Pełny tekst orzeczenia

UZASADNIENIE

wyroku z 28 marca 2019 roku

Powód J. T. (1), reprezentowany przez adwokata, wniósł o zasądzenie od pozwanego A. P. (1) kwoty 34.000 złotych tytułem zachowku wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie liczonymi od 2 sierpnia 2017 roku, a nadto o zasądzenie kosztów procesu.

W uzasadnieniu żądania wskazał, że postanowieniem tut. Sądu z 16 marca 2017 roku w sprawie pod sygn. I Ns 1003/16 A. P. (1) nabył w całości spadek po J. T. (2)- żonie powoda, na podstawie testamentu notarialnego. W skład masy spadkowej wchodzi udział w wysokości 1/6 w nieruchomości położonej w N. przy ul. (...). Wartość nieruchomości oszacowano na kwotę 800.000 złotych. (k. 1-4)

Pozwany w odpowiedzi na pozew wniósł o oddalenie powództwa i zasądzenie kosztów procesu. Zakwestionował podaną przez powoda wartość nieruchomości wchodzącej w skład spadku, a w konsekwencji również wysokość należnego zachowku. Zanegował również prawo powoda do dożywotniego zamieszkiwania na nieruchomości stanowiącej współwłasność spadkodawczyni. Powołując się na treść art. 923 § 1 k.c., wskazał, że powód był uprawniony do mieszkania i korzystania z urządzenia domowego w zakresie dotychczasowym przez okres trzech miesięcy liczonym od daty otwarcia spadku tj. do 27 czerwca 2016 roku. W konsekwencji powód przez okres 19 miesięcy (wedle stanu na dzień wniesienia pozwu) bezumownie korzystał z przedmiotowej nieruchomości, co rodzi obowiązek uiszczenia odszkodowania w kwocie 19.000 złotych (19* 1.000 złotych). Z daleko idącej ostrożności procesowej, pozwany podniósł zarzut potrącenia wierzytelności powoda z tytułu zachowku z przysługującą pozwanemu wierzytelnością z tytułu odszkodowania za bezumowne korzystanie z nieruchomości w kwocie 6.333,30 złotych, stanowiącej 2/6 z kwoty 19.000 złotych. (k. 45-47)

W kolejnym piśmie procesowym z 29 sierpnia 2018 roku (data wpływu do Sądu 31 sierpnia 2018 roku), pozwany podniósł zarzut potrącenia wierzytelności powoda z tytułu zachowku z przysługującą mu w stosunku do powoda wierzytelnością z tytułu odszkodowania za bezumowne korzystanie z przedmiotowej nieruchomości w kwocie 2.333,30 złotych, stanowiącą 2/6 z kwoty 7.000 złotych tj. kwoty odpowiadającej wysokości odszkodowania za bezumowne korzystanie za okres od lutego 2018 roku do sierpnia 2018 roku. (k. 84-85)

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

Postanowieniem z 16 marca 2017 roku Sąd Rejonowy w Nowym Sączu w sprawie o sygn. I Ns 1003/16 stwierdził, że spadek po J. T. (2) zmarłej 27 marca 2016 roku w N. na podstawie testamentu notarialnego z 15 października 2014 roku rep A (...) sporządzonego przed notariuszem D. C. nabył w całości brat spadkodawczyni A. P. (1).

Dowód: - postanowienie z 16 marca 2017 roku sygn. akt I Ns 1003/16 k. 51, - testament notarialny rep A (...).

W skład spadku po J. T. (2) wchodzi udział w wysokości 1/6 w prawie własności nieruchomości zabudowanej budynkiem mieszkalnym usytuowanej w N. przy ul. (...), o powierzchni 0,1076 ha, składająca się z działek ewidencyjnych numer (...), objętej księgą wieczystą numer (...).

Pozostałe udziały, każdy w wysokości po 1/6, przysługują rodzeństwu spadkodawczyni: A. P. (1), J. P., A. P. (2), B. L. oraz A. M..

Dowód: - wydruk księgi wieczystej nr (...), -wyrys z mapy k. 52.

Działka ewidencyjna numer (...) o powierzchni 863 m ² zabudowana jest drewnianym budynkiem mieszkalnym, parterowym o powierzchni użytkowej mieszkalnej (...) m ² oraz pomieszczeniem gospodarczym o powierzchni 9,41 m ².

