Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 12 lutego 2014 r.

Sąd Apelacyjny w Szczecinie I Wydział Cywilny

w składzie następującym:

po rozpoznaniu w dniu 12 lutego 2014 r. na rozprawie w Szczecinie

sprawy z powództwa B. C.

przeciwko Skarbowi Państwa - Naczelnikowi Urzędu Skarbowego w S.

o zapłatę

na skutek apelacji powoda

od wyroku Sądu Okręgowego w Szczecinie

z dnia 17 lipca 2013 r., sygn. akt I C 485/13

I. oddala apelację,

II. zasądza od powoda na rzecz Skarbu Państwa - Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa kwotę 5.400 (pięć tysięcy czterysta) złotych tytułem kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu apelacyjnym.

Dariusz Rystał Mirosława Gołuńska Wiesława Kaźmierska

Sygn. akt IA Ca 783/13

UZASADNIENIE

Powód B. C. wniósł o zasądzenie od pozwanego Skarbu Państwa- Naczelnika Urzędu Skarbowego w S. kwoty 250.000 zł z ustawowymi odsetkami od dnia wniesienia pozwu domagając się nadto zasądzenia kosztów procesu. Uzasadniając swoje roszczenie podał , że 21 stycznia 2011 r. Naczelnik Urzędu Skarbowego w S. przekazał Komornikowi Sądowemu przy Sądzie Rejonowym w Stargardzie Szczecińskim M. O. zwrot podatku naliczonego nad należnym VAT-7 za miesiąc październik 2009 w wysokości 11.552,77 zł. Powyższe skutkowało to tym ,że powód nie mógł wywiązać się ze swoich zobowiązań finansowych, a w konsekwencji nie miał możliwości dalszego prowadzenia działalności gospodarczej w zakresie sprzedaży drewna kominkowego i regulowania bieżących zobowiązań finansowych . Powód przekonywał ,że na podstawie art. 87 ustawy z dnia 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług kwota zwrotu VAT jest prawem niezbywalnym, a zatem na podstawie art. 831 § 1 pkt 3 k.p.c. była wyłączona spod egzekucji sądowej. Zarzucił dalej ,że w związku z niewłaściwym postępowaniem pozwanego poniósł szkodę.

W odpowiedzi na pozew , zastępowany przez Prokuratorię Generalną Skarbu Państwa, pozwany wniósł o oddalenie powództwa i o zasądzenie na rzecz Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych. Podniósł przy tym ,że B. C. jako dłużnik nie kwestionował czynności komornika i nie składał na niego skarg .Ograniczenie egzekucji na podstawie art. 831 § 1 pkt 3 k.p.c. nie dotyczy kwoty różnicy podatku podlegającego zwrotowi , gdyby nawet kwota zwrotu podatku została przekazana na rachunek bankowy powoda to i tak byłaby zajęta przez komornika .Według pozwanego powód nie wykazał też przesłanek jego odpowiedzialności odszkodowawczej .

Sąd Okręgowy w Szczecinie wyrokiem z dnia 17 lipca 2013 roku powództwo oddalił i zasądził od powoda B. C. na rzecz Skarbu Państwa- Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa kwotę 7200zł tytułem zwrotu kosztów procesu.

Orzeczenie to zostało oparte na następujących ustaleniach faktycznych : B. C. w zakresie swojej działalności gospodarczej zajmował się sprzedażą drewna kominkowego - kupował drewno, które po pocięciu było układane w skrzynio palety i tak sprzedawane. 24 listopada 2005 r. B. i A. C. zawarli z (...) Bank S.A. w K.Oddziałem w Ł. umowę kredytu hipotecznego którym udzielono im kredytu w kwocie 467.433,02 zł indeksowanego kursem franka szwajcarskiego .19 sierpnia 2009 r. B. C. zawarł z Nadleśnictwem R. umowę sprzedaży nr (...), zawartą na podstawie wyników aukcji internetowych na 2009 r. w sprawie ustalenia sposobu prowadzenia sprzedaży drewna przez Państwowe Gospodarstwo Leśne Lasy Państwowe. Na podstawie tej umowy sprzedający - Nadleśnictwo R. zobowiązał się sprzedać, a kupujący- powód, kupić w okresie od 19 sierpnia do 31 grudnia 2009 r. surowiec drzewny w łącznej wielkości 200 m3. 19 sierpnia 2009 r. B. C. zawarł z Nadleśnictwem R. umowę sprzedaży nr (...), zawartą na podstawie wyników aukcji internetowej w aplikacji(...)w sprawie sprzedaży drewna przez Państwowe Gospodarstwo Leśne Lasy Państwowe. Sprzedający- Nadleśnictwo R. zobowiązał się sprzedać, a kupujący- powód, kupić w okresie od 20 sierpnia do 31 grudnia 2009 r. surowiec drzewny w łącznej wielkości 60 m3. Nadto 19 sierpnia 2009 r. B. C. zawarł z Nadleśnictwem G. umowę sprzedaży nr (...), zawartą na podstawie wyników aukcji internetowej w aplikacji (...)w sprawie ustalenia sposobu prowadzenia sprzedaży drewna przez Państwowe Gospodarstwo Leśne Lasy Państwowe. Sprzedający- Nadleśnictwo G. zobowiązał się sprzedać, a kupujący- powód, kupić w okresie od 21 sierpnia 2009 r. do 31 grudnia 2009 r. surowiec drzewny w łącznej wielkości 100 m3. Płatność za drewno z tych umów miała nastąpić przedpłatą dokonaną przed odbiorem surowca. We wrześniu, październiku i grudniu 2009 r. powód prowadził pertraktacje odnośnie sprzedaży drewna kominkowego. 23 października 2009 r. otrzymał ofertę handlową od Biura Handlu Zagranicznego P. (...) w Z. na sprzedaż 32 skrzyniopalet drewna kominkowego (jesion) w cenie 320 zł za skrzyniopaletę z terminem odbioru na dzień 28 października 2009 r. Tego dnia powód sprzedał ww. kontrahentowi drewno kominkowe (jesion) za kwotę 10.956,80 zł.

