Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 31 marca 2021 r.

Sąd Apelacyjny w Lublinie III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

po rozpoznaniu na posiedzeniu jawnym w dniu 18 marca 2021 r. w L.

sprawy Z. B.

przeciwko Dyrektorowi Zakładu Emerytalno-Rentowego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji

o wysokość policyjnej renty inwalidzkiej

na skutek apelacji Dyrektora Zakładu Emerytalno-Rentowego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji

od wyroku Sądu Okręgowego w Siedlcach

z dnia 13 stycznia 2020 r. sygn. akt IV U 194/19

I. zmienia zaskarżony wyrok i oddala odwołanie oraz nie obciąża Z. B. obowiązkiem zwrotu Dyrektorowi Zakładu Emerytalno-Rentowego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji kosztów procesu za I instancję;

II. nie obciąża Z. B. obowiązkiem zwrotu Dyrektorowi Zakładu Emerytalno-Rentowego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji kosztów postępowania apelacyjnego.

Lucyna Stąsik-Żmudziak Elżbieta Czaja Krzysztof Szewczak

III AUa 313/20

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 10 czerwca 2017 r., nr (...)Dyrektor Zakładu Emerytalno-Rentowego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji, na podstawie art. 15c w związku z art. 32 ust.1 pkt 1 ustawy z 18 lutego 1994 r. o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Biura Ochrony Rządu, Państwowej Straży Pożarnej i Służby Więziennej oraz ich rodzin, a także na podstawie otrzymanej z IPN informacji nr (...)z dnia 13 kwietnia 2017 r., ponownie ustalił wysokość emerytury Z. B. od dnia 1 października 2017 r. na kwotę 1 675,65 zł brutto miesięcznie, obejmującej dodatek pielęgnacyjny, co stanowi 1 439,70 zł netto miesięcznie. Do decyzji załączono dodatek określający wysługę uwzględnioną do ustalenia wysokości emerytury, z którego wynika, że do ustalenia wysokości emerytury od 1 października 2017 r. przyjęto okres zatrudnienia Z. B. przed służbą w wymiarze 11 lat, 2 miesięcy i 28 dni oraz służbę w MO w wymiarze 2 lata, 11 miesięcy i 15 dni, natomiast z wysługi przyjętej do ustalenia wysokości emerytury wyłączono okres wskazany w art.13b w/w ustawy, jako liczony po 0,0%, przypadający od 1 października 1972 r. do 30 czerwca 1988 r.

Drugą decyzją, również z dnia 10 czerwca 2017 r., Dyrektor Zakładu Emerytalno-Rentowego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji, na podstawie art. 22a w związku z art. 32 ust.1 pkt 1 ustawy z 18 lutego 1994 r. o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Biura Ochrony Rządu, Państwowej Straży Pożarnej i Służby Więziennej oraz ich rodzin, a także na podstawie otrzymanej z IPN informacji nr (...)z dnia 13 kwietnia 2017 r. ponownie ustalił wysokość renty inwalidzkiej I grupy Z. B. od dnia 1 października 2017 r. w kwocie 1 000 zł, wskazując jednocześnie, że renta inwalidzka nie podlega wypłacie z uwagi na posiadanie prawa do korzystniejszej emerytury policyjnej.

W odwołaniu od w/w decyzji z dnia 10 czerwca 2017 r. ustalającej od 1 października 2017 r. wysokość renty inwalidzkiej, Z. B. zaskarżył ją w całości i zarzucił naruszenie prawa materialnego, a mianowicie

1/ art. 2 Konstytucji RP polegające na arbitralnym obniżeniu przysługującego mu świadczenia, co narusza zasadę ochrony praw nabytych i zasadę sprawiedliwości społecznej, a także zasadę zaufania obywatela do państwa i tworzonego przez nie prawa oraz niedziałania prawa wstecz, wynikające z zasady demokratycznego państwa prawnego;

2/ art. 67 ust.1 w związku z art. 31 ust. 3 Konstytucji RP polegające na arbitralnym obniżeniu przysługującego mu świadczenia, co stanowi nieproporcjonalne i nieuzasadnione naruszenie przysługującego mu prawa do zabezpieczenia społecznego w razie niezdolności do pracy ze względu na chorobę lub inwalidztwo oraz po osiągnięciu wieku emerytalnego;

3/ art. 30 oraz art. 47 Konstytucji RP w związku z art. 8 Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności polegające na naruszeniu jego godności, prawa do ochrony czci, dobrego imienia, prawa do prywatności i prawa do poszanowania życia rodzinnego poprzez przyjęcie, że jego służba w okresie przed dniem 31 lipca 1990 r. stanowiła „służbę na rzecz totalitarnego państwa”, a tym samym arbitralne przypisanie mu – w akcie prawnym rangi ustawy – winy za działania związane z naruszeniami praw człowieka, których dopuszczali się niektórzy przedstawiciele władzy publicznej PRL oraz niektórzy funkcjonariusze organów bezpieczeństwa PRL, a do których on w żaden sposób się nie przyczynił;

4/ art. 45 ust. 1 w związku z art. 10 ust. 1 i 2 Konstytucji RP oraz art. 42 ust. 1 Konstytucji RP w związku z art. 6 ust. 2 Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności polegające na zastosowaniu represji bez wykazania winy indywidualnej, zastąpienie w tym zakresie władzy sądowniczej władzą ustawodawczą i odwróceniu w ten sposób zasady domniemania niewinności przez uznanie wszystkich funkcjonariuszy będących w służbie przed 31 lipca 1990 r. za winnych działań zasługujących na penalizację;

5/ art. 64 ust. 1 i 2 w związku z art. 67 ust. 1 w związku z art. 31 ust. 3 Konstytucji RP w związku z art. 1 Protokołu nr 1 do Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności w związku z art. 14 Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności polegające na arbitralnym naruszeniu jego osobistych praw majątkowych i prawa do poszanowania mienia, które podlegają równej dla wszystkich ochronie, na skutek nieproporcjonalnego naruszenia jego prawa do zabezpieczenia społecznego, co stanowi przejaw nieuzasadnionej represji ekonomicznej.

Powołując się na te zarzuty ubezpieczony wnosił o zmianę zaskarżonej decyzji poprzez przyznanie mu świadczenia rentowego w dotychczasowej wysokości, tj. w kwocie 2 605,20 zł netto miesięcznie.

W odpowiedzi na odwołanie Dyrektor Zakładu Emerytalno-Rentowego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji wnosił o jego oddalenie oraz zasądzenie od ubezpieczonego kosztów zastępstwa procesowego wg norm przepisanych. Policyjny organ emerytalny podniósł przy tym, że zaskarżona decyzja została wydana na podstawie art. 22a w związku z art. 32 ust. 1 pkt 1 ustawy z 18 lutego 1994 r. o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Biura Ochrony Rządu, Państwowej Straży Pożarnej i Służby Więziennej oraz ich rodzin, a także na podstawie uzyskanej z Instytutu Pamięci Narodowej informacji z dnia 13 kwietnia 2017 r. o przebiegu służby ubezpieczonego na rzecz totalitarnego państwa, o której mowa w art.13b w/w ustawy emerytalnej. Podniesiono, że w obecnym stanie konstytucyjnym bezpodstawne jest stanowisko dopuszczające odmowę zastosowania przez sąd orzekający normy ustawowej ze względu na jej sprzeczność z normą konstytucyjną i orzeczenie bezpośrednio na podstawie regulacji konstytucyjnej. Stanowisko takie nie znajduje uzasadnienia w wyrażonej w Konstytucji zasadzie bezpośredniego jej stosowania (art.8 ust.2), ani w przepisie przewidującym podległość sędziego w sprawowaniu urzędu tylko Konstytucji i ustawom (art.178 ust.1 Konstytucji). Ogólne wskazania Konstytucji nie pozwalają bowiem na wydawanie na ich podstawie indywidualnych rozstrzygnięć, a przy tym sędzia, podlegając Konstytucji, nie jest zwolniony z podległości ustawie zwykłej. Dlatego właściwą drogą do rozstrzygnięcia wątpliwości co do zgodności z ogólną normą konstytucyjną szczegółowej regulacji ustawowej mającej zastosowanie w sprawie jest przedstawienie pytania prawnego Trybunałowi Konstytucyjnemu. Bezpośredniość stosowania Konstytucji nie oznacza kompetencji do kontroli konstytucyjności obowiązującego ustawodawstwa przez sądy i inne organy powołane do stosowania prawa, a tryb tej kontroli został bardzo wyraźnie i jednoznacznie ukształtowany przez Konstytucję zastrzegając powyższe do wyłącznej kompetencji Trybunału Konstytucyjnego.