Parterowy, drewniany budynek mieszkalny wybudowany został na początku XX wieku. Budynek składa się z części mieszkalnej i pomieszczenia gospodarczego, z odrębnymi wejściami. Część mieszkalną współtworzy sień z częścią sanitarną (10,69 m ²), kuchnia (16,44 m ²) oraz dwa pokoje (9,33 m ² i 19,01 m ²). Część gospodarczą stanowi jedno pomieszczenie gospodarcze ze schodami na strych nieużytkowany.

Budynek wyposażony jest w instalacje: kanalizacyjną, elektryczną, oświetleniową, centralnego ogrzewania (w kuchni znajduje się kuchnia murowana z płytą do gotowania, w jednym pokoju znajduje się piec kaflowy, w pozostałych pomieszczeniach brak jest ogrzewania stałego). Część sanitarna została zlokalizowana w sieni bez wydzielenia trwałymi ścianami (zasłonką), w której znajduje się wanna bez instalacji wodnej i miska ustępowa.

Na nieruchomości znajduje się kopana, jednokręgowa studnia. Budynek posiada prowizoryczny przyłącz do studni, co pozwala na użytkowanie studni w okresie letnim. W okresie zimowym konieczne jest korzystanie wyłącznie ręczne ze studni.

Budynek nie posiada przyłączy do miejskich sieci wodociągowych i gazowych.

Stan techniczny budynku, przy uwzględnieniu okresu użytkowania w zestawieniu z przeciętnym okresem trwałości podobnych elementów, jest średni.

Dowód: - opinia szacunkowa sporządzona przez biegłego sądowego z zakresu szacowania nieruchomości- G. K. z 31 października 2018 roku k. 104-141.

Działki ewidencyjne numer (...) o powierzchni 123 m ² i (...) o powierzchni 90 m ², niezabudowane, stanowią wąski pas gruntu przylegający do działki (...) i do prywatnej drogi wewnętrznej stanowiącej działkę (...).

Działka (...) obciążona jest ograniczonym prawem rzeczowym - służebnością przejazdu i przechodu na rzecz każdoczesnych właścicieli działki numer (...) objętej księgą wieczystą numer (...). Podobnie działka ewidencyjna numer (...) obciążona jest służebnością przejazdu i przechodu na rzecz każdoczesnych właścicieli działek (...), objętych księgą wieczystą numer (...).

Przedmiotowa nieruchomość nie posiada prawnie uregulowanego dostępu do drogi publicznej. Dojazd przez działkę ewidencyjną (...), stanowiąca własność osób trzecich, użytkowana jest jako prywatna wewnętrzna droga dojazdowa o nawierzchni utwardzonej kruszywem.

Dowód: - opinia szacunkowa sporządzona przez biegłego sądowego z zakresu szacowania nieruchomości- G. K. z 31 października 2018 roku k. 104-141

Pismem datowanym na 19 lutego 2018 roku współwłaściciele przedmiotowej nieruchomości wypowiedzieli J. T. (3) umowę użyczenia z zachowaniem miesięcznego okresu wypowiedzenia, który upłynął 31 marca 2018 roku.

Dowód: - oświadczenie o wypowiedzeniu umowy użyczenia k. 77.

Pismem z 28 sierpnia 2018 roku, adwokat działający z umocowania A. P. (1), złożył J. T. (3) oświadczenie o potrąceniu wierzytelności w kwocie 2.333,34 złotych stanowiącej 2/6 z kwoty 7.000 złotych, przysługującą mocodawcy w stosunku do J. T. (1), z tytułu odszkodowania za bezumowne korzystanie z przedmiotowej nieruchomości, za okres od lutego 2018 roku do sierpnia 2018 roku, z wierzytelnością przysługującą J. T. (3) z tytułu zachowku.

Dowód: - oświadczenie o potrąceniu z 28 sierpnia 2018 roku k. 86.

Wartość rynkowa nieruchomości położonej w N. przy ul. (...), obejmującej działki ewidencyjne numer (...), według stanu na 27 marca 2016 roku i cen aktualnych, wynosi 165.387 złotych.

Dowód: - opinia szacunkowa sporządzona przez biegłego sądowego z zakresu szacowania nieruchomości- G. K. z 31 października 2018 roku k. 104- 141, - opinia uzupełniająca z 3 stycznia 2019 roku k. 160-163.

