Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 7 grudnia 2020 r.

Sąd Apelacyjny w Krakowie – I Wydział Cywilny

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 7 grudnia 2020 r. w Krakowie na rozprawie

sprawy z powództwa P. S., R. K., M. T.

przeciwko (...) Spółce Akcyjnej w K.

o stwierdzenie nieważności uchwały ewentualnie uchylenie uchwały

na skutek apelacji strony pozwanej

od wyroku Sądu Okręgowego w Krakowie

z dnia 19 lipca 2018 r. sygn. akt IX GC 197/17

1.  zmienia zaskarżony wyrok w punkcie I w ten sposób, że oddala powództwo w zakresie żądania stwierdzenia nieważności uchwały;

2.  przekazuje żądanie ewentualne uchylenia uchwały do rozpoznania Sądowi Okręgowemu w Krakowie;

3.  uchyla orzeczenie o kosztach procesu zawarte w punkcie II zaskarżonego wyroku i sprawę w tym zakresie przekazuje do rozstrzygnięcia w orzeczeniu kończącym Sądowi Okręgowemu w Krakowie.

SSA Józef Wąsik SSA Marek Boniecki SSA Grzegorz Krężołek

Sygn. akt I AGa 512/18

Uzasadnienie wyroku Sądu Apelacyjnego w Krakowie

z dnia 7 grudnia 2020 r.

Powodowie: P. S., R. K. i M. T. w pozwie skierowanym przeciwko (...) S.A. w K. domagali się stwierdzenia nieważności, ewentualnie uchylenia uchwały nr (...) Nadzwyczajnego Walnego Zgromadzenia pozwanej spółki, podjętej
w dniu 31 stycznia 2017 r., w sprawie wyrażenia zgody na zmianę rynku notowań akcji spółki z rynku głównego Giełdy Papierów Wartościowych na rynek (...), podnosząc
w uzasadnieniu żądania głównego, że uchwała ta zmierza do obejścia prawa, a mianowicie art. 91 ustawy z dnia 29 lipca 2005 r. o ofercie publicznej i warunkach wprowadzania instrumentów finansowych do zorganizowanego systemu obrotu oraz o spółkach publicznych. W toku procesu powodowie dodatkowo wskazali, że kwestionowana uchwała jest sprzeczna z art. 91 ust. 6 ww. ustawy.

Pozwana spółka wniosła o oddalenie powództwa, zarzucając przede wszystkim, że art. 91 ustawy o ofercie nie ma zastosowania w przypadku zmiany rynku notowań.

Wyrokiem z 19 lipca 2018 r. Sąd Okręgowy w Krakowie stwierdził nieważność uchwały nr (...) Nadzwyczajnego Walnego Zgromadzenia Akcjonariuszy (...) S.A. w K. z dnia 31 stycznia 2017 r. oraz orzekł o kosztach procesu.

Sąd Okręgowy ustalił stan faktyczny szczegółowo zaprezentowany w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku (k. 748-749), który jest w istocie bezsporny, nie został zakwestionowany w apelacji, wobec czego Sąd odwoławczy przyjął go za własny.

W ustalonym przez siebie stanie faktycznym Sąd pierwszej instancji uznał za uzasadnione żądanie główne, albowiem zaskarżona uchwała jest nieważna (art. 425 k.s.h.) jako sprzeczna z art. 91 ust. 4 i 6 ustawy z dnia 29 lipca 2005 r. o ofercie publicznej i warunkach wprowadzania instrumentów finansowych do zorganizowanego systemu obrotu oraz o spółkach publicznych (t. jedn. Dz. U. z 2019 r., poz. 623 ze zm., dalej: ustawa o ofercie).

Wyrok powyższy zaskarżyła w całości apelacją pozwana spółka, wnosząc o jego zmianę poprzez oddalenie powództwa w całości.

Apelująca zarzuciła naruszenie: 1) art. 91 ustawy o ofercie, poprzez jego błędną wykładnię, polegającą na nieuprawnionym przyjęciu, że art. 91 ustawy o ofercie dotyczy zarówno sytuacji, w której spółka wycofuje się z notowań papierów wartościowych na rynku głównym GPW i przestaje być spółką publiczną, co wynika wprost z jego treści, jak również sytuacji, gdy zamiarem spółki publicznej jest zmiana rynku notowań z parkietu głównego na alternatywny system obrotu, przy braku utraty statusu spółki publicznej i braku dematerializacji akcji oraz dokonanie w tym zakresie nieuprawnionej analogii, która doprowadziła do wykreowania przez Sąd pierwszej instancji stanu prawnego, co w konsekwencji stanowi o naruszeniu w tym zakresie konstytucyjnego podziału władzy i wejście Sądu w kompetencje ustawodawcy; 2) art. 425 k.s.h. w zw. z art. 58 k.c., poprzez jego błędną wykładnię i przyjęcie, że podstawy do stwierdzenia nieważności uchwały nie stanowi wyłącznie sprzeczność tej uchwały z ustawą, lecz sprzeczność z niewyrażoną w żadnym przepisie normą prawną skonstruowaną przez Sąd na potrzeby niniejszego postępowania w drodze niedopuszczalnej analogii wywiedzionej sprzecznie z treścią art. 91 ustawy o ofercie, a także przyjęcie, że podstawą do stwierdzenia nieważności uchwały zgromadzenia wspólników spółki jest sprzeczność z zasadami współżycia społecznego oraz zmierzanie do obejścia prawa, co stoi wprost w sprzeczności z art. 425 k.s.h., ale co można wywnioskować z uzasadnienia i celowościowej wykładni dokonanej przez Sąd.

