Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 4 sierpnia 2016 r.

Sąd Apelacyjny w Katowicach I Wydział Cywilny

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 4 sierpnia 2016 r. w Katowicach

na rozprawie

sprawy z powództwa P. C.

przeciwko Skarbowi Państwa – Dyrektorowi Zakładu Karnego w (...)

o zapłatę

na skutek apelacji pozwanego

od wyroku Sądu Okręgowego w Katowicach

z dnia 30 grudnia 2015 r., sygn. akt II C 894/14

1)  oddala apelację;

2)  zasądza od pozwanego na rzecz powoda 221,40 (dwieście dwadzieścia jeden i 40/100) złotych, w tym 41,40 podatku od towarów i usług, z tytułu kosztów postępowania apelacyjnego.

Sygn. akt I ACa 282/16

UZASADNIENIE

Wyrokiem z dnia 30 grudnia 2015 roku Sąd Okręgowy w Katowicach zasądził od pozwanego Skarbu Państwa – Zakładu Karnego w (...) na rzecz powoda P. C. kwotę 3.000 złotych z ustawowymi odsetkami od dnia wyrokowania, odstąpił od obciążania powoda kosztami procesu oraz orzekł o wynagrodzeniu należnym pełnomocnikowi powoda z urzędu.

Orzeczenie Sądu Okręgowego oparte zostało na następujących okolicznościach faktycznych.

P. C. w okresie od 5 czerwca 2014r. do 19 listopada 2014r. przebywał w celach oznaczonych numerami (...), (...) i (...). Były to cele dwuosobowe o powierzchni 6,91 m ^{( 2)}, 7,02 m ^{( 2)} i 7,09 m ^{( 2)}. W każdej z tych cel powód przebywał wraz z jednym ze współosadzonych.

Kontrola przewodów kominowych oraz wentylacyjnych przeprowadzona w lipcu 2014r. m.in. we wspomnianych celach wykazała, że odpowiadają one odpowiednim przepisom.

U pozwanego zatrudnionych jest (...) lekarzy różnych specjalności. Skarga powoda z 23 października 2014 roku do Okręgowego (...) dotycząca niewłaściwej opieki medycznej została uznana za bezzasadną.

Powód miał możliwość od lipca 2014r. korzystania dwa razy w tygodniu z łaźni. W trakcie pobytu w pozwanym zakładzie karnym nie zgłaszał przełożonym żadnych problemów w tym zakresie.

W celach, w których przebywał powód, powierzchnia okien w stosunku do powierzchni podłogi nie jest zgodna z przepisami obowiązującymi w tym zakresie, ale ze względu na zabytkowy charakter obiektu nie jest możliwa zmiana elewacji budynku.

Cele posiadają jednak dostęp do światła dziennego, a nadto wyposażone są w skuteczne oświetlenie spełniające wymagane normy. Więźniowie mają do swej dyspozycji łóżka, szafkę więzienną, miejsce przy stoliku, taboret oraz możliwość korzystania w celi z zimnej wody.

Sanitariaty usytuowane są wewnątrz cel mieszkalnych. W kąciku sanitarnym znajduje się muszla klozetowa oraz umywalka. Jego wymiary to 1,4 m x 0,9 m. Sanitariaty są zabudowane nieprzezroczystym materiałem do wysokości 1,2 m. Nie jest możliwa zabudowa sanitariatów do pełnej wysokości ze względu na brak kanałów wentylacyjnych. Kontrole Sanepidu nie kwestionowały tego rodzaju urządzenia sanitariatów.

W celi nr (...), w której powód był osadzony wraz z R. C., była wilgoć. Podłoga gniła, a w ścianach były dziury. Z podłogi wychodziły robaki. Ze względu na usytuowanie kącika sanitarnego, po załatwieniu potrzeb fizjologicznych w celi pojawiał się nieprzyjemny zapach. P. C. nie mógł w czasie osadzenia korzystać z łaźni, gdyż znajdowała się ona w piwnicy. Ze względu na swoją niepełnosprawność ((...)) nie mógł dotrzeć do łaźni i myć w przewidzianym do tego czasie.

