Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 17 marca 2021 r.

Sąd Apelacyjny w Gdańsku – V Wydział Cywilny

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 17 marca 2021 r. w Gdańsku na rozprawie

sprawy z powództwa (...) Bank (...) Spółki Akcyjnej w W.

przeciwko Z. B. i G. B.

o zapłatę

na skutek apelacji pozwanych

od wyroku Sądu Okręgowego w Bydgoszczy

z dnia 25 maja 2020 r. sygn., akt I C 537/19

uchyla zaskarżony wyrok, znosi postępowanie w zakresie posiedzenia niejawnego w dniu 25 maja 2020 r. i sprawę przekazuje do ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu w Bydgoszczy pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach postępowania apelacyjnego.

SSA Mariusz Wicki SSA Leszek Jantowski SSA Artur Lesiak

Na oryginale właściwe podpisy.

Sygn. akt V ACa 523/20

UZASADNIENIE

Pozwem wniesionym w dniu 24 kwietnia 2019 r. przeciwko Z. B. i G. B. powód (...) Bank (...) Spółka Akcyjna z siedzibą w W. wniósł o zasądzenie solidarnie od pozwanych na jego rzecz kwoty 269.668,58 zł wraz z dalszymi odsetkami ustawowymi naliczanymi od kwoty 194.573,28 zł od dnia 17 kwietnia 2019 r. do dnia zapłaty.

W odpowiedzi na pozew pozwani Z. B. i G. B. wnieśli o oddalenie powództwa w całości oraz zasądzenie od powoda na ich rzecz zwrotu kosztów procesu.

Wyrokiem z dnia 25 maja 2020 r. Sąd Okręgowy w Bydgoszczy:

1. zasądził solidarnie od pozwanych na rzecz powoda kwotę 194 573,28 zł (sto dziewięćdziesiąt cztery tysiące pięćset siedemdziesiąt trzy złote 28/100) tytułem należności głównej z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 17.04.2019 r. do dnia zapłaty oraz 75.095,30 zł (siedemdziesiąt pięć tysięcy dziewięćdziesiąt pięć złotych 30/100) tytułem odsetek umownych naliczonych od dnia 16.04.2019 r., z tym zastrzeżeniem, że odpowiedzialność pozwanych ograniczona jest do nieruchomości, dla której Sąd Rejonowy w Bydgoszczy X Wydział Ksiąg Wieczystych prowadzi księgę wieczystą o numerze (...) objętej hipoteką umowną kaucyjną do kwoty 338.755, 47 zł;

2. zasądził solidarnie od pozwanych na rzecz powoda kwotę 15.145 zł (piętnaście tysięcy sto czterdzieści pięć złotych) tytułem zwrotu kosztów procesu.

Powyższe rozstrzygnięcie zostało wydane na podstawie następujących ustaleń i rozważań:

W dniu 24 maja 2010 r. między (...) Bank (...) S.A. z siedzibą w G. a H. B. i T. B. doszło do zawarcia umowy o kredyt mieszkaniowy. Na mocy w/w umowy bank udzielił kredytobiorcom kredytu hipotecznego - denominowanego, udzielonego w złotych - w kwocie 53.352,78 euro, jednak nie więcej niż 205.460 zł. Oprocentowanie kredytu wynosiło 3.795%. Marża banku w dniu udzielenia kredytu wynosiła 3.1 % w stosunku rocznym. Rzeczywista roczna stopa procentowa wynosiła 5.42%. Roczna stopa procentowa dla zadłużenia przeterminowanego wynosiła na dzień podpisania umowy 20%. Całkowity koszt udzielonego kredytu wynosił szacunkowo 101.304,50 zł. Łączna kwota wszystkich kosztów ponoszonych przez kredytobiorcę w związku z zaciągniętym kredytem wynosiła szacunkowo 102.183,50 zł. Kredytobiorcy zobowiązali się do spłaty zobowiązania w równych ratach kapitałowo - odsetkowych, zgodnie z doręczanym harmonogramem spłat.

Zabezpieczenie spłaty kredytu stanowiła hipoteka kaucyjna do kwoty 338.755,47 zł ustanowiona na rzecz banku na nieruchomości położonej w O., ul. (...), działka nr (...), dla której Sąd Rejonowy w Bydgoszczy prowadzi księgę wieczystą o nr (...).

W dniu 6 marca 2014 r. (...) Bank (...) S.A. wystawił przeciwko dłużnikom H. B. i T. B. bankowy tytuł egzekucyjny, zgodnie z którym zostali oni solidarnie zobowiązani do zapłaty z tytułu w/w umowy kredytowej łącznej kwoty 200.083,44 zł wraz z dalszymi odsetkami ustawowymi od kwoty kapitału - 194.573,28 zł oraz kwoty skapitalizowanych odsetek - 5.303,11 zł.