27 listopada 2009 r.B. C. złożył deklarację podatkową w Urzędzie Skarbowym w S.. Za październik 2009 r. otrzymał on z Urzędu Skarbowego zwrot podatku naliczonego nad należnym VAT-7 w kwocie 12.200 zł.,która została rozdysponowana przez Urząd w następujący sposób:

- 647,23 zł , zgodnie z zajęciem egzekucyjnym (...) z dnia 18 stycznia 2010 r. , zostało przekazane na konto organu egzekucyjnego-Naczelnika Urzędu Skarbowego;

- 11.552,77 zł ,zgodnie z zajęciem egzekucyjnym KM 7166/09 z dnia 6 listopada 2009 r. , zostało przekazane na konto Komornika Sądowego przy Sądzie Rejonowym w Stargardzie Szczecińskim M. O.. O powyższym w odpowiedzi na pismo z dnia 18 stycznia 2012 r. , Naczelnik Urzędu Skarbowego w S. pismem z dnia 6 lutego 2012 r. poinformował B. C. . Pismem z dnia 19 lutego 2010 r. (...) Bank (...) S.A. w W. w związku z brakiem spłaty wymagalnych należności z tytułu kredytu/limitu nr (...) do których uregulowania Bank wzywał, wypowiedział B. C. umowę kredytu/limitu o wskazanym wyżej numerze, wskazując, że zadłużenie wynosi 704,57 zł i wezwał do jej zapłaty pod rygorem egzekucji. 10 marca 2010 r. (...) Bank S.A. wystosował do B. C. ostateczne wezwanie do zapłaty kwoty 6.738,65 zł w terminie do 19 marca 2010 r., pod rygorem egzekucji. Pismem z dnia 12 marca 2010 r. (...) S.A. w W., w związku z niedotrzymaniem przez warunków umowy kredytu hipotecznego nr (...) z dnia 24 listopada 2005 r. poprzez spowodowanie nieterminowej spłaty wypowiedział B. C. umowę kredytu w całości i wezwał do uregulowania zaległości w łącznej kwocie 23.967,38 zł. Pismem z 30 marca 2010 r. firma windykacyjna (...) działając z upoważnienia (...) S.A. Oddział w Polsce wezwał powoda do zapłaty kwot -136.911,51 zł i 95.493,08 zł w terminie do 2 kwietnia 2010 r., pod rygorem wszczęcia egzekucji. Następnie 21 lipca 2010 r. (...) Bank S.A. wezwał do zapłaty kwoty 9.713,92 zł w terminie 3 dni, pod rygorem wszczęcia egzekucji. 4 sierpnia 2010 r. (...) S.A. w związku z brakiem spłaty minimalnej przez okres co najmniej 2 miesięcy, wypowiedział umowę o przyznanie limitu kredytowego i wydanie karty kredytowej (...) nr (...) i wezwał też do zapłaty kwoty 742,43 zł pod rygorem wszczęcia egzekucji. 9 października 2010 r. Bank (...) S.A. z uwagi na brak wymaganej płatności, rozwiązał zawartą z powodem umowę o limit kredytowy i kartę płatniczą i wezwał do zapłaty kwoty 1.085 zł w terminie 45 dni (tj. w okresie wypowiedzenia), pod rygorem wszczęcia egzekucji.

6 listopada 2009 r. Komornik Sądowy przy Sądzie Rejonowym w Stargardzie Szczecińskim M. O., działając na podstawie tytułu wykonawczego- nakazu zapłaty w postępowaniu nakazowym wydanym przez Sąd Rejonowy w Chorzowie sygn. akt VIII GNc 1253/09 wszczął postępowanie egzekucyjne Km 7166/09 w celu wyegzekwowania należności głównej w kwocie 3.147,27 Euro (13.432,55 zł według kursu na dzień 5 listopada 2009 r.) i na podstawie 895 k.p.c. zajął wierzytelność dłużnika należną mu od Naczelnika Urzędu Skarbowego w S. z tytułu nadpłaty podatku dochodowego za rok 2008 i nadpłaty wszelkich innych podatków i innych wierzytelności przysługujących dłużnikowi oraz innych wypłat przyszłych. 21 stycznia 2010 r. Urząd Skarbowy w S. przelał do sprawy Km 7166/09 B. C. na rzecz Komornika Sądowego przy Sądzie Rejonowym w Stargardzie Szczecińskim M. O. kwotę 11.552,77 zł. wynikającą ze zwrotu podatku naliczonego nad należnym VAT-7 za miesiąc październik 2009 r.

Na podstawie tytułu wykonawczego- bankowego tytułu egzekucyjnego z dnia 8 lipca 2010 r. sygn. akt (...) zaopatrzonego w klauzulę wykonalności z dnia 10 września 2010 r. na wniosek wierzyciela (...) Banku S.A. w W. Komornik Sądowy przy Sądzie Rejonowym w Stargardzie Szczecińskim J. O. wszczął przeciwko B. C. postępowanie egzekucyjne, sygn. Km 1363/10 o zapłatę należności w kwocie 506.108,23 zł z odsetkami i kosztami egzekucyjnymi . Egzekucję skierowano do nieruchomości rolnej w K. - pismem z dnia 9 lutego 2011 r. wezwał dłużnika do zapłaty .

