Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 17 czerwca 2021 r.

Sąd Apelacyjny w Lublinie III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

o rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 17 czerwca 2021 r. w L.

sprawy H. G.

przeciwko Dyrektorowi Zakładu Emerytalno-Rentowemu Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji

o wysokość policyjnej renty rodzinnej

na skutek apelacji Dyrektora Zakładu Emerytalno-Rentowego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji

od wyroku Sądu Okręgowego w Lublinie

z dnia 3 grudnia 2020 r. sygn. akt VIII U 2255/19

I.  zmienia zaskarżony wyrok i ustala od dnia 1 października 2017r. wysokość policyjnej renty rodzinnej H. G., w ten sposób, że w wysłudze emerytalnej zmarłego R. G. pomija służbę na rzecz totalitarnego państwa w okresie od 1 maja 1983r. do 31 stycznia 1990r. i przyjmuje, że wysokość emerytury zmarłego, od której naliczona jest renta rodzinna nie podlega ograniczeniu do kwoty przeciętnej emerytury ogłoszonej przez Prezesa ZUS oraz że renta rodzinna nie podlega ograniczeniu do kwoty przeciętnej renty rodzinnej.

II.  w pozostałej części apelację oddala;

III.  koszty postępowania pomiędzy stronami wzajemnie znosi.

Jacek Chaciński Krzysztof Szewczak Lucyna Stąsik-Żmudziak

III AUa 121/21

UZASADNIENIE

Dyrektor Zakładu Emerytalno-Rentowego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji w W. decyzją z dnia 4 lipca 2017 roku, na podstawie przepisów ustawy z dnia 18 lutego 1994 roku o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Biura Ochrony Rządu, Państwowej Straży Pożarnej i Służby Więziennej oraz ich rodzin (Dz. U. 2016, poz. 708) oraz na podstawie otrzymanej z IPN informacji (...) z dnia 9 maja 2017 roku ponownie ustalił wysokość renty rodzinnej H. G. po zmarłym mężu R. G. oraz wskazał, iż od dnia (...) wysokość miesięcznego świadczenia wraz z przysługującymi wzrostami i dodatkami wynosi 1747,19 zł (decyzja k. 85 akt MSWiA).

H. G. złożyła odwołanie od powyższej decyzji, wnosząc o jej zmianę i przyznania prawa do świadczenia rentowego po zmarłym mężu w dotychczasowej wysokości tj. w kwocie 3862,52 zł brutto (odwołanie k. 6 – 17 a.s.).

W odpowiedzi na odwołanie Dyrektor Zakładu Emerytalno-Rentowego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji w W. podtrzymał w całości argumentację zawartą w zaskarżonej decyzji oraz wniósł o jego oddalenie (odpowiedź na odwołanie k. 24 – 26 a.s.).

Wyrokiem z dnia 3 grudnia 2020 roku Sąd Okręgowy w Lublinie zmienił zaskarżoną decyzję i ustalił H. G. wysokość policyjnej renty rodzinnej w kwocie obowiązującej przed dniem(...).

Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny i prawny:

R. G. od(...) do (...) odbywał zasadniczą służbę wojskową. Następnie od 16 grudnia 1972 roku do 15 maja 1983 roku pełnił służbę w Milicji Obywatelskiej w B.. W trakcie pełnienia służby w Milicji Obywatelskiej R. G. przeniósł się do (...) w Ł., gdzie pracował w okresie od 16 maja 1983 roku do 31 stycznia 1990 roku.

R. G. w 1990 roku po przeprowadzonym postępowaniu weryfikacyjnym, uzyskał pozytywną opinię, potwierdzającą kwalifikacje moralne i zdolność do dalszego pełnienia służby w Policji, którą pełnił w okresie od 1 lutego 1990 roku do 25 lutego 2005 roku w Komendzie Powiatowej Policji w Ł.. Ubezpieczony w okresie od 26 września 1994 roku do 13 marca 1995 roku odbył studium oficerskie o specjalizacji zwalczanie przestępczości gospodarczej z wynikiem dobrym, a następnie rozkazem personalnym z dnia 2 lipca 1998 roku Minister Spraw Wewnętrznych i Administracji mianował R. G. na stopień komisarza policji.

Podczas służby w Policji R. G. był nagradzany i wyróżniany. W dniu 18 lipca 2002 roku Minister Spraw Wewnętrznych nadał mu Brązową Odznakę (...). Ponadto w dniu 6 lipca 2004 roku, R. G. został odznaczony przez Prezydenta RP Srebrnym Krzyżem Zasługi. R. G. zakończył pełnienie służby w Policji w dniu 25 lutego 2005 roku. W związku z przejściem na emeryturę ubezpieczony otrzymał list pochwalny od Komendanta Powiatowego Policji w Ł.. R. G. zmarł w dniu (...).

H. G. nabyła prawo do policyjnej renty rodzinnej po zmarłym mężu na podstawie decyzji Dyrektora Zakładu Emerytalno-Rentowego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 2 maja 2007 roku. Uprawnienie zostało przyznane w wysokości 2354,37 zł. W decyzji z dnia 27 lutego 2017 roku wnioskodawczyni ustalono nową kwotę renty rodzinnej w wysokości 3 862,52 zł.

Na podstawie informacji nadesłanej do organu rentowego z Instytutu Pamięci Narodowej z dnia 9 maja 2017 roku dotyczącej przebiegu służby R. G., organ rentowy decyzją z dnia 4 lipca 2017 roku ograniczył wysokość emerytury przysługującej R. G. do kwoty 1716,81 zł netto. Wskutek powyższego zaskarżoną decyzją zmniejszono również wysokość przysługującej H. G. renty rodzinnej do kwoty 1747,19 brutto / 1456,94 zł netto.

Stan faktyczny w niniejszej sprawie został ustalony na podstawie dowodów z dokumentów znajdujących się w aktach organu rentowego oraz aktach sprawy, w tym akt osobowych wnioskodawcy dostarczonych przez IPN w formie płyty CD, jak również w oparciu o zeznania wnioskodawczyni.

Sąd wskazał, że okoliczności wynikające zarówno z dokumentów, jak i z zeznań wnioskodawczyni są ze sobą zgodne i wzajemnie się uzupełniają. Nie są również sporne między stronami. Dokonując jednak oceny informacji z Instytutu Pamięci Narodowej – Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu z dnia 19 lutego 2018 roku, o przebiegu służby R. G., zgodnie z którą pełnił on służbę na rzecz totalitarnego państwa, Sąd Okręgowy zaznacza, że tego rodzaju informacja podlega weryfikacji w postępowaniu przed właściwym organem emerytalnym, jak również wszechstronnej kontroli sądowej w postępowaniu wyjaśniającym. W razie bowiem zaskarżenia decyzji organu emerytalnego o ostatecznym ukształtowaniu praw emerytalnych funkcjonariusza rozstrzyga co do istoty sąd powszechny, który nie jest prawnie związany treścią tej informacji. Takie stanowisko zostało zawarte w uzasadnieniu wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 11 stycznia 2012 roku, sygn. akt K 36/09 (OTK ZU 2012, z. 1A, poz. 3). Podobnie wypowiedział się Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 9 grudnia 2011 roku, sygn. akt II UZP 10/11 (OSNP 2012, nr 23-24, poz. 298) wskazując, że „sąd powszechny (sąd ubezpieczeń społecznych), rozpoznający sprawę w wyniku wniesienia odwołania od decyzji organu emerytalnego (dyrektora Zakładu Emerytalno-Rentowego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji w W.) w sprawie ponownego ustalenia (obniżenia) wysokości emerytury policyjnej byłego funkcjonariusza Służby Bezpieczeństwa, nie jest związany treścią informacji o przebiegu służby w organach bezpieczeństwa państwa przedstawionej przez Instytut Pamięci Narodowej - zarówno co do faktów (ustalonego w tym zaświadczeniu przebiegu służby), jak i co do kwalifikacji prawnej tych faktów (zakwalifikowania określonego okresu służby jako służby w organach bezpieczeństwa państwa). Związanie to obejmuje jedynie organ emerytalny, który przy wydawaniu decyzji musi kierować się danymi zawartymi w informacji o przebiegu służby”. Zaprezentowane poglądy Sąd rozpoznający sprawę w pełni podziela. Informacja przekazana przez IPN jest dokumentem urzędowym w rozumieniu art. 244 § 1 k.p.c. i podlega weryfikacji zgodnie z art. 252 k.p.c.

Sąd Okręgowy uznał, że odwołanie jest zasadne i skutkuje zmianą zaskarżonej decyzji.

W pierwszej kolejności wskazał, iż w ocenie Sądu rozstrzygnięcie sprawy nie wymaga uprzedniej oceny Trybunału Konstytucyjnego co do konstytucyjności przepisów zastosowanych przez organ rentowy, wobec czego brak jest podstaw do zawieszenia postępowania na podstawie art. 177 § 1 pkt 3 ¹ k.p.c., o co wnosił organ rentowy (k. 62 a.s.).

H. G. domagała się ustalenia wysokości świadczenia w kwocie pobieranej przed dniem (...). Zaskarżoną decyzją organ rentowy ustalił inną wysokość świadczenia w wyniku zastosowania przepisów wprowadzonych ustawą z dnia 16 grudnia 2016 roku o zmianie ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Biura Ochrony Rządu, Państwowej Straży Pożarnej i Służby Więziennej oraz ich rodzin (Dz. U. 2016, poz. 2270), obowiązującej od dnia 1 stycznia 2017 roku. Ustawa przewidywała nowe zasady ustalania wysokości rent i emerytur (m.in. art. 15c i art. 22 a) dla funkcjonariuszy, którzy pełnili służbę na rzecz totalitarnego państwa, wprowadzone do znowelizowanej ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy.

