ na treść orzeczenia

☒

art. 438 pkt 3 k.p.k. – błąd w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę orzeczenia,
jeżeli mógł on mieć wpływ na treść tego orzeczenia

☒

art. 438 pkt 4 k.p.k. – rażąca niewspółmierność kary, środka karnego, nawiązki lub niesłusznego zastosowania albo niezastosowania środka zabezpieczającego, przepadku lub innego środka

☐

art. 439 k.p.k.

☐

brak zarzutów

0.11.4. Wnioski

☒

uchylenie

☒

Zmiana

2.  Ustalenie faktów w związku z dowodami przeprowadzonymi przez sąd odwoławczy

0.12.1. Ustalenie faktów

0.12.1.1. Fakty uznane za udowodnione

Lp.

Oskarżony

Fakt oraz czyn, do którego fakt się odnosi

Dowód

Numer karty

2.1.1.1.

0.12.1.2. Fakty uznane za nieudowodnione

Lp.

Oskarżony

Fakt oraz czyn, do którego fakt się odnosi

Dowód

Numer karty

2.1.2.1.

0.12.2. Ocena dowodów

0.12.2.1. Dowody będące podstawą ustalenia faktów

Lp. faktu z pkt 2.1.1

Dowód

Zwięźle o powodach uznania dowodu

0.12.2.2. Dowody nieuwzględnione przy ustaleniu faktów
(dowody, które sąd uznał za niewiarygodne oraz niemające znaczenia dla ustalenia faktów)

Lp. faktu z pkt 2.1.1 albo 2.1.2

Dowód

Zwięźle o powodach nieuwzględnienia dowodu

.  STANOWISKO SĄDU ODWOŁAWCZEGO WOBEC ZGŁOSZONYCH ZARZUTÓW i wniosków

Lp.

Zarzut

3.1.

Zarzut obrazy art. 442 § 3 k.p.k. poprzez nie zastosowanie się do zapatrywań prawnych i wskazań Sądu Okręgowego w P., jako sądu odwoławczego, które zostały wyrażone w uzasadnieniu wyroku wydanego w sprawie (...) - podniesiony w apelacjach obrońców oskarżonych P. M., A. S., P. H. i K. P..

Zarzut obrazy art. 170 § 1 pkt 1 k.p.k. poprzez nie oddalenie wniosku o przeprowadzenie dowodu z zapisów rozmów telefonicznych przeprowadzonych pomiędzy S. S. a Ł. O., uzyskanych w wyniku kontroli operacyjnej, mimo że przeprowadzenie tego dowodu było niedopuszczalne - podniesiony w apelacji obrońcy oskarżonego S. S..

Zarzut obrazy art. 24 ustawy o zmianie ustawy - Kodeks postępowania karnego oraz niektórych innych ustaw z dnia 11 marca 2016 r. (Dz.U. z 2016 r. poz. 437) poprzez jego niezastosowanie, pomimo iż w przedmiotowej sprawie akt oskarżenia został wniesiony do sądu przed wejściem w życie wyżej wymienionej ustawy, tj. przed 15 kwietnia 2016 r., co skutkowało nieprawidłowym zastosowaniem art. 168b k.p.k. i art. 237a k.p.k. w brzmieniu ustalonym przepisami art. 1 ust. 35 i 43 cytowanej ustawy - podniesiony w apelacji obrońcy oskarżonego J. S.. W uzasadnieniu apelacji obrońca wskazał, że wykorzystanie nagrań uzyskanych w toku czynności operacyjnych wymagało uzyskania tzw. następczych zgód sądu, co nie miało miejsca, a zatem wnioski oskarżyciela w tym względzie winny być oddalone na podstawie art. 170 § 1 pkt 1 k.p.k.

Zarzut obrazy art. 19 ust. 1, 3 i 7 ustawy o Policji poprzez wykorzystanie zgromadzonych w sposób nielegalny materiałów z kontroli operacyjnej przeciwko P. M. w zakresie przestępstwa z art. 258 § 1 k.k., zaś w sposób nieodpowiadający czasookresom "zgód" co do pozostałych przestępstw z ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii - podniesiony w apelacji obrońcy oskarżonego P. M..

Zarzuty (sześć) obrazy art. 19 ustawy o Policji poprzez błędną jego wykładnię polegającą na uznaniu, że dopuszczalnym jest wykorzystanie w procesie dowodu uzyskanego wskutek przeprowadzonej kontroli operacyjnej, pomimo odmiennego zakresu przedmiotowego i podmiotowego postanowienia sądu, na podstawie którego prowadzona jest takowa kontrola operacyjna, a także poprzez uznanie, że w przypadku uzyskania na podstawie czynności operacyjnych informacji dotyczących innych przestępstw lub innych sprawców czynów zabronionych, aniżeli wskazane w postanowieniu o zarządzeniu kontroli, informacje te mogą stanowić pełnowartościowy materiał dowodowy i to bez potrzeby uzyskania zgody następczej - podniesione w apelacji obrońcy oskarżonego A. S. adwokata M. P. (1).

Zarzut obrazy art. 19 ustawy o Policji poprzez wydanie zaskarżonego orzeczenia w zakresie zarzucanych oskarżonemu czynów opisanych w punktach 15, 16, 17, 19 oraz 20 w oparciu o zapisy rozmów pochodzących z kontroli operacyjnych stosowanych wobec innych osób i przy braku uzyskania tzw. zgód następczych - podniesiony w apelacji obrońcy oskarżonego A. S. adwokata M. P. (2).

