Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 20 kwietnia 2021 roku

Sąd Apelacyjny w Poznaniu I Wydział Cywilny i Własności Intelektualnej

w składzie następującym :

Przewodniczący : Sędzia Andrzej Daczyński

Sędziowie : Małgorzata Mazurkiewicz – Talaga

: del. Ewa Blumczyńska (spr.)

po rozpoznaniu w dniu 14 kwietnia 2021 roku w Poznaniu

na rozprawie

sprawy z powództwa (...) Spółka Akcyjna z siedzibą P.

przeciwko Skarbowi Państwa –Wojskowemu (...)

o zapłatę

na skutek apelacji pozwanego

wyroku Sądu Okręgowego w Poznaniu z dnia 04 października 2019r.

sygn. akt XVIII C 1154/18

I.  zmienia zaskarżony wyrok :

1). w pkt 1 w ten tylko sposób, że zasądzoną od pozwanego na rzecz powódki kwotę 95 029,87 zł obniża do kwoty 18 815,96 ( osiemnastu tysięcy osiemset piętnaście zł i 96 gr);

2). pkt 2 nadaje treść : koszty procesu rozdziela stosunkowo obciążając nimi powódkę w 80% a pozwanego w 20% i na tej podstawie zasądza od powódki na rzecz pozwanego Skarbu Państwa Prokuratorii Generalnej Rzeczpospolitej Polskiej kwotę 2 070,20 zł tytułem zwrotu kosztów procesu;

II. w pozostałym zakresie apelację oddala;

III.  koszty postępowania apelacyjnego rozdziela stosunkowo obciążając nimi powódkę w 80% a pozwanego w 20% i na tej podstawie :

1). zasądza od powódki na rzecz pozwanego Skarbu Państwa Prokuratorii Generalnej Rzeczypospolitej Polskiej kwotę 2 430 tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego;

2). nakazuje ściągnąć od powódki na rzecz Skarbu Państwa ( Sądu

Apelacyjnego w Poznaniu ) kwotę 3 711 zł tytułem części nieuiszczonej

opłaty od apelacji.

Małgorzata Mazurkiewicz – Talaga Andrzej Daczyński Ewa Blumczyńska

I ACa 306/20

UZASADNIENIE

Powódka (...) Spółka Akcyjna z siedzibą w P. wniósła o zasądzenie od pozwanego Skarbu Państwa Wojskowego Zarządu Infrastruktury w Poznaniu 95.029,87 zł wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od 11 stycznia 2018r. i kosztami procesu, w tym z tytułu zastępstwa procesowego.

W uzasadnieniu powyższego żądania wskazała, że 06 czerwca 2017r. zawarła
z pozwanym w trybie przetargu umowę, której przedmiotem było uszczelnienie pokrycia dachowego hangaru nr 3 na terenie lotniska P.-K.. Wynagrodzenie ryczałtowe w kwocie 1.321.020 zł. zostało skalkulowane przez nią w oparciu o dokumentację przedłożoną przez pozwanego. W trakcie realizacji umowy nie zostało zmienione wynagrodzenie, ani też nie dokonano jego korekty. W dniu 07 listopada 2017r. strony podpisały Protokół techniczny odbioru robót, z którego wynikało, że roboty wykonane zostały zgodnie z umową oraz Protokołem konieczności na roboty zaniechane i zamienne z dnia 17 października 2017r. W dniu 07 grudnia 2017r. doszło do odbioru końcowego przedmiotu umowy. Po podpisaniu protokołu wystawiła ostatnią fakturę VAT na łączną kwotę 134 395 zł brutto. Pozwany zapłacił tytułem ww. faktury 39.365,13 zł, a zakwestionował wartość faktury na 95.029,87 zł wskazując, że nie doszło do wykonania robót z pozycji 6, 9 i 14 kosztorysu ofertowego robót budowlanych. Termin płatności należności wynikającej z tej faktury upłynął z dniem 10 stycznia 2018r.

Nakazem zapłaty z dnia 30 kwietnia 2018r. wydanym w postępowaniu upominawczym w sprawie XVIII Nc 124/18 Sąd Okręgowy orzekł zgodnie z żądaniem pozwu.

Od ww. nakazu zapłaty pozwany wniósł sprzeciw zaskarżając je w całości i domagając się oddalenia powództwa oraz zasądzenia od powódki na swoją rzecz zwrotu kosztów procesu, w tym z tytułu zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

W uzasadnieniu pozwany podniósł, że umowa łącząca strony przewidywała możliwość modyfikacji wynagrodzenia ryczałtowego w przypadku zmniejszenia zakresu robót podstawowych i konieczności wykonania robót zamiennych bądź zaniechania robót. Stad, że obniżenie wynagrodzenie powódki dokonano o wartość robót niewykonanych. Przy tym, że
o zamiarze obniżenia wynagrodzenia, wielokrotnie uprzedzano wykonawcę. Poza tym, że obniżenie wynagrodzenia miało charakter jednostronny, z uwagi na brak współpracy z powódką w tym

I ACa 306/20

zakresie. Nadto, że w dniu 29 września 2017r. sporządził Protokół konieczności na roboty zaniechane nr (...), a powódka odmówiła jego podpisania.

