Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 8 kwietnia 2021 r.

Sąd Apelacyjny w Krakowie – I Wydział Cywilny

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 8 kwietnia 2021 r. w Krakowie na rozprawie

sprawy z powództwa Gminy Miejskiej (...)

przeciwko Z. K.

o zapłatę

na skutek apelacji strony powodowej

od wyroku Sądu Okręgowego w Krakowie

z dnia 4 grudnia 2018 r. sygn. akt I C 810/18

1.  oddala apelację;

2.  zasądza od strony powodowej na rzecz pozwanej kwotę 8.100 zł (osiem tysięcy sto złotych) tytułem kosztów postępowania apelacyjnego.

SSA Barbara Baran SSA Marek Boniecki SSO del. Wojciech Żukowski

Sygn. akt I ACa 317/19

Uzasadnienie wyroku Sądu Apelacyjnego w Krakowie

z dnia 8 kwietnia 2021 r.

Wyrokiem z dnia 4 grudnia 2018 r. Sąd Okręgowy w Krakowie oddalił powództwo Gminy Miejskiej (...) przeciwko pozwanym Z. K. i M. K. o zapłatę 382.934,37 zł z ustawowymi odsetkami za opóźnienie, tytułem zwaloryzowanej kwoty udzielonej pozwanym bonifikaty w związku z kupnem lokalu oraz orzekł o kosztach procesu.

Sąd Okręgowy ustalił stan faktyczny szczegółowo zaprezentowany w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku, z którego to uzasadnienia wynika, że:

- 28 lutego 2008 r. powódka zawarła z pozwanymi umowę ustanowienia odrębnej własności oraz sprzedaży lokalu mieszkalnego przy ul. (...) w K. wraz z udziałami
w nieruchomości wspólnej za cenę 78.727,93 zł po zastosowaniu bonifikaty w wysokości 90%;

- ww. lokal został przez pozwanych sprzedany 16 czerwca 2009 r. za 795.000 zł;

- środki uzyskane ze sprzedaży lokalu pozwani przeznaczyli na sfinansowanie kupna spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu mieszkalnego przy ul. (...) w K. za 380.000 zł (umowa z 29 czerwca 2009 r.) oraz spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu mieszkalnego przy ul. (...) w K. za 335.000 zł (umowa z dnia 27 lipca 2009 r.); pozwani ponieśli koszty zawarcia umów w formie aktu notarialnego oraz wynagrodzenia pośredników w obrocie nieruchomościami w łącznej kwocie 29.263,20 zł;

- 14 czerwca 2010 r. pozwani darowali ww. spółdzielcze własnościowe prawa do lokali swojej córce, A. K. (1), a ta na mocy umowy z 5 lipca 2017 r. darowała spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu mieszkalnego przy ul. (...) swojej córce (wnuczce pozwanych) A. K. (2), a spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu mieszkalnego przy ul. (...) swojemu synowi (wnukowi pozwanych) A. K. (2);

- pismem z 9 lutego 2017 r. pozwani zostali wezwani przez powódkę do zwrotu kwoty 749.969,40 zł tytułem zwaloryzowanej kwoty udzielonej bonifikaty;

- powódka odstąpiła od żądania zwrotu części zwaloryzowanej kwoty bonifikaty udzielonej od ceny przedmiotowego lokalu mieszkalnego, odpowiadającej środkom finansowym przeznaczonym na nabycie lokalu mieszkalnego przy ul. (...) (48,94% udzielonej bonifikaty);

- pozwani złożyli pierwszy wniosek o wykup lokalu przy ul. (...) w 2002 r.;

- do momentu wyprowadzki zamieszkiwali w lokalu wraz z dwojgiem wnuków – A. K. (2) i A. K. (2); wnuki (bez swojej matki) mieszkały
z pozwanymi od wczesnego dzieciństwa, z roczną przerwą w okolicach 2005 r.;

- w momencie nabycia lokalu od powódki pozwani mieli już problemy ze zdrowiem;