Postanowieniem z dnia 31 marca 2014 r. Sąd Rejonowy w Bydgoszczy nadał klauzulę wykonalności w/w bankowemu tytułowi egzekucyjnemu przeciwko dłużnikom H. B. i T. B..

W dniu 31 października 2014 r. nastąpiło połączenie (...) Bank (...) S.A. (spółka przejmowana) z (...) Bank (...) S.A. (spółka przejmująca) w trybie art. 492 § 1 pkt 1 k.s.h. poprzez przeniesienie całego majątku (wszystkich aktywów, kapitału własnego i zobowiązań) (...) Bank (...) S.A. na rzecz (...) Bank (...) S.A. Powód jako podmiot przejmujący, wstąpił z dniem połączenia we wszystkie prawa i obowiązki przejmowanego (...) Bank (...) S.A.

Pozwani są właścicielami nieruchomości, na której została ustanowiona na rzecz banku (...) S.A. hipoteka kaucyjna do kwoty 338.755,47 zł jako zabezpieczenie spłaty kredytu z tytułu umowy o kredyt nr (...) z dnia 24 maja 2010 r.

Pierwotnie przedmiotową hipotekę ustanowiono na nieruchomości obejmującej działkę nr (...), dla której Sąd Rejonowy w Bydgoszczy X Wydział Ksiąg Wieczystych prowadzi księgę wieczystą nr (...). Następnie wskutek podziału w/w działki wydzielono działki o numerach (...), dla której prowadzona jest księga wieczysta nr (...), której właścicielami są H. B. i T. B. oraz (...), dla której prowadzona jest księga wieczysta nr (...) i której właścicielami są pozwani. Ujawniono fakt współobciążenia przedmiotową hipoteką księgi wieczystej o nr (...) w związku z odłączeniem z księgi wieczystej o nr (...) działki nr (...).

Pismami z dnia 15 stycznia 2019 r. powód wezwał pozwanych do zapłaty kwoty 267.453,49 zł w związku z ustanowieniem zabezpieczenia w postaci hipoteki umownej kaucyjnej w kwocie 338.755,47 zł na nieruchomości objętej księgą wieczystą nr (...) z tytułu zabezpieczenia wierzytelności wobec H. B. i T. B.. W/w pisma zostały doręczone pozwanym w dniu 22 stycznia 2019 r.

W księgach bankowych (...) S.A. z siedzibą w W. według stanu na dzień 16 kwietnia 2019 r. stwierdzono, że odpowiedzialni solidarnie pozwani Z. B. i G. B. posiadają wymagalne zadłużenie w wysokości 269.668,58 zł.

Na kwotę wymagalnego zadłużenia składa się:

-

kwota 194.573,28 zł tytułem należności głównej,

-

kwota 75.095,30 zł tytułem odsetek naliczonych do dnia 16 kwietnia 2019r. Stwierdzono, że dalsze należne odsetki ustawowe od dnia 17 kwietnia 2019 r. do dnia zapłaty naliczane są od należności głównej, które aktualnie wynoszą 5,00% w stosunku rocznym.

Postanowieniami z dnia 15 października 2015 r. Sąd Okręgowy w Cambridge orzekł upadłość wobec dłużników H. B. i T. B..

W dniu 11 lutego 2019 r. przeprowadzono licytację komorniczą 1/2 niewydzielonej części nieruchomości tj. działki nr (...), zabudowanej budynkiem mieszkalnym jednorodzinnym - w budowie należącej do dłużnika T. B., dla której Sąd Rejonowy X Wydział Ksiąg Wieczystych prowadzi księgę wieczystą o nr (...). Nieruchomość została nabyta przez G. S..

Stan zaległości w sprawie egzekucyjnej z wniosku powoda przeciwko H. B. i T. B. na dzień 27 lutego 2019 r. wynosi 194.573,28 zł tytułem należności głównej, 86.710,30 zł tytułem odsetek do 27 lutego 2019 r. oraz koszty egzekucyjne.

Pozwani są osobami starszymi. Oboje cierpią na choroby nowotworowe, posiadają również choroby współistniejące.

Przedstawiony wyżej stan faktyczny Sąd ustalił w oparciu o dowody z dokumentów. Sąd I instancji uznał za wiarygodne dowody z dokumentów zebrane w sprawie, albowiem zostały sporządzone we właściwej formie, przewidzianej dla tego typu dokumentów. Były przejrzyste i jasne, jak również nie były kwestionowane przez strony. Ich autentyczność nie budziła wątpliwości Sądu.