Powód B. C. wyliczył szkodę spowodowaną przekazaniem przez Naczelnika Urzędu Skarbowego w S. kwoty podatku podlegającego zwrotowi bezpośrednio na konto komornika sądowego w następujący sposób : moc przerobowa używanej w działalności piło-łuparki to TM-400 6-8 m ³ na godzinę, dziennie przez 8 godzin przerabia się min. 48 m ³, co miesięcznie przez 27 dni daje ok.1.300 m ³, przy cenie sprzedawanego drewna 160 zł za m ³. Miesięcznie zatem powód przerabiał drewno na kwotę 208.000 zł ( 1.300 m ³ x 160 zł).

Po tak poczynionych ustaleniach faktycznych ,dokonując ich oceny prawnej , Sąd Okręgowy doszedł do wniosku ,że powództwo jest bezzasadne . Powód roszczenie swoje opierał na przepisie art. 417 k.c. Przepis ten stanowi ,że za szkodę wyrządzoną przez niezgodne z prawem działanie lub zaniechanie przy wykonywaniu władzy publicznej ponosi odpowiedzialność Skarb Państwa . Przesłankami odpowiedzialności jest : bezprawne zachowanie, szkoda oraz związek przyczynowy między bezprawnym zachowaniem a szkodą . Bezprawność działania oznacza przekroczenie mierników i wzorców wynikających zarówno z wyraźnych przepisów, zwyczajów, utartej praktyki, jak i zasad współżycia społecznego . Ciężar wykazania wystąpienia przesłanek odpowiedzialności odszkodowawczej pozwanego ciążył w sprawie - zgodnie z ogólną regułą rozkładu ciężaru dowodu wyrażoną w art. 6 k.c.- na powodzie. W ocenie Sądu Okręgowego, powód powyższego obowiązku udowodnienia swoich twierdzeń skutkująca odpowiedzialnością odszkodowawcza pozwanego Skarbu Państwa nie podźwignął. Powód upatrywał bezprawności w działaniu Naczelnika Urzędu Skarbowego w S. przez wypłatę różnicy podatku podlegającego zwrotowi w kwocie 11.552,77 zł. na rzecz komornika sądowego , a nie na jego rzecz .Takie działanie miało być sprzeczne z treścią art. 831 § 1 pkt 3 k.p.c. oraz miało wyrządzić powodowi szkodę. Przepis art. 831 § 1 pkt. 3 k.p.c. stanowi ,że nie podlegają egzekucji prawa niezbywalne, chyba że możność ich zbycia wyłączono umową, a przedmiot świadczenia nadaje się do egzekucji albo wykonanie prawa może być powierzone komu innemu. Sąd Okręgowy nie podzielił zarzutu powoda, że działanie Naczelnika Urzędu Skarbowego było bezprawne. Taka konkluzja została poprzedzona oceną tego czy nadwyżka podatku naliczonego nad należnym jest prawem niezbywalnym w rozumieniu cyt.wyżej przepisu k.p.c. Dla wzmocnienia swojej argumentacji Sąd Okręgowy przywołał wyrok Sądu Najwyższego z dnia 8 listopada 2005 r. ,I CK 167/2005 , który całkowicie podzielił . We wskazanym orzeczeniu Sąd Najwyższy przyjął ,że kwota zwrotu różnicy podatku VAT (nadwyżki podatku naliczonego nad należnym) nie podlega wyłączeniu spod egzekucji sądowej na podstawie art. 831 § 1 pkt 3 k.p.c. Sąd Najwyższy wskazał, że stosownie do art. 831 § 1 pkt 3 k.p.c. egzekucji nie podlegają prawa niezbywalne, tj. takie, które nie mogą być skutecznie przeniesione na inną osobę. Jeżeli natomiast na podstawie takiego prawa dłużnik otrzymał już konkretne świadczenia majątkowe (np. pieniądze), to egzekucja z przedmiotu tego świadczenia jest dopuszczalna. Sąd Najwyższy uznał egzekucję za dopuszczalna również wtedy, gdy dłużnik wprawdzie świadczenia jeszcze nie otrzymał, ale mu je przyznano, albo też dłużnik na podstawie prawa niezbywalnego wystąpił już o pewne świadczenie majątkowe. Przenosząc powyższe do rozpoznawanej sprawy stwierdził Sąd Okręgowy ,że na skutek złożenia przez B. C. deklaracji w celu skorzystania z prawa do pomniejszenia podatku, uruchamiany został mechanizm zwrotu kwoty różnicy podatku (nadwyżki podatku naliczonego nad należnym ). Ograniczenie egzekucji na podstawie 831 § 1 pkt 3 k.p.c. nie dotyczy kwoty różnicy podatku podlegającej zwrotowi. Tego stanowiska nie podważa okoliczność, że instytucja zwrotu tej kwoty była uregulowana autonomicznie w ustawie o VAT. Przepisy ustawy dotyczące postępowania w przedmiocie zwrotu różnicy podatku nie zawierają bowiem wyraźnych wyłączeń odnośnie do prowadzenia postępowania egzekucyjnego. Kwota zwrotu różnicy podatku VAT nie jest więc prawem niezbywalnym i może być przedmiotem egzekucji, tak jak to się stało w rozpoznawanej sprawie. Sąd zauważył ,że często praktykuje się zajmowanie przez organy egzekucyjne przysługujących dłużnikom należności wynikających ze zwrotu podatku z urzędów skarbowych. Fiskus, wobec otrzymania zajęcia, środki te komornikom przekazuje i w ocenie Sądu czyni to zgodnie z przepisami prawa.