Wyrokiem z dnia 13 stycznia 2020 r. Sąd Okręgowy w Siedlcach zmienił zaskarżoną decyzję w ten sposób, że ustalił wysokość policyjnej renty inwalidzkiej Z. B. na dzień 1 października 2017 r. na kwotę 3 168,35 zł brutto miesięcznie.

W uzasadnieniu tego wyroku Sąd I instancji ustalił, że Z. B. w okresie od 16 października 1969 r. do 30 czerwca 1988 r. był funkcjonariuszem ówczesnego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych. Orzeczeniem Wojewódzkiej Komisji Lekarskiej w W. nr (...), z dnia 22 stycznia 1988 r. został uznany za trwale niezdolnego do służby w MO i zaliczony do trzeciej grupy inwalidów w związku ze służbą w MO. W późniejszym okresie, orzeczeniem Wojewódzkiej Komisji Lekarskiej MSWiA nr (...), z dnia 29 października 2012 r. ubezpieczony zaliczony został do pierwszej grupy inwalidów w związku ze służbą w MO.

W dniu 4 lipca 1988 r. ubezpieczony zgłosił wniosek o przyznanie emerytury milicyjnej. Decyzją z dnia 7 listopada 1988 r. Wojewódzki Urząd Spraw Wewnętrznych w S. ustalił prawo ubezpieczonego do emerytury milicyjnej od 1 lipca 1988 r. Do wysługi emerytalnej zaliczono służbę w MO w okresie od 16 października 1969 r. do 30 czerwca 1988 r. w wymiarze 18 lat, 8 miesięcy i 15 dni oraz inne okresy zatrudnienia w okresie od 1 grudnia 1962 r. do 15 października 1969 r. w wymiarze 6 lat, 10 miesięcy i 15 dni. Decyzją z dnia 6 czerwca 1994 r., w związku z wejściem w życie aktualnie obowiązującej ustawy z dnia 18 lutego 1994 r. o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Biura Ochrony Rządu, Państwowej Straży Pożarnej i Służby Więziennej oraz ich rodzin, dokonano przeliczenia emerytury ubezpieczonego i ustalono na nowo jej wysokość od 1 czerwca 1994 r., zachowując dotychczas udokumentowaną wysługę emerytalną i traktując ją jako okres służby.

Decyzją z dnia 27 października 2009 r. Dyrektor Zakładu Emerytalno-Rentowego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji ponownie ustalił od dnia 1 stycznia 2010 r. wysokość emerytury ubezpieczonego na kwotę 2 085,61 zł brutto miesięcznie. Wysokość emerytury ustalona została w oparciu o dodany do ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji (...) art.15b, który w ust.1 stanowił, że emerytura osoby, która w latach 1944-1990 pełniła służbę w organach bezpieczeństwa państwa, i która pozostawała w służbie przed dniem 2 stycznia 1999 r., wynosi 0,7% podstawy wymiaru za każdy rok służby w organach bezpieczeństwa państwa w latach 1944-1990 i 2,6% podstawy wymiaru za każdy rok służby lub okresów równorzędnych ze służbą. W oparciu o powyższą regulację oraz informację z IPN o przebiegu służby ubezpieczonego, z uwzględnieniem służby w organach bezpieczeństwa państwa, o których mowa w art. 2 ustawy z 18 października 2006 r. o ujawnianiu informacji o dokumentach organów bezpieczeństwa państwa z lat 1944-1990 oraz treści tych dokumentów, przyjęto, że okres służby ubezpieczonego w organach bezpieczeństwa państwa, liczony do wysokości emerytury jako 0,7% podstawy wymiaru za rok służby, obejmuje czas od 1 października 1972 r. do 30 czerwca 1988 r., co stanowi 15 lat i 9 miesięcy. Jednocześnie organ rentowy wstrzymał wypłatę emerytury w wysokości ustalonej powyższą decyzją z uwagi na posiadanie przez ubezpieczonego prawa do korzystniejszej renty inwalidzkiej. Od powyższej decyzji ubezpieczony wniósł odwołanie do Sądu Okręgowego w Warszawie, który wyrokiem z 25 listopada 2010 r. w sprawie sygn. akt XIII U 71/10 zmienił decyzję z dnia 27 października 2009 r. o ponownym ustaleniu wysokości emerytury w ten sposób, że ustalił, iż okres służby ubezpieczonego od 1 października 1974 r. do 20 czerwca 1977r., w którym był on słuchaczem Wyższej Szkole (...) Ministerstwa Spraw Wewnętrznych w L., liczony jest po 2,6% podstawy wymiaru emerytury, a w pozostałym zakresie odwołanie oddalił. Sąd Apelacyjny w Warszawie wyrokiem z 12 czerwca 2012 r., sygn. akt III AUa 256/11, oddalił apelacje ubezpieczonego oraz Dyrektora Zakładu Emerytalno-Rentowego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji od w/w wyroku Sądu Okręgowego w Warszawie z dnia 25 listopada 2010 r. Jednocześnie ze zmianą od 1 stycznia 2010 r. wysokości emerytury ubezpieczonego, decyzją z 17 grudnia 2009 r. Dyrektor Zakładu Emerytalno-Rentowego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji ustalił wysokość policyjnej renty inwalidzkiej ubezpieczonego od 1 stycznia 2010 r. na kwotę 2 322,51 zł brutto miesięcznie. Renta inwalidzka jako świadczenie bardziej korzystne – po obniżeniu od 1 stycznia 2010 r. wysokości emerytury ubezpieczonego – od wskazanej daty, tj. od dnia 1 stycznia 2010 r. była świadczeniem wypłacanym ubezpieczonemu.

Opisana wyżej sytuacja, tj. stan, w którym ubezpieczonemu wypłacono policyjną rentę inwalidzką, istniał do dnia 30 września 2017 r. W dniu 10 czerwca 2017 r. Dyrektor Zakładu Emerytalno-Rentowego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych wydał bowiem dwie decyzje, w których na nowo ustalił wysokość emerytury policyjnej oraz policyjnej renty inwalidzkiej ubezpieczonego poczynając od dnia 1 października 2017 r. I tak, decyzją z dnia 10 czerwca 2017 r., nr(...), wydaną na podstawie art. 15c w związku z art. 32 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 18 lutego 1994 r. o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Biura Ochrony Rządu, Państwowej Straży Pożarnej i Służby Więziennej oraz ich rodzin, a także na podstawie informacji IPN nr (...)z dnia 13 kwietnia 2017 r., wysokość emerytury ubezpieczonego ustalona została od 1 października 2017 r. na kwotę 1 675,65 zł brutto, w tym dodatek pielęgnacyjny, co stanowi 1 439,70 zł netto miesięcznie. Drugą zaskarżoną decyzją z dnia 10 czerwca 2017 r., nr (...), wydaną na podstawie art. 22a w związku z art. 32 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 18 lutego 1994 r. o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Biura Ochrony Rządu, Państwowej Straży Pożarnej i Służby Więziennej oraz ich rodzin, a także na podstawie informacji IPN nr (...)z dnia 13 kwietnia 2017 r., wysokość policyjnej renty inwalidzkiej ubezpieczonego, będącej już wówczas rentą inwalidzką I grupy, od dnia 1 października 2017 r. ustalona została na kwotę 1 000 zł. Na skutek ponownego ustalenia wysokości emerytury i renty inwalidzkiej, od dnia 1 października 2017 r. świadczeniem korzystniejszym i przez to podlegającym wypłacie ponownie stała się emerytura policyjna.

Powyższe decyzje wydane zostały na skutek nowelizacji od 1 października 2017 r. w/w ustawy z 18 lutego 1994 r. polegającej m.in. na dodaniu do niej art.13b, w którym wskazano na służbę na rzecz totalitarnego państwa przypadającą w okresie od 22 lipca 1944 r. do 31 lipca 1990 r. pełnioną w wymienionych enumeratywnie instytucjach i formacjach oraz dodania przepisów art.15c oraz 22a, w których wskazano na mechanizm obniżenia wysokości odpowiednio emerytury policyjnej i policyjnej renty inwalidzkiej w przypadku ustalenia, że dana osoba pełniła służbę na rzecz totalitarnego państwa. W przypadku ubezpieczonego, na podstawie informacji Instytutu Pamięci Narodowej nr (...) z dnia 13 kwietnia 2017 r. udzielonej w trybie art. 13a ustawy z dnia 18 lutego 1994 r., ustalono, że ubezpieczony w okresie od 1 października 1972 r. do 30 czerwca 1988 r. pełnił służbę na rzecz totalitarnego państwa.