Sąd Okręgowy miał na względzie, iż podstawę prawną żądania pozwu stanowił art. 65 ust. 1 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece. Zgodnie z jego treścią w celu zabezpieczenia oznaczonej wierzytelności wynikającej z określonego stosunku prawnego można nieruchomość obciążyć prawem, na mocy którego wierzyciel może dochodzić zaspokojenia z nieruchomości bez względu na to, czyją stała się własnością i z pierwszeństwem przed wierzycielami osobistymi właściciela nieruchomości.

Dalej Sąd Okręgowy wyjaśnił, że aktualnie hipoteka uregulowana jest jako prawo o jednolitej konstrukcji, opartej w głównej mierze na założeniach dotychczasowej hipoteki kaucyjnej. Ustawą z dnia 26 czerwca 2009 r. o zmianie ustawy o księgach wieczystych i hipotece oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2009 r. nr 131, poz. 1075), która weszła w życie w dniu 20 lutego 2011 r., został zniesiony podział na hipotekę kaucyjną i hipotekę zwykłą. Zgodnie z art. 10 ust. 1 powołanej ustawy, do hipotek kaucyjnych powstałych przed dniem wejścia w życie ustawy stosuje się przepisy ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece w nowym brzmieniu.

W przedmiotowej sprawie hipoteka kaucyjna została ustanowiona przed dniem 20 lutego 2011 r., zatem zastosowanie do niej znajdą przepisy ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece w nowym brzmieniu, nadanym ustawą z dnia 26 czerwca 2009 r. Podstawowym uprawnieniem wierzyciela z tytułu ustanowienia hipoteki jest prawo dochodzenia zaspokojenia z obciążonej nieruchomości, bez względu na to czyją stała się własnością i bez względu na to czy pomiędzy wierzycielem hipotecznym a dłużnikiem rzeczowym (właścicielem obciążonej nieruchomości) istnieje stosunek obligacyjny. Dłużnik rzeczowy może, ale nie musi być dłużnikiem osobistym z tytułu zabezpieczonej wierzytelności. Sens hipoteki wyraża się właśnie w tym, że jeżeli dłużnik osobisty nie spełnia należnego świadczenia pieniężnego wierzyciel może wszcząć egzekucję przeciwko dłużnikowi rzeczowemu. Przedtem powinien jednak uzyskać przeciwko niemu tytuł wykonawczy.

W ocenie Sądu a quo nie budzi wątpliwości, że pozwani są właścicielami nieruchomości, na której została ustanowiona na rzecz banku (...) S.A. hipoteka kaucyjna do kwoty 338.755,47 zł jako zabezpieczenie spłaty kredytu z tytułu umowy o kredyt nr (...) z dnia 24 maja 2010 r. Powód wykazał przy tym, że w dniu 31 października 2014 r. nastąpiło połączenie (...) Bank (...) S.A. (spółka przejmowana) z (...) Bank (...) S.A. (spółka przejmująca) w trybie art. 492 § 1 pkt 1 k.s.h. i tym samym powód jako podmiot przejmujący, wstąpił z dniem połączenia we wszystkie prawa i obowiązki przejmowanego (...) Bank (...) S.A.

W księdze wieczystej o nr (...) prowadzonej przez Sąd Rejonowy w Bydgoszczy X Wydział Ksiąg Wieczystych dla nieruchomości, której właścicielami są pozwani, figuruje hipoteka umowna kaucyjna w kwocie 338.755,47 zł ustanowiona na rzecz (...) Bank (...) S.A. Ujawniono przy tym fakt współobciążenia przedmiotową hipoteką księgi wieczystej o nr (...) w związku z odłączeniem z księgi wieczystej o nr (...) działki nr (...). Wpis hipoteki jest prawomocny. Pozwani odpowiadają zatem za dług rzeczowo. Hipoteka jako prawo jawne z księgi wieczystej w rozumieniu art. 3 u.k.w.h. korzysta z domniemania, że została wpisana zgodnie z rzeczywistym stanem prawnym. Dla realizacji odpowiedzialności dłużnika rzeczowego wystarczającą legitymacją wierzyciela jest zatem wpis hipoteki, bez potrzeby wykazania rzeczywistego istnienia zabezpieczonej wierzytelności. Co za tym idzie, Sąd I instancji stwierdził, że dochodząc należności zabezpieczonej hipoteką wierzyciel może przywołać wyłącznie wpis hipoteki, dokumentowany stosownym odpisem z księgi wieczystej. Rzeczą dłużnika jest natomiast przedstawienie dowodów pozwalających na obalenie ewentualnego domniemania, co jednak w tej niniejszej sprawie nie miało miejsca, a sam fakt istnienia i wysokości wierzytelności nie stał się w ogóle przedmiotem sporu.