- warunki panujące w lokalu ul. (...) nie były dostosowane do stanu zdrowia pozwanych; mieszkanie nadawało się do remontu, było trudne do ogrzania; lokal znajduje się na wysokim drugim piętrze bez dostępnej dla pozwanych windy;

- z uwagi na stan zdrowia pozwani postanowili sprzedać zajmowane dotychczas mieszkanie; jako że nie chcieli zamieszkiwać z wnukami, zdecydowali o zakupie dwóch osobnych lokali – jednego przeznaczonego dla nich, a drugiego dla wnuków; decyzję o zakupie dwóch lokali za środki uzyskane ze sprzedaży mieszkania konsultowali w Urzędzie Miasta K..

- po zakupie do obu lokali stan zdrowia pozwanego uległ gwałtownemu i poważnemu pogorszeniu - utracił zdolność do samodzielnego funkcjonowania i wymagał stałej opieki osób trzecich;

- pozwana nie była w stanie sama zajmować się mężem; z tego względu pozwani podjęli decyzję o przeprowadzce do mieszkania położonego przy ulicy (...), znajdującym się w kamienicy, w której ich córka posiada udziały; chcieli przebywać w pobliżu córek, które mogły otoczyć ich opieką; nie mieli możliwości, aby przeprowadzić się tam wcześniej, gdyż lokal był poprzednio zajmowany przez osobę trzecią;

- w lokalach przy ul. (...) i ul. (...) zamieszkali odpowiednio A. K. (2) i A. K. (2); z uwagi na młody wiek wnuków pozwanych spółdzielcze własnościowe prawa do lokali zostały najpierw przeniesione na ich matkę, a dopiero po zakończeniu studiów przez A. K. (2) zostały przekazane dzieciom przez A. K. (1) w drodze darowizny;

- 9 marca 2017 roku pozwani wpłacili na konto powódki 48.679,15 zł tytułem zwrotu 6,40% bonifikaty wraz z odsetkami, odpowiadającej wydatkom na remonty lokali przy ul. (...) i ul. (...).

W ustalonym przez siebie stanie faktycznym Sąd Okręgowy przyjął, że:

- powództwo było bezzasadne;

- spór między stronami dotyczył interpretacji przepisów ustawy z 21 sierpnia 1997 r.
o gospodarce nieruchomościami (t. jedn. Dz. U. z 2018 r. poz. 2204 ze zm., dalej: u.g.n.) dotyczących zwrotu bonifikaty udzielonej od ceny lokalu mieszkalnego;

- art. 68 ust. 2a pkt 5 u.g.n. (także w brzmieniu obowiązującym w dacie czynności) znajdował zastosowanie także do nabycia spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu;

- rozdysponowanie kwotą uzyskaną ze sprzedaży lokalu objętego bonifikatą mogło dotyczyć więcej niż jednego lokalu mieszkalnego;

- bez znaczenia pozostawała okoliczność niezamieszkania pozwanych w żadnym
z nabytych lokali, albowiem nastąpiło to z przyczyn od niech niezależnych, a nadto oba lokale zostały przekazane wnukom;

- w okolicznościach badanej sprawy wynagrodzenia pośredników w obrocie nieruchomościami za konieczne koszty nabycia lokali, stanowią wartości, których nie należy brać pod uwagę przy ustalaniu obowiązku zwrotu bonifikaty;

- pozwani zwrócili nienależną część bonifikaty związaną z remontem nabytych lokali.

Wyrok powyższy w części oddalającej powództwo ponad kwotę 334.255,22 zł z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od 9.02.2017 r. zaskarżyła apelacją powódkę, wnosząc o jego zmianę poprzez uwzględnienie powództwa w tej części.