Powód, ze względu na stan zdrowia, zaliczany jest do osób niepełnosprawnych w stopniu umiarkowanym od maja 2012 roku. Jest niezdolny do pracy. Wymaga zaopatrzenia w przedmioty ortopedyczne, środki pomocnicze oraz pomoce techniczne ułatwiające funkcjonowanie. Wymaga też korzystania z systemu środowiskowego wsparcia w samodzielnej egzystencji.

Mając na względzie powyższe ustalenia Sąd Okręgowy uznał, że powództwo powoda o zapłatę kwoty 100.000 złotych z tytułu zadośćuczynienia za niehumanitarne warunki odbywania kary pozbawienia wolności, naruszające godność, intymność oraz prawo do opieki zdrowotnej, zasługuje na uwzględnienie jedynie w nieznacznej części.

W ocenie Sądu zebrany materiał dowodowy nie potwierdził zarzutów powoda jakoby cele, w których przebywał pozbawione były właściwej wentylacji, oświetlenia lub wyposażenia.

Nie miało też miejsca przeludnienie ponad dopuszczalne normy w celach, w których powód przebywał wraz z innymi współosadzonymi. Powodowi zapewniono też niezbędną opiekę medyczną.

Sąd Okręgowy uznał za zasadne zarzuty powoda co do warunków odbywania kary pozbawienia wolności dotyczące braku możliwości korzystania z kąpieli oraz urządzenia sanitariatów.

Podkreślił, iż bezspornym było, że łaźnie, w której osadzeni mogli korzystać z cieplej kąpieli usytuowane były w piwnicy, do której prowadziły schody. Powód ze względu na swoją niepełnosprawność nie mógł tam dostać się w czasie wyznaczonym na korzystanie z łaźni. W czasie pobytu w pozwanym zakładzie karnym powód nie korzystał z kąpieli, przez co nie miał możliwości dbania o higienę, tak jak inni współosadzeni. Pozwany nie podjął działań umożliwiających powodowi korzystanie z łaźni. Naruszało to godność osobistą powoda. Podobnie Sąd ocenił sposób zorganizowania sanitariatów zabudowanych jedynie do wysokości 1,2 m oraz umożliwiających wydostawanie się nieprzyjemnych zapachów do części mieszkalnej niewielkich cel, w których był osadzony powód. Brak zachowania intymności w czasie czynności fizjologicznych oraz narażenie na odory nie przystaje do nowoczesnych standardów ochrony praw człowieka.

Sąd podkreślił, że przeszkody architektoniczne, które uniemożliwiają pozwanemu inne urządzenie sanitariatów zwalniają pozwanego od winy. Roszczenie powoda oparte jest na przepisach art. 22 i 23 kc w związku z art. 448 kc i 417 § 3 kc dla zasadności, którego wystarczające jest wykazanie bezprawności działania lub zaniechania podmiotu odpowiedzialnego za zapewnienie właściwych, humanitarnych warunków odbywania kary pozbawienia wolności, a nie zawinienia.

Mając to na względzie Sąd zasądził od pozwanego na rzecz powoda tytułem zadośćuczynienia kwotę 3.000 złotych, a dalej idące żądanie oddalił jako rażąco wygórowane.

Wyrok Sądu pierwszej instancji został zaskarżony przez pozwanego w części uwzględniającej powództwo.

Skarżący zarzucił naruszenie przepisów art. 217 § 2 kpc w związku z art. 227 kpc i art. 328 § 2 kpc poprzez pominięcie wniosku dowodowego o przesłuchanie świadka S. A. na okoliczność warunków socjalno-bytowych w pozwanym zakładzie karnym oraz niewskazanie w uzasadnieniu wyroku przyczyn nieprzeprowadzenia tego dowodu, zawnioskowanego w piśmie z 17 czerwca 2015 roku.