Zarzut obrazy art. 19 ustawy o Policji poprzez procesowe wykorzystanie jako dowodów winy oskarżonego P. H. stenogramów rozmów telefonicznych i wiadomości tekstowych zarejestrowanych w ramach kontroli operacyjnej pod kryptonimem (...), (...), (...) oraz (...), w sytuacji gdy wnioski o przeprowadzenie tych kontroli, jak i związane z nimi postanowienia Sądu Okręgowego w Warszawie nie dotyczyły wyżej wymienionego oskarżonego - podniesiony w apelacji obrońcy oskarżonego P. H..

Zarzut obrazy art. 19 ust. 1 i 3 ustawy o Policji poprzez wykorzystanie materiałów z kontroli operacyjnej, uzyskanych wobec innych oskarżonych i to bez zgody następczej wobec K. P. - podniesiony w apelacji obrońcy K. P..

Zarzut obrazy art. 410 k.p.k. poprzez "niesprecyzowanie", jakie dokumenty znajdujące się w ujawnionych przez Sąd Okręgowy teczkach (...), a w szczególności, które z dokumentów oraz które ich treści legły u podstaw zaskarżonego wyroku, a co za tym poprzez oparcie zapadłego rozstrzygnięcia na niemożliwych do ustalenia przez stronę dowodach, nieprzypisanych do poszczególnych oskarżonych, a w konsekwencji tego uniemożliwienie merytorycznej kontroli instancyjnej orzeczenia - podniesiony w apelacji obrońcy oskarżonego A. S. adwokata M. P. (2).

Zarzut obrazy art. 424 § 1 pkt 1 k.p.k. poprzez jego niezastosowanie, a w konsekwencji sporządzenie uzasadnienia wyroku wbrew wymogom zawartym w powołanym przepisie, poprzez skopiowanie treści uzasadnienia wyroku Sądu Rejonowego P.w P. z dnia (...) r. w sprawie (...) (w szczególności w zakresie analizy prawnej przedmiotowej sprawy), bądź też parafrazowanie jego treści poprzez używanie synonimów określonych słów i wyrażeń, w najmniejszym stopniu nie zmieniając treści oraz wydźwięku (zwłaszcza w zakresie stanu faktycznego sprawy), zaś ewentualne zmiany treści uzasadnienia sprowadzono wyłącznie do okrojenia argumentacji Sądu Rejonowego (w szczególności w zakresie podstaw odpowiedzialności poszczególnych oskarżonych) bądź też zmiany kolejności powoływanych argumentów i okoliczności, co w konsekwencji doprowadziło do wydania zaskarżonego orzeczenia przy rażącym braku samodzielności jurysdykcyjnej Sądu I instancji - podniesiony w apelacji obrońcy oskarżonego A. S. adwokata M. P. (2).

☒ zasadny

☐ częściowo zasadny

☐ niezasadny

Zwięźle o powodach uznania zarzutu za zasadny, częściowo zasadny albo niezasadny

Wskazane wyżej zarzuty ściśle się ze sobą wiążą i dlatego zasadne jest ich łączne omówienie. Nadto, wszystkie te zarzuty są trafne.

W uzasadnieniu zaskarżonego wyroku Sąd Okręgowy wyraził pogląd, że dopuszczalne było wykorzystanie przeciwko konkretnym oskarżonym materiałów uzyskanych w wyniku kontroli operacyjnej także wówczas, gdy kontrola ta nie została zarządzona wobec nich, ale wobec innych oskarżonych (osób), jak i gdy nie została w ogóle podmiotowo skonkretyzowana oraz również w sytuacji, gdy postanowienie o zarządzeniu kontroli operacyjnej nie obejmowało danych przestępstw. Co też istotne, Sąd Okręgowy uznał, że w opisanych wypadkach, dla dowodowego wykorzystania materiałów operacyjnych, nie jest wymagane uzyskanie tzw. „zgody następczej”.

Z zaprezentowanym stanowiskiem nie można się zgodzić. Niemniej, dla prawidłowego odniesienia się do będących przedmiotem analizy zagadnień, ważkich z punktu widzenia rozstrzygnięcia w sprawie, niezbędne jest o wiele szersze spojrzenie na nie, aniżeli uczynił to Sąd I instancji. Rzecz bowiem w tym, iż od chwili popełnienia przez oskarżonych zarzuconych im przestępstw do momentu orzekania, przepisy dotyczące podstaw prawnych i możliwości wykorzystania w procesie karnym materiałów operacyjnych uległy zmianom. Zdaniem Sądu Apelacyjnego, kierując się przeważającymi poglądami wyrażanymi w orzecznictwie i piśmiennictwie, należy stwierdzić, co następuje:

1. Art. 168a k.p.k., w obecnym brzmieniu, nie może stanowić podstawy prawnej przeprowadzenia dowodu uzyskanego z naruszeniem przepisów postępowania lub za pomocą czynu zabronionego, jeżeli przeprowadzenie takiego dowodu czyniłoby proces nierzetelnym w rozumieniu art. 6 ust. 1 Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności. Najważniejsze jest jednak to, że przepis ten nie stanowi podstawy do procesowego wykorzystania danych uzyskanych podczas kontroli operacyjnej prowadzonej z naruszeniem warunków do wykorzystania procesowego takich danych, sformułowanych w ustawie o Policji, a mających przecież swe źródła w przepisach o charakterze materialnym.

2. Art. 168b k.p.k. ma zastosowanie tylko do faktów objętych dyspozycją tego przepisu, które zaistniały po dniu 14 kwietnia 2016 r. Tym samym nie ma on zastosowania do materiału operacyjnego zgromadzonego przed tą datą.

3. Zaistniałe przed wejściem w życie ustawy z dnia 11 marca 2016 r. o zmianie ustawy - Kodeks postępowania karnego oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2016 r. poz. 437) fakty mogące stanowić dowód w znaczeniu procesowym podlegają ocenie według reguły tempus regit actum, a więc według przepisów obowiązujących w dacie zaistnienia takich faktów. Tak więc legalność prowadzonej kontroli operacyjnej i możliwość wykorzystania uzyskanych w jej wyniku materiałów w procesie karnym musi być oceniana z punktu widzenia regulacji obowiązujących w dacie prowadzenia tej kontroli.