Apelująca zarzuciła: 1) naruszenie art. 68 ust. 2a pkt 5 u.g.n., w brzmieniu adekwatnym do daty nabycia lokalu gminnego nr (...) przy ul. (...) w K. z bonifikatą przez pozwanych, tj. w brzmieniu obowiązującym do dnia 29 sierpnia 2015 r., które to brzmienie nie odnosiło się do nabycia za środki uzyskane ze sprzedaży lokalu gminnego spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu mieszkalnego ani tym bardziej do nabycia dwóch spółdzielczych własnościowych praw do lokali mieszkalnych, jako okoliczności wyłączających obowiązek zwrotu bonifikaty w przypadku sprzedaży lokalu gminnego nabytego przez najemców; 2) naruszenie art. 68 ust. 2a pkt 5 oraz art. 68 ust. 2a pkt 1 u.g.n., polegającą na przyjęciu, iż okolicznością wyłączającą obowiązek zwrotu udzielonej przez gminę bonifikaty jest nabycie spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu mieszkalnego celem zaspokojenia potrzeb mieszkaniowych wyłącznie osób bliskich nabywców lokalu gminnego z bonifikatą z pominięciem potrzeb mieszkaniowych nabywców lokalu gminnego; tym samym Sąd I Instancji dopuścił się błędnego połączenia dwóch odrębnych przesłanek usprawiedliwiających zwolnienie z obowiązku zwrotu udzielonej bonifikaty określonych w art. 68 ust. 2a pkt 1 u.g.n. oraz odrębnie w art. 68 ust. 2a pkt 5 u.g.n.; 3) błąd w ustaleniach faktycznych polegający na przyjęciu, iż zakupienie przez pozwanych spółdzielczych własnościowych praw do lokali przy ul. (...) w K. miało służyć zapewnieniu im bądź im i ich bliskim potrzeb mieszkaniowych, w sytuacji gdy pozwani nigdy nie wprowadzili się do żadnego z ww. lokali mieszkalnych i po sprzedaży lokalu gminnego przeprowadzili się do lokalu znajdującego się w kamienicy, której większościowym udziałowcem jest córka pozwanych i jednocześnie matka wnuków pozwanych; 4) naruszenie zasady swobodnej oceny dowodów i dokonanie oceny materiału dowodowego w sprzeczności z doświadczeniem życiowym i zasadami logiki, polegające na przyjęciu, iż zamieszkanie przez pozwanych w kamienicy ich córki w K. przy ul. (...), a nie w jednym z mieszkań zakupionych przez nich za pieniądze pochodzące ze sprzedaży lokalu gminnego nabytego z 90% bonifikatą pozostaje w zgodzie z dyspozycją art. 68 ust. 2a pkt 5 u.g.n., pomimo iż pozwani w dacie zbycia lokalu gminnego byli już osobami starszymi (odpowiednio (...) lata pozwany i (...) lata pozwana)
i poważnie schorowanymi, co w oczywisty sposób skłania ku ocenie, że osoby te potrzebują coraz większego wsparcia i pomocy; w związku z powyższym dalsze pogorszenie stanu zdrowia (...)-letniego pozwanego nie powinno być dla nikogo zaskoczeniem; nadto gdyby pozwanym zależało na zamieszkaniu w bliskim sąsiedztwie córki (K. ul. (...)), nie kupiliby mieszkań oddalonych o około 3 kilometry od adresu zamieszkania córki; zakup dwóch spółdzielczych własnościowych praw do lokali mieszkalnych przez pozwanych miał na celu od samego początku zapewnienie mieszkań ich pełnoletnim wnukom i wyłącznie im.

W odpowiedzi na apelację pozwani wnieśli o jej oddalenie i zasądzenie kosztów postępowania apelacyjnego.

W toku postępowania apelacyjnego zmarł pozwany M. K., a jego wyłącznym następcą prawnym jest pozwana Z. K. (okoliczność bezsporna, a nadto wynikająca z załączonych do akt w postepowaniu odwoławczym aktów notarialnych zawierających oświadczenia o odrzuceniu spadku).

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje.

Apelacja nie zasługuje na uwzględnienie.