Powódka zaprzeczył twierdzeniom pozwanego, aby kiedykolwiek przedstawiono powyższy protokół konieczności na roboty zaniechane oraz, że o jego istnieniu dowiedziała się w momencie doręczenia sprzeciwu od nakazu zapłaty. Przy tym, że protokół odnosi się do okoliczności, które w

dacie jego rzekomego sporządzenia nie miały jeszcze miejsca, co świadczy o nieistnieniu i niepowstaniu protokołu w toku realizacji przedmiotu umowy i stanowi dokument o charakterze wewnętrznym. Poza tym, że samodzielne i jednostronne przygotowanie protokołu nie stanowi podstawy do zmiany wysokości wynagrodzenia ryczałtowego. Jednocześnie zaprzeczyła twierdzeniom strony pozwanej, że była uprzedzana
o zamiarze obniżenia wynagrodzenia z uwagi na niewykonanie części prac.

Wyrokiem z dnia 04 października 2019r. Sąd Okręgowy w Poznaniu :

1. zasądził od pozwanego na rzecz powódki kwotę 95.029,87 zł z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od 11 stycznia 2018r. do dnia zapłaty;

2. kosztami procesu obciążył pozwanego i na tej podstawie zasądził od pozwanego na rzecz powódki kwotę 4.752 zł tytułem zwrotu opłaty od pozwu oraz kwotę 5.400 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego

Podstawą powyższego rozstrzygnięcia były następujące ustalenia faktyczne Sądu Okręgowego :

W 2017r. pozwany ogłosił przetarg ograniczony na wybór wykonawcy do realizacji inwestycji mającej na celu uszczelnienie poszycia dachowego, w szczególności montażu nowej membrany dachowej i obróbek blacharskich na hangarze nr 3 na terenie 31 Bazy Lotnictwa Taktycznego P. – K.. Hangar nr 3, który został wybudowany dla samolotów wielozadaniowych i nie był dostosowany dla potrzeb samolotów F16. Zachodziła więc potrzeba stosownego dostosowania hangaru, co polegało między innymi na wykonaniu około 180 otworów wentylacyjnych w dachu. Prace adaptacyjne były wykonane w taki sposób, że dach zaczął przeciekać i to pomimo wielokrotnych prób usunięcia tej usterki. Użytkownikiem hangaru był major S. S., dowódca eskadry technicznej, a ze strony administratora J. S..

I ACa 306/20

Przygotowaniem dokumentacji projektowej dla inwestycji, polegającej na likwidacji przecieków dachu na hangarze nr 3, zajmowała się sekcja planowania i programowania Wojskowego Zarządu Infrastruktury w Poznaniu, która zleciła biuru projektowemu opracowanie kompleksowego projektu budowlanego. W oparciu o przygotowaną Specyfikację Istotnych Warunków Zamówienia z 28 kwietnia 2017r. powódka złożył ofertę proponując wynagrodzenie ryczałtowe w kwocie 1.321.020 zł, którą pozwany zaakceptował.

W dniu 06 czerwca 2017r. strony zawarły umowę nr (...) na wykonanie przez powódkę uszczelnienia pokrycia dachowego hangaru nr 3 na terenie 31 Bazy Lotnictwa

Taktycznego P. – K. za wynagrodzeniem ryczałtowym w kwocie 1.321.020 zł brutto płatnym w terminie 30 dni, od dnia doręczenia faktury wraz z dokumentami potwierdzającymi wykonanie robót i dokumentami określonymi w umowie. W § 14 ust. 3 umowy wskazano, że wynagrodzenie ryczałtowe będzie niezmienne przez cały czas realizacji przedmiotu umowy z zastrzeżeniem w § 14 ust. 4 tj. w przypadku stwierdzenia konieczności wykonania robót zamiennych lub zaniechania robót, strony umowy ustalą ich zakres i wartość w protokole konieczności, z tym zastrzeżeniem, iż wszelkie zmiany do umowy mogą być dokonane za zgodą obu stron, wyrażoną pod rygorem nieważności na piśnie w zakresie wartości zakresu realizacji umowy – w szczególności w przypadku wyłączenia obiektu, urządzenia z użytkowania lub jego likwidacji, konieczności wykonania prac zamiennych lub zmniejszających zakres robót oraz zmiany technologii wykonania robót (§ 25 pkt. 5 umowy). Do umowy załączono załącznik nr 5 przedstawiający tabelę elementów ryczałtowych.

Powódka przystąpiła do realizacji przedmiotu umowy. Prace przebiegały sprawnie
i pozwany nie wnosił zastrzeżeń do jakości prac. Strony uzgodniły zmianę technologii wykonania uszczelnień na dachu krytym blachą trapezową z blachy ocynkowej na membranę w płynie. W związku z tym 27 września 2017r. sporządzono Protokół konieczności nr (...) na roboty zaniechane i zamienne, których wartość była droższa o około 6.000 zł od ustalonej wartości prac. Prace określone w tym protokole zostały w całości wykonane i odebrane przez pozwanego.

W dniu 07 listopada 2017r. strony podpisały Protokół techniczny odbioru robót, w którym wskazano, że roboty wykonane zostały zgodnie z umową z 06 czerwca 2017r., aneksami oraz Protokołem konieczności na roboty zaniechane i zamienne nr (...). Poza tym, że roboty budowlane kwalifikują się do przeprowadzenia komisyjnego odbioru końcowego i przekazania do eksploatacji – po pełnym usunięciu drobnych usterek i niedociągnięć wyszczególnionych w pkt II

I ACa 306/20

protokołu. Oceniono jakość wykonanych robót na ocenę 4 (wyższą). Drobne usterki zostały usunięte i zgłoszone 21 listopada 2017r., a 27 listopada 2017r. został komisyjnie spisany protokół usunięcia usterek.