4. Zasada lex nova (tzw. „chwytanie w locie”) nie może dotyczyć faktów izolowanych, trwających tylko w określonym wąskim fragmencie czasu i zakończonych zarówno w aspekcie faktycznym (fakt zaistniał i już nie trwa w danym czasie, w danej sytuacji prawnej), jak i normatywnym (podstawa prawna do oceny określonych skutków prawnych wynikających z określonego faktu istniała i ocena taka została już dokonana lub mogła i powinna być dokonana) przed wejściem w życie nowej ustawy.

5. Wprowadzenie materiałów uzyskanych w toku kontroli operacyjnej, jako dowodów, do postępowania karnego, winno następować na podstawie przepisów obowiązujących w czasie, w którym kontrola ta była dokonywana i tylko w odniesieniu do czynów, co do których możliwe było, zgodnie z przepisami obowiązującymi w czasie stosowania kontroli, zarządzenie kontroli operacyjnej, a przepis art. 168b KPK nie może służyć prokuratorowi do naprawienia skutków zaniechania wystąpienia z wnioskiem o zgodę następczą sądu na wykorzystanie materiałów uzyskanych w czasie zarządzonej kontroli w szerszym zakresie przedmiotowym bądź podmiotowym, niż podyktowany pierwotną zgodą sądu.

6. Dane uzyskane w toku kontroli operacyjnej prowadzonej przez Policję (czy inny uprawniony podmiot), niebędące przedmiotem wniosku o zarządzenie kontroli operacyjnej i co do których nie uzyskano tzw. zgody następczej, nie mogą być wykorzystane przez sąd jako dowód w procesie, w tym także w oparciu o art. 168b k.p.k.

7. Oparcie choćby części ustaleń faktycznych poczynionych przez sąd na materiałach operacyjnych uzyskanych wbrew warunkom wynikającym z przepisów obowiązujących w dacie ich przeprowadzenia, czyli bez uzyskania tzw. zgody pierwotnej lub następczej sądu, stanowi naruszenie prawa procesowego, które tylko wówczas nie mogłoby mieć znaczenia dla treści rozstrzygnięcia, gdyby inne dowody samoistnie pozwalały na dokonanie takich samych istotnych dla rozstrzygnięcia ustaleń.

Przedstawione wyżej tezy wynikają z szeregu orzeczeń Sądu Najwyższego oraz sądów powszechnych, jak też z poglądów wyrażanych w piśmiennictwie, które Sąd Apelacyjny uznaje za trafne (por. postanowienie SN z dnia 26 czerwca 2019 r., IV KK 328/18, Legalis; postanowienie SN z dnia 22 maja 2019 r., I KZP 2/19, Lex nr 2672899; uzasadnienie wyroku SA w Poznaniu z dnia 12 lutego 2019 r., II AKa 179/17, Legalis; wyrok SA w Warszawie z dnia 14 sierpnia 2019 r., II AKa 202/18, Legalis: uchwała składu 7 sędziów SN z dnia 23 marca 2011 r., I KZP 32/10, OSNKW 1011/3, poz. 22; M. Kurowski [w] D. Świecki (red): Kodeks postępowania karnego, Komentarz, Tom I, teza 4 do art. 168b, s. 634, Warszawa 2017).

Uwzględniając powyższe, należy stwierdzić, że Sąd Okręgowy, wyrażając przedstawiony wyżej pogląd, dopuścił się obrazy art. 19 ustawy o Policji poprzez jego błędną wykładnię i w efekcie wykorzystał jako dowód sprawstwa oskarżonych materiały uzyskane w wyniku kontroli operacyjnych, mimo że kontrole te albo nie były zarządzone wobec danych oskarżonych albo nie dotyczyły zarzucanych im czynów, a przy tym nie uzyskano tzw. zgód następczych. Zasadne okazały się zatem podniesione w apelacjach obrońców zarzuty obrazy wymienionego przepisu. Niektórzy obrońcy dostrzegając ten problem wskazywali na obrazę art. 170 § 1 pkt 1 k.p.k. lub na obrazę obrazy art. 24 ustawy o zmianie ustawy - Kodeks postępowania karnego oraz niektórych innych ustaw z dnia 11 marca 2016 r. (Dz.U. z 2016 r. poz. 437), ale opis tych zarzutów i ich uzasadnienie jednoznacznie wskazują na to, że skarżącym chodziło o to samo, przedstawione uchybienie. Wychodząc z założenia, że zarzuty stanowią twierdzenia o zaistniałych uchybieniach, z punktu widzenia oceny ich trafności, drugorzędne znaczeniem ma ich zakwalifikowanie, ponieważ najistotniejsza jest ich merytoryczna zasadność.

Przyjmując zaprezentowaną wyżej nieprawidłową wykładnię art. 19 ustawy o Policji, Sąd Okręgowy dopuścił się także obrazy art. 442 § 3 k.p.k. Otóż Sąd Okręgowy w Poznaniu, jako sąd odwoławczy, w uzasadnieniu wyroku z dnia 15 czerwca 2010 r., sygn. akt IV Ka 571/10, uchylającego poprzedni wyrok Sądu I instancji, odnośnie oskarżonych P. M., A. S., P. H. i M. G. (1), wyraził zapatrywanie prawne zgodne z tym, jakie przyjął obecnie Sąd Apelacyjny. Mimo to Sąd Okręgowy, jako Sąd I instancji, wydając zaskarżony wyrok, nie zastosowała się do niego, choć był do tego zobowiązany na podstawie art. 442 § 3 k.p.k.