Pozwani podnieśli natomiast brak legitymacji czynnej powoda do występowania z żądaniem zasądzenia na jego rzecz roszczenia z uwagi na to, że nie jest on wierzycielem wpisanym do księgi wieczystej nieruchomości, a wierzycielem jest (...) Bank (...) S.A. Zdaniem Sądu I instancji zarzut ten był bezzasadny. Powód, załączając stosowne odpisy KRS, wykazał bowiem, że z dniem 31 października 2014 r. nastąpiło połączenie (...) Bank (...) S.A. (spółka przejmowana) z (...) Bank (...) S.A. (spółka przejmująca) w trybie art. 492 § 1 pkt 1 k.s.h. i tym samym powód jako podmiot przejmujący, wstąpił z dniem połączenia we wszystkie prawa i obowiązki przejmowanego (...) Bank (...) S.A. Powód stał się więc stroną umowy zawartej z H. B. i T. B. oraz jest uprawniony do dochodzenia swoich należności zarówno od dłużników osobistych, jak i od dłużników rzeczowych, którymi są pozwani. Sąd Okręgowy podkreślił, że fakt nieujawnienia powoda jako wierzyciela hipotecznego w księdze wieczystej nieruchomości nie stanowi przeszkody w dochodzeniu przez niego zapłaty od dłużników rzeczowych. Nie budzi bowiem wątpliwości fakt wykazania przez powoda jego następstwa prawnego po (...) Bank (...) S.A.

Zdaniem Sądu I instancji na uwzględnienie nie zasługiwał również zarzut pozwanych dotyczący ogłoszenia z dniem 15 października 2015 r. upadłości wobec dłużników osobistych, co miałoby wywierać wpływ na przedmiotowy proces. Podkreślić należy, że upadłość orzeczona wobec dłużników osobistych nie ma żadnego wpływu na stosunek łączący dłużników rzeczowych - pozwanych z wierzycielem, będący podstawą powództwa w niniejszej sprawie. Powód, jako podmiot posiadający zabezpieczenie hipoteczne na nieruchomości, może dochodzić swoich roszczeń od pozwanych jako dłużników rzeczowych. Przy cyz, Sąd Okręgowy uznał, iż nie sposób również podzielić twierdzeń pozwanych w przedmiocie zbycia nieruchomości na rzecz G. S. i konieczności jego dopozwania w niniejszej sprawie. Jak wynika z treści księgi wieczystej o nr (...) pozwani są jedynymi właścicielami przedmiotowej nieruchomości. Sąd I instancji podkreślił, że z przedłożonego przez pozwanych protokołu licytacji wynika, że dotyczyła ona nieruchomości, której nie byli oni właścicielami.

W ocenie Sądu Okręgowego za bezzasadny uznać należało zarzut pozwanych dotyczący niewykazania przez powoda bezskuteczności egzekucji z majątku dłużników osobistych oraz tego, że świadczenie, które miałby otrzymać bank nie może być wyegzekwowane w inny sposób. Istota ustanowienia hipoteki polega bowiem na tym, że w razie nieuzyskania zaspokojenia od dłużnika osobistego, wierzyciel może uzyskać zaspokojenie od dłużnika rzeczowego. Jeżeli pomimo nadejścia terminu płatności wierzyciel hipoteczny nie otrzyma zapłaty, może żądać uiszczenia długu, według swego wyboru, od dłużnika osobistego lub rzeczowego albo od obydwu z nich (odpowiedzialność in solidum). Wierzyciel nie musi zatem wykazywać bezskuteczności egzekucji z majątku dłużników osobistych, czy też tego, że świadczenie, które miałby otrzymać nie może być wyegzekwowane w inny sposób. Dłużnik rzeczowy ponosi odpowiedzialność tylko z nieruchomości obciążonej hipoteką i wynika ona ze stosunku hipoteki. Dłużnik rzeczowy i osobisty odpowiadają zatem wobec wierzyciela na podstawie innego stosunku prawnego, natomiast okoliczność skuteczności, czy też bezskuteczności egzekucji z majątku dłużników osobistych, czy też potencjalna możliwość odzyskania długu w inny sposób, nie ma żadnego wpływu na możliwość dochodzenia zapłaty przez powoda również od pozwanych w niniejszej sprawie. Sąd I instancji miał również na względzie, że przytoczone przez pozwanych okoliczności, dotyczące wysokiej sumy oszacowania nieruchomości należącej do dłużników osobistych i bezskuteczności licytacji komorniczych tej nieruchomości, nie mają żadnego znaczenia dla rozstrzygnięcia niniejszej sprawy, której przedmiotem jest odpowiedzialność rzeczowa pozwanych. W żadnym razie nie można także wywieść, że w/w okoliczności miałyby wskazywać na przedwczesność powództwa w niniejszej sprawie.