Zdaniem pozwanego przy wydawaniu wyroku doszło też do naruszenia przepisu art. 233 § 1 kpc poprzez dowolną ocenę zebranych dowodów i błędne przyjęcie, że warunki osadzenia powoda naruszały jego dobra osobiste, co było wynikiem niewłaściwej oceny mocy dowodowej zeznań świadka R. C. i powoda.

W apelacji zarzucono też naruszenie przepisu art. 6 kc i art. 448 kc w związku z art. 417 i 24 kc poprzez błędne przyjęcie, że powód udowodnił naruszenie jego godności poprzez warunki odbywania kary w pozwanym zakładzie karnym.

Powołując się na powyższe pozwany wnosił o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania lub o jego zmianę i oddalenie powództwa oraz o zasądzenie od powoda na rzecz Skarbu Państwa – Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu apelacyjnym.

Wnosił też o przeprowadzenie przez Sąd Apelacyjny dowodu z zeznań świadka S. A. na okoliczność warunków socjalno-bytowych panujących w Zakładzie Karnym w (...).

Powód wnosił o oddalenie apelacji i zasądzenie od pozwanego na jego rzecz kosztów postępowania apelacyjnego.

Sąd Apelacyjny w Katowicach zważył co następuje:

Apelacja pozwanego nie jest zasadna, aczkolwiek niektóre jej zarzuty są trafne.

Nie zasługuje na uwzględnienie zarzut naruszenia przepisów art. 217 § 2 kpc w związku z art. 227 kpc i art. 328 § 2 kpc poprzez pominięcie przez Sąd Okręgowy dowodu z zeznań świadka S. A. na okoliczność warunków socjalno-bytowych w Zakładzie Karnym w (...).

Wbrew twierdzeniom pozwanego pismo procesowe z dnia 17 czerwca 2015 roku nie zawierało takiego wniosku dowodowego.

Do pisma tego nie dołączono wymienionego w wykazie załączników pisma przygotowanego z dnia 17 czerwca 2015r.

Kopie tego pisma przygotowawczego dołączono do pisma pozwanego z dnia 7 lipca 2015 roku, jednakże brak jest strony 2 tego załącznika. Być może tam zawarty był wniosek dowodowy pozwanego. Jednakże ze względu na niekompletność pism procesowych nie dotarł on do Sądu Okręgowego.

Ze względu na ustalenia Sądu Okręgowego w oparciu o które powództwo zostało uwzględnione oraz charakter zarzutów podniesionych przez pozwanego w apelacji Sąd Apelacyjny przeprowadzenie dowodu z zeznań świadka A. na okoliczność warunków socjalno-bytowych panujących w Zakładzie Karnym w (...) uznał za zbędne dla rozstrzygnięcia.

Za zasadne należy uznać zarzuty pozwanego, że ustalenia dotyczące zabudowy sanitariatów w celach, w których był osadzony powód oraz moc dowodową zeznań świadka R. C. i powoda, co do braku intymności przy załatwianiu potrzeb fizjologicznych oraz narażania na odczuwanie nieprzyjemnych zapachów, nie dawały podstaw do uznania, że doszło do naruszenia dóbr osobistych powoda.

Brak jest podstaw do uznania, że sanitariaty winny być zabudowane do sufitu celi. Wszak także w toaletach publicznych często ściany kabin sanitariatów nie są oddzielone od podłogi do sufitu, co skutkuje dobieganiem odgłosów z sąsiednich kabin czy odorów. Pewien dyskomfort odczuwany przez powoda w związku z załatwianiem czynności fizjologicznych w bezpośredniej bliskości innych osadzonych nie może być traktowany jako naruszenie godności.