W uzasadnieniu zaskarżonego wyroku Sąd Okręgowy przyznał, że wykorzystał jako dowody materiały uzyskane w drodze kontroli operacyjnych i to wobec oskarżonych, co do których kontrole te nie były zarządzone lub odnośnie czynów, których kontrole ta nie obejmowały. Prawdą jest, że w sprawie były też przeprowadzone kontrole „legalne” oraz inne dowody. Z uzasadnienia zaskarżonego wyroku nie wynika jednak, w jakim konkretnie zakresie materiały z kontroli operacyjnych, co do których nie uzyskano ani tzw. zgód pierwotnych, ani tzw. zgód następczych, zostały wykorzystane do poczynienia ustaleń faktycznych odnośnie poszczególnych czynów przypisanych oskarżonym. Z przedmiotowego uzasadnienia, z uwagi na „zbiorcze” odwołanie się do dowodów będących podstawą poczynionych ustaleń faktycznych oraz z uwagi na „zbiorczą” ocenę dowodów uzyskanych w wyniku kontroli operacyjnych, nie sposób ustalić, które ustalenie byłoby poczynione, a które nie byłoby poczynione, gdyby nie wspomniane materiały. Bardzo istotne jest to, że problem ten nie dotyczy wyłącznie sprawstwa, ale też ilości przyjętych w opisach czynów substancji psychotropowych lub środków odurzających oraz ich wartości. Takie postąpienie Sądu Okręgowego powoduje, że zaskarżony wyrok uchyla się spod rzetelnej kontroli, na co słusznie zwrócił uwagę obrońca oskarżonego A. S. w zarzucie obrazy art. 410 k.p.k. Z art. 424 k.p.k. wynika jednoznacznie, że sąd ma obowiązek wskazać dowody, na podstawie których dokonał poszczególnych ustaleń. W świetle utrwalonego orzecznictwa, niedopuszczalne jest globalne (sumaryczne) powoływanie się na dowody. Za naruszającą art. 424 § pkt 1 k.p.k. należy zatem uznać praktykę polegającą na opisaniu w uzasadnieniu wyroku całości lub znacznej części ustaleń faktycznych, co do różnych kwestii, a następnie wymienienie globalnie wszystkich dowodów będących podstawą do ich poczynienia. Tak ujęte uzasadnienie wyroku nie pozwala na jednoznaczną identyfikację dowodu lub dowodów, które stały się podstawą do poczynienia konkretnego ustalenia, a przecież strony, czy sąd odwoławczy nie powinny się tego domyślać. Uzasadnienie wyroku nie może pozostawiać żadnych wątpliwości, które dowody stały się podstawą do ustalenia danego faktu. Sumaryczne powoływanie się na dowody utrudnia poznanie i zrozumienie toku myślenia sądu stronom oraz utrudnia kontrolę odwoławczą. Prawidłowo sporządzone uzasadnienie wyroku polega na ustaleniu zależności każdego dowodu, w całości lub w konkretnym fragmencie, od poszczególnych okoliczności faktycznych, które w sprawie wymagają udowodnienia i uzasadnienia (por. wyrok SA w Poznaniu z 28 maja 1992 r., II AKr 139/92, OSA 1992, Nr 10, poz. 54; wyrok SN z dnia 27 czerwca 2001 r., V KKN 48/99, Lex Nr 51666; wyrok SA w Krakowie z dnia 16 marca 2000 r., II AKa 211/99, KZS 2000, Nr 1, poz. 47; wyrok SN z dnia 27 czerwca 2001 r., V KKN 48/99, L. i wyrok SN z dnia 13 marca 2008 r., III KK 242/07, OSNwSK 2008, Nr 1, poz. 63).

Sąd Apelacyjny podjął próbę naprawienia powyższego uchybienia i na podstawie art. 449a § 1 k.p.k. zwrócił akta sprawy Sądowi Okręgowemu w celu uzupełnienia uzasadnienia zaskarżonego wyroku. Niestety, Sąd ten nawet w najmniejsze mierze nie wykonał polecenia Sądu Apelacyjnego. „Uzupełnione uzasadnienie” pomija istotę zaistniałego problemu. Za niezrozumiałe należy też uznać stwierdzenie przez Sąd Okręgowy, że „kwestie prawidłowości kontroli operacyjnej wobec oskarżonego S. S., a także treść rozmów telefonicznych wskazujących na sprawstwo oskarżonego zostały szczegółowo wskazane w uzasadnieniu wyroku Sądu Rejonowego P. w P. z dnia (...) r. i wyroku Sądu Okręgowego w P. z dnia (...) r.”. Takie ogólnikowe i autorytatywne odwołanie się do orzeczeń innych sądów stanowi naruszenie zasady samodzielności jurysdykcyjnej wyrażonej w art. 8 k.p.k.

Sąd I instancji dopuścił się obrazy art. 442 § 3 k.p.k. również w innym aspekcie. Mianowicie, Sąd Okręgowy w P., jako sąd odwoławczy, wydając przywołany wyżej wyrok w sprawie(...), poza omówionym zapatrywaniem prawnym, w uzasadnieniu swojego orzeczenia zawarł wskazania co do dalszego postępowania, zgodnie z którymi sąd ponownie rozpoznający sprawę powinien:

1. „ Rozprawić się z legalnością kontroli operacyjnej w postaci podsłuchów rozmów telefonicznych i wiadomości tekstowych sms, odnośnie wszystkich oskarżonych, biorąc pod uwagę okresy, w których je przeprowadzono w kontekście zakresu dopuszczalności kontroli operacyjnej wskazanej w art. 19 ust. 1 ustawy o Policji, która w każdym przypadku winna być zindywidualizowana podmiotowo i przedmiotowo (…) stwierdzenie niedopuszczalności wykorzystania materiałów uzyskanych w toku pierwszej kontroli (…) w stosunku do oskarżonego P. M., o czyn z art. 258 § 1 k.k., determinować będzie również określone zmiany ustaleń faktycznych w stosunku do niego i pozostałych oskarżonych”. Nakazano zatem Sądowi I instancji „ze szczególną starannością wyszczególnić jakie informacje w stosunku do każdego z oskarżonych pochodziły z kontroli nielegalnej, bo obarczonej błędem nie uzyskania następczej zgody sądu czy to w od niesieniu do rozszerzenia jej na konkretną osobę, czy o konkretne przestępstwo”.