W dniu 07 grudnia 2017r. doszło do odbioru końcowego przedmiotu umowy. W Protokole końcowym strony stwierdziły, że zadania objęte umową zostały zrealizowane zgodnie z projektem budowlanym, z należytą starannością. Dokonano oceny jakości wykonanych robót jako 4 „wyższej”.

Strona pozwana w ustnej rozmowie ze stroną powodową stwierdziła, że zmniejszy wynagrodzenie ryczałtowe przewidziane w umowie powołując się na § 14 ust. 1 umowy.

W dniu 08 grudnia 2017r. powódka wystawiła pozwanemu końcową fakturę VAT nr (...), na łączną niezapłaconą kwotę 134.395 zł brutto tytułem wynagrodzenia ryczałtowego. Wcześniejsze faktury pozwany w całości zrealizował.

Faktura została doręczona pozwanemu w dniu 11 grudnia 2017r. Termin zapłaty podanej kwoty upływał w dniu 11 stycznia 2018r. W dniu 29 grudnia 2017r. pozwany zapłacił 39.365,13 zł. Pismem z 18 grudnia 2017r. zakwestionował wartość faktury na kwotę 95.029,87 zł podnosząc, że zgodnie z rodz. V pkt 1 Protokołu końcowego z 07 grudnia 2017r. z faktury końcowej z zadania została „wytrącona” kwota 95.029,87 zł, umniejszająca wartość umowną, wynikająca z niewykonania robót z pozycji 6, 9 i 14 kosztorysu ofertowego robót budowlanych.

Przedsądowym wezwaniem do zapłaty z dnia 18 stycznia 2018r. powódka bezskutecznie wezwała pozwanego do zapłaty kwoty 95.029,87 zł wraz z odsetkami za opóźnienie liczonymi od 11 stycznia 2018r.

W chwili obecnej są drobne nieszczelności pokrycia dachowego hangaru, jednakże nie są one związane z wykonawstwem powódki. Występują one w miejscu, gdzie nie wykonywała żadnych prac, gdyż nie były one objęte umową. W miejscach, gdzie uszczelnienie zostało wykonane za pomocą membrany w płynie, nie było konieczności wykonywania obróbek blacharskich, ponieważ membrana w płynie całkowicie uszczelniła te miejsca.

I ACa 306/20

Przy powyższych ustaleniach faktycznych Sąd Okręgowy zważył, że materiał dowodowy zebrany w sprawie dał podstawę do przyjęcia, że powódka w całości wykonała prace budowlane określone umową z dnia 06 czerwca 2017r., co znajdowało potwierdzenie w podpisanym przez strony Protokole końcowym z 07 grudnia 2017r. Stwierdzono w nim, że roboty zostały wykonane zgodnie z projektem budowlanym i z należytą starannością z oceną jako – 4 „wyższa” oraz, iż cel umowy, czyli likwidacja przecieków pokrycia dachowego na hangarze nr 3 został osiągnięty. Przy tym, że pozwany przyznał, iż wcześniej inni wykonawcy kilkakrotnie bezskutecznie usiłowali usterkę tę usunąć, ale udało się to dopiero powódce. Niemniej Sąd Okręgowy zaznaczył, że przedmiotem procesu nie była ocena jakości wykonanych prac, lecz wysokość należnego powódce wynagrodzenia za prace objęte umową.

W tym kontekście Sąd Okręgowy wskazał, że umowa łącząca strony została ściśle sprecyzowana, w tym jednoznacznie określała wynagrodzenie powódki jako ryczałtowe na łączną kwotę 1.321.020 zł brutto.

Powołując się na przepis art. 632 § 1 k.c. w zw. z art. 658 k.c. Sąd Okręgowy wskazał, że istotą wynagrodzenia ryczałtowego jest uzgodnienie przez strony oznaczonej kwoty należnej przyjmującemu zamówienie, jako ekwiwalentu za wykonanie dzieła bez względu na rozmiar świadczonych prac i wartości poniesionych kosztów.

Przy tym odnosząc się do argumentacji pozwanego, że powódka nie wykonała wszystkich prac określonych umową Sąd Okręgowy stwierdził, że bez znaczenia dla wysokości wynagrodzenia ryczałtowego jest okoliczność, czy poszczególne roboty, szczegółowo wskazane w dokumentacji projektowej zostały wykonane czy też nie skoro całe zadanie określone w umowie zostało prawidłowo wykonane. Poza tym, że wartość prac niewykonanych w stosunku do wartości całego zlecenia opiewającego na kwotę 1 321 020 zł była niewielka i wyniosła zaledwie 7,2 %. Jednocześnie, że żadne z warunków możliwości zmiany wynagrodzenia ryczałtowego się nie ziściło. Poza tym, że zbędnym było dla przedmiotowego rozstrzygnięcia ustalanie, czy wszystkie prace określone w Protokole nr (...) zostały wykonane. Protokół ten – jak podniósł Sąd Okręgowy - został sporządzony przez stronę pozwaną i nie był zaakceptowany przez powódkę, w przeciwieństwie do Protokołu nr (...), który został ustalony przez obie strony, podpisany i rozliczony, o czym świadczą zeznania świadków.