W tej sprawie 6 listopada 2009 r. doszło do zajęcia przez komornika wierzytelności należnych powodowi od Naczelnika Urzędu Skarbowego w S. jako dłużnika wierzytelności z tytułu nadpłaty w podatku dochodowym za rok 2008, nadpłaty innych podatków oraz wszelkich innych wierzytelności przysługujących wymienionemu dłużnikowi. Komornik dokonał zajęcia wierzytelności zgodnie z wnioskiem wierzyciela o wszczęcie i prowadzenie egzekucji - wierzyciel wskazał m.in. taki sposób egzekucji. Przypomniał dalej Sąd ,że zgodnie z art. 896 § 1 k.p.c, do egzekucji z wierzytelności komornik przystępuje przez jej zajęcie. W celu zajęcia komornik: zawiadomi dłużnika, że nie wolno mu odbierać żadnego świadczenia ani rozporządzać zajętą wierzytelnością i ustanowionym dla niej zabezpieczeniem i wezwie dłużnika wierzytelności, aby należnego od niego świadczenia nie uiszczał dłużnikowi, lecz złożył je komornikowi lub do depozytu sądowego. Zawiadomienie wysłane do dłużnika egzekwowanego oraz dłużnika zajętej wierzytelności (poddłużnika) skutkuje konsekwencjami prawnymi przewidzianymi w art. 885 k.p.c. , art. 886 k.p.c.,art. 887 k.p.c. i art. 888 k.p.c, które mają odpowiednie zastosowanie (art. 902 k.p.c). Niezastosowanie się przez dłużnika egzekwowanego oraz przez dłużnika zajętej wierzytelności do zakazów i wezwań, o których mowa w § 1 i 2 art. 896 k.p.c. może być źródłem wyrządzenia wierzycielowi szkody, za którą podmioty te ponoszą odpowiedzialność na ogólnych zasadach. Dłużnik zajętej wierzytelności na podstawie wykonalnego orzeczenia sądowego, który na skutek odmowy przekazania tej wierzytelności stosownie do wezwania komornika umożliwił egzekwowanemu dłużnikowi wyegzekwowanie zajętej wierzytelności z jego rachunku bankowego, obowiązany jest wynagrodzić wierzycielowi - niemogącemu już w żaden sposób ściągnąć należności egzekwowanego dłużnika - powstałą stąd szkodę według przepisów normujących odpowiedzialność z czynów niedozwolonych (art. 361 § 1. art 415 k.c.).

Wobec zajęcia z 6 listopada 2009 r. Naczelnik Urzędu Skarbowego nie mógł spełnić świadczenia (dokonać wypłaty nadwyżki podatku) do rąk dłużnika, bo tym samym mógłby wyrządzić szkodę wierzycielowi egzekwującemu - P. M.. Działanie Naczelnika Urzędu Skarbowego nie było zatem bezprawne, działał on bowiem w granicach obowiązujących przepisów. Sąd zauważył też , podobnie jak i pozwany ,że B. C. w sprawie egzekucyjnej Km 7166/09 nie kwestionował w drodze skarg czynności komornika sądowego ( art. 767 k.p.c.) , w tym i dokonanego zajęcia wierzytelności . W ocenie Sądu powód nie wykazał też by w związku z działaniami pozwanego poniósł szkodę .