2. „Uporządkować zgromadzony materiał dowodowy i zgrupować wszystkie dowody, by potem dokonać ich wnikliwego omówienia i analizy, ze wskazaniem, na których konkretnie dowodach oparł swoje rozstrzygnięcie. Winno tu nastąpić wyraźne rozgraniczenie na okoliczności potwierdzone przez dowody uzyskane z legalnej kontroli operacyjnej i okoliczności udowodnione w inny sposób, tj. poprzez materiał rzeczowy czy osobowy w postaci zeznań świadków i wyjaśnień samych oskarżonych”. Zobowiązano jednocześnie Sąd ponownie rozpoznający sprawę do weryfikacji „czy informacje z przeprowadzonych podsłuchów były wprowadzone do materiału dowodowego także przez relacje innych sposób – świadków czy oskarżonych przesłuchiwanych w toku postępowania. Szczególną uwagę powinien Sąd I instancji zwrócić na sposób przesłuchania poszczególnych oskarżonych i świadków, odrębnie co do każdego z przesłuchań, które miały miejsce. Istotne jest porównanie relacji przedstawionych przez te osoby, podczas każdego kolejnego przesłuchania i stwierdzenie, czy wypowiedzi były wynikiem zadawania pytań sugerujących przez przesłuchujących, czy ograniczały się jedynie do potwierdzenia informacji wynikających z zastosowanych podsłuchów i przedstawionych przez przesłuchujących, czy wręcz przeciwnie treść protokołów wskazuję na swobodny tok wypowiedzi przesłuchiwanych osób. Sąd I instancji będzie zobligowany ustalić na podstawie przeprowadzonej analizy, czy i ewentualnie kiedy pytania były zadawane przez przesłuchujących wprost i zostały zapisane w protokołach, a w których przypadkach mamy do czynienia jedynie z odpowiedziami przesłuchiwanych, by następnie stwierdzić, czy w konkretnej sytuacji relacja osoby przesłuchiwanej jest odpowiedzią na uszczegóławiające pytania ze strony przesłuchujących, czy jest swobodną wypowiedzią przesłuchiwanego, wolną od ingerencji z zewnątrz, czy to w postaci pytań sugerujących, czy podawanych informacji uzyskanych z kontroli operacyjnej”. Tu za pomocne Sąd Odwoławczy uznał „ porównanie i analizę zeznań i wyjaśnień na przestrzeni czasu – w szczególności tego, jak wyglądały relacje konkretnych osób podczas pierwszego przesłuchania i kolejnych przesłuchań, z uwzględnieniem sposobu wypowiedzi, a zwłaszcza podawania informacji szczegółowych dotyczących dat, rodzaju, gramatury i cen substancji psychotropowych i środków odurzających”, gdyż „ogólnikowe wypowiedzi osób przesłuchiwanych po raz pierwszy co do istotnych okoliczności w sprawie, czy też wskazywanie przez nich na luki w pamięci i diametralna różnica w ich wypowiedziach podczas kolejnych przesłuchań, przejawiająca się w drobiazgowym przedstawianiu okoliczności sprawy, mogą spowodować wytworzenie się uzasadnionego, w świetle zasad doświadczenia życiowego i racjonalnego rozumowania, przekonania o tym, że późniejsze wypowiedzi były osadzone w informacjach pochodzących z kontroli operacyjnej”. Sąd Apelacyjny chciałby jednocześnie dodać, że chodzi też o przypadki „osadzenia” wypowiedzi przesłuchiwanych osób w kontroli operacyjnej, której wobec danego oskarżonego nie zarządzono lub w takiej, która nie obejmowała danego czynu, a zarazem nie uzyskano tzw. zgody następczej.

3. „Odpowiedzieć na pytanie, czy po wyłączeniu – jako nielegalnych – określonych materiałów zawartych w przeprowadzonych podsłuchach, pewnych pytań przesłuchujących, okazywania stenogramów rozmów telefonicznych czy innych materiałów z przeprowadzonej kontroli operacyjnej (…) relacje osób przesłuchiwanych można uznać za złożone w warunkach przewidzianych w art. 171 k.p.k. i czy w związku z tym mogą stanowić one materiał dowodowy możliwy do wykorzystania, ewentualnie w jakim zakresie. Innymi słowy, Sąd orzekający musi znaleźć odpowiedz na pytanie, czy bez wiedzy uzyskanej z nielegalnej kontroli i formułowania na jej podstawie pytań ukierunkowanych na uzyskanie konkretnych odpowiedzi, relacje świadków/oskarżonych byłyby takie same, jakie złożyli po ich zadaniu. Jeśli odpowiedz będzie negatywna, wówczas i tych wypowiedzi, jako że zostały uzyskane w oparciu o materiały z nielegalnej kontroli, które nie mają racji bytu, nie mogą zostać wykorzystane procesowo”.

Sąd Okręgowy, ponownie rozpoznając sprawę, nie wykonał żadnego z zacytowanych wskazań, choć był do tego jednoznacznie zobowiązany, a co wynika z treści art. 442 § 3 k.p.k.