W okresie od 1 października 1972 r. do 30 września 1974 r. ubezpieczony pełnił służbę w Komendzie Powiatowej Milicji Obywatelskiej w S. w Referacie ds. (...) na stanowisku oficera, a następnie inspektora operacyjnego. Następnie w okresie od 1 października 1974 r. do 20 czerwca 1977 r. ubezpieczony był słuchaczem trzyletnich studiów stacjonarnych w Wyższej Szkole (...) Ministerstwa Spraw Wewnętrznych w L.. Po zakończeniu w/w studiów, w okresie od 21 czerwca 1977 r. do 14 maja 1981 r. ubezpieczony pełnił służbę w Komendzie Wojewódzkiej Milicji Obywatelskiej w S. Wydziale (...) Służby Bezpieczeństwa na stanowisku inspektora i starszego inspektora. Dalej, od 15 maja 1981 r. do 31 marca 1983 r. ubezpieczony pełnił służbę na stanowisku kierownika grupy operacyjnej w Komendzie Wojewódzkiej Milicji Obywatelskiej w S. Wydziale (...) Służby Bezpieczeństwa w S.. Następnie, w okresie od 1 kwietnia 1983 r. do 13 lipca 1983 r. ubezpieczony pełnił służbę na stanowisku starszego inspektora w Komisariacie Milicji Obywatelskiej w S. (...) Grupie (...) Służby Bezpieczeństwa. W okresie zaś od 14 lipca 1983 r. do 30 czerwca 1988 r., tj. do chwili zakończenia służby, ubezpieczony pełnił służbę w Rejonowym Urzędzie Spraw Wewnętrznych wS.Grupie (...) Służby Bezpieczeństwa.

Sąd Okręgowy uznał, że odwołanie zasługiwało na uwzględnienie, co skutkowało zmianą decyzji z dnia 10 czerwca 2017 r. o ponownym ustaleniu wysokości renty inwalidzkiej od dnia 1 października 2017 r. poprzez ustalenie wysokości tego świadczenia z pominięciem przepisów art. 22a w związku z art. 32 ust. 1 pkt 1 ustawy z 18 lutego 1994 r. o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Biura Ochrony Rządu, Państwowej Straży Pożarnej i Służby Więziennej oraz ich rodzin. Tak ustalona wysokość policyjnej renty inwalidzkiej na dzień 1 października 2017 r. wynosi 3 168,35 zł brutto miesięcznie. Jest to wysokość renty ustalona od 1 marca 2017 r. decyzją policyjnego organu rentowego z dnia 27 lutego 2017 r. o waloryzacji policyjnej renty inwalidzkiej. Sąd Okręgowy podniósł przy tym, że przedmiotem odwołania ubezpieczonego była w/w decyzja z dnia 10 czerwca 2017 r. o ponownym ustaleniu od dnia 1 października 2017 r. wysokości renty inwalidzkiej. Organ rentowy w odpowiedzi na odwołanie wskazał, że odwołanie ubezpieczonego dotyczy obu decyzji z 10 czerwca 2017 r., tj. o ponownym ustaleniu wysokości emerytury i o ponownym ustaleniu wysokości renty, niemniej w odwołaniu ubezpieczony wskazał, że dotyczy ono świadczenia rentowego, które pobierał od 1 stycznia 2010 r. – po obniżeniu jego emerytury – jako bardziej korzystne. Stanowisko to ubezpieczony podtrzymał w toku rozprawy jednoznacznie oświadczając, że odwołanie dotyczy wyłącznie renty.

Sąd I instancji dalej podniósł, że zaskarżona decyzja z dnia 10 czerwca 2017 r. o ponownym ustaleniu wysokości policyjnej renty inwalidzkiej ubezpieczonego wydana została na podstawie art. 22a ustawy z dnia 18 lutego 1994 r. o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Biura Ochrony Rządu, Państwowej Straży Pożarnej i Służby Więziennej oraz ich rodzin (zwanej dalej „policyjną ustawą emerytalną”), dodanego do tejże ustawy przez art. 1 pkt 7 ustawy nowelizującej z 16 grudnia 2016 r. o zmianie ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji (…) oraz ich rodzin (Dz.U. 2016r., poz. 2270). Wskazany przepis art. 22a policyjnej ustawy emerytalnej w ust. 1 przewiduje, że w przypadku osoby, która pełniła służbę na rzecz totalitarnego państwa, o której mowa w art.13b, rentę inwalidzką ustaloną zgodnie z art. 22 zmniejsza się o 10% podstawy wymiaru za każdy rok służby na rzecz totalitarnego państwa, o której mowa w art. 13b, przy czym przy zmniejszaniu renty inwalidzkiej okresy służby, o której mowa w art. 13b, ustala się z uwzględnieniem pełnych miesięcy. W art. 22a ust. 2 przewidziano zaś, że w przypadku osoby, która pełniła służbę na rzecz totalitarnego państwa, o której mowa w art. 13b, i została zwolniona ze służby przed dniem 1 sierpnia 1990 r. rentę inwalidzką wypłaca się w kwocie minimalnej według orzeczonej grupy inwalidzkiej. Przepis art. 13b, do którego odwołuje się powyższa regulacja również został dodany do policyjnej ustawy emerytalnej ustawą zmieniającą z dnia 16 grudnia 2016 r. W przepisie tym ustawodawca wskazał, że za służbę na rzecz totalitarnego państwa uznaje się służbę pełnioną w okresie od 22 lipca 1944 r. do 31 lipca 1990 r. w enumeratywnie wymienionych cywilnych i wojskowych instytucjach i formacjach. Przyjmując powyższe regulacje oraz informację Instytutu Pamięci Narodowej udzieloną w trybie art. 13a ust. 1 policyjnej ustawy emerytalnej, zgodnie z którą ubezpieczony pełnił służbę na rzecz totalitarnego państwa w okresie od 1 października 1972 r. do 30 czerwca 1988 r. i ze służby tej zwolniony został przed dniem 1 sierpnia 1990 r., policyjny organ rentowy od 1 października 2017 r. ustalił wysokość renty inwalidzkiej ubezpieczonego – będącej rentą inwalidzką I grupy – w wysokości minimalnej wg tej grupy, tj. w kwocie 1 000 zł brutto miesięcznie. Dla pełnego obrazu Sąd Okręgowy przypomniał, że zgodnie z przepisami policyjnej ustawy emerytalnej i dodanego do niej w/w nowelizacją przepisu art. 15c, policyjny organ rentowy dokonał od dnia 1 października 2017 r. równoległego obniżenia emerytury ubezpieczonego w ten sposób, że okres służby ubezpieczonego na rzecz totalitarnego państwa, który, jak zostało ustalone, przypadał na okres od 1 października 1972 r. do 30 czerwca 1988 r., na potrzeby ustalenia wysokości emerytury został przyjęty jako 0% podstawy wymiaru za każdy rok tej służby (art. 15c ust.1 policyjnej ustawy emerytalnej).

W odwołaniu od decyzji z dnia 10 czerwca 2017 r. o ponownym ustaleniu wysokości renty inwalidzkiej ubezpieczony zarzucił tejże decyzji naruszenie przepisów Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, jak również Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności. Organ rentowy w odpowiedzi na powyższe zarzuty zakwestionował możliwość poddania pod ocenę sądu powszechnego przepisów ustawy emerytalnej w kontekście unormowań rangi konstytucyjnej, w oparciu o którą policyjny organ rentowy dokonał obniżenia świadczenia ubezpieczonego, wskazując, że wyłączna kompetencja w tym zakresie zastrzeżona została dla Trybunału Konstytucyjnego.