I ACa 306/20

Odnosząc się do argumentacji pozwanego i powołanego przez niego orzecznictwa Sądu Najwyższego przyznał, że wyrażono w nich pogląd o proporcjonalnym obniżeniu wynagrodzenia w przypadku niewykonania przez przyjmującego zamówienie wszystkich robót, za które w umowie określone zostało wynagrodzenie ryczałtowe i to stosownie do zakresu niewykonanej części. Jednak w tym kontekście podniósł, że rozstrzygnięcia te zostały wydane na kanwie zupełnie innego niż w niniejszej sprawie stanu faktycznego, gdy wykonawca nie zrealizował wszystkich prac, w związku z czym inwestor zmuszony był wykonać je we własnym zakresie bądź też zlecić ich wykonanie innym podmiotom i poniósł z tego tytułu koszty. Natomiast mając na uwadze, że cel przedmiotowej umowy został w pełni zrealizowany i pozwany nie musiał ponosić żadnych dodatkowych kosztów w związku z koniecznością wykonania prac, które były ujęte w dokumentacji przygotowanej przez pozwanego - Sąd Okręgowy uznał, że brak było podstaw do obniżenia wynagrodzenie powódki w związku z niewykonaniem wszystkich prac. Przy tym zaznaczył, że ich wykonanie w pełnym zakresie było zbędne oraz, iż ich niewykonanie było nieznaczne w stosunku do prac ujętych w przedmiarach. Nadto, że celem umowy z 06 czerwca 2017r. było uszczelnienie dachu i to strona powodowa przygotowała ofertę, w oparciu o dokumentację strony pozwanej, którą to ofertę pozwany zaakceptował i po zakończeniu prac budowlanych cel w postaci uszczelnienia dachu został osiągnięty.

Podsumowując Sąd Okręgowy wskazał, że umowa o wynagrodzenie ryczałtowe zakłada pewne ryzyko dla obu stron, które w przypadku umów o roboty budowlane jest większe dla wykonawcy. W sytuacji bowiem zwiększenia cen materiałów budowlanych
i kosztów robocizny, a także konieczności zwiększenia nakładu pracy dla osiągnięcia umówionego celu, nie może się domagać zwiększenia wynagrodzenia i to nawet gdyby po wykonaniu prac okazało się, że nie osiągnął zakładanego zysku, a w skrajnych wypadkach nie osiągnął żadnego zysku czy dopłacił do inwestycji. Nadto, że w § 14 ust. 3 umowy strony zastrzegły – chociaż nie było to konieczne ze względu na istotę wynagrodzenia ryczałtowego – iż wykonawca nie może żądać podwyższenia wynagrodzenia nawet jeżeli w czasie zawierana umowy nie można było przewidzieć rozmiaru i kosztów prac. Przy tym, że jest to reguła, która działa w dwie strony i w sytuacji, kiedy do osiągnięcia umówionego celu wykonawca nie musiał wykonać wszystkich prac wskazanych mu przez inwestora, stanowiących podstawę do wyceny usługi i ustalenia wysokości wynagrodzenia, inwestor nie może żądać obniżenia wynagrodzenia ryczałtowego.

W konkluzji Sąd Okręgowy wskazał, że dochodzona przez stronę powodową kwota 95.029,87 zł z tytułu wynagrodzenia ryczałtowego była w pełni zasadna i wynikała z faktury VAT

I ACa 306/20

nr(...)opiewającej na łączną sumę 134.395 zł, którą pozwany w uregulował częściowo tj. w kwocie 39.365,13 zł. Przy tym ponownie zaznaczył, że cel umowy został osiągnięty, a prace wykonane. Poza tym, że strony umawiając się na wynagrodzenie ryczałtowe zaakceptowały to, że za ogół prac koniecznych do uzyskania efektu końcowego – uszczelnienia dachu, powódce należało się wynagrodzenie określone w umowie. Nadto, że strony miały możliwość weryfikacji i modyfikacji tego wynagrodzenia na etapie przed zawarciem umowy, w tym ustalenia rzeczywistego ilościowego zakresu prac oraz kosztów użytych materiałów oraz ceny robocizny, czego nie uczyniły.

W świetle powyższych rozważań Sąd Okręgowy uznając powództwo w całości za uzasadnione orzekł jak w pkt 1 wyroku.

Jako podstawę rozstrzygnięcia o odsetkach Sąd Okręgowy powołał art. 481 § 1 kc wskazując, że w § 17 ust. 3 umowy z 06 czerwca 2017r. strony ustaliły, że zamawiający zobowiązuje się do zapłaty wykonawcy wynagrodzenia w terminie 30 dni, od dnia doręczenia faktury wraz z dokumentami potwierdzającymi wykonanie robót i dokumentami określonymi w § 15 ust. 1 umowy. Powódka za wykonane usługi wystawiła fakturę VAT nr (...) skutecznie doręczoną stronie pozwanej w dniu 11 grudnia 2019r. Zatem, że pozwany pozostawał w zwłoce z zapłatą należności w kwocie 95.029,87 zł od 11 stycznia 2019r.

O kosztach procesu Sąd Okręgowy orzekł w pkt 2 wyroku na podstawie art. 98 §1 i 3 k.p.c., obciążając nimi pozwanego jako stronę przegrywającą. Jednocześnie wskazał, że powódka poniosła koszty wynagrodzenia pełnomocnika procesowego w kwocie 5.400 zł, ustalone w oparciu o § 2 pkt 6 rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015r. w sprawie opłat za czynności adwokackie Dz.U.2015.1800 z późn. zm.) oraz uiściła opłatę od pozwu w kwocie 4.752 zł.

