Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 9 listopada 2020r.

Sąd Apelacyjny w Katowicach V Wydział Cywilny

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 9 listopada 2020r. w Katowicach

na posiedzeniu niejawnym

sprawy z powództwa P. L.

przeciwko Skarbowi Państwa - Dyrektorowi Zakładu Karnego w (...)

o zapłatę

na skutek apelacji powoda

od wyroku Sądu Okręgowego w Gliwicach

z dnia 15 marca 2018r., sygn. akt II C 371/17

1.  zmienia zaskarżony wyrok w punktach 1 i 2 w ten sposób, że:

- zasądza od pozwanego na rzecz powoda kwotę 10.000 (dziesięć tysięcy) złotych z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 31 października 2017r., a w pozostałej części powództwo oddala (pkt 1),

- nie obciąża powoda kosztami procesu (pkt 2);

2.  w pozostałej części apelację oddala;

3.  nie obciąża powoda kosztami postępowania apelacyjnego;

4.  przyznaje adwokat B. D. od Skarbu Państwa (Sądu Okręgowego w Rybniku) kwotę 295,20 (dwieście dziewięćdziesiąt pięć 20/100) złotych, w tym 55,20 złotych podatku od towarów i usług, tytułem kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej powodowi z urzędu w postępowaniu apelacyjnym.

Sygn. akt V ACa 269/18

UZASADNIENIE

Powód P. L. domagał się zasądzenia od Skarbu Państwa – Dyrektora Zakładu Karnego w (...) kwoty 100.000 zł z ustawowymi odsetkami liczonymi od dnia wniesienia pozwu oraz wraz z kosztami procesu według norm przepisanych, a nadto przyznania na rzecz pełnomocnika powoda zwrotu kosztów pomocy świadczonej z urzędu. Dochodzona pozwem kwota stanowi zadośćuczynienie za naruszenie dóbr osobistych powoda w postaci godności osobistej oraz prawa do intymności poprzez niezapewnienie mu odpowiednich warunków odbywania kary pozbawienia wolności.

Pozwany Skarb Państwa – Dyrektor Zakładu Karnego w (...) wniósł o oddalenie powództwa oraz zasądzenie na jego rzecz od powoda kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego na rzecz Skarbu Państwa — Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa według norm przepisanych.

Sąd Okręgowy w Gliwicach wyrokiem z dnia 15 marca 2018 r., sprostowanym postanowieniem z dnia 16 kwietnia 2018 r., oddalił powództwo (punkt 1), zasądził od powoda na rzecz Skarbu Państwa – Prokuratorii Generalnej Rzeczpospolitej Polskiej kwotę 240 zł tytułem zwrotu kosztów procesu (punkt 2) oraz przyznał od Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w Gliwicach adwokat B. D. kwotę 145,20 zł, w tym 25,20 zł podatku VAT, tytułem nieopłaconej pomocy prawnej świadczonej przez adwokata z urzędu (punkt 3).

Sąd Okręgowy ustalił, że powód ma 26 lat i od 24 kwietnia 2015 r. jest osadzony w Zakładzie Karnym w (...), przy czym od 15 maja 2015 r. w znajdującej się w Oddziale (...)dwuosobowej celi nr (...), o powierzchni 9,03 m ^{( 2)} (4,20 m ^{( 2)} x 2,15 m ^{( 2)}). W chwili wyrokowania we wskazanej celi przeprowadzany był remont, a powód był osadzony w celi nr (...). Zakład Karny w (...) jest zakładem typu zamkniętego i przeznaczony jest dla recydywistów penitencjarnych. Rozmieszczenie powoda w celach mieszkalnych wskazanego zakładu karnego odbywało się na podstawie obowiązujących w tym zakresie przepisów prawa. Budynki Zakładu Karnego w (...) są obiektami wpisanymi do rejestru zabytków. Wszystkie cele wyposażone są w instalację centralnego ogrzewania, podłączoną do sieci miejskiej. Przepływ czynnika grzewczego sterowany jest automatycznie, za pomocą tzw. czujnika pogodowego firmy (...), regulującego temperaturę w pomieszczeniach w zależności od temperatury zewnętrznej. W ubiegłych latach dokonano wymiany całej instalacji we wszystkich oddziałach mieszkalnych. Cela nr (...), w której przebywał powód, była wyposażona we sprzęty kwaterunkowe przewidziane w obowiązujących przepisach. W celi znajduje się kącik sanitarny, wyposażony w muszlę klozetową i umywalkę z bieżącą zimną wodą, zabudowany do wysokości co najmniej 1,30 m, zapewniając możliwość zachowania intymności. W chwili wyrokowania przez Sąd pierwszej instancji w budynku Zakładu Karnego przeprowadzany był remont cel, w ramach którego zabudowywano kąciki sanitarne do pełnej wysokości oraz doprowadzano do cel ciepłą wodę. Osadzeni, zgodnie z obowiązującymi przepisami, korzystają z kąpieli raz w tygodniu, a zatrudnieni przy pracach brudzących częściej. Powód korzystał z kąpieli raz w tygodniu.