W odpowiedzi na apelację powodowie wnieśli o jej oddalenie i zasądzenie kosztów postępowania apelacyjnego.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje.

Apelacja zasługuje na uwzględnienie.

Przedmiotem kontroli instancyjnej było wyłącznie żądanie stwierdzenia nieważności uchwały walnego zgromadzenia akcjonariuszy pozwanej spółki, albowiem Sąd Okręgowy nie wyrzekał w przedmiocie żądania ewentualnego wywodzonego z art. 422 k.s.h. W zakresie roszczenia zgłoszonego w pierwszej kolejności okoliczności faktyczne istotne dla rozstrzygnięcia były niesporne. Strony nie zgadzały się natomiast co do tego, czy w przypadku podjęcia uchwały w sprawie zgody na zmianę rynku notowań akcji pozwanej spółki z rynku głównego GPW na rynek (...)konieczne jest zachowanie procedury określonej w art. 91 ustawy o ofercie czy też nie. Nie było przy tym sporne, że procedura ta w przypadku zaskarżonej uchwały nie została zachowana.

Rozpoznając apelację, Sąd drugiej instancji zwrócił się z pytaniem prawnym do Sądu Najwyższego, czy dla podjęcia przez walne zgromadzenie akcjonariuszy uchwały w sprawie wyrażenia zgody na zmianę ryku notowań akcji spółki z rynku regulowanego na alternatywny system obrotu konieczne jest zachowanie wymogów przewidzianych w art. 91 ust. 4-6 ustawy o ofercie.

Postanowieniem z dnia 30 czerwca 2020 r. Sąd Najwyższy w sprawie III CZP 69/19 odmówił podjęcia uchwały, wskazując, że podniesiony problem byłby istotny dla żądania ustalenia nieistnienia uchwały walnego zgromadzenia akcjonariuszy, a takowe zgłoszone nie zostało. Niemniej wyraził pogląd, że przyjęta przez Sąd pierwszej instancji i rozważana przez Sąd Apelacyjny analogia wymagałaby ustalenia, że brak samodzielnego unormowania danej kwestii, istnieje przepis regulujący sytuacje podobne pod istotnymi względami oraz występuje powiązanie pomiędzy faktem nieunormowanym, w zakresie podobnych lub takich samych konsekwencji prawnych, a faktem bezpośrednio uregulowanym. Przesłanki te nie zostały spełnione, albowiem: przepis dotyczący trybu i warunków zniesienia dematerializacji akcji miał charakter szczególny i nie mógł być stosowany w drodze analogii; akcjonariusze większościowi wystąpili o zmianę rynku notowań z rynku regulowanego prowadzonego przez GPW na alternatywny system obrotu (...), ale nie zgłosili wniosku o podjęcie przez zgromadzenie akcjonariuszy uchwały o dematerializacji akcji. Nie występowało istotne podobieństwo między tymi różnymi instytucjami prawnymi, a cel regulacji dotyczącej zniesienia rematerializacji był inny. Procedura rematerializacji akcji i przejście z rynku regulowanego do alternatywnego systemu obrotu różniły się w zakresie skutków oraz ukształtowania sytuacji akcjonariatu mniejszościowego. Przywrócenie akcjom formy dokumentu oznacza, że obrót nimi będzie następował na rynku prywatnym poza rynkami zinstytucjonalizowanymi (regulowanym i ASO), tymczasem akcje spółki nadal miały mieć formę zdematerializowaną na rynku ASO. Zmiana rynku nie prowadziła również do utraty statusu spółki publicznej, co zawsze jest następstwem zniesienia dematerializacji. Brak podstaw do przyjęcia, że wycofanie akcji z rynku głównego GPW powinno podlegać takim samym wymogom jak rematerializacja akcji, a standard ochrony akcjonariuszy mniejszościowych w obu sytuacjach nie powinien się różnić. Co do zasady ochronę taką mogła i, jak wynika z oświadczenia Zarządu GPW, zapewniła Giełda Papierów Wartościowych, podejmując czynności nadzorcze na podstawie swego regulaminu. Ustawodawca wprowadzając alternatywny system obrotu już w 2007 r., tj. w okresie obowiązywania ustawy o ofercie publicznej, nie powiązał go ze zniesieniem dematerializacji akcji ani nie wprowadził mechanizmów ochrony akcjonariuszy mniejszościowych. W konkluzji swoich rozważań Sąd Najwyższy doszedł do przekonania, że w odniesieniu do prawnego reżimu zmiany rynku notowań akcji z rynku regulowanego na Giełdzie Papierów Wartościowych na rynek alternatywnego systemu obrotu w ustawie z dnia 29 lipca 2005 r. o ofercie publicznej i warunkach wprowadzania instrumentów finansowych do zorganizowanego systemu obrotu oraz o spółkach publicznych nie występowała rzeczywista tylko pozorna luka konstrukcyjna.