Apelację od powyższego rozstrzygnięcia złożył pozwany zaskarżając wyrok
w całości.

Jako zarzuty apelacyjne wskazał :

1.  naruszenie prawa materialnego :

I ACa 306/20

- art. 632 § 1 kc poprzez jego niewłaściwe zastosowanie, polegające na niezasadnym przyjęciu, że wynagrodzenie przewidziane umową zawartą między powódką
a pozwanym miało charakter ryczałtowy, wykluczający możliwość jego modyfikacji;

- art. 353 ¹ kc poprzez jego niewłaściwe zastosowanie, polegające na faktycznym zakwestionowaniu prawa stron spornej umowy do ułożenia stosunku prawnego według swego uznania, byleby jego treść lub cel nie sprzeciwiały się właściwości ( naturze) stosunku, ustawie ani zasadom współżycia społecznego;

2. naruszenie prawa procesowego :

- art. 227 kpc poprzez pominięcie jego wniosku dowodowego z pkt 5 sprzeciwu (o przeprowadzenie dowodu z opinii biegłego), mającego na celu ustalenie zakresu prac niewykonanych przez powódkę, która to okoliczność miała istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia a błąd Sądu doprowadził do niedokonania istotnych dla sprawy ustaleń faktycznych.

Przy powyższych zarzutach wniósł o :

1.  uchylenie zaskarżonego wyroku w całości i przekazanie sprawy Sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania, a w razie nieuwzględnienia tego wniosku o zmianę zaskarżonego wyroku w całości i zasądzenie od powódki na jego rzecz zwrotu kosztów procesu, w tym za zastępstwo procesowe wg. norm przepisanych;

2.  zasądzenie od powódki na jego rzecz zwrotu kosztów procesu, w tym za zastępstwo procesowe w postępowaniu apelacyjnym wg. norm przepisanych.

W uzasadnieniu powyższych zarzutów apelujący podtrzymał stanowisko zajęte w

postępowaniu pierwszoinstancyjnym. Ustosunkowując się do argumentacji powódki przyznał, że obniżenie wynagrodzenia miało charakter jednostronny. W tym zakresie podniósł, że było to spowodowane brakiem współpracy ze strony powodowej i związaną z tym niemożliwością zweryfikowania wynagrodzenia w trybie § 14 ust. 4 umowy. Stąd, że 29 września 2017r. sporządzony został Protokół konieczności nr (...) obejmujący roboty zaniechane – określający ich zakres i wartość, którego strona powodowa odmówiła podpisania. Przy tym powołując się na praktykę orzeczniczą podtrzymał pogląd o dopuszczalności obniżenia wynagrodzenia ryczałtowego w sytuacji niewykonania części prac.

I ACa 306/20

W odpowiedzi na powyższe powódka wniósła o :

1.  oddalenie apelacji;

3.  zasądzenie od pozwanego na jej rzecz zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego, w tym za zastępstwo procesowe wg. norm przepisanych.

W uzasadnieniu swego stanowiska powódka podtrzymała dotychczasowe stanowisko,

że przedmiotowe wynagrodzenie miało charakter ryczałtowy i co do zasady mogło podlegać modyfikacji, ale wyłącznie w przypadku spełnienia warunków określonych w umowie, co zdaniem powódki się nie ziściło.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje :

Apelacja okazała się częściowo uzasadniona.

Na wstępie zaznaczenia wymaga, że ustalenia faktyczne poczynione przez Sąd Okręgowy, istotne dla przedmiotu rozstrzygnięcia nie były kwestionowane przez apelującego, co dało Sądowi Apelacyjnemu podstawę do ich przyjęcia jako bezsporne i zarazem po ich uzupełnieniu w niniejszym postępowaniu za własne a w efekcie za miarodajne do rozpoznania zarzutów naruszenia prawa materialnego.

Odnosząc się do zarzutu naruszenia prawa procesowego w postaci art. 277 kpc wskazać należy, że apelujący upatrywał go w zaniechaniu przeprowadzenia przez Sąd Okręgowy dowodu z opinii biegłego, mającego na celu – jak podnosił apelujący – ustalenie zakresu prac niewykonanych przez stronę powodową, którego nieprzeprowadzenie doprowadziło do niedokonania istotnych dla sprawy ustaleń faktycznych.

W kontekście tak sprecyzowanego zarzutu niezbędnym było zaznaczenie, że faktycznie pozwany - w odpowiedzi na sprzeciw od wydanego w postępowania upominawczym nakazu zapłaty - wniósł o przeprowadzenie dowodu z opinii biegłego z zakresu budownictwa. Niemniej – wbrew jego twierdzeniu - nie na okoliczność zakresu prac niewykonanych przez stronę powodową, lecz zgodnie z wnioskiem pozwanego : biegły po zapoznaniu się z projektem budowlanym oraz specyfikacją techniczną wykonania i odbioru robót miał udzielić odpowiedzi na okoliczność „czy prace wskazane w Protokole konieczności” nr (...) zostały wykonane przez powoda” ( k. 303

I ACa 306/20

akt). Istotnym natomiast w omawianym zakresie pozostało, że ostatecznie powódka przyznała, iż nie wykonała wszystkich robót ujętych w powyższym protokole. W związku z tym pozwany zwolniony był - zgodnie z uregulowaniem zawartym w art. 229 kpc – z obowiązku dowodzenia podnoszonego zarzutu, co nie budziło wątpliwości Sądu Apelacyjnego.