Jak stanowi art. 15c ust. 1 ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy w przypadku osoby, która pełniła służbę na rzecz totalitarnego państwa, o której mowa w art. 13b, i która pozostawała w służbie przed dniem 2 stycznia 1999 roku, emerytura wynosi:

1)  0 % podstawy wymiaru - za każdy rok służby na rzecz totalitarnego państwa, o której mowa w art. 13b;

2)  2,6 % podstawy wymiaru - za każdy rok służby lub okresów równorzędnych ze służbą, o których mowa w art. 13 ust. 1 pkt 1, 1a oraz 2 - 4.

Natomiast zgodnie z ust. 3 przepisu wysokość emerytury ustalonej zgodnie z ust. 1 i 2 nie może być wyższa niż miesięczna kwota przeciętnej emerytury wypłaconej przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, ogłoszonej przez Prezesa Zakładu Ubezpieczeń Społecznych.

W rozpatrywanej sprawie Dyrektor Zakładu Emerytalno-Rentowego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji w W., stosownie do art. 13a ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy, otrzymał informację o przebiegu służby R. G., zgodnie z którą pełnił on służbę na rzecz totalitarnego państwa, określoną w art. 13b ustawy. Jak wskazano wyżej ustalenia Instytutu Pamięci Narodowej nie wiążą jednak sądu powszechnego, w związku z czym sąd ubezpieczeń społecznych samodzielnie określa, czy w okresie spornym funkcjonariusz faktycznie pełnił taką służbę.

Wspomniany art. 13b ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy zawiera katalog enumeratywnie wymienionych cywilnych i wojskowych instytucji oraz formacji, w których służba pełniona od dnia 22 lipca 1944 roku do dnia 31 lipca 1990 roku została określona jako pełniona na rzecz totalitarnego państwa. W rozpatrywanej sprawie IPN nie zakwalifikował okresu pracy ubezpieczonego pod którąkolwiek z instytucji lub formacji wymienionych w przepisie.

Przechodząc do oceny prawnej ustalonego wyżej stanu faktycznego zważyć trzeba, iż ocena okresu służby wnioskodawcy przez pryzmat regulacji ustawowej jako wykonywanej na rzecz państwa totalitarnego wymaga analizy okoliczności faktycznych w aspekcie podejmowania świadomych działań w ramach struktur SB w tym pod kątem naruszenia podstawowych praw i wolności człowieka .

Służba „na rzecz państwa totalitarnego” nie musi być tożsama ze służbą pełnioną w okresie istnienia tego państwa i w ramach istniejących w tym państwie organów i instytucji. Nie każde bowiem nawiązanie stosunku prawnego w ramach służby państwowej wiąże się automatycznie z zindywidualizowanym zaangażowaniem bezpośrednio ukierunkowanym na realizowanie charakterystycznych dla ustroju tego państwa jego zadań i funkcji. Tym samym nie można zgodzić się z założeniem, że sam fakt stwierdzenia pełnienia służby w wymienionych instytucjach i formacjach jest wystarczający do uzyskania celu ustawy z 2016 roku, w tym także aby wykluczone zostało prawo do dowodzenia, iż służba pełniona w tym czasie nie była służbą na rzecz totalitarnego państwa, zwłaszcza gdy chodzi o osobę, której już raz obniżono świadczenie za samo jej pełnienie (uchwała 7 SSN z dnia 16 września 2020 r., III UZP 11/19).

Analiza wyników postępowania dowodowego, w szczególności danych zawartych w aktach osobowych ubezpieczonego, zeznań H. G. nie pozwala na przypisanie R. G. wykonywania służby na rzecz totalitarnego państwa, rozumianego jako świadome i dobrowolne uczestnictwo w służbach SB, godzących w fundamentalne prawa i wolności człowieka. W tym zakresie brak jest jakichkolwiek uzasadnionych podstaw w materiale dowodowym (aktach osobowych, zeznaniach wnioskodawcy i świadków), które mogłyby stanowić podstawę do przyjęcia, iż R. G. w okresie służby w spornym okresie wykonywał służbę na rzecz totalitarnego państwa. W aktach ubezpieczonego brak jest opisu, stwierdzeń realizacji obowiązków charakterystycznych dla działań w zakresie oddziaływania ideologiczno wychowawczego pracy w SB.

Sąd podkreślił również okoliczność, że R. G. w 1990 roku po przeprowadzonym postępowaniu weryfikacyjnym, uzyskał pozytywną opinię potwierdzającą kwalifikacje moralne i zdolność do dalszego pełnienia służby w Policji, którą pełnił w okresie od 1 lutego 1990 roku do 25 lutego 2005 roku w Komendzie Powiatowej Policji w Ł.. Ponadto w okresie od 26 września 1994 roku do 13 marca 1995 roku odbył studium oficerskie o specjalizacji zwalczanie przestępczości gospodarczej i został mianowany przez Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji na stopień komisarza policji.

Podczas służby w Policji R. G. był nagradzany i wyróżniany. W dniu 18 lipca 2002 roku Minister Spraw Wewnętrznych nadał mu Brązową Odznakę (...), zaś w dniu 6 lipca 2004 roku, R. G. został odznaczony przez Prezydenta RP Srebrnym Krzyżem Zasługi.

Wobec takiego stanu rzeczy w ocenie Sądu nie można R. G. przypisać świadomego działania na rzecz totalitarnego państwa w rozumieniu pojęcia jak wyżej.

Mając na uwadze powyższe, brak jest podstaw do uznania, aby ubezpieczony w spornym okresie pełnił służbę na rzecz totalitarnego państwa w rozumieniu ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy, w związku z czym okres ten nie podlega przeliczeniu po 0 % podstawy wymiaru emerytury.

Powyższe ustalenie miało istotny wpływ na wysokość renty rodzinnej wnioskodawczyni po zmarłym mężu. Zgodnie z treścią art. 24 a policyjnej ustawy emerytalnej w przypadku renty rodzinnej przysługującej po osobie, która pełniła służbę na rzecz totalitarnego państwa, o której mowa w art. 13 b, i która pozostawała w służbie przed dnie 2 stycznia 1999 roku, renta rodzinna przysługuje na zasadach określonych w art. 24, z zastrzeżeniem, iż wysokość renty rodzinnej ustala się na podstawie świadczenia, które przysługiwało lub przysługiwałoby zmarłemu z uwzględnieniem przepisów art. 15 c lub art. 22a.

W związku z powyższym Sąd Okręgowy zmienił zaskarżoną decyzję i ustalił H. G. wysokość policyjnej renty rodzinnej w kwocie obowiązującej przed dniem (...).

Apelację od wyroku wniósł Dyrektor Zakładu Emerytalno-Rentowego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji w W..

Wyrok zaskarżył w całości.

Wyrokowi zarzucił:

1)  naruszenie przepisów postępowania, a to art. 233§1 kpc, które miało wpływ na treść rozstrzygnięcia, polegające na dowolnej, nie swobodnej ocenie charakteru służby męża odwołującej, podczas gdy ze zgromadzonego materiału dowodowego wynika, że mąż ubezpieczonej pełnił służbę na stanowisku inspektora i starszego inspektora w Grupie (...) w rejonowym Urzędzie Sprawa Wewnętrznych w Ł., która to jednostka jest wymieniona w art. 13 ust. 1 pkt 5 lit.c tiret 5 ustawy zaopatrzeniowej;

2)  naruszenie przepisów postępowania tj. art. 252 kpc, które miało wpływ na treść rozstrzygnięcia, polegające na zakwestionowaniu przez Sąd I instancji oświadczenia IPN, pomimo braku udowodnienia przez ubezpieczonego okoliczności przeciwnych;

3)  naruszenie przepisów postępowania tj. art. 232 kpc, które miało wpływ na treść rozstrzygnięcia, polegające na uznaniu, że organ rentowy nie przedłożył dowodów potwierdzających, by w spornym okresie od dnia 16 maja 1983r. do 31 stycznia 1990r. mąż ubezpieczonej pełnił służbę na rzecz totalitarnego państwa, podczas gdy powyższe w sposób jednoznaczny wynikało z dokumentacji złożonej przez IPN;

4)  błąd w ustaleniach stanu faktycznego przez Sąd I instancji przejawiający się w bezpodstawnym uznaniu, że mąż ubezpieczonej pełnił służbę w organach Służby Bezpieczeństwa nieświadomie i niedobrowolnie gdy takiego oświadczenia R. G. nigdzie w przedstawionych dokumentach nie złożył i bezpodstawne przyjęcie że to oznacza, że nie pełnił służby zdefiniowanej w art. 13 b ustawy zaopatrzeniowej, gdy takich przesłanek w/w przepis nie wymaga do kwalifikacji służby na rzecz totalitarnego państwa;

5)  naruszenie przepisów prawa materialnego poprzez niezastosowanie w szczególności art. 13a ust. 5, art. 13b, art. 24a ustawy zaopatrzeniowej oraz §14 ust. 1 pkt 1) rozporządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z 18.10.2004r. w sprawie trybu postępowania i właściwości organu w zakresie zaopatrzenia emerytalnego funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Straży Granicznej, Biura Ochrony Rządu i Państwowej Straży Pożarnej oraz ich rodzin (DZ.U. z 2015r., poz. 11548 ze zm. w brzmieniu obowiązującym na dzień wydania zaskarżonej decyzji) co skutkowało brakiem uznania, że mąż odwołującej wykonywał służbę na rzecz państwa totalitarnego;

6)  naruszenie przepisów prawa materialnego poprzez niezastosowanie art. 2 ustawy z 16 grudnia 2016r. a zmianie ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Biura Ochrony Rządu, Państwowej Straży Pożarnej i Służby Więziennej oraz ich rodzin. (tj. DZ.U. z 2016r., poz. 2270, co skutkowało brakiem akceptacji przez Sąd dokonania przez organ emerytalny wszczęcia z urzędu postepowania w przedmiocie ponownego ustalenia wysokości świadczenia;

7)  naruszenie przepisów prawa materialnego, a to art. 13b ust. 1 pkt 5 lit.c poprzez jego niezastosowanie pomimo tego, że służba, którą pełnił mąż odwołującej, w Grupie (...) SB RUSW w Ł. została wyszczególniona w treści w/w przepisu i jest uznawana – zgodnie z ustawą zaopatrzeniową- za służbę na rzecz totalitarnego państwa.