Sąd Okręgowy prawidłowo, z poszanowaniem reguł wyrażonych w przepisie art. 233 §1 k.p.c. ustalił stan faktyczny sprawy, co sprawiło, że Sąd Apelacyjny przyjął go za własny.

Apelująca podniosła wprawdzie zarzut wadliwych ustaleń faktycznych, ale w istocie sprowadzał się od do interpretacji okoliczności bezspornych, tj. niezamieszkania przez pozwanych w żadnym z nabytych lokali i przekazania ich ostatecznie wnukom, w kontekście przesłanki zaspokojenia potrzeb mieszkaniowych pozwanych, co jednak podlegało badaniu poprzez pryzmat przepisów prawa materialnego.

Analogicznie ocenić należało zarzut wadliwej oceny dowodów, który w rzeczywistości sprowadzał się do zakwestionowania motywów działania pozwanych. Przypomnieć należy, że naruszenie zasady swobodnej oceny dowodów nie może polegać na przedstawieniu przez stronę alternatywnego stanu faktycznego, a tylko na podważeniu przesłanek tej oceny z wykazaniem, że jest ona rażąco wadliwa lub oczywiście błędna. Zarzut przekroczenia swobodnej oceny dowodów, skutkującej błędnymi ustaleniami faktycznymi może być skuteczny tylko wtedy, gdy skarżący wykażą przekroczenie swobody sędziowskiej w zakresie któregoś z powyżej wymienionych kryteriów. Sąd na podstawie art. 233 §1 k.p.c. przykładowo z dwóch przeciwstawnych źródeł wiedzy o zdarzeniach faktycznych ma prawo oprzeć swoje stanowisko, wybierając to, które uzna za bardziej wiarygodne. Jeżeli w danej sprawie istnieją dwie grupy przeciwstawnych dowodów, wiadomo, że ustalenia faktyczne z konieczności muszą pozostawać w sprzeczności z jedną z nich. Wówczas sąd orzekający według swobodnej oceny dowodów ma prawo eliminacji określonych dowodów, przyjmując, że według jego oceny pozbawione są one wiarygodności. W takiej sytuacji nie narusza art. 233 §1 k.p.c. (por. K. Piasecki (red.), Kodeks postępowania cywilnego. Tom I. Komentarz. Art. 1–366, Wyd. 7. Warszawa 2016). Stanowisko to jest powszechnie akceptowane także w orzecznictwie Sądu Najwyższego, który w jednym z orzeczeń stwierdził, że jeżeli
z określonego materiału dowodowego sąd wyprowadził wnioski logicznie poprawne i zgodne
z zasadami doświadczenia życiowego, to taka ocena dowodów nie narusza zasady swobodnej oceny dowodów przewidzianej w art. 233 §1 k.p.c., choćby dowiedzione zostało, że z tego samego materiału dałoby się wysnuć równie logiczne i zgodne z zasadami doświadczenia życiowego wnioski odmienne. Tylko w przypadku wykazania, że brak jest powiązania, w świetle kryteriów wyżej wzmiankowanych, przyjętych wniosków z zebranym materiałem dowodowym, możliwe jest skuteczne podważenie oceny dowodów dokonanej przez sąd; nie jest tu wystarczająca sama polemika naprowadzająca wnioski odmienne, lecz wymagane jest wskazanie, w czym wyraża się brak logiki lub uchybienie regułom doświadczenia życiowego w przyjęciu wniosków kwestionowanych (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 29 września 2005 r., II PK 34/05).