Mając powyższe na uwadze Sąd Okręgowy w pkt 1 wyroku zasądził solidarnie od pozwanych na rzecz powoda kwotę 194.573,28 zł tytułem należności głównej z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 17 kwietnia 2019 r. do dnia zapłaty, kwotę 75.095,30 zł tytułem odsetek umownych naliczonych do dnia 16 kwietnia 2019 r., na podstawie art. 319 k.p.c. zastrzegając, że odpowiedzialność pozwanych ograniczona jest do nieruchomości, dla której Sąd Rejonowy w Bydgoszczy X Wydział Ksiąg Wieczystych prowadzi księgę wieczystą o numerze (...) objętej hipoteką umowną kaucyjną do kwoty 338.755,47 zł.

O kosztach postępowania Sąd Okręgowy orzekł jak w pkt 2 wyroku na podstawie art. 98 k.p.c. Na koszty postępowania należne od pozwanych solidarnie jako strony przegrywającej proces w całości złożyła się uiszczona przez powoda opłata od pozwu w wysokości 9.728 zł, wynagrodzenie profesjonalnego pełnomocnika w wysokości 5.400 zł, opłata skarbowa od pełnomocnictwa w kwocie 17 zł.

Apelację od powyższego wyroku wywiedli pozwani, zaskarżając go w całości.

Przedmiotowemu wyrokowi zarzucili:

1. naruszenie przepisów prawa materialnego polegające na:

-

błędnym określeniu wymaganej kwoty zobowiązania jako dłużnika rzeczowego,

-

niepowzięciu informacji przez Sąd Okręgowy w Bydgoszczy o fakcie sprzedaży części nieruchomości, będącej własnością dłużnika osobistego przez Komornika Sądowego M. B. z B. i stworzenia na dzień dzisiejszy kwoty podziału dla wierzycieli z uwzględnieniem Banku (...) SA w wysokości ok 50 tys. zł,

-

nieuwzględnieniu przez Sąd Okręgowy osoby fizycznej, dokonującej zakupu części nieruchomości będącej własnością dłużnika osobistego w przetargu komorniczym jako równoważnego na ten czas dłużnika rzeczowego w stosunku do (...) SA;

-

nieuwzględnieniu terminu przedawnienia roszczenia w stosunku co do odsetek za zwłokę;

-

błędnym zinterpretowaniu okoliczności powstania księgi wieczystej; Księga powstała w skutek wydzielenia i sprzedaży, a wydzielona w ten sposób działka nigdy nie była zabezpieczeniem żadnego kredytu przez żaden z banków i zastrzeżenia co do stosunku takiej sytuacji do bankructwa dłużnika osobistego w roku 2015;

-

błędnym uwzględnieniu sytuacji dłużnika osobistego w stosunku do pozostawionych nieruchomości w gestii komornika i będącego od 2015 r. osobą o statusie bankruta, upadłości transgranicznej osoby fizycznej orzeczonej przez Sąd Powszechny w Cambridge (UK);

-

w księdze wieczystej nie figuruje też zapis (...) Bank (...) SA, a zgodne z prawem przejęcie (...) Banku SA jest na dzień dzisiejszy rozpatrywane przez Sąd Najwyższy;

2. naruszenie przepisów prawa procesowego, polegające na:

- odwołaniu terminu rozprawy, skutkujące brakiem możliwości przedstawienia Sądowi dowodów powstałych po wymianie korespondencji z Sądem, a zdaniem pozwanych, zmieniających postrzeganie tej sprawy;

- wydanie wyroku na posiedzeniu niejawnym w składzie jednoosobowym, bez wysłuchania stron;

- uniemożliwienia możliwości mediacji z powodem;

- brak możliwości powołania pełnomocnika.

Skarżący jako dłużnicy rzeczowi, podnieśli również kwestię umowy kredytu otrzymanego przez dłużnika osobistego w roku 2010 z(...) Bank (...). Wzorzec Umowy (...) wielokrotnie był oceniany przez sądy, które wydały korzystne wyroki unieważniające. Uznać zatem należy, że konstrukcja umowy narusza niewątpliwie obowiązujące przepisy, wobec czego winna zostać uznana za nieważną.

Skarżący wnieśli o uchylenie zaskarżonego wyroku w całości i przekazanie sprawy do ponownego rozpatrzenia Sądowi I Instancji.