8)  naruszenie przepisów prawa materialnego poprzez nieprawidłową interpretację art. 13b ust. 1 pkt 5c ustawy zaopatrzeniowej i przyjęcie, że zasadnicze znaczenie dla ustalenia służby na rzecz totalitarnego państwa ma fakt dobrowolnej i świadomej służby w organach bezpieczeństwa a nie fakt pozostawania na etacie jednostki jednoznacznie wymienionej w tym przepisie.

9)  art. 24a ustawy z 18 lutego 1994r. o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Urzędu Ochrony Państwa, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Biura Ochrony Rządu, Służby Ochrony Państwa, Państwowej Straży Pożarnej, Służby Celnej i i Służby Więziennej oraz ich rodzin (DZ.U. z 2019r. poz. 288 ze zm. zwanej dalej ustawą zaopatrzeniową), poprzez jej niezastosowanie w sytuacji gdy bezspornym jest, że mąż odwołującej pełnił służbę na rzecz totalitarnego państwa zdefiniowaną w art. 13b ustawy zaopatrzeniowej;

10)  art. 24a w zw. z art. 13a ust. 5 ustawy zaopatrzeniowej w zw. z art. 73 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U. 2018, poz. 1270 z późn. zm.) poprzez nieuzasadnione przyjęcie, iż odwołująca nie powinna podlegać rygorom przewidzianym w tych przepisach, pomimo iż spełnia przesłanki w tych przepisach określone, a przez to nieuwzględnione przy obliczaniu renty rodzinnej odwołującej się wysokości świadczenia otrzymywanego przez zmarłego męża.

Mając na uwadze powyższe zarzuty wnosił o:

- zmianę zaskarżonego wyroku i oddalenie odwołania od decyzji Dyrektora Zakładu Emerytalno-Rentowego MSWiA z dnia 04.04.2017r. o ponownym ustaleniu wysokości renty rodzinnej w całości oraz zasądzenie kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych za I instancję,

ewentualnie:

- o uchylenie zaskarżonego orzeczenia i przekazanie sprawy Sądowi I instancji do ponownego rozpoznania, pozostawiając temu sądowi decyzję w zakresie zasądzenia na rzecz pozwanego kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego za I instancję.

W odpowiedzi na apelację wnioskodawczyni wnosiła o:

- oddalenie apelacji pozwanego w całości,

- zasądzenie od pozwanego na rzecz powoda zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego. W obszernym uzasadnieniu odniosła się do każdego z zarzutów apelacji.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja, w zakresie podniesionych zarzutów /aczkolwiek nie wszystkich/ jak i zgłoszonego wniosku reformatoryjnego jest częściowo zasadna, dlatego skutkuje zmianą zaskarżonego wyroku, jednak nie w zakresie oczekiwanym przez apelującego.

Nie jest uzasadniony wniosek o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania. Mimo, że wniosek ten został zgłoszony jako ewentualny, to jako dalej idący wymaga rozpoznania w pierwszej kolejności. Stosownie do treści art. 386 § 2 i 4 k.p.c. uchylenie wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania może nastąpić tylko w razie stwierdzenia nieważności postępowania, nie rozpoznania przez sąd pierwszej instancji istoty sprawy albo w sytuacji, gdy wydanie wyroku wymaga przeprowadzenia postępowania dowodowego w całości. W ocenie Sądu Apelacyjnego w przedmiotowej sprawie nie zachodzi żadna z przytoczonych powyżej podstaw do uchylenia orzeczenia i przekazania do ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowego. W szczególności postępowanie przed Sądem Okręgowym nie jest dotknięte nieważnością, nadto Sąd Okręgowy rozpoznał istotę sprawy rozstrzygając w oparciu ustalone okoliczności faktyczne o wysokości renty rodzinnej H. G..

Przedmiotem kontroli Sądu Okręgowego była prawidłowość wysokości ustalonej renty rodzinnej wnioskodawczyni jako pochodnej emerytury jej zmarłego męża R. G.. Ponowna wysokość renty rodzinnej została określona decyzją Dyrektora Zakładu Emerytalno-Rentowego Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 4 lipca 2017 roku, począwszy od dnia (...), w oparciu o art. 24a ustawy z dnia 18 lutego 1994 roku o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Biura Ochrony Rządu, Państwowej Straży Pożarnej i Służby Więziennej oraz ich rodzin (Dz.U.2020 poz.723 t.j. ze zm.), w brzmieniu nadanym ustawą z dnia 16 grudnia 2016 roku o zmianie ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji (…..). Powołana ustawa przewiduje obniżenie emerytur i rent inwalidzkich wszystkim funkcjonariuszom, którzy pozostawali w służbie przed dniem 2 stycznia 1999 r. i którzy w okresie od dnia 22 lipca 1944 r. do dnia 31 lipca 1990 r. pełnili służbę w wymienionych w ustawie instytucjach i formacjach (tzw. służba na rzecz państwa totalitarnego) a także rent rodzinnych przysługujących po osobie, która pełniła służbę na rzecz totalitarnego państwa.

Zgodnie z art. 24a ust. 1 i 2 ustawy zaopatrzeniowej,
w przypadku renty rodzinnej przysługującej po osobie, która pełniła służbę na rzecz totalitarnego państwa, o której mowa w art. 13b, i która pozostawała w służbie przed dniem 2 stycznia 1999 r., renta rodzinna przysługuje na zasadach określonych w art. 24, z zastrzeżeniem, iż wysokość renty rodzinnej ustala się na podstawie świadczenia, które przysługiwało lub przysługiwałoby zmarłemu z uwzględnieniem przepisów art. 15c lub art. 22. Wysokość renty rodzinnej, ustalonej zgodnie z ust. 1, nie może być wyższa niż miesięczna kwota przeciętnej renty rodzinnej wypłaconej przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, ogłoszonej przez Prezesa Zakładu Ubezpieczeń Społecznych.

Według art. 24 renta rodzinna przysługuje na zasadach i w wysokości określonych w ustawie o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, modyfikowaną zasadami określonymi w punktach 1 do 7, które nie mają znaczenia w niniejszej sprawie.

Wnioskodawczyni nabyła prawo do świadczenia po mężu uprawnionym do emerytury. Oznacza to, że przyjmując, iż R. G. pełnił służbę na rzecz totalitarnego państwa w okresie pracy w RUSW w Ł. od 16 maja 1983 roku do 31 stycznia 1990 roku należało ponownie ustalić wysokość jego emerytury a następnie obliczyć wysokość należnej renty rodzinnej.

W myśl przepisu art. 15c ustawy w przypadku osoby, która pełniła służbę na rzecz totalitarnego państwa, o której mowa w art. 13b, i która pozostawała w służbie przed dniem 2 stycznia 1999 r., emerytura wynosi: (1) 0 % podstawy wymiaru - za każdy rok służby na rzecz totalitarnego państwa, o której mowa w art. 13b; (2) 2,6 % podstawy wymiaru - za każdy rok służby lub okresów równorzędnych ze służbą, o których mowa w art. 13 ust. 1 pkt 1, 1a oraz 2-4. Przepisy art. 14 i art. 15 ust. 1-3a, 5 i 6 stosuje się odpowiednio. Emerytury nie podwyższa się zgodnie z art. 15 ust. 2 i 3, jeżeli okoliczności uzasadniające podwyższenie wystąpiły w związku z pełnieniem służby na rzecz totalitarnego państwa, o której mowa w art. 13b (ust. 2). Wysokość emerytury ustalonej zgodnie z ust. 1 i 2 nie może być wyższa niż miesięczna kwota przeciętnej emerytury wypłaconej przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, ogłoszonej przez Prezesa Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (ust. 3). W celu ustalenia wysokości emerytury, zgodnie z ust. 1-3, organ emerytalny występuje do Instytutu Pamięci Narodowej - Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu z wnioskiem o sporządzenie informacji, o której mowa w art. 13a ust. 1 (ust. 4). Przepisów ust. 1 - 3 nie stosuje się, jeżeli osoba, o której mowa w tych przepisach, udowodni, że przed rokiem 1990, bez wiedzy przełożonych, podjęła współpracę i czynnie wspierała osoby lub organizacje działające na rzecz niepodległości Państwa Polskiego (ust. 5).

Na uwagę zasługuje także przepis art. 8a ust. 1 ustawy pozwalający Ministrowi właściwemu do spraw wewnętrznych, w drodze decyzji, w szczególnie uzasadnionych przypadkach na wyłączenie stosowania art. 15 c, art. 22a i 24a w stosunku do osób pełniących służbę, o której mowa w art.13b ze względu na:

1) krótkotrwałą służbę przed dniem 31 lipca 1990 r. oraz

2) rzetelne wykonywanie zadań i obowiązków po dniu 12 września 1989 r., w szczególności z narażeniem zdrowia i życia.

Wówczas zgodnie z ust. 2 do osób, o których mowa w ust. 1, stosuje się odpowiednio przepisy art. 15, art. 22 i art. 24 ustawy.