Przedstawione wyżej wskazania co do dalszego toku postępowania, zostały ujęte bardzo obszernie i precyzyjnie. Są one nadal w całej rozciągłości aktualne, z uwagi na to, że Sąd I instancji ich nie wykonał. Bardzo ważne jest zarazem to, że zastosowanie się do tych wskazań było niezbędne dla prawidłowego wyrokowania w sprawie. Przedmiotowe uchybienie, z oczywistych względów, bardzo ściśle wiąże się z omówioną już obrazą art. 19 ustawy o Policji. Ustalenie legalności źródeł dowodowych jest bowiem punktem wyjścia dla przypisania sprawstwa oskarżonym, jak też dla ustalenia ważkich elementów opisu czynów, tj. ilości i wartości środków odurzających lub substancji psychotropowych, których miałyby ewentualnie dotyczyć przestępcze zachowania.

Trafny jest również zarzut obrazy art. 424 § 1 pkt 1 k.p.k. poprzez jego niezastosowanie, a w konsekwencji sporządzenie uzasadnienia wyroku wbrew wymogom zawartym w powołanym przepisie, podniesiony w apelacji obrońcy oskarżonego A. S.. Ma rację skarżący, że analiza treści tego uzasadnienia daje podstawy do przyjęcia, że w dużej mierze bazuje ono na treści uzasadnienia wyroku Sądu Rejonowego P. w P. z dnia (...) r. w sprawie (...), w szczególności w zakresie analizy prawnej przedmiotowej sprawy. Zasadnie też obrońca zauważa, że w szeregu fragmentach, jak się wydaje, doszło do „parafrazowania jego treści poprzez używanie synonimów określonych słów i wyrażeń”, zwłaszcza w zakresie stanu faktycznego sprawy, bądź jedynie zmiany kolejności powoływanych argumentów i okoliczności. I w tym przypadku można więc mówić o naruszeniu zasady samodzielności jurysdykcyjnej określonej w art. 8 k.p.k.

Mając na uwadze powyższe uchybienia, których dopuścił się Sąd Okręgowy niezbędne jest uchylenie zaskarżonego wyroku w całości i przekazanie sprawy wymienionemu Sądowi do ponownego rozpoznania. Konieczne jest bowiem przeprowadzenie przewodu sądowego na nowo w całości. Mimo, że odnośnie oskarżonego M. G. (1) ostatecznie nie wniesiono skutecznie od strony formalnej apelacji, to jednak Sąd Apelacyjny, na podstawie art. 435 k.p.k., uchylił zaskarżony wyrok także co do tego oskarżonego, gdyż za taką decyzją przemawiały te same względy, który legły u podstaw uchylenia wyroku i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania odnośnie oskarżonych, co do których wniesiono apelacje. Chodzi o obrazę art. 19 ustawy o Policji oraz o obrazę art. 422 § 3 k.p.k., które to uchybienia dotyczą niewątpliwie również M. G. (1).

W tym kontekście, z oczywistych względów, przedwczesne okazały się pozostałe zarzuty podniesione w apelacjach obrońców, jak też zarzut rażącej niewspółmierności kary podniesiony w apelacji prokuratora. Jeżeli chodzi o zarzut prokuratora dotyczący obrazy art. 413 § 1 pkt 4 i 5 k.p.k., to Sąd Apelacyjny odniesie się do niego odrębnie.

Wniosek

Wniosek o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi Okręgowemu w Poznaniu do ponownego rozpoznania.

☒ zasadny

☐ częściowo zasadny

☐ niezasadny

Zwięźle o powodach uznania wniosku za zasadny, częściowo zasadny albo niezasadny.

Wniosek jest zasadny, ponieważ trafne okazały się omówione wyżej zarzuty obrońców, których uwzględnienie musi prowadzić do takiej decyzji. Konieczne jest bowiem przeprowadzenie na nowo przewodu sądowego w całości oraz dokonanie oceny dowodów wolnej od wad, jakimi dotknięty jest zaskarżony wyrok. Uchylenie musiało objąć też M. G. (1), zgodnie z treścią art. 435 k.p.k.

Zbędnym powielaniem byłoby powtarzanie w tym miejscu argumentacji związanej z zasadnością zarzutów obrońców.

3.2.

Zarzut obrazy art. 413 § 1 pkt 4 i 5 k.p.k. - podniesiony w apelacji prokuratora - a polegający na nieprzytoczeniu w wyroku opisu i kwalifikacji prawnej czynów, których popełnienie oskarżyciel zarzucił oskarżonym:

- P. M. w punkcie VIII aktu oskarżenia z dnia (...) r., sygn. akt (...)

- M. G. (1) w punktach XLIII i XLIV aktu oskarżenia z dnia (...) r., sygn. akt (...)

- S. S. w punkcie XI aktu oskarżenia z dnia (...) r., sygn. akt (...)

oraz na pominięciu w wyroku rozstrzygnięcia Sądu w przedmiocie powyższych czterech czynów.

☐ zasadny

☐ częściowo zasadny

☒ niezasadny

Zwięźle o powodach uznania zarzutu za zasadny, częściowo zasadny albo niezasadny

Zarzut nie jest zasadny.

Po pierwsze, wyrokiem Sądu Rejonowego (...) w P. z dnia (...) r., sygn. akt (...), P. M. został uniewinniony od popełnienia przestępstwa zarzuconego mu w punkcie VIII aktu oskarżenia Prokuratury Okręgowej w P. z dnia (...)r., sygn. akt (...) Tym samym wyrokiem M. G. (1) został uniewinniony od popełnienia przestępstw zarzuconych mu w punktach XLIII i XLIV wskazanego aktu oskarżenia. Z kolei wyrokiem z dnia(...) r., sygn. akt (...), Sąd Rejonowy P. w P. uniewinnił S. S. od popełnienia czynu zarzuconego mu w punkcie XI aktu oskarżenia Prokuratury Okręgowej w P. z dnia (...) r., sygn. akt (...).