Cele wyposażone były w sprawną technicznie wentylację grawitacyjną, której drożność co najmniej raz w roku kontrolowana była w ramach przeprowadzanej okresowej kontroli przewodów kominowych oraz podłączeń dymowych, spalinowych i wentylacyjnych. Ponadto osadzeni posiadali możliwość wietrzenia pomieszczeń, przez otwarcie znajdującego się w nich pełnowymiarowego okna. W chwili wyrokowania przez Sąd Okręgowy przeprowadzany był remont, w ramach którego montowano wentylację mechaniczną. Problem zagrzybienia ścian w celi nr (...) nie występował.

Natężenie oświetlenia w celach jest zgodne z przyjętymi normami. Cele oświetlane są naturalnym światłem padającym z okna, a nadto oświetleniem jarzeniowym o mocy 2 x 40W. Za zgodą Dyrektora Zakładu Karnego osadzeni mogli korzystać z własnych lampek stołowych np. do czytania.

Powód, podobnie jak pozostali osadzeni w Zakładzie Karnym w (...), otrzymywał posiłki trzy razy dziennie, w tym ciepły obiad. Skład i kaloryczność wyżywienia osadzonych była zgodna z obowiązującymi przepisami. W jednostce funkcjonował system monitorujący jakość wyżywienia osadzonych. Na terenie jednostki penitencjarnej działało ambulatorium, w którym zatrudnieni byli lekarze: dermatolog – wenerolog, ortopeda, radiolog, psychiatra, okulista, stomatolog, chirurg, laryngolog oraz internista. Osadzeni mają możliwość korzystania z porad lekarza oddziałowego dwa razy w miesiącu, zaś w przypadkach nagłych przyjmowani są przez lekarzy poza grafikiem przyjęć. Ponadto mogą korzystać z konsultacji lekarzy specjalistów, po uprzednim skierowaniu przez oddziałowego. Powód otrzymywał odpowiednie leczenie farmakologiczne do zgłaszanych i zdiagnozowanych dolegliwości.

Powód nigdy nie zgłaszał jakichkolwiek skarg na warunki odbywania przez niego kary pozbawienia wolności w Zakładzie Karnym w (...), pomimo że miał takie prawo i możliwości, w tym mógł dokonać zgłoszenia bezpośrednio sędziemu penitencjarnemu w czasie przeprowadzanych przez niego wizytacji tej jednostki penitencjarnej. Powód raz przekazał wychowawcy kartkę, na której zanotował, że chce rozmawiać z Dyrektorem Zakładu Karnego z uwagi na panujący w celi chłód. Nie otrzymał odpowiedzi. Więcej o widzenie z Dyrektorem się nie starał.

Powyższych ustaleń dokonał Sąd Okręgowy w oparciu o zaoferowane przez strony dowody z dokumentów – protokołów z kontroli przewodów kominowych, notatki służbowej, książeczki zdrowia powoda, zarządzenia Dyrektora Zakładu Karnego w (...) z dnia 31 stycznia 2017 r. oraz zeznań świadka S. A. i częściowo z przesłuchania powoda. Sąd Okręgowy oddalił wnioski powoda o dopuszczenie dowodu z zeznań świadków M. J. i K. W., ponieważ zostały one powołane w celu wykazania okoliczności niespornych (brak dostępu do ciepłej wody w celi, brak częstszych kąpieli niż raz w tygodniu, brak zgody na otrzymywanie paczek zawierających środki higieniczne oraz leki wydawane bez recepty, sposób zabudowy kącika sanitarnego), okoliczności zbędnych dla wyjaśnienia sprawy (dotyczących otrzymywania zbyt małych racji żywnościowych), bądź to okoliczności pozostające w sprzeczności z twierdzeniami samego powoda (brak dostępu do opieki medycznej – powód zeznał że dostęp miał, lecz chciałby mieć swobodniejszy dostęp, nie tylko w wyznaczone dni, choć w zasadzie nie chorował, a ze zleconego badania RTG sam zrezygnował).

Sąd Okręgowy nie dał wiary zeznaniom powoda w części, w jakiej twierdził, że pogarsza mu się wzrok. Powód skorzystał z pomocy lekarza okulisty tylko w dniach 13. i 15. maja 2016 r., kiedy to stwierdzono zasklepienie rany i zaaplikowano lek Oxycort 1 raz na noc przez 14 dni. Dalszych konsultacji okulistycznych nie było. Sąd Okręgowy nie znalazł podstaw do uwzględnienia wniosku powoda o dopuszczenie dowodu z opinii biegłego lekarza okulisty, której powód domagał się na okoliczność stanu wzroku powoda oraz na okoliczność czy brak dostatecznego oświetlenia oraz nieodpowiednie leczenie miało wpływ na pogorszenie wzroku powoda. Powód nie twierdził, że okulista leczył go nieprawidłowo, dlatego zaproponowana teza dowodowa wybiegała poza twierdzenia strony. Poza tym powód nie skarżył się w czasie pobytu na pogorszenie wzroku, a konsultacja okulisty była związana z jednorazowym zachorowaniem. W ocenie Sądu pierwszej instancji powód tak sformułowanym wnioskiem dowodowym zmierza w toku procesu do poszukiwania okoliczności związanych ze swym stanem zdrowia, na podstawie których dopiero sformułowałby zarzut wobec strony przeciwnej. Tymczasem przeprowadzone dowody mają służyć potwierdzeniu podniesionych faktów.