Powszechnie znany jest fakt unikania przez Ministra podejmowania stosownych decyzji, o czym świadczy znaczna ilość skarg do sądów administracyjnych na bezczynność organu w tym przedmiocie. Taka sytuacja spotkała wnioskodawczynię. Z wnioskiem do Ministra zwróciła się 8 sierpnia 2017r. ale do dzisiaj uzyskała jego decyzji. Organ nie odpowiedział na wniosek, z tym że wnioskodawczyni nie złożyła skargi na bezczynność. (okoliczność przyznana przez pełnomocnika Dyrektora MSWiA)

W oparciu o powołane przepisy art. 15 c i 24 a ustawy, na podstawie informacji nadesłanej do organu rentowego z Instytutu Pamięci Narodowej z dnia 9 maja 2017 roku dotyczącej przebiegu służby R. G., organ rentowy decyzją z dnia 4 lipca 2017 roku ograniczył wysokość emerytury przysługującej R. G. do kwoty 1716,81 zł netto. Wskutek powyższego zaskarżoną decyzją zmniejszono również wysokość przysługującej H. G. renty rodzinnej do kwoty 1747,19 brutto / 1456,94 zł netto. (niemal o połowę)

Sąd Okręgowy uwypuklając fakt, że R. G. po 1990 roku przeszedł pozytywnie proces weryfikacji i uzyskał pozytywną opinię potwierdzającą kwalifikacje moralne i zdolność do dalszego pełnienia służby w Policji, (którą pełnił w okresie od 1 lutego 1990 roku do 25 lutego 2005 roku w Komendzie Powiatowej Policji w Ł.), w okresie od 26 września 1994 roku do 13 marca 1995 roku odbył studium oficerskie o specjalizacji zwalczanie przestępczości gospodarczej oraz że został mianowany przez Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji na stopień komisarza policji a nadto podczas służby w Policji był wielokrotnie nagradzany i wyróżniany uznał, że nie można ubezpieczonemu przypisać świadomego działania na rzecz totalitarnego państwa. Z tego względu przyjął, że brak jest podstaw do uznania, aby w spornym okresie pełnił służbę na rzecz totalitarnego państwa w rozumieniu ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy. W konsekwencji przyjął, że okres służby w RUSW w Ł. nie podlega przeliczeniu po 0 % podstawy wymiaru emerytury. W związku z tym Sąd Okręgowy zmienił zaskarżoną decyzję i ustalił H. G. wysokość policyjnej renty rodzinnej w kwocie obowiązującej przed dniem (...).

Zdaniem Sądu Apelacyjnego, uznając częściowo zarzuty apelacji, zaskarżony wyrok wymaga zmiany.

Poza sporem było to, że R. G. w okresie od 16 maja 1983 roku do 31 stycznia 1990 roku pełnił służbę w Grupie (...), (...) i (...) SB RUSW w Ł. na stanowisku inspektora i starszego inspektora. W ramach tej służby wykonywał czynności operacyjne związane z zadaniami służby bezpieczeństwa. Służbę w SB rozpoczął na własną prośbę w związku ze zmianami jakie ostatecznie dokonały się ustawą z 14 lipca 1983 r. o urzędzie ministra spraw wewnętrznych i zakresie działania podległych mu organów. Ustawa wprowadziła nowe nazewnictwo jednostek terenowych MSW. Na jej mocy 1 sierpnia 1983 r. dotychczasowe KW MO przemianowano na WUSW, zmianom uległa również tytulatura kierownictwa – wprowadzono funkcje szefa i zastępców szefa WUSW (analogiczne zmiany wprowadzono także w KM i KD MO). Szef WUSW spełniał funkcję organizacyjną, koordynacyjną i nadzorczą w zakresie realizacji zadań SB i MO. W związku z wydzieleniem w końcu 1984 r. z Departamentu (...) MSW pionu zajmującego się rolnictwem i utworzeniem Departamentu (...) MSW, między styczniem a marcem 1985 r. dotychczasowe wydziały (...) w KW MO podzielono i w większości województw utworzono wydziały (...), zajmujące się – jak przed 1981 r. – działalnością operacyjną wobec Kościołów i związków wyznaniowych, oraz wydziały (...) kontrolujące operacyjnie sektor rolno-spożywczy.

Na podstawie wytycznych na mocy zarządzenia nr 6/83 ministra spraw wewnętrznych z 23 stycznia 1983 r. wprowadzono podział województw na rejony, w których powstały KM i KD MO. Komórki SB w tych komendach powołano 1 kwietnia 1983 r. na mocy zarządzenia ministra spraw wewnętrznych nr (...) z 13 marca 1983 r. Wprowadzono wówczas stanowiska zastępców komendantów ds. SB w KM MO oraz zastępców kierowników ds. SB w niektórych komisariatach MO. Wówczas powstała nowo utworzona komórka SB RUSW w Ł.. W jednostkach terenowych działały grupy, referaty i sekcje oraz wydziały poszczególnych pionów. W jednej z takich grup SB służbę podjął ubezpieczony i pracował na stanowisku inspektora oraz starszego inspektora. Jednostki szczebla rejonowego przechodziły reorganizacje, częściowo wynikające ze zmian na szczeblu centralnym, a częściowo z uwarunkowań lokalnych. Grupy operacyjne podporządkowane były poszczególnym wydziałom KW MO. Od 1 stycznia 1985 r., w związku z utworzeniem Departamentu (...) MSW, w obrębie jednostek terenowych powstało siedemnaście grup (...) na bazie etatów wyłączonych z komórek pionu (...). Zapoczątkowana w drugiej połowie 1989 r. reorganizacja SB nakreśliła nowe ramy jej funkcjonowania także w jednostkach terenowych. Odtąd w strukturach poszczególnych WUSW mógł być utworzony tylko jeden wydział w każdym pionie, podobnie w każdym (...) (i równorzędnym) mogła funkcjonować tylko jedna komórka organizacyjna SB (grupa, referat, sekcja lub wydział SB) łącząca zadania wszystkich pionów operacyjnych SB. (Aparat Bezpieczeństwa w Polsce Kadra kierownicza IPN Komisja Ścigania Zbrodni Przeciwko Narodowi Polskiemu tom III 1975–1990, Warszawa 2008 Redakcja naukowa Paweł Piotrowski).

Istota sporu w niniejszym postępowaniu w pierwszej kolejności sprowadza się do ustalenia czy mąż wnioskodawczyni w powyższym okresie pełnił służbę na rzecz totalitarnego państwa, określoną w art. 13 b ust.1 ustawy z dnia 18.02.1994r. o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji i czy okres ten ma wpływ i jaki na wysokość jego świadczenia emerytalnego i rentowego. W dalszej konsekwencji należało ocenić czy i jak, oceniony okres służby powinien wpłynąć na wysokość renty rodzinnej, mając na uwadze wszystkie istotne okoliczności związane ze sprawą, w tym zważając na dalszą służbę pełnioną w latach 1990 do 2005 roku. Nie można bowiem tracić z pola widzenia, że R. G. przed podjęciem służby w SB pracował w Milicji walcząc z przestępczością pospolitą. Taki sam rodzaj służby pełnił po 1990 roku i w sumie, pomijając służbę w SB legitymuje się okresem wystarczającym do ustalenia mu prawa do emerytury. Co więcej służba w Policji po 1990 roku była pełniona z pełnym zaangażowaniem i związana była ze zwalczaniem zorganizowanej przestępczości gospodarczej, co znalazło wyraz w nadaniu R. G. ważnych oznak i nagród za pracę policjanta. Okoliczności te winny być wzięte pod uwagę przez Sąd Okręgowy przy prawidłowym stosowaniu prawa materialnego.

W ocenie Sądu Apelacyjnego Sąd Okręgowy nie odnosząc się do powyższego uchybił przy wydawaniu wyroku regułom zawartym w art. 233 kpc i w tym zakresie zarzut apelującego jest zasadny. Ocena Sąd nie była wszechstronna i nie uwzględniała wszystkich istotnych okoliczności sprawy.

W spornym zaświadczeniu Instytut Pamięci Narodowej powołał się wyłącznie na art. 13b ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy. Wskazana informacja jest przygotowywana przez IPN w trybie art. 13a ustawy zaopatrzeniowej, na wniosek organu emerytalnego (ust. 1) i jest ona równoważna z zaświadczeniem o przebiegu służby (ust. 5). Informacja taka sporządzana jest dla potrzeb obliczenia zaopatrzenia emerytalnego przysługującego funkcjonariuszowi. Nie bez znaczenia jest przy tym to, że od decyzji ustalającej prawo do zaopatrzenia emerytalnego przysługuje odwołanie według zasad określonych w przepisach Kodeksu postępowania cywilnego (art. 32 ust. 4 ustawy zaopatrzeniowej).