Przepis art. 87 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług (Dz.U.2004.54.535) stanowi ,że w przypadku gdy kwota podatku naliczonego, o której mowa w art. 86 ust. 2 ww. ustawy jest w okresie rozliczeniowym wyższa od kwoty podatku należnego, podatnik ma prawo do obniżenia o tę różnicę kwoty podatku należnego za następne okresy lub do zwrotu różnicy na rachunek bankowy. Zwrot różnicy podatku, z zastrzeżeniem ust. 6, następuje w terminie 60 dni od dnia złożenia rozliczenia przez podatnika na rachunek bankowy podatnika w banku mającym siedzibę na terytorium kraju lub na rachunek podatnika w spółdzielczej kasie oszczędnościowo-kredytowej, której jest członkiem, wskazane w zgłoszeniu identyfikacyjnym, o którym mowa w odrębnych przepisach. B. C. złożył deklarację podatkową w Urzędzie Skarbowym w S. 27 listopada 2009 r., tak więc ustawowy termin zwrotu różnicy podatku upływał w dniu 27 stycznia 2010 r. Zajęcie nastąpiło wcześniej. Gdyby zresztą kwota 11.552,77 zł, którą Urząd Skarbowy w S. przekazał do sprawy egzekucyjnej - Km 7166/09 została przelana bezpośrednio na konto B. C. , i tak komornik dokonałby jej zajęcia. Czynności egzekucyjne przeciwko B. C. jako dłużnikowi zostały podjęte już w listopadzie 2009 r. i zapewne komornik zająłby konto bankowe dłużnika skoro jest to najprostszy sposób egzekwowania należności pieniężnych. Za niewykazane uznał też Sąd by brak tej to kwoty w majątku powoda - zważywszy na jej wysokość , skutkował tym ,iż nie mógł on wywiązać się ze swoich zobowiązań ,a w konsekwencji nie miał możliwości dalszego prowadzenia działalności gospodarczej w zakresie sprzedaży drewna kominkowego i regulowania bieżących zobowiązań finansowych. Nadto z umów zawartych z Nadleśnictwem w R., R. i G. wynika ,że powód miał za zakupione drewno zapłacić przedpłatami, a samo drewno miał kupić w okresie do 31 grudnia 2009 r. Oznacza to ,że nie mógłby za drewno zapłacić środkami pochodzącymi ze zwrotu podatku od pozwanego - kwotę tę powód mógł otrzymać do dnia 27 stycznia 2010 r. gdy za drewno powinien zapłacić dużo wcześniej . Dowody przedstawione przez powoda w postaci ofert sprzedaży drewna kominkowego pochodziły wprawdzie z ostatniego kwartału 2009 r. lecz wskazują jedynie na zainteresowanie ofertą powoda, nie wynika z nich żaden obowiązek zapłaty ani to, że powód, wobec braku środków nie mógł się wywiązać z jakichś zawartych umów i powstały w związku z tym po jego stronie z tej przyczyny zaległości w płatnościach. Na koniec stycznia 2010r. tj. terminu zwrotu podatku nadpłaconego sytuacja finansowa powoda była tak trudna, że z całą pewnością nie zmieniłby jej zwrot kwoty 11.552,77 zł. Sytuacja finansowa powoda , jego trudności finansowe zostały dokładnie opisana powyżej – w zakresie ustaleń faktycznych .W konsekwencji Sąd uznał ,że powód nie wykazał też by przelanie opisanej kwoty pieniężnej komornikowi sądowemu , a nie bezpośrednio powodowi , skutkowało powstaniem po jego stronie szkody. W konsekwencji Sąd uznał ,że skoro działanie pozwanego nie było bezprawne i nie prowadziło do powstania szkody po stronie powoda to powództwo jako bezzasadne , bez badania zaistnienia trzeciej przesłanki odpowiedzialności odszkodowawczej – związku przyczynowego ,podlegało oddaleniu .

O kosztach procesu Sąd orzekł na podstawie art. 98 § 1 i 3 k.p.c.- na koszty strony pozwanej składało się wynagrodzenie radcy Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa.

Apelację od wyroku Sądu Okręgowego wniósł powód zaskarżając powyższe orzecznie w całości.

Zaskarżonemu wyrokowi zarzucił :

1) błędne przyjęcie, że działanie Naczelnika Urzędu Skarbowego nie było bezprawne,

2) obrazę przepisów prawa procesowego, tj. art. 233 § 1 kpc, poprzez dokonanie nieprawidłowej, jednostronnej i wybiórczej oceny materiału dowodowego zgromadzonego w sprawie, w szczególności w zakresie uznania, iż po stronie powoda nie zaistniała w związku z działaniami pozwanego szkoda.

W oparciu o takie zarzuty powód wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku i uwzględnienie powództwa w całości ewentualnie uchylenie wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania sądowi I instancji.

Uzasadniając zarzuty apelacyjne podkreślił ,że zagadnienie uznania za prawo niezbywalne, a zatem wyłączone z egzekucji sądowej na mocy art. 831 § 1 pkt 3 kpc, kwoty zwrotu różnicy podatku VAT jest kontrowersyjne. W orzecznictwie wyrażano bowiem też pogląd, że świadczenie, o którym mowa , jest prawem niezbywalnym. Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 26 listopada 2003 roku ( III CZP 84/03) stanął na stanowisku, że nadpłata nie może być przedmiotem przelewu. W ocenie powoda skoro ocena tego czy kwota różnicy podatku podlegająca zwrotowi stanowi prawo niezbywalne do którego egzekucja nie może być prowadzona ( art 831 § 1 pkt 3 k.p.c. ) jest niejednoznaczna , a sentencja określonego wyroku Sądu Najwyższego w innej sprawie nie jest wiążąca w przedmiotowej to nie sposób jednoznacznie stwierdzić, że pozwany działał w granicach prawa. Co do wykazania poniesienia szkody powód stwierdził ,że nie ma znaczenia fakt, że kwota stanowiąca nadpłatę podatku VAT byłe niewysoka. Przekazanie kwoty na rzecz komornika, a nie bezpośrednio powodowi spowodowało, że ten nie mógł wywiązać się ze swoich zobowiązań chociażby w części, co z kolei wpłynęło na brak możliwości dalszego prowadzenia działalności gospodarczej, a tym samym na brak możności regulowania bieżących zobowiązań finansowych. Powód miał zapewnienia dalszej współpracy, zarówno w kraju, jak i za granicą w zakresie sprzedaży drewna kominkowego oraz realizacji zamówień, na co też przedstawił stosowne dowody. Jednakże trudności w dalszym prowadzeniu działalności, w tym w realizacji ofert, niewątpliwie wpłynęło negatywnie na płynność finansową powoda. Sąd nie rozważył wszechstronnie całego materiału zgromadzonego w sprawie oraz nie poddał rzetelnej i wnikliwej analizie istotnych okoliczności mających znaczenie dla rozstrzygnięcia niniejszego stanu faktycznego, czym przekroczył ramy swobodnej oceny dowodów.

W odpowiedzi na apelację pozwany Skarb Państwa wniósł o jej oddalenie i zasądzenie na rzecz Skarbu Państwa - Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu apelacyjnym .