Odnosząc powyższe ustalenia stanu faktycznego pod obowiązujące przepisy prawa, które miały zastosowanie do roszczeń powoda, Sąd Okręgowy uznał żądanie pozwu za nieuzasadnione.

Zdaniem Sądu Okręgowego powód nie wykazał zasadności żądania, w tym okoliczności uzasadniających przypisanie pozwanemu odpowiedzialności cywilnoprawnej na podstawie art. 24 k.c. i art. 448 k.c. Sąd pierwszej instancji wskazał, że powód odbywał karę pozbawienia wolności w Zakładzie Karnym w (...) na podstawie prawomocnego orzeczenia sądowego, a ponieważ wszelkie ograniczenia jego praw wynikały z istoty kary pozbawienia wolności za popełnione przestępstwo i nie przekraczały koniecznych granic tej kary, działanie pozwanego nie było działaniem bezprawnym co wyklucza odpowiedzialność prawną pozwanego wobec powoda. Powód nie przedstawił żadnych dowodów, które dałyby podstawę do przyjęcia odpowiedzialności pozwanego, skutkującej zasadnością przyznania zadośćuczynienia lub zasądzenia żądanej kwoty na cel społeczny. Powód w zeznaniach nie wspomniał o tym, aby produkty żywnościowe miały być przeterminowane – co podnosił w pozwie. Zarzucał jedynie, że racje żywnościowe są dla niego zbyt małe. Sąd Okręgowy wskazał, że w sprawie bezspornym było, że w celi powoda kącik sanitarny zabudowany był do wysokości 130 cm. Taki rodzaj zabudowy z pewnością wiązał się z pewnym dyskomfortem, jednakże nie był wynikiem chęci poniżenia osadzonych, lecz mieścił się w ramach norm związanych z zapewnieniem bezpieczeństwa skazanym i nie pozostawał w sprzeczności z obowiązującymi przepisami. Jednocześnie w ramach generalnego remontu cel, kąciki sanitarne są sukcesywnie zabudowywane do pełnej wysokości.

Powód nie kwestionował, że w przedmiotowym zakładzie karnym opieka medyczna jest zapewniona. W jego ocenie powinna być ona zorganizowana w inny sposób. Przyznał. że leki otrzymywał, jednakże wolał inne. Nadto został skierowany na badanie RTG, jednak na badanie nie pojechał, bowiem uważał, że można było je przeprowadzić w bliższej miejscowości. Powód poddając krytyce warunki dotyczące dostępu do ciepłej wody, oświetlenia, czy świeżego powietrza, nie formułuje twierdzeń, jakoby były one niezgodne z przepisami. Przyznał jednocześnie, że miał możliwość zakupu dodatkowej żywności, z której to możliwości korzystał, jak również miał możliwość otwierania okna w celi. Powód nie mógł korzystać u uprawnienia do dodatkowych kąpieli, bowiem wykonywana przez niego praca w szwalni, nie została zakwalifikowana jako brudząca. Powód niewątpliwie miał prawo odczuwać z tego powodu dyskomfort, jednak leżał on w granicach wynikających z odbywania kary pozbawienia wolności i z wynikającej z tego konieczności podporządkowania się obowiązującym w zakładzie karnym przepisom.

Sąd pierwszej instancji uznał za gołosłowne twierdzenia powoda, jakoby miał mu się pogorszyć wzrok na skutek bezprawnych działań pozwanego w czasie odbywania kary pozbawienia wolności. Powód nie wykazał bowiem, aby istniały jakiekolwiek wątpliwości co do stanu zdrowia jego narządu wzroku. Nie wykazał, że podjął w tym kierunku leczenie czy diagnostykę, choć miał takie możliwości. Często korzystał z pomocy lekarzy wielu innych specjalności, co wynika z licznych wpisów w książeczce zdrowia, tym niemniej od maja 2016 r. powód nie był konsultowany okulistycznie, jak też nie zgłaszał w tym kierunku żadnych dolegliwości.

W odniesieniu do powierzchni celi, Sąd Okręgowy zważył, że pomiędzy stronami nie było sporne, że wynosi ona 9,03 m ². Powód twierdził jednak, że powierzchnia użytkowa celi, po odliczeniu powierzchni zajmowanej przez łóżko, stolik pod telewizor, kaloryfer i kącik sanitarny, daje powierzchnię mniejszą niż 3 m ² na jednego osadzonego. Sąd pierwszej instancji wskazał, że kącik sanitarny ma powierzchnię 1,26 m ² (90 cm x 140 cm), a więc po odliczeniu tej powierzchni od powierzchni ogólnej celi, do dyspozycji pozostaje powierzchnia 7,77 m ², a więc 3,88 m ² na jednego osadzonego.

W ustalonych okolicznościach sprawy nie sposób więc ustalić, aby pozwany w bezprawny sposób dopuścił się naruszenia dóbr osobistych oraz jakichkolwiek innych praw powoda.