Z wynikającej z zasady prawa do sądu i efektywnej kontroli sądowej swobody orzekania, obowiązkiem Sądu w granicach określonych regułami art. 233§1 kpc jest wszechstronne rozważenie całokształtu zgromadzonego materiału dowodowego, z czym wiąże się ugruntowany w orzecznictwie pogląd, że ustalenia IPN nie wiążą sądu, zwłaszcza ze względu na treść art. 473 kpc. Sąd powszechny, rozpoznający sprawę w wyniku wniesienia odwołania od decyzji organu emerytalnego w sprawie ponownego ustalenia wysokości emerytury policyjnej (renty rodzinnej) nie jest związany treścią informacji o przebiegu służby przedstawionej przez Instytut Pamięci Narodowej – zarówno co do faktów (ustalonego w tym zaświadczeniu przebiegu służby) jak i kwalifikacji prawnej tych faktów (zakwalifikowania określonego okresu służby jako służby w organach bezpieczeństwa państwa). Tą samą zasadę należy przenieść do informacji IPN co do okresów służby na rzecz totalitarnego państwa. Związanie to obejmuje jedynie organ emerytalny, który przy wydawaniu decyzji musi się kierować danymi zawartymi w informacji o przebiegu służby. Ustalenia faktyczne i interpretacje prawne IPN nie mogą natomiast wiązać sądu – do którego wyłącznej kompetencji należy ustalenie podstawy faktycznej rozstrzygnięcia w przedmiocie prawa do emerytury i renty policyjnej i ich wysokości oraz odpowiednia kwalifikacja prawna (subsumpcja) ustalonych faktów. (patrz: postanowienie Sadu Najwyższego z 12.12.2011r. II UZP10/11 oraz szereg orzeczeń Sądów Apelacyjnych a także postanowienie NSA z 12.01.2018r. I OSK 2848/17)

Informacja o przebiegu służby jest dokumentem urzędowym, ale w postępowaniu w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych nie stosuje się ograniczeń dowodowych. Okoliczności mające wpływ na prawo do świadczeń lub ich wysokości mogą być udowadniane wszelkimi środkami dowodowymi przewidzianymi w kpc. W postępowaniu przed sądem ubezpieczeń społecznych w sprawach o świadczenia emerytalno-rentowe prowadzenie dowodu z zeznań świadków lub z przesłuchania stron nie podlega żadnym ograniczeniom. Nie może zatem ulegać wątpliwości, że pracownik albo ubezpieczony ubiegający się o świadczenie z ubezpieczenia społecznego może w postępowaniu przed sądem pracy i ubezpieczeń społecznych wszelkimi dowodami wykazywać okoliczności, od których zależą jego uprawnienia z tytułu ubezpieczenia - także wówczas, gdy z dokumentu np. zaświadczenia o zatrudnieniu, wynika co innego.

Celem rzeczywistej, nieiluzorycznej zasady prawa do sądu jest zapewnienie jednostce ochrony przed arbitralnością władzy i utrzymanie słusznych praw należnych jednostce.

Trybunał Konstytucyjny w wyroku z 11 stycznia 2012 r. K 36/09 (OTK-A 2012/1/3) przyjął, że informacja o przebiegu służby byłego funkcjonariusza organów bezpieczeństwa PRL, mimo braku możliwości bezpośredniego jej zakwestionowania w postępowaniu przed IPN przez funkcjonariusza, którego informacja dotyczy, podlega, jak każdy inny dowód badaniu i ocenie przez organ podejmujący decyzję na jego podstawie i w konsekwencji podlega ocenie Sądu (por. również wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z 27 sierpnia 2013 r., III AUa 1253/12, wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w W. z 5 grudnia 2018 r. II SA/Wa 220/18). W świetle powyższego zawarty w apelacji zarzut naruszenia prawa materialnego, tj. §14 ust. 1 pkt 1 rozporządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 18.10.2004r. w sprawie trybu postępowania i właściwości organu w zakresie zaopatrzenia emerytalnego funkcjonariuszy Policji, Agencji (….) oraz ich rodzin jest całkowicie chybiony, podobnie jak zarzut naruszenia art. art. 13a ust. 5 i 252 kpc ustawy zaopatrzeniowej.

Nie ulega wątpliwości, że sąd ubezpieczeń społecznych, rozpoznający sprawę w wyniku wniesienia odwołania od decyzji organu emerytalnego (Dyrektora Zakładu Emerytalno-Rentowego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji ) w sprawie ponownego ustalenia wysokości emerytury policyjnej byłego funkcjonariusza Służby Bezpieczeństwa, nie jest związany treścią informacji o przebiegu służby w organach bezpieczeństwa państwa przedstawionej przez Instytut Pamięci Narodowej - zarówno co do faktów (ustalonego w tym zaświadczeniu przebiegu służby), jak i co do kwalifikacji prawnej tych faktów (zakwalifikowania określonego okresu służby jako służby w organach bezpieczeństwa państwa). Związanie to obejmuje jedynie organ emerytalny, który przy wydawaniu decyzji musi kierować się danymi zawartymi w informacji o przebiegu służby. Ustalenia faktyczne i interpretacje prawne Instytutu Pamięci Narodowej nie mogą natomiast wiązać sądu - do którego wyłącznej kompetencji należy ustalenie podstawy faktycznej rozstrzygnięcia w przedmiocie prawa do emerytury policyjnej i jej wysokości oraz odpowiednia kwalifikacja prawna ustalonych faktów.

W cytowanym wyżej wyroku z 11 stycznia 2012 r. Trybunał Konstytucyjny orzekł, że "art. 13a ust. 6 ustawy z 18 lutego 1994 r. o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy (...) jest zgodny z art. 77 ust. 2 i art. 78 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej". W uzasadnieniu tego wyroku Trybunał wskazał, że jeśli decyzja organu emerytalnego zostanie zaskarżona, to o ostatecznym ukształtowaniu praw emerytalnych byłego funkcjonariusza organów bezpieczeństwa PRL można dopiero mówić po przeprowadzeniu stosownego postępowania przed sądem powszechnym. Sąd powszechny nie ogranicza się w takim wypadku do kontroli decyzji organu emerytalnego z punktu widzenia jej legalności, jak ma to miejsce w przypadku kontroli dokonywanej przez sąd administracyjny. Wręcz przeciwnie - sąd powszechny rozstrzyga merytorycznie co do istoty sprawy. Nie ulega więc wątpliwości, że w toku postępowania sądowego, z zastosowaniem wszelkich środków dowodowych, może nastąpić także weryfikacja informacji, o której mowa w art. 13a ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy. Dla oceny przez sąd zasadności obniżenia świadczenia emerytalnego byłego funkcjonariusza organów bezpieczeństwa PRL nieodzowne jest ustalenie stanu faktycznego mającego bezpośredni wpływ na ponowne ustalenie przez organ emerytalny świadczeń w tym zakresie. Sąd powszechny ma zatem obowiązek oceny całego materiału dowodowego łącznie z treścią informacji IPN.

W świetle powyższego Sąd orzekający w oparciu o całokształt materiału dowodowego miał prawo i obowiązek samodzielnie ustalić i ocenić zgodnie z regułami wynikającymi z zasady swobodnej oceny dowodów zakreślonej granicami art. 233§1 kpc wszystkie okoliczności istotne dla sprawy, w tym zweryfikować informacje z IPN. Jednak Sąd naruszając reguły zawarte w tym przepisie w sposób dowolny ustalił, że R. G. nie pełnił służby na rzecz totalitarnego państwa. Z faktu, że został zweryfikowany i pełnił po 1990 roku służbę w Policji zajmując się przestępczością pospolitą, w tym zorganizowaną (mając niekwestionowane sukcesy, o czym świadczą nagrody i wyróżnienia) nie można uznać, że we wcześniejszymi okresie nie pełnił służby na rzecz totalitarnego państwa. Sąd w istocie niesłusznie wywiódł, że wcześniejsze oraz późniejsze, pozytywnie oceniane pełnienie służby w pionie przestępczości kryminalnej nie pozwala przyjąć, iż w jednym z okresów służby była ona wykonywana na rzecz totalitarnego państwa. Taka ocena Sądu jest nieuzasadniona

Zważywszy na dobrowolne zgłoszenie się wnioskodawcy do pełnienia służby w jednostkach SB (przejście ze służby w milicji do Grupy (...) SB RUSW w Ł.) oczywiste jest, iż R. G. w pełni świadomie zgłosił się i pełnił swą służb w strukturach SB. Powyższe przesądza zatem o konieczności uznania służby w okresie od dnia 16 maja 1983 roku do 31 stycznia 1990 roku jako służby w rozumieniu art. 13 b ust. 1 pkt 5 tiret b i c i w konsekwencji uznania wskaźnika wymiaru podstawy za te lata 0%.

W żadnym przypadku wybór służby w tajnej policji politycznej państwa komunistycznego nie zasługuje na aprobatę, a zasługuje na jednoznacznie negatywną ocenę fakt podjęcia służby i jej wykonywania w organach bezpieczeństwa Polski Ludowej, ze względu na jednoznacznie ujemną ocenę tych organów. Służba Bezpieczeństwa, powołana ustawą Sejmu w listopadzie 1956 roku, podlegała pod strukturę Ministerstwa Spraw Wewnętrznych, utworzonego w 1954 roku. Przekształcenie Urzędu Bezpieczeństwa w Służby Bezpieczeństwa było zewnętrznym wyrazem najważniejszej mutacji politycznej w całej historii PRL-u. Państwo masowego terroru zostało zastąpione państwem rozległej kontroli i prewencji oraz selektywnych represji.

Natomiast nie można uznać za trafne zastosowanie regulacji prawnej z art. 15 c ust 3 ustawy. Należy pamiętać, że R. G. poza okresem służby od 16 maja 1983 roku do 31 stycznia 1990 roku w okresie od (...) do (...) odbywał zasadniczą służbę wojskową, od 16 grudnia 1972 roku do 15 maja 1983 roku pełnił służbę w MO w B. a ponadto po przeprowadzonym postępowaniu weryfikacyjny w Policji od 1 lutego 1990 roku do 25 lutego 2005 roku w KPP w Ł.. Okres służby, poza służbą na rzecz totalitarnego państwa uprawniał go do uzyskania prawa do emerytury policyjnej, spełniał bowiem przesłankę 15 letniej służby określonej w art. 12 ust. 1 ustawy (tożsama regulacja obowiązywała w dniu zwolnienie ze służby 25 lutego 2005 roku). Ubezpieczony zatem w oparciu o okres pełnionej służby w latach przyjętych poza okresem służby na rzecz totalitarnego państwa nabył uprawienia emerytury policyjnej. Wypracowane przez męża wnioskodawczyni okresy stanowiące podstawę do matematycznego wyliczenia wwpw bez okresu spornej służby pozwalają na ustalenie jego emerytury. Zatem w tym stanie rzeczy obniżenie świadczenia według zasad określonych w art. 15 c ustawy skutkowałoby liczeniem ze wskaźnikiem także 0 % za okresy, co do których ustawa nakazuje przyjąć wskaźniki 1,3% lub 2,6%, co stanowiłoby nieuzasadnione naruszenie stanowionego prawa, prawa nabytego słusznie przez wnioskodawcę za okresy nie stanowiące służby na rzecz totalitarnego państwa. Inna sytuacja miałaby natomiast miejsce jeśli okres służby na rzecz totalitarnego państwa uzupełniałby konieczny do nabycia prawa do emerytury okres służby 15 lat. Wówczas, nawet w przypadku wyliczenia hipotetycznie wyższego wwpw, należałoby zastosować zasadę z art. 15 c ust. 3 ustawy by uniknąć nabycia świadczenia w wysokości naruszającej fundamentalne zasady sprawiedliwości społecznej, dla zabezpieczenia których ta norma została wprowadzona do porządku prawnego. Inaczej rzecz ujmując analiza art. 15 c ust 3 ustawy wymaga by zgodnie z konstytucyjnymi zasadami sprawiedliwości społecznej oraz elementarnej (zwykłej) przyzwoitości dostosować wysokość świadczeń z zaopatrzenia emerytalnego funkcjonariuszy służb mundurowych tak by tylko za okresy służby polegającej na sprzeniewierzeniu się wartościom niepodległościowym, wolnościowym i demokratycznym zostały świadczenia pomniejszone.