Powódka podważała wyłącznie stanowisko pozwanego odnośnie okazania jej
i przedstawienia do podpisu „Protokołu konieczności na roboty zaniechane” nr (...)
z 29 września 2017r. podnosząc, że dokument ten został sporządzony wyłącznie na użytek niniejszego procesu. Niemniej dla przedmiotu rozstrzygnięcia, w tym zarzutu podniesionego przez pozwanego powyższa okoliczność, w tym warunki sporządzenia wskazanego protokołu nie miały istotnego znaczenia. Potwierdzała jedynie, że między stronami powstał spór odnośnie podstaw do zweryfikowania wynagrodzenia z tytułu przedmiotowej umowy.

Natomiast ostatecznie bezspornym między stronami było, że powódka z prac określonych w załączniku do przedmiotowej umowy (stanowiący tabelę elementów ryczałtowych ) nie wykonała : „Rozebrania obróbek blacharskich murów ogniowych, okapów, kołnierzy, gzymsów itp. z blachy nie nadającej się do użytku” tj. prac o wartości 6 728,91 zł brutto oraz „Obróbki blacharskie z blachy powlekanej o szer. w rozwinięciu ponad 25 cm”, które miały być wykonane zgodnie z powyższą umową na powierzchni 665,570 m kw a zostały wykonane częściowo na powierzchni 118,8 m kw. Dało to podstawę do przyjęcia, że praca ta została wykonana w zakresie 17,84% i w takim też stosunku do umówionej wyceny w kwocie 86 737,08 zł brutto ustalono wartość wykonanej pracy, która wyniosła 15 473,89 zł brutto. Natomiast „Uzupełnienie pokrycia z blachy ocynkowanej – uszczelnienie przebić instalacyjnych z blachy na dachu krytym blachą trapezową” zostało wykonane - zgodnie z Protokołem konieczności na roboty zaniechane i zamienne nr (...) - w technologii zamiennej. Wartość tej roboty została w powyższej umowie określona na kwotę 3 342,07 zł brutto. Prace określone w tym Protokole zostały w całości wykonane i odebrane przez pozwanego. Także nie kwestionowanym przez strony było, że wynagrodzenie za tę pracę mieściło się w ramach ogólnego wynagrodzenia określonego umową z 06 czerwca 2017r. i nie podlegało osobnemu rozliczeniu.

Podsumowując przyjąć należało, że wartość prac niewykonanych przez powódkę wynosiła 76 213,91 zł w stosunku do dochodzonej 95 029,87 zł. Natomiast wartość prac wykonanych, za które nie uzyskała wynagrodzenia wynosiła łącznie 18 815,96 zł (15 473,89 zł + 3 342,07 zł).

I ACa 306/20

W świetle ustaleń poczynionych w postępowaniu pierwszoinstancyjnym oraz uzupełnionych w niniejszym postępowaniu apelacyjnym odnosząc się do zarzutu naruszenia prawa materialnego w postaci art. 632 § 1 kc, które apelujący upatrywał w niewłaściwym jego zastosowaniu i niezasadnym przyjęciu, że wynagrodzenie przewidziane umową zawartą między powódką a pozwanym miało charakter ryczałtowy, wykluczający możliwość jego modyfikacji na wstępie zaznaczyć trzeba, że Sąd Apelacyjny podzielił kwalifikację dokonaną przez Sąd Okręgowy, że wynagrodzenie z tytułu realizacji umowy z 06 czerwca 2017r. o nr (...) miało charakter ryczałtowy znajdujący uregulowanie w art. 632 § 1 kc. Poza tym, że co do zasady wynagrodzenie ryczałtowe nie podlega podwyższeniu ani obniżeniu i zakłada pewne ryzyko dla obu stron. Poza tym, że w przypadku umów o roboty budowlane jest ono większe dla wykonawcy. Nadto, że zwiększenie cen materiałów budowlanych i kosztów robocizny, czy też nakładu pracy, nie daje wykonawcy podstaw do zwiększenia wynagrodzenia i to nawet gdyby po wykonaniu prac okazało się, iż nie osiągnął zakładanego zysku, a w skrajnych wypadkach nie osiągnął żadnego zysku czy dopłacił do inwestycji. Natomiast Sąd Apelacyjny przychylając się do wywodu apelującego - nie podzielił stanowiska Sądu Okręgowego o niedopuszczalności ograniczenia wynagrodzenia ryczałtowego w sytuacji niewykonania przez przyjmującego zamówienie całości robót objętych umową, w tym również w sytuacji, kiedy do osiągnięcia umówionego celu wykonawca nie musiał wykonać wszystkich prac wskazanych mu przez inwestora, stanowiących podstawę do wyceny usługi i ustalenia wysokości wynagrodzenia. W ocenie Sądu Apelacyjnego byłoby nieuzasadnionym dokonywanie zapłaty na rzecz przyjmującego zamówienie za roboty zaniechane z powołaniem wyłącznie na zawartą umowę z określonym wynagrodzeniem ryczałtowym. Istotnym bowiem pozostało, że co do zasady żądanie zapłaty wynagrodzenia - tak ryczałtowego, jak i innego rodzaju, uzależnione jest od wywiązania się z umowy.