Jakkolwiek, stosownie do art. 390 §2 k.p.c. ( a contrario), postanowienie Sądu Najwyższego odmawiające podjęcia uchwały w przedmiocie przedstawionego zagadnienia prawnego nie ma charakteru wiążącego, to w rozpoznawanej sprawie Sąd drugiej instancji nie znalazł jakichkolwiek jurydycznych podstaw do podważenia argumentacji zaprezentowanej
w uzasadnieniu postanowienia Sądu Najwyższego w sprawie III CZP 69/19 i w pełni wyrażony tam pogląd podzielił.

W konsekwencji za uzasadniony uznać należało zarzut obrazy art. 91 ustawy o ofercie, który to przepis w okolicznościach rozpoznawanej sprawy nie mógł znaleźć zastosowania. Jako że strona powodowa nieważności skarżonej uchwały upatrywała wyłącznie w naruszeniu ww. normy, żądanie zgłoszone jako główne w pozwie nie mogło zostać uwzględnione. Nota bene
z powoływanego wyżej uzasadnienia postanowienia Sądu Najwyższego wynika, że podzielenie argumentacji powodów co do zastosowania art. 91 ustawy o ofercie oznaczałoby konieczność uznania zaskarżonej uchwały za nieistniejącą, a co za tym idzie oddalenia powództwa.

Mając powyższe na uwadze, Sąd Apelacyjny na podst. art. 386 §1 k.p.c. orzekł, jak w punkcie 1 formuły sentencji.

Powodowie zgłosili w pozwie także żądanie ewentualne uchylenia uchwały WZA. Jakkolwiek brak jest wyraźnej podstawy ku temu w ustawie, orzecznictwo konsekwentnie dopuszcza możliwość takiego sformułowania żądania pozwu. Żądanie ewentualne zgłaszane jest jako dodatkowe na wypadek niemożności uwzględnienia przez sąd żądania zasadniczego. Sąd rozpoznaje i rozstrzyga o żądaniu ewentualnym tylko wówczas, gdy brak podstaw do uwzględnienia żądania zasadniczego (por. m.in. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 31 stycznia 1996 r., III CRN 58/95). W rozpoznawanej sprawie Sąd Okręgowy prawidłowo zatem nie orzekał o żądaniu ewentualnym, skoro uwzględnił żądanie wskazane w pozwie w pierwszej kolejności. Orzeczenie reformatoryjne Sądu Apelacyjnego odnośnie do żądania głównego skutkuje jednak koniecznością rozpoznania żądania ewentualnego. Sąd odwoławczy nie może przy tym uczynić tego samodzielnie na tym etapie postępowania, albowiem oznaczałoby to pozbawienie stron dwuinstancyjnego procesu. Brak jest również podstaw do zastosowania art. 386 §4 k.p.c., gdyż Sąd pierwszej instancji nie wyrzekał w tym przedmiocie. Niedopuszczalne byłoby także odsyłanie powodów na drogę kolejnego procesu, a to chociażby z uwagi na przepis art. 424 §2 k.s.h. W konsekwencji dojść należało do przekonania, że prawomocne oddalenie żądania głównego skutkuje koniecznością rozpoznania przez Sąd pierwszej instancji roszczenia ewentualnego w ramach tego samego procesu.

Mając powyższe na uwadze, Sąd Apelacyjny orzekł jak w punkcie 2. Jakkolwiek rozstrzygnięcie to dla osiągnięcia zamierzonych skutków nie musiało znaleźć się w formule sentencji, Sąd odwoławczy stanął na stanowisku, że jest to element potrzebny, usuwający
w tym zakresie wszelkie wątpliwości co do konieczności dalszego procedowania. Art. 325 k.p.c., który w postępowaniu apelacyjnym znajduje odpowiednie zastosowanie poprzez art. 391 §1 k.p.c., nie zakazuje umieszczania w sentencji rozstrzygnięć uzasadnionych względami celowości i praktycznej przydatności (por. uzasadnienie uchwały składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego – zasada prawna z dnia 16 kwietnia 1977 r., III CZP 14/77, OSNCP 1977, nr 7, poz. 106).

Wobec niezakończenia postępowania w sprawie rozstrzygnięcie o kosztach procesu należało uznać w świetle art. 108 §1 k.p.c. za przedwczesne i jako takie podlegające uchyleniu.

SSA Grzegorz Krężołek SSA Marek Boniecki SSA Józef Wąsik