O kosztach procesu Sąd Okręgowy orzekł zgodnie z art 98 k.p.c.

O kosztach ustanowionego dla powoda pełnomocnika z urzędu orzeczono po myśli § 14 ust 1 pkt 26 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 3 października 2016 r. w sprawie ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez adwokata z urzędu.

Apelację od powyższego wyroku wniósł powód P. L., który zaskarżył wyrok w całości. Zaskarżonemu orzeczeniu zarzucił naruszenie:

1) przepisów procesowych, mających istotny wpływ na wynik sprawy, a to art. 233 k.p.c. poprzez przekroczenie zasady swobodnej oceny dowodów i uznanie, że warunki w zakładzie karnym były odpowiednie i zgodne z przepisami, a nadto że powód nie doznał rozstroju zdrowia w związku z odbywaniem kary pozbawienia wolności w Zakładzie Karnym w (...),

2) przepisów prawa materialnego, mających istotny wpływ na wynik sprawy, a to art. 24 w związku z art. 448 k.c. poprzez niewłaściwe zastosowanie, polegające na przyjęciu, że na podstawie ustalonego w niniejszej sprawie stanu faktycznego nie można stwierdzić bezprawnego zachowania pozwanego i naruszenia dóbr osobistych powoda.

Podnosząc powyższe zarzuty powód wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku w całości i przekazanie sprawy Sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania oraz o zasądzenie od pozwanego na rzecz powoda kosztów procesu za obie instancje, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Pozwany w odpowiedzi na apelację wniósł o oddalenie apelacji oraz o zasądzenie od powoda kosztów procesu na rzecz Skarbu Państwa, w tym kosztów zastępstwa procesowego na rzecz Skarbu Państwa – Prokuratorii Generalnej Rzeczypospolitej Polskiej według norm przepisanych.

Sąd Apelacyjny zważył co następuje:

Na wstępie wskazać należy, że sprawa została rozpoznana na posiedzeniu niejawnym na podstawie art. 15zzs ³ ustawy z dnia 2 marca 2020 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych (t. j. Dz. U. z 2020 r. poz. 1842). Sąd drugiej instancji uznał, że przeprowadzenie rozprawy nie jest konieczne, a strony, zawiadomione o skierowaniu sprawy na posiedzenie niejawne, nie wniosły o przeprowadzenie rozprawy, jak również nie wniosły o przeprowadzenie niepodlegającego pominięciu dowodu z zeznań świadków lub przesłuchania stron.

Apelacja powoda zasługiwała na częściowe uwzględnienie.

Wobec zakwestionowania przez apelującego ustaleń faktycznych poczynionych przez Sąd Okręgowy rozpoznanie zarzutów powoda wymagało uprzedniego odniesienia się do zarzutu naruszenia przepisów prawa procesowego oraz podniesionej sprzeczności ustaleń Sądu Okręgowego z treścią zebranego w sprawie materiału dowodowego. Powyższe zarzuty odnosiły się do kwestii ustaleń w zakresie braku pogorszenia wzroku powoda, które miałoby wynikać z niezapewnienia w celi dostatecznej ilości światła, a także do ustaleń w zakresie warunków w celi, w której powód był osadzony, związanych z dostępem do ciepłej wody, prawidłowości funkcjonowania wentylacji, prawidłowej temperatury w celi oraz organizacji kącika sanitarnego.

Przepis art. 233 § 1 k.p.c. daje wyraz zasadzie swobodnej oceny dowodów przez sąd orzekający w danej sprawie. Ocena wiarygodności i mocy dowodów jest podstawowym zadaniem sądu, wyrażającym istotę sądzenia, a więc rozstrzygania kwestii spornych w warunkach niezawisłości, na postawie własnego przekonania sędziego przy uwzględnieniu całokształtu zebranego materiału. Zważywszy na obowiązującą w procesie cywilnym zasadę kontradyktoryjności, strony powinny przytoczyć odpowiednie okoliczności faktyczne i dowody na ich poparcie, jeżeli z faktu tego wywodzą skutki prawne mogące być podstawą rozstrzygnięcia sądowego. Z wspomnianej zasady procesu cywilnego wynika, że Sąd nie jest odpowiedzialny za wynik postępowania dowodowego. Obowiązek przedstawienia dowodów, na istnienie danego zdarzenia, spoczywa na stronie, jeżeli z tych faktów wywodzi skutki prawne (art. 6 k.c.). Z treści art. 232 k.p.c. wynika, że strony są obowiązane wskazać dowody dla stwierdzenia faktów, z których wywodzą skutki prawne. Przedmiotem dowodu są fakty mające znaczenie prawne, istotne dla rozstrzygnięcia sprawy. Selekcji faktów dokonuje sąd uwzględniając zasadę prawdy materialnej i kontradyktoryjności. W ostatecznym wyniku istotność faktu jest oceniana przez sąd z punktu widzenia prawa materialnego.