W uzupełnieniu apelacji pozwani zaskarżonemu wyrokowi zarzucili:

I. naruszenie przepisów prawa materialnego, tj.:

a. art. 69 ust. 2 pkt 2 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. Prawo bankowe (Dz.U. z 2017 r. nr 140, poz. 939 z późniejszymi zmianami) w zw. z art. 58 § 1 k.c. poprzez jego niezastosowanie, gdy umowa nr (...) o kredyt mieszkaniowy (...) z dnia 24 maja 2010 r. zawarta pomiędzy powodem a T. B. i H. B., będąca podstawą roszczenia powoda, nie zawiera wszystkich elementów istotnych ( essentialia negotii) umowy kredytowej i jako taka jest nieważna, co skutkuje również upadkiem zabezpieczenia w postaci hipoteki z uwagi na jej akcesoryjny charakter;

b. art. 385 ¹ §1 - 4 k.c. poprzez ich niezastosowanie i nie dokonanie oceny umowy będącej podstawą roszczenia powoda pod kątem niedozwolonych postanowień umownych, które przedmiotowa umowa zawiera - co było podnoszone przez pozwanych, co skutkować mogło ustaleniem, że umowa jest nieważna, a tym samym również upadkiem zabezpieczenia w postaci hipoteki z uwagi na jej akcesoryjny charakter;

c. art. 95 ust. 1-5 Prawa bankowego w zw. z art. 67 stawy z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece (t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 2204) poprzez jego niewłaściwe zastosowanie i uznanie, że powód wykazał podstawę do dochodzenia roszczenia z tytułu ustanowionej na rzecz (...) Bank (...) S.A. hipoteki, podczas gdy wpis hipoteki jak również jej zmiana ma charakter konstytutywny i powinna być ujawniona na rzecz powoda w formie zmiany treści hipoteki, a do jej ustanowienia wymagane jest złożenie przez właściciela nieruchomości oświadczenia o ustanowieniu hipoteki na rzecz banku z zachowaniem formy pisemnej pod rygorem nieważności, co w niniejszej sprawie nie nastąpiło;

d. art. 77 u.k.w.h. poprzez jego niezastosowanie i nieuwzględnienie zarzutu przedawnienia roszczenia zgłoszonego przez pozwanych w zakresie w jakim ten zarzut powinien zostać uwzględniony co do świadczeń ubocznych;

II. naruszenie przepisów postępowania, które mogło mieć wpływ na wynik sprawy, tj.

a. art. 233 § 1 k.p.c. poprzez dokonanie dowolnej, a nie swobodnej oceny dowodów, polegającej na:

- uznaniu, iż przedłożone przez powoda dokumenty wykazują rzeczywisty rozmiar wierzytelności powoda względem pozwanych, podczas gdy dołączony do pozwu wyciąg z ksiąg banku stanowi dokument prywatny, który nie uwzględnia okoliczności wskazanych przez pozwanych - w tym kwestii prowadzonego postępowania egzekucyjnego;

- nie uwzględnieniu przez Sąd I instancji nieważności umowy, która ma istotny wpływ na wysokość wzajemnych świadczeń stron i powoduje obowiązek zwrotu wzajemnie przez każdą ze stron tego co nominalnie uzyskała od drugiej strony w ramach wykonania nieważnej umowy (bez odsetek), co w oczywisty sposób wpływa na fakt błędnego ustalenia przez tutejszy sąd wysokości roszczenia powoda;

ewentualnie w przypadku uznania, że umowa zawiera niedozwolone klauzule umowne, ale po ich usunięciu mogła być kontynuowana, nie uwzględnienie przez Sąd I instancji nadpłaconych rat kapitałowo - odsetkowych w związku ze stosowaniem przez powoda (jego poprzednika prawnego) niedozwolonych postanowień umownych, dotyczących waloryzacji kwoty kredytu i poszczególnych rat, co skutkowało pobieraniem przez Powoda od kredytobiorców zawyżonych rat kapitałowo-odsetkowych i miało wpływ na błędne ocenę roszczenia Powoda co do wysokości;

b. art. 6 k.c. w zw. z art. 232 k.p.c., poprzez nieuzasadnione przyjęcie, że powód podołał spoczywającemu na nim ciężaru dowodu wykazania roszczenia zarówno co do wysokości i co do zasady, podczas gdy zebrany materiał dowodowy w sprawie nie pozwala na taką ocenę.

Skarżący wnieśli o:

1. zmianę zaskarżonego wyroku w całości, poprzez oddalenie powództwa w całości;

ewentualnie:

2. uchylenie zaskarżonego wyroku Sądu I instancji i przekazanie sprawy Sądowi I instancji do ponownego rozpoznania,

W odpowiedzi na apelację powód wniósł o:

1. oddalenie apelacji pozwanych w całości jako bezzasadnej,

2. zasądzenie od pozwanych solidarnie na rzecz powoda kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu przed Sądem II instancji według norm prawem przepisanych.

Sąd Apelacyjny ustalił zważył, co następuje:

Apelacja była uzasadniona, o tyle, że skutkowała koniecznością uchylenia zaskarżonego wyroku i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania.

Zgodnie z art. 378 § 1 k.p.c. sąd drugiej instancji rozpoznaje sprawę w granicach apelacji; w granicach zaskarżenia bierze jednak z urzędu pod uwagę nieważność postępowania. Nieważność postępowania zachodzi zaś między innymi wtedy, gdy strona została pozbawiona możności obrony swych praw (art. 379 pkt 5 k.p.c.).