W zgromadzonym w rozpoznawanej sprawie materiale dowodowym można byłoby uznać stanowisko powódki za wiarygodne, ale nie jest to równoznaczne ze skutecznym zakwestionowaniem przyjętej przez Sąd Okręgowy wersji pozwanych, skoro wyciągnięte przez ten Sąd wnioski nie pozostają w sprzeczności z zasadami logicznego rozumowania
i doświadczenia życiowego, a takich uchybień Sąd odwoławczy nie dostrzegł. Co więcej, argumentacja strony pozwanej jest bardziej przekonująca. Wykazano bowiem, przede wszystkim dokumentami medycznymi, że stan zdrowia pozwanego uległ istotnemu pogorszeniu już po kupnie nowych lokali. Do tego czasu pozwana była w stanie w ograniczonym zakresie opiekować się mężem, a odległości od miejsca zamieszkania córki do któregokolwiek z nowych lokali nie były (szczególnie jak na warunki K.) na tyle znaczne, aby uniemożliwiały pomoc w nagłym przypadku. Powódka nie wykazała, aby motywem działania pozwanych było wyłącznie zapewnienie lokali mieszkalnych wnukom, a przede wszystkim nigdy nie zamierzali zamieszkać w jednym z nich.

Jak trafnie zauważył Sąd Okręgowy, spór w badanej sprawie ogniskował się wokół trzech kwestii związanych z interpretacją przepisów ustawy o gospodarce nieruchomościami obowiązujących w dacie skorzystania przez pozwanych z bonifikaty. Kwestie te pozostały sporne w postępowaniu odwoławczym, o czym świadczy treść podniesionych w apelacji zarzutów.

Dla oceny ww. zagadnień spornych konieczne jest przypomnienie dwóch aspektów. Po pierwsze, na co także słusznie zwrócił uwagę Sąd pierwszej instancji, przewidziany w art. 68 ust. 2 u.g.n. obowiązek zwrotu bonifikaty nie ma charakteru absolutnego. Po wtóre, celem przywoływanego przepisu jest uniemożliwienie uzyskania przez beneficjenta dodatkowej korzyści związanej ze zbyciem lokalu nie pozostającym w związku z zaspokojeniem potrzeb mieszkaniowych jego lub domowników z kręgu osób najbliższych.

Przepis art. 68 ust. 2a pkt 5 u.g.n. w brzmieniu obowiązującym przed 29 sierpnia 2015 r. wyłączał obowiązek zwrotu bonifikaty w przypadku sprzedaży lokalu mieszkalnego, jeśli środki uzyskane z jego sprzedaży przeznaczone zostałyby w ciągu 12 miesięcy na nabycie innego lokalu mieszkalnego albo nieruchomości przeznaczonej lub wykorzystanej na cele mieszkaniowe.
W kontekście przywołanego wyżej celu omawianego przepisu, nie sposób obronić poglądu powódki co ograniczenia jego zastosowania wyłącznie do prawa własności lokalu. Co więcej, nie broni się on także przy wykładni literalnej. Ustawodawca nie użył wprawdzie sformułowania „spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu”, ale nie posłużył się jednocześnie wyrażeniem „prawo odrębnej własności lokalu”. Pod pojęciem „nabycia lokalu” należy zatem rozumieć nabycie prawa do lokalu dającego możliwość s realizacji względem niego praw właścicielskich. W pełni zgodzić się także trzeba z Sądem Okręgowym co do tego, że nowelizacja ww. przepisu winna zostać odczytana nie jako wprowadzenie nowej instytucji, lecz usunięcie wątpliwości interpretacyjnych.