W odniesieniu do okoliczności związanych z brakiem doprowadzenia do celi ciepłej wody oraz sposobem zabudowy kącika sanitarnego zważyć należy, że były one w sprawie bezsporne. Spór dotyczył kwestii, czy osadzenie pozwanego we wskazanych warunkach, stanowiło naruszenie jego dóbr osobistych. W pozostałym zakresie apelujący, kwestionując ustalenia stanu faktycznego, odwoływał się do prezentowanego przed Sądem pierwszej instancji stanowiska, w ramach którego twierdził, że w trakcie pobytu z Zakładzie Karnym w (...) na skutek niewłaściwego oświetlenia pogorszył mu się wzrok, a nadto że w celi brak było prawidłowej cyrkulacji powietrza oraz w okresie zimowym panowała zbyt niska temperatura.

Wbrew zarzutom zawartym w apelacji, ustalenia Sądu pierwszej instancji znajdowały uzasadnienie w zebranym w sprawie materiale dowodowym, który został poddany prawidłowej ocenie, mieszczącej się w granicach wyznaczonych dyspozycją art. 233 § 1 k.p.c. Sąd Okręgowy zgodnie z zasadami logiki i doświadczenia życiowego ocenił przeprowadzone w sprawie dowody i na ich podstawie wyciągnął trafne wnioski. Odmiennie niż podnosi strona skarżąca Sąd Okręgowy rozważył każdy zarzut kierowany przez powoda pod adresem działań pozwanego i skonfrontował ze źródłami dowodowymi, doświadczeniem życiowym i pozostałymi kryteriami oceny.

Nie sposób przyjąć, by powód kwestionując istnienie prawidłowej cyrkulacji i temperatury powietrza w celi numer (...), skutecznie podważył wiarygodność dowodów zaoferowanych przez pozwanego w postaci: protokołów z okresowej kontroli przewodów kominowych, notatki służbowej sporządzonej z czynności pomiaru temperatury oraz zeznań świadka S. A.. Jednocześnie należy zgodzić się z Sądem Okręgowym, że powód nie wykazał, że w trakcie pobytu w Zakładzie Karnym powiększyła mu się wada wzroku, albo uległy nasileniu inne schorzenia oczu. W okresie tym powód odbył jedynie dwie wizyty u lekarza okulisty – w dniach 13 i 15 maja 2016 r. – kiedy to stwierdzono zasklepienie rany i zalecono stosowanie leku Oxycort. Konsultacje okulistyczne nie dotyczyły wady wzroku, bądź innych przewlekłych chorób oczu. Ustalenia Sądu Okręgowego w zakresie leczenia okulistycznego powoda w Zakładzie Karnym poczynione zostały w oparciu o treść książeczki zdrowia powoda, zaś sam powód okoliczności tych nie kwestionował.

W świetle powyższego stwierdzić należy, że Sąd pierwszej instancji nie przekroczył granic swobody oceny dowodów, wyznaczonej logiką, doświadczeniem, czy zasadami nauki; zaś ustalając stan faktyczny dokonał wszechstronnego rozważenia materiału dowodowego sprawy. Wyciągnięte przez Sąd Okręgowy wnioski są logiczne i zgodne z doświadczeniem życiowym.

Niezasadny okazał się również zarzut naruszenia przepisu art. 233 § 2 k.p.c., zgodnie z którym sąd według własnego przekonania, na podstawie wszechstronnego rozważenia zebranego materiału oceni, jakie znaczenie nadać odmowie przedstawienia przez stronę dowodu lub przeszkodom stawianym przez nią w jego przeprowadzeniu wbrew postanowieniu sądu. Wobec nieuzasadnienia zarzutu naruszenia art. 233 § 2 k.p.c. wskazać jedynie należy, że powyższy przepis nie miał zastosowania w niniejszej sprawie, bowiem żadna ze stron nie odmówiła przedstawienia dowodu, ani też nie stawiała przeszkód w jego przeprowadzeniu wbrew postanowieniu sądu.

W tej sytuacji Sąd Apelacyjny podziela ustalenia faktyczne poczynione przez Sąd Okręgowy i, jako prawidłowe, przyjmuje je za swoje.

W rozpoznawanej sprawie powód dochodził zapłaty zadośćuczynienia za naruszenie jego dóbr osobistych w postaci godności osobistej i prawa do intymności. W apelacji powód zarzucił, że naruszające jego godność, bezprawne działania pozwanego Dyrektora Zakładu Karnego polegały na niezapewnieniu dostępu do ciepłej wody w celi, braku właściwej cyrkulacji powietrza oraz odpowiedniej temperatury w celi, a także zabudowaniu kącika sanitarnego w celi w sposób niezapewniający pełnej intymności.

Zważyć należy, że dobro osobiste w ujęciu art. 23 k.c. jest prawem bezwzględnym, związanym z określoną osobą i łączy się z niemajątkowymi i indywidualnymi wartościami świata uczuć. Ochrona dóbr osobistych na podstawie art. 24 k.c. związana jest z zapewnieniem bezpieczeństwa przed naruszeniem tych wartości. Przesłanką ochrony dóbr osobistych jest ich naruszenie lub powstanie groźby naruszenia, oraz bezprawność działania sprawcy naruszenia. Pierwszą z tych przesłanek musi wykazać powód jako podmiot żądający ochrony (art. 6 k.c. w związku z art. 232 k.p.c.), natomiast ciężar wykazania, że określone zachowanie nie może być uznane za bezprawne spoczywa na pozwanym jako na naruszycielu cudzego dobra, wskutek wynikającego z art. 24 k.c. domniemania bezprawności działania naruszyciela.