W ocenie Sądu Apelacyjnego w niniejszej sprawie niezależnie od zarzutów podniesionych w apelacji zachodziły przesłanki do uznania nieważności postępowania w zakresie posiedzenia niejawnego w dniu 25 maja 2020 r., na którym Sąd I instancji wydał zaskarżony wyrok.

Z treści wyroku Sądu Okręgowego wynika, że został on wydany na posiedzeniu niejawnym, przy czym należy domniemywać, że Sąd I instancji wydał zaskarżony wyrok na posiedzeniu niejawnym na podstawie art. 148 ^{( 1)} § 1 i 3 k.p.c. Z akt przedmiotowej sprawy nie wynika bowiem, aby zastosowanie w tej sprawie miał artykuł art.15 zzs ^{( 1 )}ustawy z dnia 2 marca 2020 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych (Dz.U. 2020 poz. 374). Wskazany przepis obowiązywał od 16 maja 2020 r. Art.15 zzs ^{( 1 )}pkt 2 cytowanej ustawy stanowi, iż „przewodniczący może zarządzić przeprowadzenie posiedzenia niejawnego, jeżeli uzna rozpoznanie sprawy za konieczne, zaś przeprowadzenie wymaganych przez ustawę rozprawy lub posiedzenia jawnego mogłoby wywołać nadmierne zagrożenie dla zdrowia osób w nich uczestniczących i nie można przeprowadzić ich na odległość z jednoczesnym bezpośrednim przekazem obrazu i dźwięku, a żadna ze stron nie sprzeciwiła się przeprowadzeniu posiedzenia niejawnego w terminie 7 dni od dnia doręczenia zawiadomienia ich o skierowaniu sprawy na posiedzenie niejawne; w przesyłanym zawiadomieniu należy pouczyć stronę niezastępowaną przez adwokata, radcę prawnego, rzecznika patentowego lub Prokuratorię Generalną Rzeczypospolitej Polskiej o prawie i terminie do złożenia sprzeciwu”. Z akt niniejszej sprawy nie wynika, aby przewodniczący zawiadomiła strony o skierowaniu sprawy na posiedzenie niejawne w celu ewentualnego umożliwienia złożenia im sprzeciwu. Co za tym idzie, należało uznać, iż Sąd Okręgowy nie procedował w trybie określonym art.15 zzs ^{( 1 )}ustawy z dnia 2 marca 2020 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych

W ocenie Sądu Apelacyjnego Sąd I instancji w sposób wadliwy zastosował art. 148 ¹ § 1 i 3 k.p.c. Zgodnie z treścią przywołanego przepisu Sąd może rozpoznać sprawę na posiedzeniu niejawnym, gdy pozwany uznał powództwo lub gdy po złożeniu przez strony pism procesowych i dokumentów, w tym również po wniesieniu zarzutów lub sprzeciwu od nakazu zapłaty albo sprzeciwu od wyroku zaocznego, sąd uzna - mając na względzie całokształt przytoczonych twierdzeń i zgłoszonych wniosków dowodowych - że przeprowadzenie rozprawy nie jest konieczne. Sąd może wydać wyrok na posiedzeniu niejawnym, jeżeli strona uznaje powództwo lub sprawa została dostatecznie wyjaśniona na podstawie złożonych dokumentów.

W judykaturze zauważa się, iż norma art. 148 ¹ k.p.c. przyznaje sądowi kompetencję do odstąpienia od zasady, jaką jest rozpoznanie meritum sprawy w procesie na rozprawie. Redakcja przepisu wskazuje na pewien zakres dyskrecjonalności sądu, jeśli chodzi o ocenę zasadności odstąpienia do tej zasady. Zarazem (poza uznaniem powództwa) kompetencja do wydania wyroku na posiedzeniu niejawnym istnieje wówczas, gdy przeprowadzenie rozprawy w ocenie sądu nie jest konieczne. Brak konieczności rozpoznania sprawy na rozprawie zaistnieje wówczas jedynie, gdy zaniechanie to nie spowoduje naruszenia praw strony do udziału w postępowaniu. Minimalną przesłanką pominięcia rozprawy jest więc zapewnienie stronom możliwości zapoznania się z całokształtem materiału procesowego branego pod uwagę pod osąd, w tym też ze stanowiskiem strony przeciwnej będącym repliką w stosunku do zarzutów (zwłaszcza jeśli replika ta odnosi się merytorycznie do argumentacji strony) (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z dnia 10 stycznia 2018 r., sygn. akt I ACa 899/17, LEX nr 2493625).

Artykuł 148 ¹ k.p.c. w § 3 wyklucza możliwość wyrokowania na posiedzeniu niejawnym, jeżeli strona złożyła wniosek o wyznaczenie rozprawy.