Sąd Apelacyjny w obecnym składzie podziela również pogląd, zgodnie z którym art. 68 ust. 2a pkt 5 u.g.n. znajduje także zastosowanie w przypadku nabycia więcej niż jednego lokalu dla zaspokojenia potrzeb mieszkaniowych uprawnionego do bonifikaty i zamieszkujących z nim osób bliskich (por. wyrok Sądu Najwyższego z 11 marca 2016 r., I CSK 167/15). Wykładnia taka w pełni realizuje cel unormowania, który został już wyżej wskazany. W takim wypadku nie dochodzi bowiem do dodatkowego (poza uzyskaną bonifikatą) wzbogacenia uprawnionego. Pamiętać należy, że ostatecznie lokale zostały przeznaczone na zaspokojenie potrzeb mieszkaniowych domowników, należących do kręgu osób bliskich dla pozwanych. Nie przekonuje argumentacja powódki zasadzająca się na podkreśleniu, że ustawodawca użył wyrażenia „lokal” w liczbie pojedynczej. Na akceptację zasługuje pogląd pozwanej, wsparty przywołanym w odpowiedzi na apelację orzecznictwem, zgodnie z którym zasadą w technice legislacyjnej jest wykorzystanie rzeczowników w liczbie pojedynczej na oznaczenie dowolnej liczby desygnatów. Zresztą sama skarżąca nie jest konsekwentna w tym względzie, dopuszczając możliwość zastosowania art. 68 ust. 2a pkt 5 u.g.n. w sytuacji nabycia dwóch sąsiadujących ze sobą lokali
w celu ich połączenia. Tymczasem przepis ten nie różnicuje nabycia lokalu i nabycia lokali w celu ich połączenia w jeden lokal.

Nie ma także w materiale dowodowym sprawy wystarczających podstaw do zanegowania twierdzeń pozwanej, że nabycie spółdzielczych własnościowych praw do dwóch lokali mieszkalnych nastąpiło w celu zaspokojenia potrzeb mieszkaniowych dotychczasowych najemców i mieszkających z nimi wnuków czyli osób bliskich w rozumieniu art. 4 pkt 13 u.g.n. Pozwana wykazała, że powodem, dla którego ostatecznie nie zamieszkała wraz z mężem w jednym z tych lokali było znaczne pogorszenie stanu zdrowia tego ostatniego, powodujące konieczność zmiany dotychczasowych planów życiowych. Nie można nakładać na beneficjentów bonifikaty obowiązku dochowania pozorowanych czynności w celu uniknięcia zastosowania art. 68 ust. 2 u.g.n. Do takich z pewnością należałoby krótkotrwałe zamieszkanie w jednym z nabytych lokali, wyłącznie w celu udokumentowania spełnienia przesłanki zaspokojenia potrzeb mieszkaniowych. Niezależnie od tego, ustawa nie formułuje warunku, że nabycie w celu zaspokojenia ww. potrzeb dotyczyć musi wszystkich osób zajmujących objęty bonifikatą lokal, a w badanym przypadku tak się właśnie stało, albowiem prawa do nabytych lokali przypadły ostatecznie mieszkającym z pozwanymi wnukom. Można oczywiście próbować bronić poglądu, że w rozpoznawanej sprawie obowiązek zwrotu bonifikaty powstał, albowiem pozwani darowali prawa do lokali córce – matce mieszkających z nimi dotychczas wnuków, która miała zaspokojone potrzeby mieszkaniowe w inny sposób i nie mieszkała z pozwanymi. Niemniej wnuki pozwanych zajęły oba lokale, zaś wstrzymanie przekazania im praw do lokali spowodowane było ich młodym wiekiem, które to działanie w świetle zasad doświadczenia życiowego uznać należy za roztropne. W tych okolicznościach (brak wzbogacenia się uprawnionych do bonifikaty, zaspokojenie potrzeb mieszkaniowych osób bliskich mieszkających z pozwanymi), skorzystanie przez pozwaną z prawa do dochodzenia zwrotu bonifikaty uznać należałoby za nadużycie prawa podmiotowego w rozumieniu art. 5 k.c.

Biorąc pod uwagę powyższe okoliczności, Sąd Apelacyjny na podstawie art. 385 k.p.c. oddalił apelację jako bezzasadną.

Za podstawę rozstrzygnięcia o kosztach postępowania apelacyjnego, które po stronie pozwanej ograniczyły się do wynagrodzenia radcy prawnego przyjęto art. 98 §1 k.p.c. w zw. z art. 391 §1 k.p.c. oraz §2 pkt 7 w zw. z §10 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (Dz. U. z 2015 r., poz. 1804 ze zm.).

SSA Barbara Baran SSA Marek Boniecki SSO Wojciech Żukowski