Natomiast ustosunkowując się do kolejnego zarzutu apelacyjnego, który pozwany sformułował jako naruszenie art. 353 ¹ kc poprzez jego niewłaściwe zastosowanie, polegające na zakwestionowaniu przez Sąd Okręgowy prawa stron do ułożenia stosunku prawnego według swego uznania wskazać należało, że Sąd ten – wbrew twierdzeniu apelującego - nie wyraził takiego poglądu i nie podważał takiej możliwości, w tym prawa strony do modyfikacji zawartej umowy odnośnie zakresu robót i wysokości wynagrodzenia. Odwołał się jedynie - na gruncie przedmiotowej sprawy - do regulacji zawartej w § 14 ust.4 umowy stron z 06 czerwca 2017r. podnosząc, że skuteczne obniżenie wynagrodzenia przez pozwanego wymagało sporządzenia przez obie strony protokołu konieczności wykonania robót zamiennych lub zaniechania robót, określenia ich zakresu i wartości. W ocenie Sądu Okręgowego wobec nie spełnienia tego warunku – nie

I ACa 306/20

można było skutecznie obniżyć wynagrodzenia. Jednocześnie zaznaczył, że bezpodstawnym byłoby obniżenie wynagrodzenia ryczałtowego za niewykonane prace, skoro ich zakres był nieznaczny w stosunku do przedmiotowej inwestycji. Nadto dla Sądu Okręgowego istotnym pozostało, że roboty zlecone stronie powodowej spowodowały osiągnięcie celu zamierzonego przez zamawiającego.

Przy tym niewątpliwym dla Sądu Okręgowego pozostało, że w umowie o roboty budowlane znajdującej uregulowanie w art. 747 i nast. k.c. strony określając wynagrodzenie za wykonane prace jako ryczałtowe, przewidziane w art. 632 § 1 kc mogą zastrzegać możliwość jego modyfikacji oraz, iż nie traci ono wówczas charakteru ryczałtowego. Niemniej odnosząc się do dalszych wywodów Sądu Okręgowego niezbędnym było zaznaczenia, że niezależnie od tego, czy strony w umowie w ogóle przewidziały taką sytuację a w przypadku braku omawianego zastrzeżenia - decydując się na wynagrodzenie z konsekwencjami jego bezwzględnym i sztywnym charakterem oraz niemożliwością jego zmiany - nie może ulegać wątpliwości, iż wynagrodzenie ryczałtowe może być proporcjonalnie zmniejszone na rzecz zamawiającego, jeśli nie doszło w pełni do wykonania zleconych prac. Pogląd taki wyrażony został w orzecznictwie Sądu Najwyższego ( np. wyroki : z 29.01.1985r., II CR 494/84 LEX nr 8674, z 25.03.2015r., II CSK 389/14 LEX nr 1657595 ) i Sąd Apelacyjny w pełni go podziela. Już tylko dodatkowo zaznaczenia wymaga, że wskazuje się również, iż w przypadku wykonania prac dodatkowych, które nie były objęte pierwotną umową, mimo ustalenia wynagrodzenia ryczałtowego, przyjmującemu zamówienie ( wykonawcy) przysługiwać może dodatkowe wynagrodzenie. Przy tym podkreślić trzeba, że w obu przypadkach wynagrodzenie nie traci charakteru ryczałtowego ( tak : Sąd Najwyższy w wyroku z 25.03.2015r. II CSK 389/14 i powołanych przez ten Sąd orzeczeniach).

Sąd Apelacyjny podzielił ocenę prawną Sądu Okręgowego, że wynagrodzenie ustalone przez strony miało charakter ryczałtowy. Niemniej nie przychylił się do stanowiska tego Sądu, że nieistotnym dla ostatecznego rozliczenia między stronami był zakres wywiązania się przez stronę powodową z umowy określającej zakres robót. Nie podzielił również argumentacji, że rozstrzygnięcia Sądu Najwyższego na które powoływał się pozwany nie znajdowały odniesienia w sprawie wobec – jak wskazał Sąd Okręgowy - wydania ich na kanwie zupełnie innego niż w niniejszej sprawie stanu faktycznego, gdy wykonawca nie zrealizował wszystkich prac, w związku z czym inwestor zmuszony był wykonać je we własnym zakresie bądź też zlecić ich wykonanie innym podmiotom i poniósł z tego tytułu koszty. Wskazać bowiem należy, że pomimo, iż w

I ACa 306/20

przedmiotowej sprawie taka sytuacja faktycznie nie miała miejsca
i zamierzony cel inwestycji został osiągnięty a w efekcie zamawiający nie ponosił dodatkowych kosztów to – jak słusznie wywodził apelujący – zachodziła podstawa do proporcjonalnego obniżenia wynagrodzenia powódki, stosownie do zakresu niewykonanej części prac, co nie przekreślało ryczałtowego charakteru tego wynagrodzenia.