W sprawie, w której roszczenie oparte jest na zarzucie naruszenia dóbr osobistych, sąd ocenia w pierwszej kolejności, czy doszło do naruszenia określonych dóbr osobistych powoda. Powód zatem powinien wskazać, jakie jego dobro osobiste zostało naruszone, a ocenie sądu podlega, czy dobro to jest dobrem osobistym w rozumieniu art. 23 k.c. oraz czy rzeczywiście zostało naruszone przez określone działanie lub zaniechanie pozwanego. Dopiero w razie pozytywnego przesądzenia tych kwestii, konieczne jest podjęcie dalszych badań, w tym bezprawności działania, objętej domniemaniem prawnym, które powinien obalić pozwany.

Ustalenia Sądu Okręgowego, dotyczące kącika sanitarnego znajdującego się w celi numer(...), w której to powód był osadzony w Zakładzie Karnym w (...), nie znajdują odzwierciedlenia w zastosowaniu przez ten Sąd prawa materialnego. Nie może budzić wątpliwości, że kącik sanitarny znajdujący się w celi mieszkalnej, który jest odgrodzony od jej pozostałej części ściankami o wysokości 130 cm, nie zapewnia nieskrępowanego korzystania z urządzeń sanitarnych, w tym z toalety. Taka zabudowa kącika sanitarnego nie stanowi przecież dostatecznej bariery dla woni, czy odgłosów i także nie przeszkadza w dojrzeniu osoby korzystającej z urządzeń sanitarnych. Tymczasem w myśl § 28 ust. 1 zdanie drugie rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 25 sierpnia 2003 r. w sprawie regulaminu organizacyjno-porządkowego wykonywania kary pozbawienia wolności (Dz. U. nr 152 poz. 1493 ze zm.), obowiązującego w okresie od 1 września 2003 r. do 31 grudnia 2016 r., a także stosownie do § 29 ust. 1 zdanie drugie rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 21 grudnia 2016 r. w sprawie regulaminu organizacyjno-porządkowego wykonywania kary pozbawienia wolności (Dz. U. poz. 2231), obowiązującego od 1 stycznia 2017 r., niezbędne urządzenia sanitarne sytuuje się w celi mieszkalnej w sposób zapewniający ich niekrępujące użytkowanie. Już to powinno było doprowadzić Sąd Okręgowy do wniosku, że doszło do bezprawnego naruszenia godności powoda przez takie urządzenie kącika sanitarnego, że nie miał on możliwości nieskrępowanego użytkowania urządzeń sanitarnych, w tym toalety, i wykonywania innych czynności w kąciku sanitarnym w celi mieszkalnej numer (...) w Zakładzie Karnym w (...).

W bazie orzeczniczej Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w Strasburgu (dalej: ETPCz), dostępnej na stronie internetowej ETPCz, znajduje się decyzja z 3 września 2019 r. wydana w sprawie przeciwko Polsce (numer skargi 2923/18). Decyzją tą ETPCz zatwierdził ugodę pomiędzy Rządem Rzeczypospolitej Polskiej a skarżącym i skreślił skargę z listy spraw. Skargą nr 2923/18 skarżący zarzucił naruszenie przepisu art. 8 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności (Dz. U. z 1993 r. Nr 61, poz. 284 ze zm.; dalej: Konwencja) przez niedostateczne wygrodzenie kącika sanitarnego w celach, w których był osadzony w Zakładzie Karnym w (...). Skarżący w sprawie nr 2923/18 zainicjował postępowanie cywilne, w którym podstawą faktyczną powództwa o zadośćuczynienie za warunki, w jakich skarżący odbywał karę pozbawienia wolności w Zakładzie Karnym w (...), było osadzenie w celach mieszkalnych z kącikiem sanitarnym w nich się znajdującym, oddzielonym od reszty celi w taki sam sposób, jak nastąpiło to w celi, w której powód odbywał karę pozbawienia wolności w tej samej jednostce penitencjarnej (sygn. akt V ACa 378/16 Sądu Apelacyjnego w Katowicach). Wskazane postępowanie cywilne nie doprowadziło do uzyskania zadośćuczynienia przez skarżącego. W efekcie nie stanowiło ono skutecznego środka odwoławczego do właściwego organu państwowego, o jakim mowa w art. 13 Konwencji. Wskazaną ugodą z 3 września 2019 r. Rząd Rzeczypospolitej Polskiej zadeklarował dla skarżącego sumę pieniężną w kwocie 1.800 euro. Trzeba też zwrócić uwagę, że kwestia właściwego odgrodzenia kącika sanitarnego od pozostałej celi mieszkalnej w jednostce penitencjarnej, postawiona przed ETPCz skargą nr 2923/18, była już przedmiotem orzecznictwa ETPCz (skarga nr 28524/95). ETPCz orzekał już o naruszeniu praw konwencyjnych przez niezapewnienie takiego kącika sanitarnego w jednostce penitencjarnej, który zapewniałby nieskrępowane korzystanie z niego. Nie sposób nie uwzględniać standardów wynikających z orzecznictwa ETPCz, jeżeli proces dotyczy praw chronionych Konwencją. Z art. 8 ust. 2 Konwencji jednoznacznie wynika, że ingerencja władzy publicznej w korzystanie z prawa do prywatności, o jakim mowa w art. 8 ust. 1 Konwencji, jest dopuszczalna tylko w wyjątkowych sytuacjach, przewidzianych przez ustawę i koniecznych w demokratycznym społeczeństwie z uwagi na bezpieczeństwo państwowe, bezpieczeństwo publiczne lub dobrobyt gospodarczy kraju, ochronę porządku i zapobieganie przestępstwom, ochronę zdrowia i moralności lub ochronę praw i wolności innych osób. Trzeba więc podkreślić, że ingerencji w to prawo nie usprawiedliwiają jakiekolwiek inne przyczyny, niż wynikające z art. 8 ust. 2 Konwencji, nawet układ architektoniczny obiektu, w którym znajduje się jednostka penitencjarna. Rzeczą pozwanego jest bowiem zapewnienie takich warunków odbywania kary pozbawienia wolności, które są zgodne z prawem. W tym kontekście trzeba podkreślić, że także wcześniej przywołane przepisy krajowego prawa karnego wykonawczego nakazują takie ukształtowanie kącika sanitarnego w celi mieszkalnej jednostki penitencjarnej, żeby korzystanie z niego było nieskrępowane dla osoby osadzonej w tej celi.