Ponadto powód w czasie przebywania w pozwanym Zakładzie Karnym osadzony był w celach dwuosobowych, co miało wpływ na niewielką częstotliwość korzystania z sanitariatów czy długotrwałość odczuwania przykrych doznań zapachowych. Zabudowa na wysokość 1,2 m zapewniała niezbędną intymność przy załatwianiu czynności fizjologicznych. Ponadto powód winien się liczyć z pewnymi ograniczeniami wynikającymi z tego, że został pozbawiony wolności i nie może oczekiwać zachowania intymności takiej jak osoby na wolności.

Świadczy o tym chociażby przepis art. 73 a Kodeksu karnego wykonawczego zezwalający na monitorowanie w zakładach karnych zachowania skazanego także w części przeznaczonej do celów sanitarno-higienicznych.

Nie są natomiast zasadne zarzuty apelacji zmierzające do wykazania, że brak korzystania przez powoda z kąpieli nie naruszał jego godności osobistej.

Okoliczność, iż powód nie korzystał z łaźni wynika z zeznań powoda i ze zbieżnych z nimi zeznań świadka R. C., współosadzonego w tej samej celi. Za wiarygodne należy uznać zeznanie tych osób, z których wynika, że przyczyną takiego stanu rzeczy było umiejscowienie łaźni w pomieszczeniach piwnicznych, do których prowadziły strome schody. Powód ze względu na swą niepełnosprawność rezygnował z ciepłej kąpieli ograniczając się do mycia w celi przy użyciu miski.

Pozwany nie kwestionuje tych ustaleń ograniczając się do stwierdzenia, że powód nie zgłaszał żadnych skarg ani nie zwracał się o pomoc w tym zakresie.

Pozwany znał stan zdrowia powoda i wynikające z tego ograniczenie w swobodnym poruszaniu się. Nie kwestionuje też ustaleń Sądu pierwszej instancji, że niepełnosprawność powoda wymaga udzielenia mu pomocy i wsparcia ze strony osób trzecich.

Mimo braku skarg ze strony powoda winien też wiedzieć, że w istocie nie korzysta on z kąpieli w łaźni i podjąć stosowne działanie aby było to możliwe. Wymóg taki wynika z przepisu art. 102 ust. 1 kkw oraz § 30 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 25 sierpnia 2003 roku w sprawie regulaminu organizacyjno-porządkowego wykonania kary pozbawienia wolności.

Wymaga przy tym podkreślenia, że drugi ze wspomnianych przepisów nie stanowi o prawie osadzonego do kąpieli, lecz stanowi, iż co najmniej raz w tygodniu osadzony „korzysta” z ciepłej kąpieli. Jest to zrozumiałe jeśli mieć na względzie konieczność zachowania odpowiednich warunków sanitarno-epidemiologicznych szeregu osób przebywających, przez dłuższy czas, w odosobnieniu, w niewielkich celach.

Przepisy Kodeksu karnego wykonawczego nakazują stosowną klasyfikację osadzonych, w tym ze względu na stan ich zdrowia fizycznego i psychicznego (art. 82 kkw). W razie potrzeby osoba skazana winna być przeniesiona do zakładu zapewniającego odpowiednie warunki higieny (art. 100 kkw w związku z art. 110 § 2 kkw).

Analiza wspomnianych przepisów prowadzi do wniosku, że pozwany zaniechał działań pozwalających powodowi na utrzymywanie higieny w warunkach wynikających z obowiązujących w tym zakresie regulacji prawnych. Brak skarg powoda nie pozbawia waloru wiarygodności jego twierdzeń, że miał on poczucie krzywdy z tego względu i naruszenia jego godności osobistej.

Stan taki uzasadnia kompensatę krzywdy powoda kwotą pieniężną zasądzoną zaskarżonym wyrokiem.

W tej części okoliczności faktyczne uzasadniające żądanie pozwu zostały udowodnione, a przyznanie zadośćuczynienia znajduje oparcie w przepisach art. 23 kc i 24 kc w związku z art. 448 kc.

Dlatego Sąd Apelacyjny na mocy art. 385 kpc oddalił apelację pozwanego.

O kosztach orzeczono na mocy art. 98 kpc.