Sąd Apelacyjny zważył ,co następuje:

apelacja powoda okazała się nieuzasadniona i jako taka podlegała oddaleniu. Na wstępie zaakcentować należy, że sąd drugiej instancji rozpoznający sprawę na skutek apelacji nie jest związany przedstawionymi w niej zarzutami dotyczącymi naruszenia prawa materialnego, wiążą go natomiast zarzuty dotyczące naruszenia prawa procesowego; w granicach zaskarżenia bierze jednak z urzędu pod uwagę nieważność postępowania (por. uchwała 7 sędziów Sądu Najwyższego z dnia 31 stycznia 2008 r.,III CZP 49/07 , Lex nr 341125 ). Tak więc sąd II instancji bez względu na stanowisko stron oraz zakres zarzutów musi zastosować właściwe przepisy prawa materialnego, a więc także usunąć ewentualne błędy prawne sądu pierwszej instancji, niezależnie od tego, czy zostały one wytknięte w apelacji. Zasadniczo przedmiotem zarzutów apelacyjnych może być wszystko, co bezpośrednio lub pośrednio , w ocenie strony skarżącej ,wpłynęło negatywnie na treść orzeczenia. Przy rozbudowanych zarzutach apelacyjnych przedmiotem oceny sądu II instancji w pierwszej kolejności są zarzuty naruszenia prawa procesowego, bowiem ocena prawidłowości zastosowania przepisów prawa materialnego możliwa jest dopiero po stwierdzeniu, że ustalenia faktyczne stanowiące podstawę zastosowania prawa materialnego zostały dokonane przy prawidłowym stosowaniu przepisów procesowych. By zaś ocenić zasadność procesowych zarzutów apelacyjnych należy ustalić podstawę faktyczną wydanego w sprawie orzeczenia. Ustalenie podstawy faktycznej rozstrzygnięcia przebiega zawsze w kilku etapach , z których najważniejsze są dwa : wprowadzenie do procesu właściwego materiału faktycznego ,czyli faktów mających dla rozstrzygnięcia sprawy istotne znaczenie oraz ustalenie prawdziwości tych faktów ,co następuje z reguły w drodze postępowania dowodowego . Dopiero po ustaleniu stanu faktycznego rozpoznawanej sprawy Sąd dokonuje jego kwalifikacji prawnej.

Przenosząc te rozważania do rozpoznawanej sprawy należy zacząć od tego ,że powód nie zarzucał ,a Sąd Apelacyjny z urzędu nie stwierdził by postępowanie przed Sądem Okręgowym było dotknięte nieważnością. Wstępnie stwierdzić należy, że Sąd I instancji w sposób prawidłowy przeprowadził zaoferowane postępowanie dowodowe i na podstawie jego wyników poczynił trafne ustalenia faktyczne. Ustalenia te Sąd Odwoławczy czyni częścią własnego uzasadnienia, nie znajdując potrzeby ponownego , szczegółowego ich przytaczania. Trafna jest też kwalifikacja prawna dochodzonego roszczenia przyjęta przez Sąd I instancji . Prawidłowe są też wywody Sądu Okręgowego dotyczące prawa materialnego mającego zastosowanie dla rozstrzygnięcia sporu w niniejszej sprawie . Dodać trzeba ,że sąd II instancji w przedmiotowej sprawie orzekał wyłącznie na podstawie materiału dowodowego zebranego w I instancji (art. 382 k.p.c.) , mógł przy tym sprawdzić jedynie - w granicach zarzutów apelacyjnych - czy dokonano jego prawidłowej i pełnej oceny , pamiętając o tym ,że w postępowaniu cywilnym za przedmiot dowodu uznaje się fakty mające dla rozstrzygnięcia sprawy istotne znaczenie (art. 227 k.p.c.).

Powód zarzucił nieprawidłową , jednostronną ocenę dowodów ,co skutkowało według niego naruszeniem art. 233 § 1 k.p.c. Przepis ten stanowi podstawę swobodnej oceny dowodów, zgodnie z którą Sąd ocenia wiarygodność i moc dowodów według własnego przekonania, na podstawie wszechstronnego rozważenia zebranego materiału. Powołany przepis może zatem zostać naruszony w wyniku nieuwzględnienia przez sąd przy ocenie poszczególnych dowodów zasad logicznego rozumowania, doświadczenia życiowego, całokształtu zebranego materiału dowodowego, przeprowadzenia określonych dowodów niezgodnie z zasadami procedury cywilnej. Powód zarzucając naruszenie art. 233 § 1 k.p.c. twierdził ,że niewłaściwa ocena dowodów skutkowała błędnym wnioskiem ,że nie wykazał on faktu poniesienia szkody . Powód zarzucał więc poczynienie błędnych ustaleń faktycznych istotnych dla wyrokowania w sprawie. Jednak w apelacji powód ograniczył się do ogólnych zarzutów zawartych w części wstępnej apelacji , w uzasadnieniu zarzutów apelacyjnych dodał zaś jedynie że Sąd nie rozważył całego materiału dowodowego , nie poddał go rzetelnej ocenie. Powód nie wyszczególnił już jednak dowodów pominiętych , nieocenionych .Nie wskazał też , które to dowody zostały poddane nieprawidłowej ,bo jednostronnej ,nierzetelnej ocenie. Powód w istocie rzeczy nie odniósł się też do wniosków Sądu Okręgowego ,iż nawet przekazanie pod koniec stycznia 2010 r. kwoty 11.553 zł by nie wpłynęło w sposób zauważalny na jego kondycję finansowa , a w konsekwencji na prowadzoną działalność gospodarczą , zważywszy z jednej strony na wysokość przedmiotowej kwoty , a z drugiej strony na zakres prowadzonej działalności oraz wysokość zobowiązań wobec banków i innych podmiotów w tym czasie . Sąd Okręgowy dokładnie opisał jakie zobowiązania miał powód w tym czasie , jak i to że do końca 2009 r. powinien on zapłacić za drewno nadleśnictwom co oznacza . Powód w żaden merytoryczny sposób do tego się nie odniósł. Poprzestał na ogólnych zarzutach ,bez konkretyzacji na czym to uchybienie przez Sąd Okręgowy ocenie dowodów, a w konsekwencji ustaleniom faktycznym polegało. Już z tych tylko przyczyn brak w ogóle możliwości odniesienia się do zarzutu powoda uchybienia przez Sąd I instancji regułom oceny dowodów , sprawdzenie powyższego zarzutu z uwagi na zbytnią jego ogólnikowość w ramach kontroli instancyjnej jest niemożliwe .