Po drugie, apelacje od wyroku Sądu Rejonowego (...) w P. z dnia(...) r., sygn. akt(...), złożyli tylko obrońcy oskarżonych i na skutek wyłącznie ich apelacji Sąd Okręgowy w (...) wyrokiem z dnia (...) r., sygn. akt (...), „uchylił zaskarżony wyrok i sprawę oskarżonych P. M., Ł. O., P. H., M. G. (1) i A. S. przekazał do ponownego rozpoznania”. Natomiast apelacje od wyroku Sądu Rejonowego P.w P. z dnia (...) r., sygn. akt (...), złożyli obrońca S. S. oraz prokurator. Obrońca z oczywistych względów nie zaskarżył uniewinnienia oskarżonego. Prokurator zaś, choć wskazał, że wyrok zaskarża „w całości”, to odnośnie S. S. nie zaskarżył uniewinnienia, a jedynie podniósł zarzuty obrazy art. 45 § 1 k.k. i rażącej niewspółmierności kary, ale odnośnie zgoła innych czynów, za które oskarżony ten został skazany. Sąd Okręgowy wyrokiem z dnia(...) r., sygn. akt (...), zmienił zaskarżony wyrok, co do innego z oskarżonych. W zakresie dotyczącym S. S. wyrok został utrzymany w mocy. Idąc dalej, Sąd Najwyższy rozpatrując kasację obrońcy, wyrokiem z dnia (...) r., sygn. akt (...), „uchylił zaskarżony wyrok w zaskarżonej części i sprawę przekazał Sądowi Okręgowemu w P. do ponownego rozpoznania w postępowaniu odwoławczym”. Uchylenie nie dotyczyło zatem uniewinnienia S. S.. Tylko w zakresie uchylonym przez Sąd Najwyższy procedował następnie Sąd Okręgowy wP. który wyrokiem z dnia (...) r., sygn. akt (...), „uchylił zaskarżony wyrok i sprawę przekazał Sądowi Rejonowemu P. w P. do ponownego rozpoznania”. Następnie sprawa S. S. została przekazana według właściwości Sądowi Okręgowemu wP. ( jako Sądowi I instancji) i połączona do wspólnego prowadzenia ze sprawą innych oskarżonych występujących w niniejszym postępowaniu.

Zdaniem Sądu Apelacyjnego, z zaprezentowanego przebiegu wydarzeń wynika, że wskazane na wstępie uniewinnienia oskarżonych P. M., M. G. (1) i S. S. uprawomocniły się w I instancji i nie zostały do dnia dzisiejszego wzruszone. Rozstrzygnięcia te nie zostały bowiem zaskarżone przez żadną ze stron. Oczywiście obrońcy, w świetle art. 86 § 1 k.p.k., w ogóle nie mieli takiego umocowania i podniesione przez nich zarzutu w najmniejszym nawet stopniu nie wskazują na zaskarżenie uniewinnienia. Wprawdzie apelację od wyroku Sądu Rejonowego P. w P. z dnia (...)r., sygn. akt(...), złożył także prokurator, ale nie zaskarżył on tego wyroku w części uniewinniającej S. S.. Dlatego też wyroki Sądu Okręgowego w (...), którymi uchylano zaskarżone wyroki Sądów I instancji oraz wyrok Sądu Najwyższego nie obejmowały przedmiotowych rozstrzygnięć uniewinniających i nie wzruszyły ich prawomocności. Jak się wydaje, wątpliwości prokuratora wywołał sposób ujęcia wyroków Sądu Okręgowego w P., być może nie do końca precyzyjny, ale przedstawiona analiza, związana z podmiotami skarżącymi poszczególne wyroki, podniesionymi przez nich zarzutami i sformułowanymi wnioskami, jak też analiza uzasadnień poszczególnych wyroków, jednoznaczne wskazuje na to, że wymienione rozstrzygnięcia o uniewinnieniu oskarżonych uprawomocniły się w pierwszej instancji i nie zostały do dnia dzisiejszego wzruszone.

Gdyby nawet założyć, że prokurator ma rację i wspomniane uniewinnienia zostały wzruszone, to, zdaniem Sądu Apelacyjnego, należałoby przyjąć, iż sprawa w tym zakresie nadal pozostaje zawisła przed Sądem Okręgowym, tj. przed Sądem I instancji, gdyż Sąd ten ani nie prowadził postępowania w tym zakresie, ani też nie wydał żadnego orzeczenia, co do przedmiotowych czynów. Nic by zatem nie stało na przeszkodzie, aby Sąd Okręgowy przystąpił do ich rozpoznania (por. wyrok SN z dnia 18 listopada 2010 r., II KK 191/10, LEX nr 653676, Biul.PK 2010/10/8). Rozważania te mają wyłącznie alternatywny charakter, gdyż pierwszoplanowe stanowisko Sądu Apelacyjnego zostało przedstawione wcześniej.

Wniosek

Wniosek o uchylenie zaskarżonego wyroku w zakresie "brakujących rozstrzygnięć" i przekazanie w tym zakresie sprawy Sądowi Okręgowemu w P. do ponownego rozpoznania.

☐ zasadny

☐ częściowo zasadny

☒ niezasadny

Zwięźle o powodach uznania wniosku za zasadny, częściowo zasadny albo niezasadny.

Wniosek nie jest zasadny, ponieważ niezasadny okazał się zarzut prokuratora, co zostało wykazane wyżej.

4.  OKOLICZNOŚCI PODLEGAJĄCE UWZGLĘDNIENIU Z URZĘDU

4.1.