Podsumowując stwierdzić należało, że zarzut pozwanego niewykonania przez powódkę wszystkich prac określonych umową z 06 czerwca 2017r. okazał się częściowo uzasadniony. Przy tym okoliczność ta, jak i zakres oraz wartość zaniechanych robót okazały się bezsporne między stronami. Poza tym dla ostatecznego rozliczenia stron z tytułu realizacji zamówienia bez znaczenia okazała się argumentacja Sądu Okręgowego, że pozwany Protokół konieczności nr (...) sporządził we własnym zakresie, bez akceptacji strony powodowej. Znaczącym bowiem dla przedmiotu rozstrzygnięcia pozostało, że pozwany wykazał w niniejszym postępowaniu częściowe niewykonania przedmiotowych prac tj. o wartości 76 213,91 zł
w stosunku do dochodzonej w niniejszym procesie kwoty 95 029,87 zł, czyli wykonania ich o wartości 18 815,96 zł, co stanowiło 19,8 % dochodzonego roszczenia. Sąd Apelacyjny nie podzielił również stanowiska Sądu Okręgowego, że niewielka wartość prac niewykonanych
w stosunku do wartości całego zlecenia może jednak przesądzać o zasadności domagania się przez wykonawcę wynagrodzenia w pełnym zakresie, w tym za roboty zaniechane. Istotnym bowiem pozostało, że w okolicznościach niniejszej sprawy podstawą ustalenia wynagrodzenia była dokumentacja techniczna wykonana na zlecenie pozwanego na podstawie której powódka sporządziła kosztorys ofertowy. Zatem wszelkie odstępstwa od wykonania umówionego zadania wymagały uzgodnienia z zamawiającym. Stąd zaniechanie podjęcia z jej strony czynności określonych w umowie skutkowało oceną niewywiązania się z jej warunków w pełnym zakresie. Przy tym zaznaczenia wymaga, że przepisy dotyczące robót budowlanych oraz regulujących umowę o dzieło, nie przewidują mechanizmu umożliwiającego obniżenie wysokości wynagrodzenia ryczałtowego. Zatem podstawę do obniżenia wynagrodzenia stanowiły przepisy o odpowiedzialności wykonawcy z tytułu rękojmi za wady znajdującego uregulowanie w art. 656 § 1 kc po myśli 638 § 1 kc w zw. z art.560 § 1 i 3 kc.

W związku z tym uznając apelację za częściowo uzasadnioną Sąd Apelacyjny na podstawie art. 386 § 1 kpc zmienił zaskarżony wyrok w pkt 1 i orzekł jak w pkt I ppkt 1) wyroku.

Konsekwencją powyższego rozstrzygnięcia i zmiany zaskarżonego wyroku, co do istoty sporu stanowiła konieczność jego modyfikacji także w zakresie rozstrzygnięcia o kosztach procesu za postępowanie przed Sądem I instancji na podstawie art. 386 § 1 kpc przy uwzględnieniu uregulowania zawartego w art. 100 kpc, zgodnie z którym w razie częściowego uwzględnienia

I ACa 306/20

żądania koszty będą wzajemnie zniesione lub stosunkowo rozdzielone. Uwzględniając powyższy wynik Sąd Apelacyjny przyjął, że koszty postępowania pierwszoinstancyjnego podlegać będą stosunkowemu rozdzieleniu pomiędzy stronami w proporcji 80% powódka i 20% pozwany. Na koszty powódki złożyła się : uiszczona opłata sądowa od pozwu w wysokości 4 752 zł, koszty zastępstwa procesowego w osobie adwokata w wysokości 5 400 zł ustalone na podstawie § 2 pkt 6 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 22 października 2015r. w sprawie opłat za czynności adwokackie ( Dz. U. 2015.poz.1800 z późn.zm.) i opłata skarbowa od udzielonego pełnomocnictwa w wysokości 17 zł. Punktem wyjścia dla ustalenia wysokości wynagrodzenia (...) Prokuratorii Generalnej Rzeczpospolitej Polskiej – zgodnie z art. 99 kpc stanowił § 2 pkt 6 kpc powyższego rozporządzenia.

W pozostałym zakresie apelacja jako bezzasadna podlegała oddaleniu o czym Sąd Apelacyjny orzekł jak w pkt II wyroku na podstawie art. 385 kpc.

O kosztach postępowania apelacyjnego orzeczono w pkt III wyroku na zasadzie art. 100 w zw. z art. 391 § 1 w zw. z art. 108 § 1 przy uwzględnieniu takiej samej proporcji obciążenia stron kosztami jak w postępowaniu pierwszoinstancyjnym. Powódka poniosła koszty zastępstwa adwokackiego w kwocie 4 050 zł ustalone na podstawie § 2 pkt 6 w zw. z § 10 ust.1 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 22 października 2015r. w sprawie opłat za czynności adwokackie ( Dz. U. 2015.poz.1800 z późn.zm.) i uiściła opłatę skarbową od udzielonego pełnomocnictwa w wysokości 17 zł. Wynagrodzenie (...) Prokuratorii Generalnej Rzeczpospolitej Polskiej uwzględniono na podstawie art. 99 kpc przy uwzględnieniu uregulowania zawartego w § 2 pkt 6 kpc w zw. z § 10 ust.1 pkt 2 powyższego rozporządzenia.

O nieuiszczonych kosztach sądowych z tytułu opłaty od apelacji od której z ustawy zwolniona była strona pozwana orzeczono stosowanie do wyniku sporu na podstawie art. 113 ust.1 ustawy z dnia 28 lipca 2005r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych ( t.j. Dz.U. 2020.755 z późn.zm.).

Małgorzata Mazurkiewicz – Talaga Andrzej Daczyński Ewa Blumczyńska