Analizując okoliczności sprawy Sąd I instancji doszedł do przekonania, że policyjny organ rentowy niezasadnie odmawia sądowi powszechnemu prawa do oceny zgodności z Konstytucją RP stosowanych przepisów w indywidualnej sprawie, jaką jest sprawa z odwołania ubezpieczonego. Zdaniem Sądu Okręgowego, wbrew stanowisku policyjnego organu rentowego, sąd powszechny jest uprawniony do zbadania zgodności zastosowanych w niniejszej sprawie przepisów z Konstytucją RP i takie uprawnienie nie narusza kompetencji Trybunału Konstytucyjnego, o których stanowi art. 188 Konstytucji RP. Orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego w przedmiocie zgodności danej ustawy z Konstytucją odnosi bowiem skutek generalny określony w ustawie i w zależności od treści orzeczenia Trybunału może prowadzić do utraty mocy wiążącej przepisów ustawy. Sąd powszechny nie orzeka tymczasem o zgodności normy ustawowej z Konstytucją, ale stwierdzając, że dane uregulowanie – w okolicznościach sprawy – pozostaje w kolizji z normą Konstytucji RP może odmówić zastosowania przepisu niezgodnego z Konstytucją. Odmienne stanowisko pozostaje w sprzeczności z art. 8 ust. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, który stanowi, że przepisy ustawy stosuje się (tu stosuje sąd rozpoznając sprawę cywilną – art.1 k.p.c.) bezpośrednio, chyba że Konstytucja stanowi inaczej. Sąd Okręgowy powołał się przy tym na wyrok Sądu Najwyższego z dnia 7 kwietnia 1998 r., I PKN 90/98 (OSNP 2000, nr 1, poz. 6). Za trafną argumentację taką uznał również Sąd Apelacyjny w Lublinie w uzasadnieniu postanowienia wydanego w sprawie o sygn. akt III AUz 133/19 o uchyleniu postanowienia o zawieszeniu postępowania wydanego na wniosek organu rentowego w sprawie z odwołania innego świadczeniobiorcy.

Sąd Okręgowy za uzasadniony uznał zarzut ubezpieczonego, że zastosowany przez policyjny organ rentowy przepis art. 22a policyjnej ustawy emerytalnej, na podstawie którego organ ten obniżył wysokość świadczenia ubezpieczonego (analogicznie dotyczy to również przepisu art.15c tejże ustawy stanowiącego podstawę równoczesnego obniżenia emerytury ubezpieczonego) stoi w kolizji z zasadą wyrażoną w art. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej. Zgodnie z tym przepisem Rzeczpospolita Polska jest demokratycznym państwem prawnym, urzeczywistniającym zasady sprawiedliwości społecznej. W tej ogólnie sformułowanej zasadzie zawierają się fundamentalne dla demokratycznego państwa prawnego zasady: zasada ochrony zaufania obywatela do państwa i stanowionego przez nie prawa, zasada ochrony praw nabytych, jak również zasada sprawiedliwości społecznej. Zasada ochrony zaufania obywatela do państwa i stanowionego przez nie prawa, zgodnie z orzecznictwem Trybunału Konstytucyjnego określana jest również zasadą lojalności państwa względem obywateli, w myśl której państwo ma obowiązek tak stanowić i stosować prawo, aby obywatel mógł układać swoje sprawy w zaufaniu, że nie naraża się na skutki prawne, których nie mógł przewidzieć w momencie podejmowania określonych decyzji lub działań. Zdaniem Sądu Okręgowego, w okolicznościach sprawy niniejszej zastosowane przez organ rentowy przepisy policyjnej ustawy emerytalnej, na mocy których od 1 października 2017 r. doszło do obniżenia świadczenia rentowego ubezpieczonego naruszają zasadę ochrony zaufania obywatela do państwa i stanowionego przez nie prawa. W przekonaniu Sądu I instancji wniosek taki jest uzasadniony w świetle tego, że nowelizacja policyjnej ustawy emerytalnej dokonana w/w ustawą z dnia 16 grudnia 2016 r., która dodała do niej przepisy art. 15c i art. 22a przewidujące obniżenie świadczenia emerytalnego i rentowego ubezpieczonego, z powołaniem się na ustalenie, że ubezpieczony wykonywał służbę na rzecz państwa totalitarnego, ustawodawca zdecydował o ponownym obniżeniu świadczenia ubezpieczonego, przy czym, co istotne, u podstaw tego ponownego obniżenia świadczenia leżały te same względy, którymi kierował się ustawodawca obniżając po raz pierwszy świadczenie emerytalne ubezpieczonego od 1 stycznia 2010 r. Jak już wskazano w ustaleniach faktycznych, do pierwszego obniżenia świadczenia emerytalnego ubezpieczonego doszło na podstawie decyzji policyjnego organu rentowego z dnia 27 października 2009 r., kiedy to po nowelizacji policyjnej ustawy emerytalnej dokonanej ustawą z dnia 23 stycznia 2009 r. o zmianie ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji (…) oraz ich rodzin (Dz.U. 2009 r., Nr 24, poz.145), ustawodawca wprowadził pojęcie okresów służby w charakterze funkcjonariusza w organach bezpieczeństwa państwa, odsyłając w tym zakresie do art. 2 ustawy z dnia 18 października 2006 r. o ujawnianiu informacji o dokumentach organów bezpieczeństwa państwa z lat 1944-1990 oraz o treści tych dokumentów, jako kryterium obniżenia wysokości emerytury poprzez ustalenie, że w przypadku osoby, która pełniła służbę w organach bezpieczeństwa państwa wskazanych w w/w ustawie z 18 października 2006 r., i która pozostawała w służbie przed dniem 2 stycznia 1999 r., emerytura wynosi 0,7% podstawy wymiaru (w miejsce 2,6% podstawy wymiaru) za każdy rok służby w organach bezpieczeństwa państwa w latach 1944-1990. Znalazło to potwierdzenie w dodanych ustawą nowelizującą z dnia 23 stycznia 2009 r. do policyjnej ustawy emerytalnej przepisach art. 13 ust. 1 pkt 1b i art. 15b. Jednocześnie Sąd Okręgowy wskazał, że w preambule do w/w ustawy z 23 stycznia 2009 r., ustawodawca wskazał jako motyw podjęcia inicjatywy zmiany wysokości świadczeń, negatywną ocenę systemu władzy komunistycznej opierającej się głównie na rozległej sieci organów bezpieczeństwa państwa, spełniającej w istocie funkcje policji politycznej, stosującej bezprawne metody, naruszające podstawowe prawa człowieka. Dlatego wskazując na to i kierując się zasadą sprawiedliwości społecznej, ustawodawca wprowadził zmiany, na mocy których od 1 stycznia 2010 r. wysokość emerytury ubezpieczonego uległa obniżeniu tak, iż policyjny organ rentowy z urzędu podjął wypłatę świadczenia rentowego, które jako niższe dotychczas nie było ubezpieczonemu wypłacane. Należy wskazać, że ubezpieczony zakwestionował na drodze sądowej w/w decyzję z 27 października 2009 r. obniżającą od 1 stycznia 2010 r. jego świadczenie emerytalne z uwagi na ustalenie, że okresie od dnia 1 października 1972 r. do dnia 30 czerwca 1988 r. pełnił on służbę w organach bezpieczeństwa państwa. Prawomocnym wyrokiem Sądu Okręgowego w Warszawie z dnia 25 listopada 2010r., sygn. akt XIII U 71/10 ówczesna decyzja o obniżeniu emerytury ubezpieczonego uległa nieznacznej zmianie poprzez wyłączenie z okresu uznanego za okres służby w organach bezpieczeństwa państwa, okresu od 1 października 1974 r. do 20 czerwca 1977 r., w którym ubezpieczony był słuchaczem Wyższej Szkole (...) Ministerstwa Spraw Wewnętrznych w L.. W zasadniczej mierze odwołanie ubezpieczonego podlegało jednak oddaleniu. Należy wskazać, że regulacja art. 15b policyjnej ustawy emerytalnej, wprowadzona do tej ustawy na mocy ustawy z 23 stycznia 2009 r., została uznana za zgodną z art. 2, 10, 30 i art. 67 ust. 1 Konstytucji RP, o czym orzekł Trybunał Konstytucyjny w wyroku z 24 lutego 2010 r., K 6/09 (Dz.U. 2010 r., Nr 36, poz. 204).