Nie należy ograniczać się jedynie do wykładni językowej ale w stanie faktycznym niniejszej sprawy niezbędne jest uwzględnienie w procesie stosowania prawa wykładni systemowej i funkcjonalnej.

Ugruntowany jest pogląd w nauce prawa, że „w każdym wypadku przepis prawny powinien być poddany nie tylko wykładni językowej ale także systemowej(…) rozumienie przepisu prawnego wyznaczone jest nie tylko przez jego brzmienie, lecz także przez treść innych przepisów prawnych mających wpływ na rozumienie interpretowanego przepisu w ramach wykładni systemowej” (Z. Radwański, Prawo cywilne - część ogólna, s.72).

Należy uwzględnić także metodę wykładni funkcjonalnej. Dyrektywy wykładni funkcjonalnej odwołują się do założenia, że racjonalny ustawodawca stanowi normy, aby w sposób maksymalnie sprawny realizować uznane przez siebie cele i wartości. To ustalenie celów i wartości powinno się opierać na obiektywnych podstawach. Należy brać pod uwagę zarówno wartości konstytucyjne jak wartości i cele wskazane w umowach międzynarodowych (op.cit. s.72-73)

Analizując cel uchwalenia ustawy z dnia 16 grudnia 2016 r. o zmianie ustawy o zaopatrzeniu emertytalnym funkcjonariuszy Policji, (…) nie można tracić z pola widzenia, że w procesie dekodowania celu wprowadzenia określonej normy poza treścią samych przepisów prawa istotne znaczenie mają motywy, które uzewnętrznił projektodawca ustawy. Są one zawarte w uzasadnieniu projektu ustawy ( druk sejmowy nr (...)).

Zdaniem autora uzasadnienia projektu konieczne jest ograniczenie przywilejów emerytalnych i rentowych związanych z pracą w aparacie bezpieczeństwa Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, ponieważ nie zasługują one na ochronę prawną przede wszystkim ze względu na powszechne poczucie naruszenia w tym zakresie zasady sprawiedliwości społecznej.

W uzasadnieniu projektu wskazano, że jako przywilej należy rozumieć ustalenie świadczeń emerytalnych i rentowych na zasadach znacznie korzystniejszych, wynikających z ustawy zaopatrzeniowej w stosunku do sposobu ustalania emerytur i rent zdecydowanej większości obywateli na podstawie ustawy o emeryturach rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Chodzi o możliwość przejścia na emeryturę już po 15 latach służby. Jako podstawa wymiaru emerytury lub renty przyjmowane jest uposażenie należne na ostatnio zajmowanym stanowisku, zaś kwota emerytury lub renty inwalidzkiej może stanowić nawet 80% (emerytura) lub 90% (renta inwalidzka) tego uposażenia. Zdaniem autora projektu, o ile taki sposób ustalania świadczeń emerytalno - rentowych dla funkcjonariuszy strzegących bezpieczeństwa państwa, obywateli i porządku publicznego jest jak najbardziej zasadny, o tyle jest nie do przyjęcia dla byłych funkcjonariuszy pełniących służbę na rzecz totalitarnego państwa.

Istotnym przywilejem funkcjonariusza policji jest również bardzo korzystna regulacja polegająca na tym, że świadczenie emerytalne wzrasta o 2,6 % wymiaru za każdy dalszy rok służby(art.15 ust.1 pkt 1 ustawy). Celem ustawy nowelizującej było zniesienie tego przywileju i przyjęcie za okresy służby na rzecz totalitarnego państwa 0% podstawy wymiaru.

Można zatem stwierdzić, że tak rozumiany cel ustawy wyraża się w pozbawieniu przywilejów nabytych z tytułu służby na rzecz totalitarnego państwa. Pozbawienie funkcjonariuszy policji przywilejów nabytych w związku ze służbą na rzecz totalitarnego państwa odpowiada sprawiedliwości. Służba w organach totalitarnej państwowej przemocy politycznej, w warunkach demokratycznego państwa prawnego nie może być tytułem do dalszego utrzymywania lub korzystania z przywilejów uzyskanych z nielegalnej, niegodnej lub niegodziwej służby z natury rzeczy i z punktu widzenia podstawowych bo przyrodzonych naturze ludzkiej standardów prawnych i obywatelskich demokratycznego państwa prawnego t.j. przywilejów z tytułu służby w organach, które w istocie rzeczy były strukturami niebezpieczeństwa państwa totalitarnego przeznaczonymi do zwalczania ruchów niepodległościowo - wolnościowych i demokratycznych dążeń oraz aspiracji do odzyskania lub przywracania podstawowych praw i wolności obywatelskich.

W niniejszym stanie faktycznym należy jednak wskazać, że zgodnie z art.12 ust. 1 ustawy emerytura policyjna przysługuje funkcjonariuszowi zwolnionemu ze służby, który w dniu zwolnienia posiada 15 lat służby w policji wliczając w to okresy równorzędne wymienione w art.13 ustawy. W świetle tej podstawowej regulacji dotyczącej zasad nabywania emerytury policyjnej ubezpieczony (wyłączając okres od dnia 16 maja 1983 roku do 31 stycznia 1990 roku - 6 lat, 8 miesięcy i 15 dni służby w SB) ma ponad 27 lat służby w Policji i okresów równorzędnych, związanych z odbywaną od(...) do (...) służbą wojskową, służbą w MO w B. od 16 grudnia 1972 roku do 15 maja 1983 roku oraz pracą w Policji od 1 lutego 1990 roku do 25 lutego 2005 roku w KPP w Ł.. Oznacza, to że podstawowego przywileju emerytalnego polegającego na możliwości przejścia na emeryturę po 15 latach służby ze świadczeniem wynoszącym co najmniej 40 % podstawy jego wymiaru nie nabył z tytułu służby na rzecz totalitarnego państwa lecz z tytułu służby polegającej na strzeżeniu bezpieczeństwa obywateli oraz bezpieczeństwa i porządku publicznego.

Organ rentowy zaskarżoną w niniejszym postępowaniu decyzją stosując art.15c ust. 1 pkt 1 ustawy przyjął „0” wskaźnik podstawy wymiaru za każdy rok służby wnioskodawcy w SB. Sąd Apelacyjny nie ma w powyższym zakresie wątpliwości co do prawidłowości zastosowania przez organ rentowy przepisów prawa materialnego.

Mając na względzie cel ustawy oraz fakt posiadania przez wnioskodawcę ponad 25 letniego okresu służby w policji razem z okresami równorzędnymi należy zwrócić uwagę na niespójność systemową przepisów ustawy z 8 lutego 1994 r. jak również sprzeczność niektórych jej unormowań z deklarowanym celem, którym jest pozbawienie przywilejów emerytalnych funkcjonariuszy policji, którzy nabyli je z tytułu służby na rzecz totalitarnego państwa.

Dyrektywy systemowe opierają się na założeniu, że poszczególne normy prawne stanowią składnik spójnego systemu, mają więc nie dopuścić do uznania norm wzajemnie niezgodnych (Z. Radwański, Prawo cywilne – Część ogólna, op.cit. str.71)

Z jednej strony przepis art. 12 ustawy gwarantuje funkcjonariuszowi pełniącemu służbę w policji emeryturę po 15 latach służby w wysokości określonej w art.15 ust.1 z drugiej zaś przepis art.15c ust.3 stanowi, że emerytura osoby pełniącej służbę z rzecz totalitarnego państwa nie może być wyższa niż miesięczna kwota przeciętnej emerytury wypłacanej przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych. Z literalnego brzmienia tego przepisu wynika, że należy zastosować powyższy mechanizm obniżający świadczenie do każdego funkcjonariusza także takiego, który nie nabył podstawowego przywileju emerytalnego wskazanego w art.12 z tytułu służby na rzecz totalitarnego państwa. Oznaczałby to, że krótki, nie wpływający na spełnienie przesłanek do nabycia prawa do emerytury okres służby na rzecz totalitarnego państwa uzasadnia zastosowanie w/w mechanizmu. Wykładnia językowa tego przepisu stoi jednak w sprzeczności zarówno z celem ustawy którym jest obniżenie świadczeń tym, którzy nabyli przywilej emerytalny z tytułu służby na rzecz totalitarnego państwa jak i z brzmieniem gwarancyjnych przepisów art.12, 15 ust.1 jak również 15 c ust.1 który odsyła do stosowania art.15 ust.1 ustawy. Mechanizm określony w art.15 c ust.3 w istocie niweczy uprawnienie funkcjonariusza do przyjęcia przy ustalaniu podstawy wymiaru świadczenia okresów, co do których ustawa nakazuje przyjąć wskaźnik 1,3 lub 2,6.