Stan faktyczny przedmiotowej sprawy Sąd ustalił w oparciu o dowody z dokumentów przedłożone przez strony tj. postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku wydanego w sprawie I Ns 1003/16 z 16 marca 2017 roku, wydruku księgi wieczystej numer (...), odpisu testamentu notarialnego rep A (...), wyrysu z mapy, a także oświadczeń o wypowiedzeniu umowy użyczenia oraz oświadczenia o potrąceniu. Strony nie kwestionowały zarówno treści ani autentyczności przedłożonych dowodów. Podobnie Sąd nie znalazł podstaw do negowania ich wartości dowodowej.

Dowodem miarodajnym do poczynienia ustaleń w zakresie wartości udziału we współwłasności nieruchomości wchodzącej w skład masy spadkowej, a w konsekwencji również należnego powodowi zachowku, Sąd poczynił na podstawie opinii szacunkowej sporządzonej w dniu 31 października 2018 roku przez biegłego sądowego z zakresu szacowania nieruchomości G. K., a także jej opinii uzupełniającej z daty 3 stycznia 2019 roku. Wskazana opinia została sporządzona zgodnie z zakreśloną tezą dowodową, samo zaś jej wydanie poprzedzone zostało oględzinami nieruchomości z udziałem stron oraz analizą dokumentów odnoszących się do nieruchomości - księgi wieczystej, wypisu z rejestru gruntów, map ewidencyjnej i zasadniczej, studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Miasta N. z 6 września 2011 roku. Należy podkreślić, iż biegła wyartykułowała wszelkie okoliczności związane tak z usytuowaniem, jak i stanem technicznym budynku, które miały wpływ na ustaloną wartość nieruchomości. Wypadkowa tych okoliczności, szczegółowo umotywowana w treści opinii, przekonuje o zasadności ustalanej wartości rynkowej wycenianej nieruchomości. Biegła przeprowadziła również analizę cen rynkowych w obrocie nieruchomościami na rynku lokalnym, której wyniki i wnioski wyczerpująco przedstawiła w treści opinii. Zdaniem Sądu opinia złożona w niniejszej sprawie jest jasna, spójna i nie zawiera sprzeczności. Wyniki i wnioski zostały szeroko uzasadnione. Biegła wypowiedziała się również w zakresie zarzutów sformułowanych przez strony, zaś swoje stanowisko przedstawiła w sporządzonej opinii uzupełniającej.

Sąd oddalił wniosek pełnomocnika powoda o dopuszczenie dowodu z opinii innego biegłego z zakresu wyceny nieruchomości jako spóźniony. Pełnomocnik na uzasadnienie złożonego wniosku wskazał, iż doszło do zaniżenia wartości nieruchomości, na dowód czego przedłożył kopię umowy sprzedaży działki ewidencyjnej numer (...), sąsiadującej z przedmiotową nieruchomością. Podkreślić należy, iż Sąd 18 stycznia 2019 roku doręczył pełnomocnikowi powoda odpis opinii uzupełniającej, zaś zawiadomienie o kolejnym terminie rozprawy zostało odebrane 5 marca 2019 roku. Niewątpliwie okres ponad dwóch miesięcy był wystarczający do podjęcia inicjatywy dowodowej w zakresie powołania innego biegłego. Co więcej, pełnomocnik w zgłoszonych 6 grudnia 2018 roku zarzutach do opinii głównej, w żaden sposób nie sygnalizował konieczności powołania innego biegłego z zakresu wyceny nieruchomości.

Sąd zważył, co następuje:

Powództwo zasługiwało na częściowe uwzględnienie.

Stosownie do treści art. 991 § 1 k.c. zstępnym, małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy, należą się, jeżeli uprawniony jest trwale niezdolny do pracy albo jeżeli zstępny uprawniony jest małoletni - dwie trzecie wartości udziału spadkowego, który by mu przypadał przy dziedziczeniu ustawowym, w innych zaś wypadkach - połowa wartości tego udziału. Jeżeli uprawniony nie otrzymał należnego mu zachowku bądź w postaci uczynionej przez spadkodawcę darowizny, bądź w postaci powołania do spadku, bądź w postaci zapisu, przysługuje mu przeciwko spadkobiercy roszczenie o zapłatę sumy pieniężnej potrzebnej do pokrycia zachowku albo do jego uzupełnienia (§ 2).