W niniejszej sprawie pozwany nie wykazał jakiejkolwiek uzasadnionej potrzeby odnoszącej się do zachowania powoda w Zakładzie Karnym w (...), która usprawiedliwiałaby osadzenie go w celi mieszkalnej z tak ukształtowanym kącikiem sanitarnym w celach mieszkalnych, jakie ustalono w niniejszym procesie, żeby stanowiła zasługującą na uwzględnienie przyczynę ingerencji w jego prawo do intymności. Zatem bez prawnego usprawiedliwienia doszło do ingerencji w to prawo, wywołującej dyskomfort i naruszającej poczucie godności powoda, gdy korzystał z urządzeń sanitarnych, w tym z toalety, znajdujących się w kąciku sanitarnym. Cela mieszkalna numer (...) w Zakładzie Karnym w (...), w której powód był osadzony, była dwuosobowa. Korzystanie z urządzeń sanitarnych w obecności drugiego współosadzonego, przebywającego w celi z powodem, było dla powoda krępujące.

Mając na uwadze powyższe, ustalone okoliczności faktyczne powinny były doprowadzić Sąd Okręgowy do takiego zastosowania art. 448 k.c., żeby nastąpiło zadośćuczynienie krzywdzie powoda, wywołanej naruszeniem jego godności w następstwie naruszenia intymności takim ukształtowaniem kącika sanitarnego w celi mieszkalnej w Zakładzie Karnym w (...), które nie zapewniało jego nieskrępowanego użytkowania.

W ocenie Sądu Apelacyjnego odpowiednią sumą tytułem zadośćuczynienia pieniężnego za naruszenie tego dobra osobistego powoda, przy uwzględnieniu czasookresu w którym dobro osobiste było naruszone, jest kwota 10.000 zł. Odpowiada ona standardom wynikającym z orzecznictwa ETPCz, co nie może być niedostrzegane w kontekście art. 13 Konwencji. Zadośćuczynienie w takiej kwocie odpowiada także rozmiarowi krzywdy wywołanej wskazanym naruszeniem dobra osobistego powoda. Trzeba mieć bowiem na względzie, że naruszenie było ograniczone w czasie do osadzenia powoda w Zakładzie Karnym w (...). Poza tym zadośćuczynienie w takiej kwocie nie jest symboliczne, a więc nie deprecjonuje dobra osobistego, jakim jest godność. Jednocześnie suma ta, gdy uwzględni się warunki społeczne, nie jest nadmierna, a tym samym nie prowadzi do nieuzasadnionego prawem wzbogacenia powoda. Jest ona też odpowiednia do rodzaju naruszonego dobra osobistego i sposobu jego naruszenia, wyznaczającego rozmiar krzywdy powoda.