Wskazane w art.12 w zw. z art.15 ust.1 ustawy przywileje emerytalne funkcjonariusza policji są ściśle związane z pełnieniem służby z narażeniem na utratę życia lub zdrowia. Jakkolwiek żaden z systemów emertytalnych w Polsce nie jest oparty na zasadzie ekwiwalentności to jednak regulacje ustawowe dotyczące przesłanek nabycia prawa do świadczenia emerytalnego mają charakter gwarancyjny i majątkowy. Funkcjonariusz, który podejmuje się pełnienia odpowiedzialnej służby ma prawo liczyć, że po spełnieniu wymaganych przez ustawę przesłanek będzie miał po zwolnieniu ze służby prawo do godziwego świadczenia odpowiadającego warunkom pełnienia służby. Przyznanie określonego przywileju jest bowiem zawsze w korelacji z nałożonym uprzednio określonym szczególnym obowiązkiem. Uprawnienie emerytalne jest zarazem istotnym uprawnieniem majątkowym i jak to wskazuje sam tytuł ustawy jest zaopatrzeniem funkcjonariusza po zwolnieniu ze służby, obliczonym według korzystnych zasad wynikających z ustawy, a związanym doniosłością zadań pełnionych przez niego w czasie służby. W świetle powyższych uwag należy mieć na widoku także regulacje konstytucyjne zawarte w art. 64 i 23. Jest istotną dyrektywą interpretacyjną dokonywanie wykładni w taki sposób, aby - o ile stosowane metody wykładni na to pozwalają - uzyskać wynik wyrażający się w pełnej zgodności dekodowanej normy z unormowaniami Konstytucji.

Poprzestanie na jedynie językowej wykładni przepisu art.15c ust.3 ustawy pozostawałoby w kolizji z art.64 Konstytucji albowiem mimo nabycia emerytury na podstawie służby w policji, a nie z tytułu służby na rzecz totalitarnego państwa prowadzi do istotnego, nieuzasadnionego celem ustawy obniżenia świadczenia emerytalnego. W istocie stanowi to arbitralne i nieuzasadnione odjęcie przysługującego wnioskodawcy dotychczas z mocy ustawy uprawnienia majątkowego.

Wykładnia art.15c ust. 3 zgodnie z którą każdy, nawet bardzo krótki okres służby na rzecz totalitarnego państwa, nie wpływający przy tym na spełnienie przez funkcjonariusza przesłanki wskazanej w art.12 ustawy, prowadzi do obniżenia mu świadczenia emerytalnego w sposób określony w przepisie nie ma żadnego uzasadnienia ani w celu ustawy ani też w preferowanych wartościach sprawiedliwości społecznej. Stanowi to nieuzasadnione naruszenie słusznie nabytego prawa za okresy niestanowiące służby na rzecz totalitarnego państwa. W świetle przywoływanych przez projektodawcę w uzasadnieniu projektu zasad sprawiedliwości społecznej nie ma żadnych racji do pozbawiania funkcjonariusza policji świadczenia emerytalnego w wysokości przysługującej mu z tytułu służby w policji. Zasadne jest jedynie - zgodnie z ustawą - obniżenie mu podstawy wymiaru do 0% za okresy służby na rzecz totalitarnego państwa. Zastosowanie mechanizmu wskazanego w art.15c ust.3 w stosunku do takiego funkcjonariusza stanowiłoby w istocie rodzaj nieproporcjonalnej sankcji za to, że podjął się służby na rzecz totalitarnego państwa.

Uznając, że w stosunku do ubezpieczonego należało przyjąć 0% podstawy wymiaru za okresy pełnienia służby na rzecz totalitarnego państwa, pojawia się także kwesta uzgodnienia treści art.15 c ust.3 ustawy z konstytucyjną zasadą równości. Nie sposób bowiem wskazać istotnej różnicy w aspekcie spełnienia przesłanek do nabycia emerytury w wysokości określonej w art.15 ust.1 między funkcjonariuszami, z których każdy posiada co najmniej 15 letni okres służby w Policji pełnionej w tożsamych warunkach, w narażeniu na utratę życia i zdrowia. Nie widać tu przesłanek do zróżnicowania ich sytuacji majątkowej. Pełnienie służby na rzecz ochrony bezpieczeństwa obywateli oraz bezpieczeństwa i porządku publicznego stanowi dla wszystkich funkcjonariuszy realizację ich „świadczenia” za które maja prawo spodziewać się ustalonego według tych samych zasad zaopatrzenia emerytalnego.

W świetle powyższych zasad konstytucyjnych i przy uwzględnieniu metod wykładni systemowej, celowościowej i aksjologicznej należy dokonać takiej wykładni art.15 c ust.3 ustawy, zgodnie z którą przepis te nie ma zastosowania do funkcjonariusza, który nie nabył emerytury z tytułu służby na rzecz totalitarnego państwa, a okres tej służby jest jedynie okresem dodatkowym nie wpływającym na nabycie prawa do świadczenia.

Dlatego też Sąd Apelacyjny na podstawie art. 386 §1 kpc zmienił częściowo zaskarżony wyrok. Uznał, że ustalając wysokość renty rodzinnej H. G. należy w wysłudze emerytalnej zmarłego R. G. pominąć służbę na rzecz totalitarnego państwa w okresie od 1 maja 1983r. do 31 stycznia 1990r. a następnie przyjąć, że wysokość emerytury zmarłego, od której naliczona jest renta rodzinna nie podlega ograniczeniu do kwoty przeciętnej emerytury ogłoszonej przez Prezesa ZUS oraz że renta rodzinna nie podlega ograniczeniu do kwoty przeciętnej renty rodzinnej. W pozostałej części uznając apelację za częściowo zasadną na mocy art. 385 kpc jako bezzasadną oddalić. Postawiony przez apelującego zarzut obrazy przed Sąd art. 24a a w nawiązaniu do art.15 c ust. 3 ustawy jest zatem w dużej mierze chybiony. Skarżący podnosi, że odebranie przywilejów przez ustawodawcę nie jest rodzajem kary ani formą odpowiedzialności zbiorowej, lecz prowadzi do równości wobec prawa. Gwarantowanie określonej grupie przywilejów za służbę na rzecz totalitarnego państwa godzi bowiem w równość obywateli wobec prawa. Ze stanowiskiem tym in abstracto należy się zgodzić. Rzecz w tym, że - jak to już wyjaśniono - ubezpieczony nie nabył świadczenia emerytalnego z tytułu służby na rzecz totalitarnego państwa a w konsekwencji renta rodzinna nie jest pochodną tak zdefiniowanego świadczenia.

Raz jeszcze należy podkreślić, że inna sytuacja byłaby wówczas, jeśli okres służby na rzecz totalitarnego państwa uzupełniałby konieczny do nabycia prawa do emerytury okres służby 15 lat. Wtedy należałoby zastosować zasadę z art.15 c ust.3 ustawy po to, aby uniknąć nabycia świadczenia w wysokości naruszającej fundamentalne zasady sprawiedliwości społecznej, dla których zabezpieczenia ta norma została wprowadzona do porządku prawnego. Jednak z uwagi na fakt, iż ubezpieczony ma okres służby w policji w wymiarze ponad 25 lat, nabył niezależnie od okresów pełnienia służby na rzecz totalitarnego państwa prawo do emerytury policyjnej to w takim stanie faktycznym art.15c ust. 3 ustawy nie ma do niego zastosowania. Analiza art.15c ust.3 ustawy wymaga, by zgodnie z konstytucyjnymi zasadami sprawiedliwości społecznej dostosować wysokość świadczeń z zaopatrzenia emerytalnego funkcjonariuszy mundurowych, tak aby tylko za okresy służby polegającej na sprzeniewierzeniu się wartościom niepodległościowym, wolnościowym i demokratycznym świadczenia zostały świadczenia. Do takiej prokonstytucyjnej wykładni każdy sąd powszechny jest uprawniony. Zgodnie bowiem z art.178 ust.1 Konstytucji sędzia podlega zarówno Konstytucji jak i ustawie, a art.8 ust. 2 stanowi, że przepisy Konstytucji stosuje się bezpośrednio, chyba że Konstytucja stanowi inaczej. Oznacza to, że w procesie stosowania prawa sąd zawsze winien mieć na widoku normy konstytucyjne i je respektować oraz dokonywać takiej wykładni norm zawartych w ustawach zwykłych, która pozwoli na pełną realizację wartości konstytucyjnych. Reguły konstytucyjne dotyczące równości obywateli wobec prawa oraz ochrony własności i innych praw majątkowych nie są ogólnymi wskazaniami nie pozwalającymi na wydanie na ich podstawie indywidualnych rozstrzygnięć lecz wiążącymi sąd unormowaniami, które zawsze winien uwzględniać ferując werdykt w indywidualnej sprawie.

Dodatkowo podnieść należy, że treści art. 15c ust. 5 i 6, art. 22a ust. 5 i 6, art. 24a ust. 4 i 6 ustawy zaopatrzeniowej wynika, że ustalenie emerytury, renty inwalidzkiej i renty rodzinnej w sposób wskazany w art. 15c ust. 1, art. 22a ust. 1 i art. 24a ust. 1, nie następuje wobec wskazanych w tych przepisach osób, jeżeli osoby te udowodnią, że przed rokiem 1990, bez wiedzy przełożonych, podjęły współpracę i czynnie wspierały osoby lub organizacje działające na rzecz niepodległości Państwa Polskiego, chodzi przy tym właśnie o osoby, "które pełniły służbę na rzecz totalitarnego państwa, o których mowa w art. 13b, i która pozostawały w służbie przed dniem 2 stycznia 1999 r."