Swoboda rozrządzeń na wypadek śmierci, którą dysponuje każdy spadkodawca może skutkować wyłączeniem pewnej kategorii osób z kręgu spadkobierców. Cytowany powyżej przepis stanowi formę zabezpieczenia interesów osób najbliższych spadkodawcy na wypadek ich pominięcia w testamencie. W sytuacji, gdy uprawniony (zstępny, małżonek lub rodzice spadkodawcy) nie otrzymał należnego mu zachowku bądź w postaci uczynionej przez spadkodawcę darowizny, bądź w postaci powołania do spadku, bądź w postaci zapisu, każdorazowo przysługuje mu przeciwko spadkobiercy roszczenie o zapłatę sumy pieniężnej do pokrycia zachowku lub jego uzupełnienia.

W świetle poczynionych rozważań należy stwierdzić, że powód J. T. (1) jest osobą uprawnioną do uzyskania zachowku po zmarłej żonie J. T. (2). Spadkodawczyni, mocą testamentu notarialnego sporządzonego 15 października 2014 roku przed notariuszem D. C., powołała do całości spadku swojego brata A. P. (1). Wspomnianym już postanowieniem Sądu Rejonowego w Nowym Sączu z 16 marca 2017 roku sygn. I Ns 1003/16, stwierdzono, iż spadkobiercą po J. T. (2) został powołany A. P. (1) - pozwany w przedmiotowej sprawie. Wobec braku danych, iż powód uzyskał należny mu zachowek w innej formie tj. w drodze rozporządzeń dokonanych za życia spadkodawczyni, zasadnie domaga się zapłaty kwoty pieniężnej.

Udział spadkowy stanowiący podstawę ustalenia zachowku wynosił ½ spadku. Powyższe odpowiada treści art. 933 § 1 k.c., zgodnie z którym udział spadkowy małżonka, który dziedziczy w zbiegu z rodzicami, rodzeństwem i zstępnymi rodzeństwa spadkodawcy, wynosi połowę spadku. Ustalony udział spadkowy należało następnie pomnożyć przez ½, bowiem stosownie do treści art. 991 § 1 k.c., powód w dacie otwarcia spadku był osobą pełnoletnią i zdolną do pracy. W konsekwencji udział stanowiący podstawę obliczenia należnego powodowi zachowku wynosił ¼.

W toku postępowania o zachowek, Sąd ustala substrat zachowku, który stanowi tzw. czystą wartość spadku, a więc różnicę między stanem czynnym spadku - czyli wartością wszystkich praw należących do spadku, a stanem biernym spadku, czyli sumą długów spadkowych, z pominięciem jednak długów wynikających z zapisów i poleceń. W przedmiotowej sprawie strony zgodnie oświadczyły, iż spadkobierczyni pozostawiła jedynie udział w wysokości 1/6 we współwłasności nieruchomości położonej w N. przy ul. (...). Wartość przedmiotowej nieruchomości, w tym również wartość udziału przysługującego spadkodawczyni, Sąd ustalił posiłkując się zalegającą w aktach sprawy opinią biegłej sądowej z zakresu szacowania nieruchomości. I tak odpowiednio wartości te wynoszą 165.387 złotych oraz 27.564,50 złotych (165.387:6). Uzyskaną w ten sposób wartość udziału w prawie współwłasności nieruchomości, który przypadł z mocy testamentu pozwanemu A. P. (1), należało pomnożyć przez ¼, a więc udział spadkowy stanowiący podstawę obliczenia zachowku. Należna powodowi kwota wynosi 6.891,12 złotych i w takim zakresie powództwo zostało uwzględnione.

Jednocześnie ostatecznie pełnomocnik pozwanego nie podtrzymał oświadczenia o potrąceniu wierzytelności.