W pozostałym zaś zakresie, zarzuty apelacji dotyczące naruszenia art. 24 § 1 w związku z art. 448 k.c., w kontekście argumentów Sądu pierwszej instancji, nie zasługują na aprobatę. W toku postępowania dowodowego, przeprowadzonego przez Sąd Okręgowy ustalono, że cela wyposażona była w sprawny system wentylacji grawitacyjnej, podlegający okresowym kontrolom, a nadto osadzeni posiadali swobodną możliwość wietrzenia celi poprzez uchylenie bądź otwarcie na oścież okna. Wszystkie cele wyposażone są w instalację centralnego ogrzewania, podłączoną do sieci miejskiej. Przepływ czynnika grzewczego sterowany jest automatycznie za pomocą czujnika pogodowego, który zapewnia optymalną temperaturę w pomieszczeniach. Jednocześnie zauważyć należy, że zgodnie z § 31 ust. 3-4 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 21 grudnia 2016 r. w sprawie regulaminu organizacyjno-porządkowego wykonywania kary pozbawienia wolności (obowiązującego od 1 stycznia 2017 r.) oraz § 30 ust. 3-4 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 25 sierpnia 2003 r. w sprawie regulaminu organizacyjno-porządkowego wykonywania kary pozbawienia wolności (obowiązującego do 31 grudnia 2016 r.) skazanemu, który nie jest zatrudniony przy pracach brudzących, należy zapewnić co najmniej raz w tygodniu ciepłą kąpiel, zaś dostęp do ciepłej wody co najmniej raz dziennie należy zapewnić skazanym kobietom. Powód będąc osadzonym w celi numer (...)miał zapewniony dostęp do bieżącej zimnej wody, zaś z ciepłych kąpieli mógł korzystać dwa razy w tygodniu do listopada bądź grudnia 2017 r., a w późniejszym okresie – z uwagi na prowadzone w Zakładzie Karnym prace remontowe – raz w tygodniu. W uzasadnieniu wyroku z dnia 31 marca 2015 r., wydanego w sprawie o sygn. akt U 6/14 (OTK-A 2015/3/34) Trybunał Konstytucyjny wskazał, że zapewnienie osobom pozbawionym wolności stałego dostępu do wody i środków higieny w celach mieszkalnych, pozwalających na zachowanie codziennej higieny osobistej na podstawowym poziomie, a nadto wprowadzenie obowiązku skorzystania nie rzadziej niż raz w tygodniu z ciepłej kąpieli, dodatkowo przy otwartej możliwości zwiększenia częstotliwości ciepłej kąpieli, nie stanowi traktowania w sposób niezapewniający zachowania minimalnych potrzeb osoby pozbawionej wolności i naruszający jej godność. Także ETPCz przyjął, że warunki higieny polegające na zapewnieniu osobie pozbawionej wolności w celi bieżącego dostępu do zimnej wody, a raz na siedem dni możliwości skorzystania z kąpieli, same w sobie nie wiążą się jeszcze z takim stopniem cierpienia i poniżenia podczas pozbawienia wolności w zakładzie karnym, który uzasadniałby naruszenie art. 3 Konwencji (wyrok ETPCz z 7 maja 2014 r. sprawie S. C. przeciwko Rosji, skarga nr 61510/09, pkt 44-46). W realiach niniejszej sprawy, zapewnienie powodowi dostępu w celi do zimnej wody, przy jednoczesnym umożliwieniu korzystania z ciepłych kąpieli dwa razy w tygodniu, a w okresie, kiedy przeprowadzano remont Zakładu Karnego – raz w tygodniu, mając jednocześnie na uwadze, że powód nie był osadzony w przeludnionej celi, realizowało obowiązek zapewnienia odpowiednich warunków higieny i tym samym stanowiło poszanowanie godności człowieka.

Wobec powyższego, w pozostałym zakresie apelacja powoda nie mogła odnieść skutku.

Reasumując na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. Sąd Apelacyjny uwzględnił częściowo apelację w ten sposób, że zasądził od pozwanego na rzecz powoda kwotę 10.000 zł z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 31 października 2017 r., stanowiącą zadośćuczynienie za naruszenie dóbr osobistych powoda w postaci godności, w następstwie naruszenia intymności takim ukształtowaniem kącika sanitarnego w celi mieszkalnej numer (...), które nie zapewniało nieskrępowanego korzystania ze znajdujących się w nim urządzeń sanitarnych. W pozostałym zakresie apelacja jako bezzasadna na mocy art. 385 k.p.c. podlegała oddaleniu. Jednocześnie zważyć należy, że brak było podstaw do uwzględnienia zawartego w apelacji wniosku o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi pierwszej instancji, bowiem Sąd ten rozpoznał istotę sprawy, zaś wydanie wyroku przez Sąd odwoławczy nie wymagało przeprowadzenia postępowania dowodowego w całości.

Sąd Apelacyjny na podstawie art. 102 k.p.c. nie obciążył powoda kosztami procesu tak w zakresie pierwszej, jak i drugiej instancji, gdyż wynik sprawy zależny był od oceny stopnia uciążliwości warunków odbywania kary pozbawienia wolności przez powoda w jednostce penitencjarnej. Powód pozostawał w usprawiedliwionym okolicznościami sprawy, choć błędnym, subiektywnym przeświadczeniu o zasadności swoich twierdzeń o naruszeniu warunkami pobytu w Zakładzie Karnym w (...) jego prawa do godnego odbywania kary pozbawienia wolności. Uprawnia to do przyjęcia, że zachodził szczególnie uzasadniony wypadek w rozumieniu art. 102 k.p.c., pozwalający na zastosowanie wyjątku od zasady odpowiedzialności za wynik procesu i w efekcie na nieobciążenie powoda kosztami procesu.

Pełnomocnikowi powoda udzielającemu pomocy prawnej z urzędu przyznano od Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w Rybniku wynagrodzenie za postępowanie apelacyjne w wysokości 295,20 zł brutto.

SSA Olga Gornowicz-Owczarek SSA Wiesława Namirska SSA Grzegorz Stojek