Obecnie zaskarżona przez ubezpieczonego decyzja o obniżeniu od dnia 1 października 2007 r. wysokości policyjnej renty inwalidzkiej jest w przypadku ubezpieczonego drugą decyzją o obniżeniu świadczenia wydaną na podstawie drugiej nowelizacji ustawy emerytalnej uchwalonej w dniu 16 grudnia 2016 r., mającej na celu obniżenie świadczeń funkcjonariuszy organów PRL. Treść wprowadzonych uregulowań uzasadnia stwierdzenie, że u podstaw ich wprowadzenia leżały te same przesłanki odwołujące się do negatywnej oceny okresu PRL i obowiązującego wówczas w Polsce systemu władzy komunistycznej. Na mocy tejże ustawy z 16 grudnia 2016 r. ustawodawca uchylił przywołany wyżej art. 13 ust. 1 pkt 1b policyjnej ustawy emerytalnej, stanowiący o okresach służby w organach bezpieczeństwa państwa (dodany do niej na mocy wcześniejszej nowelizacji dokonanej ustawą z dnia 23 stycznia 2009 r.) i wprowadził nowe przepisy – art. 13 ust. 1 pkt 1c oraz art. 13b, stanowiące o służbie na rzecz totalitarnego państwa jako służbie w określonych instytucjach i formacjach w okresie od 22 lipca 1944 r. do 31 lipca 1990 r. Pojęcie służby na rzecz totalitarnego państwa wprowadzone jako kryterium obniżenia świadczeń emerytalnych i rentowych na mocy dalszych dodanych do policyjnej ustawy emerytalnej uregulowań art. 15c, art. 22a i art. 24a, odpowiada pojęciowo, jeżeli chodzi o objęty nimi przedział czasowy, pojęciu służby w organach bezpieczeństwa państwa, do którego odwoływała się ustawa z dnia 23 stycznia 2009 r. i obejmuje ten sam przedział czasowy, tj. lata 1944-1990. W przypadku ubezpieczonego informacja Instytutu Pamięci Narodowej z dnia 13 kwietnia 2017 r., w oparciu o którą policyjny organ rentowy ustalił, że pełnił on służbę na rzecz totalitarnego państwa, o której mowa w art. 13b policyjnej ustawy emerytalnej, jest tożsama z informacją Instytutu Pamięci Narodowej z dnia 28 maja 2009 r., na podstawie której policyjny organ rentowy ustalił, że Z. B. pełnił służbę w organach bezpieczeństwa państwa, o których mowa w art. 2 ustawy z dnia 18 października 2006 r. o ujawnianiu informacji o dokumentach organów bezpieczeństwa państwa z lat 1944-1990 oraz o treści tych dokumentów i na podstawie art. 15b policyjnej ustawy emerytalnej (przepisu obowiązującego do dnia 30 września 2017 r.), decyzją z dnia 27 października 2009 r. (po raz pierwszy) obniżył wysokość jego emerytury. W obu przypadkach Instytut Pamięci Narodowej jako okres służby w organach bezpieczeństwa państwa (okres służby na rzecz totalitarnego państwa) wskazał ten sam okres służby ubezpieczonego od 1 października 1972 r. do 30 czerwca 1988 r. Opisaną sytuację, w której ustawodawca uchwalając ustawę z dnia 16 grudnia 2016 r. po raz drugi (pierwszy raz uczynił to w nowelizując policyjną ustawę emerytalną ustawą z dnia 23 stycznia 2009 r.), odwołując się do tych samych przesłanek i podstaw, wprowadził regulacje obniżające świadczenie ubezpieczonego, zdaniem Sądu Okręgowego, musi być oceniona jako stojąca w kolizji z zasadą, o której mowa w art. 2 Konstytucji RP, tj. zasadą zaufania obywatela do państwa i stanowionego przez nie prawa. W ocenie Sądu I instancji, te same przesłanki nie mogą stanowić podstawy wprowadzenia kolejnych regulacji obniżających świadczenia z ubezpieczenia społecznego, czy zaopatrzenia emerytalnego. Odmienny pogląd prowadziłby do przyjęcia – niebezpiecznego z punktu widzenia interesów obywateli – założenia, że państwo może dowolną ilość razy (skoro może więcej niż raz) stanowić prawo obniżające ich świadczenia z odwołaniem się do tych samych przesłanek. Ubezpieczony ponosząc skutki pierwszej decyzji organu rentowego z dnia 27 października 2009 r. o obniżeniu od 1 stycznia 2010 r. wysokości emerytury, od wskazanej daty pobierał rentę inwalidzką, która dotychczas jako niższa nie podlegała wypłacie. Przyjmując regulacje ustawy z 23 stycznia 2009 r. nowelizującej policyjną ustawę emerytalną, ubezpieczony – działając w zaufaniu do państwa – miał podstawy oczekiwać, że ustawodawca po kilku latach nie wprowadzi w istocie tożsamej regulacji, by po raz kolejny obniżyć z tych samych względów jego świadczenie. Należy zauważyć, że rozwiązania wprowadzone w ustawie z 16 grudnia 2016 r. zmieniającej policyjną ustawę emerytalną skutkowały dalszym obniżeniem emerytury ubezpieczonego oraz obniżeniem renty inwalidzkiej, przy czym jego renta inwalidzka została obniżona do kwoty niższej niż po raz drugi obniżona emerytura. Na podstawie bowiem nowo wprowadzonej od 1 października 2017 r. regulacji art. 22a ust. 1 i 2 policyjnej ustawy emerytalnej – wobec ustalenia, że ubezpieczony pełnił służbę na rzecz totalitarnego państwa i został zwolniony z tej służby przed dniem 1 sierpnia 1990 r. (z dniem 30 czerwca 1988 r.) wysokość renty inwalidzkiej ubezpieczonego ustalona została w kwocie minimalnej wynoszącej 1 000 zł. W ocenie Sądu Okręgowego, tego rodzaju regulacja narusza również art. 67 ust. 1 Konstytucji RP, zgodnie z którym obywatel ma prawo do zabezpieczenia społecznego w razie niezdolności do pracy ze względu na chorobę lub inwalidztwo oraz po osiągnięciu wieku emerytalnego. Do chwili dodania do policyjnej ustawy emerytalnej przepisu art. 22a, renta inwalidzka obok emerytury – w myśl art. 2 ust. 1 tejże ustawy – była jednym ze świadczeń pieniężnych określanych świadczeniami z zaopatrzenia emerytalnego. Tego rodzaju świadczenia i ich wysokość ze swej istoty – w większym lub mniejszym stopniu - powiązane są z tzw. wysługą, a także z wysokością uzyskiwanego uprzednio wynagrodzenia lub uposażenia. Tak też było w przypadku wysokości renty inwalidzkiej, której wysokość, zgodnie z art. 22 ust. 1 policyjnej ustawy emerytalnej, wynosi określony procent podstawy wymiaru, o której mowa w art. 5 tej ustawy. Zgodnie z art. 22 ust. 1 pkt 1 policyjnej ustawy emerytalnej, w przypadku renty inwalidzkiej I grupy, renta ta wynosi 80% podstawy wymiaru. Z chwilą jednak wejścia w życie przepisu art. 22a policyjnej ustawy emerytalnej, policyjna renta inwalidzka, w odniesieniu do ubezpieczonego, jedynie z nazwy pozostała świadczeniem z zaopatrzenia emerytalnego. Stosownie bowiem do art. 22a ust. 1 policyjnej ustawy emerytalnej, w przypadku osoby, która pełniła służbę na rzecz totalitarnego państwa, rentę inwalidzką ustaloną zgodnie z art. 22 zmniejsza się o 10% podstawy wymiaru za każdy rok służby na rzecz totalitarnego państwa, o której mowa w art.13b. Przyjmując w tym miejscu założenie, że powyższe uregulowanie – jako poprzedzające art. 22a ust. 2 – ma zastosowanie do ubezpieczonego, co do którego za okres służby na rzecz totalitarnego państwa uznano okres od 1 października 1972 r. do 30 czerwca 1988 r. (w wymiarze ponad 15 lat), przyjąć należałoby, iż renta ubezpieczonego podlega zmniejszeniu o 10% za każdy rok z 15 lat, co oznacza, że wysokość renty ubezpieczonego zostaje obniżona z 80% podstawy wymiaru do 0,00 złotych. W ten sposób ubezpieczony zostałby w istocie pozbawiony prawa do renty inwalidzkiej jako świadczenia z zaopatrzenia emerytalnego. Z kolei, zgodnie z art. 22a ust. 2 policyjnej ustawy emerytalnej, renta inwalidzka osoby zwolnionej ze służby przed 1 sierpnia 1990 r. została przewidziana do wypłaty w kwocie minimalnej wg orzeczonej grupy inwalidzkiej. W przypadku ubezpieczonego kwota tej renty wyniosła 1 000 zł. W ocenie Sądu Okręgowego przewidziany przez ustawodawcę w art. 22a ust. 1 i ust. 2 policyjnej ustawy emerytalnej mechanizm obniżenia wysokości renty zrywa w rzeczywistości – w przypadku ubezpieczonego – związek renty inwalidzkiej z posiadaną wysługą, a związek taki jest przecież cechą świadczeń z zaopatrzenia emerytalnego na wypadek starości czy niezdolności do pracy. Dodatkowo Sąd Okręgowy zwrócił uwagę na inny aspekt regulacji art. 22a policyjnej ustawy emerytalnej. Otóż, o ile w art. 22a ust. 1 tej ustawy użyto zwrotu: „rentę inwalidzką (…) zmniejsza się” i przedstawiono mechanizm tego zmniejszenia, o tyle w art. 22a ust. 2 wskazano jedynie, że w przypadku osoby pełniącej służbę na rzecz totalitarnego państwa i zwolnionej ze służby przed 1 sierpnia 1990 r., rentę inwalidzką wypłaca się (nie użyto zwrotu: „zmniejsza się jej wysokość”) w kwocie minimalnej według orzeczonej grupy inwalidzkiej. Tak też sformułowana została zaskarżona decyzja z 10 czerwca 2017 r., zatytułowana jako decyzja o ponownym ustaleniu wysokości renty. Wbrew tytułowi, w treści zaskarżonej decyzji brak jest jednak wyliczenia wysokości renty na nowo – podano w niej jedynie wysokość podstawy wymiary renty, a poniżej – bez żadnego odniesienia się do podstawy wymiaru – kwotę świadczenia do wypłaty w wysokości 1 000 zł.