Sąd Apelacyjny podziela stanowisko judykatury, doktryny oraz wykładnię językową i celowościową przedmiotowego przepisu. Wobec powyższego w przypadku, kiedy strony zgłaszają wnioski dowodowe które mogą być przeprowadzane tylko na rozprawie, tudzież jedna ze stron wnosi o rozpoznanie sprawy pod swoją nieobecność na rozprawie, to wówczas norma art. 148 ¹ § k.p.c. nie ma zastosowania.

Sąd Apelacyjny miał na względzie, iż w przedmiotowej sprawie pozew nie zawierał wyrażonego explicite wniosku o przeprowadzenie rozprawy, jednak w pozwie został zawarty wniosek o rozpoznanie niniejszej sprawy po ewentualnym wniesieniu zarzutów na rozprawie pod nieobecność powoda. Zgodnie z utrwaloną linią orzecznictwa wniosek o przeprowadzenie rozprawy także pod nieobecność strony spełnia wymóg złożenia wniosku o przeprowadzenie rozprawy w znaczeniu art. 148 ¹ § 3 k.p.c. i obliguje sąd do wyznaczenia rozprawy, chyba że pozwany uznał powództwo. Wymaganie od strony składania dwóch wniosków - o przeprowadzenie rozprawy, oraz - o przeprowadzenie rozprawy także pod nieobecność strony, stanowi nadmierny i niczym nieuzasadniony formalizm (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z dnia 14 czerwca 2018 r., sygn. akt I AGa 119/18, LEX nr 2529542).

Co więcej, w odpowiedzi na pozew pozwani złożyli wniosek dowodowy o przesłuchanie świadka T. B., jak również wnieśli o przeprowadzenie dowodu z zeznań pozwanych. Zgodnie zaś z poglądami judykatury, które Sąd Apelacyjny w niniejszej sprawie podziela, zawarcie w treści pozwu wniosków dowodowych, których przeprowadzenie może nastąpić wyłącznie na rozprawie, jest równoznaczne ze złożeniem wniosku o przeprowadzenie rozprawy w rozumieniu art. 148 ¹ § 3 k.p.c. W takiej sytuacji jedynie uznanie powództwa uprawnia do wydania wyroku na posiedzeniu niejawnym (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 24 maja 2019 r., sygn. akt I ACa 102/19, LEX nr 3030041).

Co za tym idzie, Sąd Apelacyjny uznał, iż w przedmiotowej sprawie brak było podstaw do tego, aby Sąd I instancji procedował na posiedzeniu niejawnym w trybie 148 ^{( 1)} § 1 k.p.c., a jeżeli intencją Sądu było procedowanie w trybie art.15 pkt 2 zzs ^{( 1 )}ustawy z dnia 2 marca 2020 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych, to winien on wszcząć stosowną procedurę, czego nie uczynił.

W ocenie Sądu Apelacyjnego z okoliczności przedmiotowej sprawy w sposób jednoznaczny wynika, że strony domagały się wydania wyroku po przeprowadzeniu rozprawy, jednak takiej rozprawy Sąd Okręgowy nie wyznaczył, co skutkowało pozbawieniem stron możności obrony ich praw (art. 379 pkt. 5 k.p.c.) a tym samym nieważnością postępowania. Nieważność postępowania zachodzi bowiem w każdym przypadku rozpoznania sprawy na posiedzeniu niejawnym, gdy rozprawa jest obligatoryjna. Nie ma przy tym znaczenia, czy strona pozbawiona została w ten sposób możności podejmowania czy też niepodejmowania czynności procesowych zmierzających do ochrony jej sfery prawnej. Obowiązkiem sądu jest umożliwienie stronie zaprezentowania jej stanowiska na wyznaczonej rozprawie.

Mając na uwadze powyższe, niezależnie od zarzutów wniesionych w apelacji Sąd Apelacyjny uznał, że zaskarżony wyrok został wydany w warunkach nieważności postępowania, co skutkowało koniecznością jego uchylenia, zniesienia postępowania w przedmiocie posiedzenia niejawnego i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi I instancji.

Sąd Okręgowy ponownie rozpoznając sprawę winien merytorycznie odnieść się do wszelkiego rodzaju zarzutów podniesionych przez strony w niniejszej sprawie.

Z tych też względów Sąd Apelacyjny na podstawie art. 386 § 4 k.p.c. orzekł jak w sentencji. Na podstawie art. 108 § 2 k.p.c. pozostawił Sądowi pierwszej instancji rozstrzygnięcie o kosztach postępowania odwoławczego.

SSA Artur Lesiak SSA Leszek Jantowski SSA Mariusz Wicki

Na oryginale właściwe podpisy.