Orzeczenie o odsetkach wydano w oparciu o treść art. 481 § 1 k.c. poprzez zasądzenie na rzecz powoda należnej mu kwoty tytułem zachowku wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie liczonymi od 10 lutego 2018 roku, a więc dnia następującego po dniu doręczenia pozwanemu pozwu. Odnośnie żądania zasądzenia odsetek od 2 sierpnia 2017 roku zauważyć trzeba, że powód nie przedstawił jakiegokolwiek dowodu wskazującego na wezwanie pozwanego do zapłaty kwoty pieniężnej tytułem zachowku, z którego wynikałby również termin wymagalności zgłoszonego żądania. Powód powołał się jedynie na rozmowę z pozwanym, podczas której miał zażądać wypłaty kwoty aktualnie dochodzonej pozwem do sierpnia 2017 roku. Z nakreślonych powyżej względów, Sąd zastosował przepis art. 455 k.c. zgodnie z którym jeżeli termin spełnienia świadczenia nie jest oznaczony ani nie wynika z właściwości zobowiązania, świadczenie powinno być spełnione niezwłocznie po wezwaniu dłużnika do wykonania. W niniejszej sprawie, niewątpliwie wezwaniem do spełnienia świadczenia wraz z jednoznacznym określeniem wysokości żądania, był pozew, który jak wskazano doręczono pozwanemu 9 grudnia 2018. Niewątpliwie pozwany był świadom możliwości domagania się od niego, jako jedynego spadkobiercy zmarłej J. T. (2), kwoty pieniężnej tytułem zachowku. Niemniej konkretyzacja żądania co do wysokości nastąpiła dopiero w piśmie procesowym. Sąd wziął przy tym pod uwagę, iż okolicznością, która wpłynęła na zainicjowanie niniejszego postępowania, w tym zgłoszenie roszczenia o zachowek, był wyrażony względem powoda nakaz opuszczenia dotychczas zajmowanego domu. Z powyższych względów, Sąd zasądził odsetki od daty 10 lutego 2018 roku, a więc dnia następnego po wezwaniu pozwanego do zapłaty. (punkt I wyroku)

Mając na uwadze poczynione ustalenia co do wartości masy spadkowej, a także rozważania w zakresie należnych odsetek, Sąd w pozostałym zakresie powództwo oddalił. (punkt II wyroku)

Orzekając o kosztach procesu Sąd miał na uwadze treść art. 100 k.p.c., a zarazem ustalenie, iż powód wygrał sprawę w 20,26%, pozwany zaś w 79,74%.

Obie strony poniosły wydatek w kwocie 3.600 złotych tytułem wynagrodzenia pełnomocnika (§ 2 pkt 5 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 22 października 2015 roku w sprawie opłat za czynności adwokackie) oraz 17 złotych tytułem opłaty skarbowej od pełnomocnictwa. Mając na uwadze ustalony procentowy zakres uwzględnionego żądania, Sąd zasądził po powoda na rzecz pozwanego kwotę 2.151,40 złotych (3.617* 79,74%= 2.884,19 złotych) – (3.617* 20,26%=732,80 złotych) tytułem zwrotu części kosztów procesu. (punkt III wyroku)

Powód, jako w całości zwolniony od kosztów sądowych, nie uiścił opłaty od pozwu, która wynosiła 1.700 złotych (art. 13 ust. 1 ustawy z 28 lipca 2005 roku o kosztach sądowych w sprawach cywilnych). Wydatkiem w sprawie, tymczasowo pokrytym z zasobów Skarbu Państwa była kwota 1.622,64 złotych tytułem wynagrodzenia za sporządzenie opinii przez biegłą sądową z zakresu wyceny nieruchomości (k. 142). W konsekwencji Sąd na podstawie art. 113 ust. 1 i 4 ustawy z 28 lipca 2005 roku o kosztach sądowych w sprawach cywilnych, zasądził od pozwanego A. P. (1) na rzecz Skarbu Państwa- Sądu Rejonowego kwotę 711,72 złotych (1.700*20,26%= 345 + 1.622,64* 20,26%=711,72 zł) tytułem części opłaty oraz części wydatków uiszczonych w postępowaniu tymczasowo przez Skarb Państwa, zaś pozostałymi nieuiszczonymi wydatkami i opłatą, od których powód był zwolniony, obciążył Skarb Państwa. (punkt IV i V wyroku)

SSR Agnieszka Poręba

ZARZĄDZENIE

1/ odnotować uzasadnienie;

2/ odpis wyroku wraz z uzasadnieniem doręczyć pełnomocnikowi powoda

3/ po uprawomocnieniu wyroku akta sprawy I Ns 1003/16 zwrócić do archiwum;

4/ kal. 14 dni

N., 10 kwietnia 2019 roku SSR Agnieszka Poręba