Sąd I instancji podniósł, że ustawodawca dodając do policyjnej ustawy emerytalnej przepis art. 22a ust. 2 dotyczący wypłaty renty inwalidzkiej w kwocie minimalnej (w tym przypadku 1 000 zł), uregulował sytuację ubezpieczonego w sposób gorszy od rencisty, który będąc skazanym za przestępstwo umyślne lub przestępstwo skarbowe umyślne, ścigane z oskarżenia publicznego, popełnione w związku z wykonywaniem czynności służbowych i w celu osiągnięcia korzyści majątkowej lub osobistej, traci zgodnie z art. 10 ust. 2 policyjnej ustawy emerytalnej prawo do zaopatrzenia emerytalnego na podstawie tej ustawy, ale jednocześnie w zgodnie z art. 10 ust. 4 policyjnej ustawy emerytalnej nabywa prawo do świadczeń pieniężnych z ubezpieczenia emerytalnego i rentowych, jeżeli spełnia warunki określone w ustawie o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Treść tych przepisów prowadzi do wniosku, że regulacja art. 22a policyjnej ustawy emerytalnej kształtuje sytuację ubezpieczonego w zakresie prawa do zaopatrzenia emerytalnego gorzej od rencisty skazanego prawomocnym wyrokiem karnym za przestępstwo popełnione w związku z wykonywaniem czynności służbowych, dlatego uprawniona jest ocena, że powyższa regulacja stoi w kolizji z przepisem art. 32 ust. 1 Konstytucji RP statuującym zasadę równości wszystkich wobec prawa i prawo do równego traktowania przez władze publiczne.

Mając na to wszystko na uwadze Sąd Okręgowy odmówił zastosowania w odniesieniu do ubezpieczonego przepisu art. 22a policyjnej ustawy emerytalnej jako sprzecznego z powołanymi wyżej przepisami Konstytucji RP i zmienił zaskarżoną decyzję poprzez ustalenie wysokości policyjnej renty inwalidzkiej ubezpieczonego na dzień 1 października 2017 r. w kwocie obowiązującej przed tą datą.

Apelację od tego wyroku wniósł Dyrektor Zakładu Emerytalno-Rentowego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji. Zaskarżając wyrok Sądu I instancji w całości, apelant zarzucił mu:

1/ naruszenie przepisów postępowania, które mogło mieć wpływ na treść rozstrzygnięcia, a mianowicie:

a/ art. 177 § 1 pkt 3 ¹ k.p.c. poprzez jego niezastosowanie i w konsekwencji oddalenie wniosku organu rentowego zawartego w piśmie procesowym z dnia 24 kwietnia 2019 r. o zawieszenie postepowania do czasu rozstrzygnięcia postępowania toczącego się przed Trybunałem Konstytucyjnym w przedmiocie badania zgodności z Konstytucja RP, w szczególności art. 15c i art. 22a policyjnej ustawy emerytalnej oraz przepisów ją wprowadzających od dnia 1 października 2017 r., w sytuacji, gdy głównym zarzutem odwołującego jest niekonstytucyjność przepisów, które stanowiły podstawę wydania zaskarżonej decyzji. Treść pytania prawnego skierowanego do Trybunału Konstytucyjnego w sprawie sygn. akt P 4/18 obejmuje zagadnienia dotyczące sposobu i trybu uchwalenia zaskarżonych przepisów oraz wątpliwości, czy spełnione zostały merytoryczne przesłanki do ich uchwalenia, co ma zasadnicze znaczenie dla wszystkich spraw przekazanych do sądów w związku z realizacją tzw. „ustawy dezubekizacyjnej”. Wydanie rozstrzygnięcia przez Trybunał Konstytucyjny niewątpliwie przesądzi, czy wydanie decyzji o ponownym ustaleniu wysokości emerytury policyjnej i policyjnej renty inwalidzkiej było uprawnione. Zdaniem apelanta konieczna jest weryfikacja postanowienia Sądu I instancji na podstawie art. 380 k.p.c.,

b/ art. 365 § 1 k.p.c. poprzez jego niezastosowanie i nieuznanie związania prawomocnymi orzeczeniami: wyrokiem Sądu Okręgowego w Warszawie z dnia 25 listopada 2010 r., sygn. akt XIII U 71/10 oraz wyrokiem Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 12 czerwca 2012 r., sygn. akt III AUa 256/11, którymi stwierdzono, że odwołujący w okresach: od 1 października 1972 r. do 30 września 1974 r. oraz od 21 czerwca 1977 r. do 30 czerwca 1988 r. pełnił służbę w organach bezpieczeństwa państwa (obecnie na rzecz totalitarnego państwa), co sprawia, że zgodnie z art. 365 § 1 k.p.c. wyłączona jest dopuszczalność ponownego badania pełnienia służby przez odwołującego w organach, o których mowa w art. 13b policyjnej ustawy emerytalnej i w konsekwencji jej oceny w sprawie niniejszej,

c/ art. 233 § 1 k.p.c. poprzez przekroczenie granic swobodnej oceny dowodów;

2/ naruszenie przepisów, a mianowicie:

a/ art. 13a ust. 5 policyjnej ustawy emerytalnej poprzez jego niezastosowanie do ustalenia faktu służby odwołującego na rzecz totalitarnego państwa, o której mowa w art. 13b tej ustawy,

b/ art. 2 ust. 1 ustawy z dnia 16 grudnia 2016 r. o zmianie ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Straży Marszałkowskiej, Służby Ochrony Państwa, Państwowej Straży Pożarnej, Służby Celno-Skarbowej i Służby Więziennej oraz ich rodzin (Dz.U. 2016 r., poz. 2270) i art. 22a policyjnej ustawy emerytalnej poprzez ich niezastosowanie w sytuacji, gdy z informacji Instytutu Pamięci Narodowej z dnia 13 kwietnia 2017 r., nr (...) o przebiegu służby wynika jednoznacznie, że odwołujący w okresie od 1 października 1972 r. do 30 czerwca 1988 r. pełnił służbę na rzecz totalitarnego państwa, o której mowa w art. 13b policyjnej ustawy emerytalnej,

c/ § 14 ust. 1 pkt 1 rozporządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 18 października 2004 r. w sprawie trybu postępowania i właściwości organu w zakresie zaopatrzenia emerytalnego funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Biura Ochrony Rządu i Państwowej Straży Pożarnej oraz ich rodzin (t.j. 2018 r., poz. 2373) poprzez jego niezastosowanie, a tym samym niewłaściwe zastosowanie zasad ustalania wysokości policyjnej renty inwalidzkiej w stosunku do byłych funkcjonariuszy pełniących służbę na rzecz totalitarnego państwa, o której mowa w art. 13b policyjnej ustawy emerytalnej.