Co do zarzutu błędnej oceny ,iż działanie pozwanego nie było działaniem bezprawnym: tak jak to przyjął Sąd Okręgowy : ustawa dnia 11 marca 2004 r. O podatku od towarów i usług stanowi ,że w przypadku gdy kwota podatku naliczonego, o której mowa w art. 86 ust. 2, jest w okresie rozliczeniowym wyższa od kwoty podatku należnego, podatnik ma prawo do obniżenia o tę różnicę kwoty podatku należnego za następne okresy lub do zwrotu różnicy na rachunek bankowy. Zwrot różnicy podatku, z zastrzeżeniem ust. 6, następuje w terminie 60 dni od dnia złożenia rozliczenia przez podatnika na rachunek bankowy podatnika w banku mającym siedzibę na terytorium kraju lub na rachunek podatnika w spółdzielczej kasie oszczędnościowo-kredytowej, której jest członkiem, wskazane w zgłoszeniu identyfikacyjnym, o którym mowa w odrębnych przepisach. Jeżeli zasadność zwrotu wymaga dodatkowego zweryfikowania, naczelnik urzędu skarbowego może przedłużyć ten termin do czasu zakończenia weryfikacji rozliczenia podatnika dokonywanego w ramach czynności sprawdzających, kontroli podatkowej lub postępowania podatkowego na podstawie przepisów Ordynacji podatkowej lub postępowania kontrolnego na podstawie przepisów o kontroli skarbowej. Jeżeli przeprowadzone przez organ czynności wykażą zasadność zwrotu, o którym mowa w zdaniu poprzednim, urząd skarbowy wypłaca podatnikowi należną kwotę wraz z odsetkami w wysokości odpowiadającej opłacie prolongacyjnej stosowanej w przypadku odroczenia płatności podatku lub jego rozłożenia na raty ( art. 87 ust. 1 i 2 ). Tożsame regulacje zawarte były w ustawie z dnia 8 stycznia 1993 r. o podatku od towarów i usług oraz o podatku akcyzowym (Dz. U. Nr 11, poz. 50 ze zm.) . Kwestią sporną między stronami było to czy kwota różnicy podatku podlegająca zwrotowi stanowi prawo niezbywalne, do którego egzekucja , stosownie do treści art. 831§1 pkt 3 k.p.c. , nie może być kierowana.

Sąd Najwyższy w cyt. przez Sąd Okręgowy wyroku z dnia 8.11.2005 r. stwierdził , że stosownie do art. 831 § 1 pkt 3 k.p.c. egzekucji nie podlegają prawa niezbywalne, tj. takie, które nie mogą być skutecznie przeniesione na inną osobę. Jeżeli natomiast na podstawie takiego prawa dłużnik otrzymał już konkretne świadczenia majątkowe (np. pieniądze), to egzekucja z przedmiotu tego świadczenia jest dopuszczalna. Egzekucję należy uznać za dopuszczalną i wtedy, gdy dłużnik wprawdzie świadczenia jeszcze nie otrzymał, ale mu je przyznano, albo też dłużnik na podstawie prawa niezbywalnego wystąpił już z roszczeniem o pewne świadczenie majątkowe. W konsekwencji uznał ,że ograniczenie egzekucji na podstawie 831 § 1 pkt 3 k.p.c. nie dotyczy kwoty różnicy podatku podlegającej zwrotowi dodając ,że tego stanowiska nie podważa okoliczność, że instytucja zwrotu tej kwoty była uregulowana autonomicznie w ustawie o VAT. Przepisy ustawy dotyczące postępowania w przedmiocie zwrotu różnicy podatku nie zawierają bowiem wyraźnych wyłączeń odnośnie do prowadzenia postępowania egzekucyjnego. Sąd Okręgowy taką ocenę charakteru kwoty stanowiącej różnicę podatku podlegającego zwrotowi w pełni zaakceptował. Oczywiście ma rację powód twierdząc ,że wyrok Sądu Najwyższego w jednej sprawie nie wiąże automatycznie w innej. Nie oznacza to jednak ,że nie może on być pomocny przy wykładni określonych przepisów przez sąd powszechny , i tak jest też w rozpoznawanej sprawie . Sąd Apelacyjny , dostrzegając pewne rozbieżności w piśmiennictwie w tej kwestii, ostatecznie w pełni podziela pogląd zaprezentowany przez Sąd Najwyższy , tj. że jeżeli na podstawie prawa niezbywalnego dłużnik otrzymał już konkretne świadczenia majątkowe (np. pieniądze), to egzekucja z przedmiotu tego świadczenia jest dopuszczalna. Podobnie egzekucję trzeba uznać za dopuszczalną i wtedy, gdy dłużnik wprawdzie świadczenia jeszcze nie otrzymał, ale mu je przyznano, albo też dłużnik na podstawie prawa niezbywalnego wystąpił już z roszczeniem o świadczenie pieniężne . Taka zaś sytuacja - zważywszy na układ w czasie czynności poszczególnych podmiotów - w tej sprawie zaistniała. W aktualnym orzecznictwie sądów administracyjnych, wbrew stanowisku prezentowanemu w apelacji , utrwalone jest również stanowisko ,że w sytuacji skierowania egzekucji do wierzytelności należnych podatnikowi z tytułu rozliczeń podatkowych , organ podatkowy jako dłużnik zajętej wierzytelności ma obowiązek zastosować się do wezwań komornika oraz do obowiązków wynikających z zajęcia. Zgodnie z treścią art. 902 k.p.c. do skutków niezastosowania się do wezwań komornika oraz do obowiązków wynikających z zajęcia odpowiednie zastosowanie znajduje art. 886 k.p.c. Zatem dłużnik zajętej wierzytelności, który dokonał wypłaty zajętej części wierzytelności dłużnikowi (taką czynnością byłoby dokonanie zwrotu na rachunek bankowy podatnika), odpowiada za wyrządzoną przez to wierzycielowi szkodę (zob. wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Gdańsku z dnia 27 lutego 2013 r. SAB/Gd 2/13,LEX nr 1311133 oraz inne np. LEX nr 992147; LEX nr 950558 ).