Wnioskodawczyni nie jest w stanie udowodnić, że jej mąż przed rokiem 1990, bez wiedzy przełożonych, podjął współpracę i czynnie wspierał osoby lub organizacje działające na rzecz niepodległości Państwa Polskiego. Nawet jeżeli tak było, to wnioskodawczyni nie musiała być wtajemniczana przez męża i ze względu na jego śmierć jest to obecnie niemal nieweryfikowalne. Z ustaleń Sądu wynika, że ubezpieczony jako jeden z nielicznych pracowników Służby Bezpieczeństwa w Ł. został zweryfikowany, za jego wnioskiem o dalsze wykonywanie służby podpisało się wielu pracowników, pozytywna weryfikacja naraziła jego rodzinę na szereg przykrości, co zmusiło ich do zamiany mieszkania. Wnioskodawczyni przypuszczała, że zdarzenia jakie dotknęły ją i męża, w tym jego niewyjaśniona śmierć (wnioskodawczyni twierdziła, że nie wierzy, iż mąż zmarł śmiercią samobójczą) związane by z zemstą byłych, niezweryfikowanych funkcjonariuszy SB. Czy istotnie miało to miejsce nie zostało ustalone i zdaniem Sądu Apelacyjnego wyjaśnić się tego nie da. Pojawiają się jednak uzasadnione sugestie czy mąż wnioskodawczyni na jakimś etapie służby w SB takiej współpracy bez zgody przełożonych nie nawiązał.

Ustawa o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy wprowadziła w art. 13b oraz art. 15c i art. 22a a w szczególności w art. 24a swego rodzaju odpowiedzialność zbiorową i swoim zakresem podmiotowym objęła, bez wyjątków, wszystkich byłych funkcjonariuszy organów bezpieczeństwa państwa, niezależnie od ich postawy patriotycznej, etycznej i moralnej, rodzaju wykonywanych czynności, czy zajmowanego stanowiska. Obniżono określonym podmiotom emerytury i renty w sposób bardziej niekorzystny, niż jest to obecnie dopuszczalne nawet wobec funkcjonariuszy prawomocnie skazanych przez sąd za popełnione przestępstwa. Ci ostatni funkcjonariusze mogą zostać pozbawieni świadczeń emerytalnych przysługujących służbom mundurowym przez obniżenie ich do poziomu przysługującego w ramach powszechnego systemu emerytalnego. Ustalenie warunków przyznawania świadczeń rentowo-emerytalnych według zasad mniej korzystnych od powszechnego systemu emerytalnego, oznacza represje i dyskryminację.

Przepis art. 24a ustawy z 2016 roku dodatkowo dotyka osób, które osobiście nie miały nic wspólnego z funkcjonowaniem tzw. „państwa totalitarnego” i nie pełniły służby na jego rzecz. Ponoszenie ujemnych skutków finansowych wynika z przeniesienia „odpowiedzialności” ich żywicieli. Stanowi wyraz czystej represji państwa, która dotyka często osób pozbawionych opieki, przeważnie niedostatecznie zaradnych życiowo, schorowanych małżonków w podeszłym wieku. Dotyczy więc osób, które powinny być chronione przez państwo, a nie być narażone na represje z jego strony. Wnioskodawczyni nigdy nie pełniła służby na rzecz totalitarnego państwa, taki zarzut ustawodawca postawił jej zmarłemu mężowi, obarczając za to odpowiedzialnością jego żonę.

W ocenie Sądu, niedopuszczalne jest zbiorowe stosowanie jakichkolwiek nadmiernych sankcji, w tym także dolegliwości finansowych wyrażających się w obniżaniu przysługujących świadczeń emerytalno-rentowych w stosunku do osób tylko za to, że pracowały lub służyły w okresie poprzedzającym zmianę ustroju państwa polskiego. Nawet uznanie, że niektóre instytucje funkcjonujące przed tą zmianą działały w sposób budzący dziś poważne wątpliwości prawno-moralne, nie uprawnia do twierdzenia, że wszystkie osoby tam zatrudnione zasługują na potępienie bez badania indywidualnych czynów i udowodnienia im nagannego lub penalizującego zachowania. Konstruowanie regulacji ustawowych kreujących zbiorową odpowiedzialność godzi w istotę zasady rządów prawa, oznaczającej obowiązek władz publicznych traktowania osób w sposób adekwatny i proporcjonalny do ich postawy, zasług i przewinień.

Nie do pogodzenia z zasadą sprawiedliwości społecznej jest drastyczne obniżenie wnioskodawczyni renty rodzinnej i pozbawienie niemal połowy świadczenia, odebranie jej prawa do godnego poziomu życia, gdy że z powodu wieku oraz niezdolności do zatrudnienia nie ma ona ani sił ani możliwości zdobycia dodatkowych środków utrzymania. W tej konkretnej sprawie, w sytuacji gdy mąż wnioskodawczyni poza służbą na rzecz totalitarnego państwa legitymuje się okresem zatrudnienia, znaczenie przekraczającym wymagany do ustalenia mu prawa do emerytury, ustawa nie spełniła swoich celów, przeciwnie naruszyła zasadę zaufania do państwa prawa. Zmarłego małżonka wnioskodawczyni, państwo naruszając jego godność, tylko z powodu służby w określonej jednostce przez krótki okres czasu w stosunku do całego okresu zatrudnienia, bez badania czynów i indywidualnej winy, nie udowodniając żadnego czynu karalnego, naznaczyło jako współuczestnika systemu bezprawia, obniżając należne świadczenie rentowe jego żonie .

Na marginesie stwierdzić należy, że przed Trybunałem Konstytucyjnym zawisła sprawa P 4/18, w której ma być rozstrzygnięta kwestia zgodności z Konstytucją art. 15c, art. 22 a, art. 13 ust.1 pkt1c w zw. z art. 13 b ustawy zaopatrzeniowej a więc dotycząca zgodności z Konstytucją RP obniżenia emerytur i rent byłych funkcjonariuszy służb bezpieczeństwa. Mimo, że odpowiedź na pytanie prawne zadane w w/w sprawie leży w szeroko pojętym interesie wymiaru sprawiedliwości ze względu na to, iż ustawa dotyczy tysięcy obywateli, którzy mają prawo oczekiwać niezwłocznego przesądzenia, czy w/w przepisy są zgodne z Konstytucją a przede wszystkim, że dotyczy istotnego obniżenia świadczeń emerytalnych i rentowych, które są podstawą utrzymania emerytów, rencistów oraz ich rodzin. Wskazać także należy, że z mocy art. 2 ust. 3 ustawy z 16 grudnia 2016 r. wniesienie odwołania od decyzji organu rentowego dotyczącej wysokości świadczeń nie wstrzymuje jej wykonania, co jest ewenementem w obszarze stosunków ubezpieczeniowych. Z powyższych względów rozstrzygnięcie w przedmiocie konstytucyjności przepisów stanowiących podstawę obniżenia świadczeń winno być priorytetem organów państwa. Dotychczas nie nastąpiło wydanie przez Trybunał Konstytucyjny wyroku, choć jego ogłoszenie, jak wynika z ogólnie dostępnych informacji miało nastąpić 20 października 2020 r. Po kolejnym wyznaczeniu terminu sprawa została odroczona bez wyznaczenia nowego terminu.

Jest jedna z trzech spraw zawisłych w Trybunale. Kolejną nadal nie rozstrzygniętą, jest sprawa o sygn. P 16/19, mająca bezpośredni wpływ na ustalanie rent rodzinnych bowiem dotyczy renty rodzinnej po zmarłym funkcjonariuszu, ale póki co w sprawie nie wpłynęły dotąd żadne stanowiska uczestników postępowania.

Jedyne orzeczenie jakie dotychczas wydał Trybunał Konstytucyjny to rozpoznane pytanie prawne Sądu Okręgowego w Krakowie, dotyczące obniżenia wysokości policyjnej renty inwalidzkiej byłego funkcjonariusza pełniącego służbę na rzecz totalitarnego państwa. W wyroku z dnia 16 czerwca 2021r. w sprawie sygn. akt P 10/20 TK w pełnym składzie orzekł, że art. 22a ust. 2 ustawy z 18 lutego 1994 r. o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, (….) (Dz. U. z 2020 r. poz. 723) jest zgodny z art. 2 oraz z art. 67 ust. 1 w związku z art. 31 ust. 3 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej. Ponadto Trybunał postanowił umorzyć postępowanie w pozostałym zakresie. Orzeczenie zapadło większością głosów, a zdania odrębne do wyroku zgłosiło dwóch sędziów TK.

Oczekiwanie na rozstrzygnięcie przez sądy powszechne sprawy P 4/18 i P16/19 pozostaje w coraz wyraźniejszej kolizji z konstytucyjną normą zawartą w art.45 Konstytucji, zgodnie z którym każdy ma prawo do sprawiedliwego i jawnego rozpatrzenia sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki przez właściwy, niezależny, bezstronny i niezawisły sąd. Prowadzi to destabilizacji sprawowania wymiaru sprawiedliwości polegającej na nierozstrzygnięciu kilkudziesięciu tysięcy odwołań od decyzji organu rentowego wydanych w 2017 r. Koncyliacyjny sposób współpracy sądów i trybunałów winien zakładać wzajemne dostrzeganie istotnych społecznie oczekiwań w dziedzinie stosowania prawa.

Mając na względzie powyższe rozważania Sąd Apelacyjny orzekł jak w sentencji. Zważywszy, że apelacja w części okazała się zasadna Sąd na mocy art. 102 kpc koszty postępowania pomiędzy stronami wzajemnie zniósł.

Jacek Chaciński Krzysztof Szewczak Lucyna Stąsik-Żmudziak