Zwięźle o powodach uwzględnienia okoliczności

5.  ROZSTRZYGNIĘCIE SĄDU ODWOŁAWCZEGO

0.15.1. Utrzymanie w mocy wyroku sądu pierwszej instancji

0.15.1.1.

Przedmiot utrzymania w mocy

Zwięźle o powodach utrzymania w mocy

0.15.2. Zmiana wyroku sądu pierwszej instancji

0.0.15.2.1.

Przedmiot i zakres zmiany

Zwięźle o powodach zmiany

0.15.3. Uchylenie wyroku sądu pierwszej instancji

0.15.3.1. Przyczyna, zakres i podstawa prawna uchylenia

5.3.1.1.1.

☐ art. 439 k.p.k.

Zwięźle o powodach uchylenia

5.3.1.2.1.

Konieczność przeprowadzenia na nowo przewodu w całości

☒ art. 437 § 2 k.p.k.

Zwięźle o powodach uchylenia

Na wstępie należy zauważyć, że akt oskarżenia w niniejszej sprawie wpłynął do sądu przed (...)r. Nie znajduje do niego zatem zastosowania przepis art. 437 § 2 k.p.k. w obecnym brzmieniu. Powody uchylenia wyroku i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania przed tą datą, nie były ograniczone wyłącznie do 3 ściśle określonych przesłanek, tak jak to wynika z aktualnego brzmienia art. 437 § 2 k.p.k. Powody takiej decyzji sądu odwoławczego nie były sprecyzowane, czy ograniczone.

Stosując więc przepisy art. 437 k.p.k. w brzmieniu sprzed nowelizacji, Sąd Apelacyjny uchylił zaskarżony wyrok w całości, tj. co do oskarżonych P. M., A. S., P. H., S. S., J. S. i K. P., w tym, na podstawie art. 435 k.p.k., także wobec M. G. (1) i sprawę przekazał Sądowi Okręgowemu w P. do ponownego rozpoznania. Przyczyny, które legły u podstaw tej decyzji zostały omówione wcześniej i Sąd Apelacyjny się do nich odwołuje, nie widząc potrzeby ich powtarzania.

Na marginesie tylko można zauważyć, że na przedmiotową decyzję nie służy skarga do Sądu Najwyższego, a to właśnie dlatego, iż akt oskarżenia wniesiono przed (...) r. W jednolitym orzecznictwie Sądu Najwyższego (zob. postanowienia: z dnia 28 lipca 2016 r., IV KZ 39/16, LEX nr 2076412; z dnia 22 listopada 2016 r., IV KS 2/16, LEX nr 2152403; z dnia 6 marca 2017 r., V KS 2/17, LEX nr 2237292; z dnia 21 kwietnia 2017 r., VI KS 1/17, LEX nr 2281284; z dnia 26 lipca 2017 r., VI KS 4/17, LEX nr 2346818) konsekwentnie wskazuje się, że przepisy Rozdziału 55a Kodeksu postępowania karnego stosuje się do spraw, w których postępowanie sądowe zostało wszczęte po dniu (...)r., a tym samym nie znajdują one zastosowania w sprawach, w których akt oskarżenia wpłynął do sądu przed dniem (...) r., a taka sytuacja ma miejsce w niniejszej sprawie.

5.3.1.3.1.

Konieczność umorzenia postępowania

☐ art. 437 § 2 k.p.k.

Zwięźle o powodach uchylenia i umorzenia ze wskazaniem szczególnej podstawy prawnej umorzenia

5.3.1.4.1.

☐ art. 454 § 1 k.p.k.

Zwięźle o powodach uchylenia

0.15.3.2. Zapatrywania prawne i wskazania co do dalszego postępowania

Sąd Okręgowy winien przeprowadzić wyczerpujące postępowanie dowodowe w zakresie zarzucanych oskarżonym czynów, ocenić zgromadzony materiał zgodnie z zasadami wynikającymi z art. 7 k.p.k., art. 410 k.p.k. oraz art. 5 § 2 k.p.k. i poczynić ustalenia faktyczne, które pozbawione będą cech dowolności i luk, mając jednocześnie na względzie uwagi Sądu Apelacyjnego poczynione przy omawianiu zarzutów podniesionych w apelacjach skarżących. W szczególności Sąd Okręgowy winien zastosować się do zaprezentowanego zapatrywania prawnego, tak aby uniknąć obrazy art. 19 ustawy o Policji, tj. winien przyjąć, że materiały uzyskane w wyniku kontroli operacyjnej, które nie były objęte, ani tzw. zgodą pierwotną, ani też zgodą następczą sądu, nie mogą stanowić dowodu i być podstawę poczynionych w sprawie ustaleń faktycznych, tak w zakresie sprawstwa oskarżonych, jak i ustalenia ilości i wartości środków odurzających oraz substancji psychotropowych, które ewentualnie zostaną przyjęte w opisach przypisanych oskarżonym czynów. Nadto Sąd Okręgowy winien zastosować się do wskazań Sądu Okręgowego w P., jako sądu odwoławczego, które zostały wyrażone w uzasadnieniu wyroku z dnia (...) r., wydanego w sprawie (...), które zachowały swoją aktualność, a brak ich wykonania był m.in. podstawą uchylenia zaskarżonego wyroku.

Ewentualnie sporządzone uzasadnienie winno odpowiadać rygorom przewidzianym w art. 424 k.p.k., zgodnie ze wskazaniami poczynionymi przy omawianiu zarzutów.

0.15.4. Inne rozstrzygnięcia zawarte w wyroku

Punkt rozstrzygnięcia z wyroku

Przytoczyć okoliczności

6.  Koszty Procesu

Punkt rozstrzygnięcia z wyroku

Przytoczyć okoliczności

7.  PODPIS

H. K. M. K. G. N.