Apelant z ostrożności procesowej zarzucił również naruszenie art. 355 k.p.c. w związku z art. 203 § 1 k.p.c. poprzez ich niezastosowanie w sytuacji, gdy odwołujący na rozprawie cofnął odwołanie od decyzji z dnia 10 czerwca 2017 r. o ponownym ustaleniu wysokości emerytury i następnie nieuzyskanie stanowiska pozwanego policyjnego organu emerytalnego w tym zakresie (uzyskanie ewentualnej zgody na cofnięcie odwołania) i w konsekwencji umorzenie postępowania w tym zakresie.

Powołując się na powyższe zarzuty apelant wnosił o zmianę zaskarżonego wyroku poprzez oddalenie odwołania od decyzji z dnia 10 czerwca 2017 r., nr (...), o ponownym ustaleniu wysokości renty inwalidzkiej i zasądzenie kosztów procesu za I instancję, obejmujących koszty zastępstwa procesowego, według norm przepisanych ewentualnie o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi I instancji do ponownego rozpoznania, z pozostawieniem temu Sądowi rozstrzygnięcia o kosztach postępowania.

W odpowiedzi na apelację Z. B. wnosił o oddalenie apelacji, powołując się przy tym na argumentacją przedstawioną w odwołaniu oraz w postępowaniu przed Sądem I instancji.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja zasługuje na uwzględnienie, ponieważ zostały w niej przedstawione zarzuty skutkujące zmianą zaskarżonego wyroku.

Istota sporu w sprawie niniejszej sprowadzała się do kwestii, czy Sąd I instancji był uprawniony do dokonania oceny zgodności z Konstytucją RP przepisu art. 22a ustawy z dnia 18 lutego 1994 r. o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Straży Marszałkowskiej, Służby Ochrony Państwa, Państwowej Straży Pożarnej, Służby Celno-Skarbowej i Służby Więziennej oraz ich rodzin (t.j. Dz.U. 2020 r., poz. 723), zwanej dalej „policyjną ustawą emerytalną”. Sąd Okręgowy, uznając sprzeczność art. 22a policyjnej ustawy emerytalnej z przepisami art. 2, art. 67 ust. 1 i art. 31 ust. 1 Konstytucji RP, odmówił zastosowania w sprawie niniejszej przepisu art. 22a policyjnej ustawy emerytalnej i zmienił zaskarżoną decyzję z dnia 10 czerwca 2017 r. poprzez ustalenie wysokości policyjnej renty inwalidzkiej Z. B. na dzień 1 października 2017 r. w kwocie obowiązującej przed zmianą wysokości tego świadczenia dokonaną tą decyzją. W tym miejscu należy zauważyć, że Sąd I instancji wykazał się niekonsekwencją, bowiem najpierw uznał, że nie jest upoważniony do dokonywania oceny zgodności z Konstytucją RP m.in. przepisu art. 22a policyjnej ustawy emerytalnej i postanowieniem z dnia 20 maja 2019 r. na podstawie art. 177 § 1 pkt 3 ^{( 1)} k.p.c. zawiesił postępowanie w sprawie niniejszej do czasu prawomocnego zakończenia postępowania przed Trybunałem Konstytucyjnym w sprawie sygn. akt P 4/18 (k. 55). Sąd Okręgowy następnie postanowieniem z dnia 19 września 2019 r. podjął zawieszone postępowania w sprawie niniejszej. Z uzasadnienia zaskarżonego wyroku nie wynika co zaważyło na zmianie stanowiska Sądu I instancji dotyczącego dopuszczalności dokonywania przez sąd powszechny oceny zgodności przepisów ustawy zwykłej z Konstytucją RP. Powołując się na przepis art. 8 ust. 2 Konstytucji RP oraz na wyrok Sądu Najwyższego z dnia 7 kwietnia 1998 r., I PKN 90/98 (OSNP 2000, nr 1, poz. 6) i uzasadnienie postanowienia Sądu Apelacyjnego w Lublinie z dnia 2 września 2019 r., sygn. akt III AUz 133/19, Sąd I instancji podniósł, że sąd powszechny stwierdzając, że dany przepis ustawy zwykłej jest sprzeczny z Konstytucją RP może odmówić zastosowania tego przepisu. Sąd Apelacyjny w składzie obecnym nie podziela tego poglądu. Należy z całą mocą podkreślić, iż bezpośredniość stosowania Konstytucji RP nie oznacza kompetencji do kontroli konstytucyjności obowiązującego ustawodawstwa przez sądy i inne organy powołane do stosowania prawa. Tryb tej kontroli został bowiem wyraźnie i jednoznacznie ukształtowany przez samą Konstytucję RP. Przepis art. 188 Konstytucji RP zastrzega orzekanie w tych sprawach do wyłącznej kompetencji Trybunału Konstytucyjnego. Domniemanie zgodności ustawy z Konstytucją RP może być obalone jedynie wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego, a związanie sędziego ustawą, przewidziane w art. 178 ust. 1 Konstytucji RP, obowiązuje dopóty, dopóki ustawie tej przysługuje moc obowiązująca (por. wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 31 stycznia 2001 r., P 4/99 – OTK 2001, nr 1, poz. 5 oraz wyrok Sądu Najwyższego z dnia 30 października 2002 r., V CKN 1456/00 – niepublikowany oraz wyrok Sądu Najwyższego z dnia 27 stycznia 2010 r., II CSK 370/09 – Legalis nr 338397, a także P. Tuleja: Stosowanie Konstytucji RP w świetle zasady jej nadrzędności, Kraków 2003, str. 382-383). Podkreślenia wymaga również to, iż żaden akt prawny rangi ustawowej nie przyznaje sądom możliwości stosowania „środka” w postaci odmowy zastosowania przepisów ustawy. Wyinterpretowanie tych kompetencji z treści art. 8 ust. 2 Konstytucji RP stoi w sprzeczności z art. 188 Konstytucji RP, a także z zasadą praworządności (por. wyrok NSA z dnia 10 lutego 2011 r., II OSK 269/10 – LEX nr 1071236). Oznacza to, że dopóki nie zostanie stwierdzona przez Trybunał Konstytucyjny niezgodność m.in. art. 22a policyjnej ustawy emerytalnej z Konstytucją RP, dopóki przepis ten podlega stosowaniu.

Okolicznością bezsporną w sprawie niniejszej jest, że Z. B. w okresie od dnia 1 października 1972 r. do dnia 30 czerwca 1988 r. (z wyłączeniem okresu od dnia 1 października 1974 r. do dnia 20 czerwca 1977 r., w którym był słuchaczem Wyższej Szkoły (...) Ministerstwa Spraw Wewnętrznych w L.) pełnił służbę w jednostkach Służby Bezpieczeństwa, o których mowa w art. 13b ust. 1 pkt 5 lit. „c” tiret 5 policyjnej ustawy emerytalnej. Bezspornym jest również fakt, że Z. B. nie wystąpił do Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z wnioskiem o wyłączenie na podstawie art. 8a policyjnej ustawy emerytalnej stosowania wobec niego przepisów art. 15c i art. 22a tej ustawy. Z kolei z oświadczenia, które złożył on w postępowaniu przed Sądem Okręgowym w Warszawie w sprawie sygn. akt XIII U 71/10 wynika, że w okresach pełnienia służby w jednostkach Służby Bezpieczeństwa, tj. od dnia 1 października 1972 r. do dnia 30 września 1974 r. oraz od dnia 21 czerwca 1977 r. do dnia 30 czerwca 1988 r., bez wiedzy przełożonych, nie współpracował, ani czynnie nie wspierał osób lub organizacji działających na rzecz niepodległości Państwa Polskiego (oświadczenie – k. 19 akt ostatnio powołanej sprawy).