W przywołanej w apelacji uchwale z dnia 26 listopada 2003 Sąd Najwyższy stwierdził , że nadpłata, o której mowa w art. 74 § 2 pkt 1 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. - Ordynacja podatkowa , nie może być przedmiotem cesji -art. 509 k.c. (uchwała z dnia 26 listopada 2003 r. III CZP 84/03, Lex 81624). Przedmiotem oceny Sądu Najwyższego była więc odmienna od rozpoznawanej kwestia , mianowicie dopuszczalność cesji wierzytelności publicznoprawnych. Stąd argumentacja tam przywołana, jako nie mają związku z rozpoznawaną sprawą ,nie może mieć znaczenia dla kierunku wykładania art. 831 §1 pkt. 3 k.p.c. w powiązaniu z wnioskiem zwrotu kwoty różnicy podatku VAT naliczonego nad należnym .

Sąd Apelacyjny nadto zauważa ,że w sprawie nie można pomijać zachowania powoda jako dłużnika w sprawie egzekucyjnej , a mianowicie jako dłużnik w sprawie egzekucyjnej Km 7166/09 był on zawiadomiony o wszczęciu przeciwko niemu egzekucji , wiedział też o zajęciu wierzytelności z tytułu zwrotu na jego rzecz jakichkolwiek nadpłaconych podatków , jak i o tym ,że oczekiwana przez niego kwota z tytułu różnicy podatku VAT naliczonego nad należnym za październik 2009 r. została przekazana na konto komornika sądowego prowadzącego przeciwko niemu egzekucję z uwagi na jej wcześniejsze zajęcie. Powód w żaden sposób czynności komornika sadowego nie kwestionował , stąd nie może skutecznie obecnie zarzucać naczelnikowi urzędu skarbowego , iż ten realizując zajęcie komornicze , czyli przestrzegając przepisów kodeksu postępowania cywilnego działał wbrew prawu.

Reasumując :

w ocenie Sądu Apelacyjnego Sąd Okręgowy w sposób właściwy ustalił stan faktyczny sprawy dokonując następnie jego właściwej kwalifikacji prawnej. Jednak nawet przy podzieleniu zarzutów powoda co do tego ,że egzekucja komornicza do kwoty zwracanej różnicy podatku jest niedopuszczalna powód ,jak to słusznie zarzucił pozwany w odpowiedzi na apelację, poza ogólnymi twierdzeniami nie naprowadził środków dowodowych, które mogłyby służyć ocenie przesłanek odpowiedzialności odszkodowawczej. Sytuacja majątkowa powoda, której częściowej tylko oceny można dokonać na podstawie dowodów ujawnionych w sprawie, wskazuje, że nie mógłby on prowadzić działalności gospodarczej w skali opisywanej w pozwie z uwagi na utratę płynności. Kwota pieniężna, która została zajęta w postępowaniu egzekucyjnym, w sposób oczywisty miała marginalne znaczenie w kontekście planów i zamierzeń gospodarczych powoda -opisywanych w pozwie, zważywszy przy tym na zadłużenie powoda. W konsekwencji takiej oceny zarzutów apelacyjnych apelacja powoda jako bezzasadna podlegała odrzuceniu na podstawie art. 385 k.p.c.

O kosztach postępowania apelacyjnego Sąd orzekł na podstawie art. 98 § 1 i 3 ,art. 99 , art. 108§ 1 i art. 391 § 1 k.p.c ., z uwzględnieniem treści art. 11 ust.3 ustawy z dnia 8 lipca 2005 r. O Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa (Dz.U.05.169.1417). Na koszty strony pozwanej składało się wynagrodzenie radcy Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa odpowiadające wysokości wynagrodzenia adwokata ( § 6 i § 13 ust 1 ust rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu, Dz.U.2013.461 j.t.).

SSA Dariusz Rystał SSA Mirosława Gołuńska SSA Wiesława Kaźmierska