Zgodnie z art. 22a ust. 1 policyjnej ustawy emerytalnej, w przypadku osoby, która pełniła służbę na rzecz totalitarnego państwa, o której mowa w art. 13b tej ustawy, rentę inwalidzką ustaloną zgodnie z art. 22 zmniejsza się o 10% podstawy wymiaru za każdy rok służby na rzecz totalitarnego państwa, o której mowa w art. 13b. Przy zmniejszaniu renty inwalidzkiej okresy służby, o której mowa w art. 13b, ustala się z uwzględnieniem pełnych miesięcy. Stosownie natomiast do art. 22a ust. 2 policyjnej ustawy emerytalnej, w przypadku osoby, która pełniła służbę na rzecz totalitarnego państwa, o której mowa w art. 13b tej ustawy, i została zwolniona ze służby przed dniem 1 sierpnia 1990 r. rentę inwalidzką wypłaca się w kwocie minimalnej według orzeczonej grupy inwalidzkiej. Należy podkreślić, że przepisy te nie odnoszą się w ogóle do czynności wykonywanych przez funkcjonariusza w okresie pełnienia służby. Krąg podmiotowy adresatów tych unormowań wyznacza, jako jedyne kryterium, pełnienie służby w jednostkach i formacjach, o których mowa w art. 13b policyjnej ustawy emerytalnej. Wykładnia językowa obu tych przepisów nie pozostawia żadnych wątpliwości, że ich zakresem objęte są osoby pełniące służbę w jednostkach i formacjach, o których mowa w art. 13b policyjnej ustawy emerytalnej, niezależnie od tego, czy z pełnieniem tej służby związane było wykonywanie przez funkcjonariusza czynności operacyjnych. Warunkiem uznania danych okresów za okresy służby w jednostkach i formacjach wymienionych w art. 13b policyjnej ustawy emerytalnej jest sam fakt podporządkowania służbowego tym jednostkom i pozostawania pod ich rozkazami oraz pobierania stosownego uposażenia. Ustawa nie uznaje zatem obniżki emerytur i rent inwalidzkich za konsekwencję naganności indywidualnych zachowań adresatów ustawy. Istotny jest jedynie sam fakt służby w jednostkach i formacjach, o których mowa w art. 13b policyjnej ustawy emerytalnej, niezależnie od tego, na jakim stanowisku i w jakim charakterze (por. odpowiednio wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 24 lutego 2010 r., K 6/09 – OTK-A 2010, nr 2, poz. 5 oraz wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 24 czerwca 2015 r., II UK 246/14 – Legalis nr 1331195 i z dnia 13 czerwca 2017 r., I UK 258/16 – Legalis nr 1715193).

Trafnie apelant zarzucił, iż uwadze Sądu I instancji uszło, że ustawa z dnia 23 stycznia 2009 r. o zmianie ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym żołnierzy zawodowych oraz ich rodzin oraz ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Biura Ochrony Rządu, Państwowej Straży Pożarnej i Służby Więziennej oraz ich rodzin (Dz.U. 2009 r., Nr 24, poz. 145), tzw. „pierwsza ustawa dezubekizacyjna”, nie obejmowała policyjnych rent inwalidzkich. To właśnie dlatego, po pierwszym, ponownym ustaleniu wysokości emerytury policyjnej Z. B. na podstawie przepisów powołanej wyżej ustawy z dnia 23 stycznia 2009 r., dokonanym decyzją policyjnego organu emerytalnego z dnia 27 października 2009 r., wypłata emerytury policyjnej została wstrzymana od dnia 1 stycznia 2010 r. i od tej daty została podjęta wypłata policyjnej renty inwalidzkiej jako świadczenia korzystniejszego (nie podlegającego wówczas obniżeniu). Policyjna renta inwalidzka Z. B. po raz pierwszy została więc obniżona na podstawie znowelizowanych ustawą z dnia 16 grudnia 2016 r. (Dz.U. 2016 r., poz. 2270) przepisów policyjnej ustawy emerytalnej. Do chwili obecnej przepis art. 22a policyjnej ustawy emerytalnej, na podstawie którego została wydana zaskarżona decyzja z dnia 10 czerwca 2017 r. o ponownym ustaleniu wysokości policyjnej renty inwalidzkiej Z. B., objęty jest domniemaniem zgodności z Konstytucją RP. Przepis ten miał w pełni zastosowanie do odwołującego, co musiało skutkować obliczeniem wysokości policyjnej renty inwalidzkiej Z. B. z zastosowaniem art. 22a policyjnej ustawy emerytalnej. W obecnym stanie prawnym zaskarżoną decyzję o ponownym ustaleniu wysokości policyjnej renty inwalidzkiej należało więc uznać za prawidłową. Musiało to skutkować zmianą zaskarżonego wyroku poprzez oddalenie odwołania, czemu Sąd Apelacyjny na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. dał wyraz w pkt I wyroku.

Sąd Apelacyjny miał na uwadze, że przed Trybunałem Konstytucyjnym toczy się postępowanie w sprawie, sygn. akt P 4/18, o stwierdzenie zgodności z Konstytucją RP m.in. przepisów art. 15c i art. 22a policyjnej ustawy emerytalnej oraz przepisów wprowadzających do niej od dnia 1 października 2017 r. regulacje dotyczące służby na rzecz totalitarnego państwa. Sąd Apelacyjny nie skorzystał z możliwości zawieszenia postępowania na podstawie art. 177 § 1 pkt 3 ¹ k.p.c. uznając przy tym, że odbyłoby się to ze szkodą dla rozpoznania sprawy niniejszej w rozsądnym terminie. Ocena ta jest tym bardziej uzasadniona jeżeli weźmie się pod uwagę fakty dotyczące procedowania przez Trybunał Konstytucyjny w w/w sprawie, które wskazują, że pierwszą rozprawę w niej wyznaczono na dzień 17 marca 2020 r., a więc po ponad 2 latach od wpływu tej sprawy do Trybunału. Termin ten jednak nie doszedł do skutku, a następny zaplanowano na dzień 21 kwietnia 2020 r., ale on również nie doszedł do skutku. Następny termin rozprawy wyznaczono na dzień 15 lipca 2020 r., na którym zarządzono przerwę w rozprawie do dnia 18 sierpnia 2020 r.. Z kolei na tym terminie zarządzono przerwę w rozprawie do dnia 11 września 2020 r. Podobnie jak wcześniejsze, również ten ostatni termin nie doszedł do skutku, a następny termin wyznaczono na dzień 6 października 2020 r., zaś ogłoszenie wyroku zaplanowano na dzień 13 października 2020 r., które następnie zostało przesunięte na dzień 20 października 2020 r., ale termin ten został odwołany. Od tej ostatniej daty, aż do zamknięcia rozprawy apelacyjnej, nie był znany zamierzony dalszy tok postępowania w tej sprawie. Długie i nietypowe procedowanie przez Trybunał Konstytucyjny w sprawie sygn. akt P 4/18 bynajmniej nie przemawiało za zawieszeniem postępowania w sprawie niniejszej, które zresztą w świetle art. 177 § 1 pkt 3 ¹ k.p.c. jest fakultatywne, a zatem zależne od decyzji sądu orzekającego w danej sprawie, biorącego pod uwagę wszystkie jej okoliczności. Długość postępowania przed samym Trybunałem Konstytucyjnym przekłada się na długość postępowania przed sądami powszechnymi w sprawach takich jak niniejsza i stanowi już poważne zagrożenie dla rozpoznania ich w rozsądnym terminie. Przypomnieć tu się godzi, że prawo strony dostępu do sądu i rozpoznania jej sprawy w rozsądnym terminie, gwarantowane w art. 6 ust. 1 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, sporządzonej w dniu 4 listopada 1950 r. (Dz.U. 1993 r., Nr 61, poz. 284 ze zm.) oraz art. 45 Konstytucji RP, jest szczególnie akcentowane w sprawach, w których przedmiotem postępowania są świadczenia mające istotne znaczenie dla egzystencji ubezpieczonych (emerytury, renty, wynagrodzenia za pracę). Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem Europejskiego Trybunału Praw Człowieka sprawy dotyczące źródeł utrzymania należą do spraw o szczególnym znaczeniu dla strony (ubezpieczonego) i konieczne jest, aby postępowanie w nich toczyło się szczególnie szybko. Należy ponadto zauważyć, że nawet wydanie przez Trybunał Konstytucyjny wyroku w sprawie sygn. akt P 4/18 może stwarzać stronom, stosownie do jego treści, możliwość potencjalnego wznowienia postępowania na podstawie art. 401 ¹ k.p.c., art. 403 § 4 k.p.c. i art. 416 ¹ k.p.c.

O kosztach instancji odwoławczej Sąd Apelacyjny orzekł na podstawie art. 102 k.p.c. w związku z art. 391 § 1 k.p.c., mając przy tym na uwadze zły stan zdrowia Z. B. potwierdzony złożonymi w postępowaniu przed Sądem I instancji wynikami badań: histopatologicznego i scyntygraficznego badania kości (k. 73-74).