Pełny tekst orzeczenia

UZASADNIENIE

Zaskarżonym wyrokiem z dnia 25 lipca 2019 roku, Sąd Rejonowy w Pabianicach w sprawie o sygn. akt I C 177/19 z powództwa T. P. przeciwko Skarbowi Państwa Naczelnikowi Urzędu Skarbowego w P. o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym:

1.  oddalił powództwo,

2.  zasądził od T. P. na rzecz Skarbu Państwa Naczelnika Urzędu Skarbowego w P. kwotę 2700 złotych tytułem kosztów procesu.

Apelację od powyższego postanowienia złożył powód T. P., zaskarżając rozstrzygnięcie w całości. Skarżonemu orzeczeniu zarzucił naruszenie przepisów art. 10 ust. l ustawy o księgach wieczystych i hipotece w związku z art. 70 § 8 ustawy ordynacja podatkowa poprzez ich błędną wykładnie polegającą na uznaniu iż nie doszło do wygaśnięcia hipotek przymusowych z uwagi na literalne brzmienie art. 70 § 8 ordynacji podatkowej a tym samym nie uwzględnienie wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 8 października 2013 r. SK 40/12.

W konkluzji skarżący wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku, uwzględnienie powództwa i 1. orzeczenie o wygaśnięciu hipotek i nakazaniu wykreślenia hipotek opisanych w petitum pozwu tj. nakazanie wykreślenia praw ujawnionych w dziale IV księgi wieczystej nr (...) w postaci ujawnionych hipotek przymusowych:

1) Lp.l numer hipoteki 2 -hipoteka przymusowa na kwotę 13 884,00 zł (słownie: trzynaście tysięcy osiemset osiemdziesiąt cztery złote] - zaległość w podatku dochodowym od osób fizycznych za okres od kwietnia do grudnia 2008, administracyjne tytuły wykonawcze, wierzyciel Skarb Państwa-Naczelnik Urzędu Skarbowego w P., 

2) Lp.2 numer hipoteki 3- hipoteka przymusowa na kwotę 8 874,00 zł (słownie: osiem tysięcy osiemset siedemdziesiąt cztery złote) - zaległość w podatku od towarów i usług za okres od kwietnia do sierpnia 2009 roku, administracyjne tytuły wykonawcze, wierzyciel Skarb Państwa-Naczelnik Urzędu Skarbowego w P.,

3) Lp.3 numer hipoteki 4, hipoteka przymusowa na kwotę 6 831,00 zł (słownie: sześć tysięcy osiemset trzydzieści jeden złotych) - zaległość w podatku od towarów i usług za okres wrzesień, listopad 2009, styczeń, luty 2010, administracyjne tytuły wykonawcze, wierzyciel Skarb Państwa-Naczelnik Urzędu Skarbowego w P.,

4) Lp.4 numer hipoteki 5, hipoteka przymusowa na kwotę 8 170,00 zł (słownie: osiem tysięcy sto siedemdziesiąt złotych) - zaległość w podatku od towarów i usług za okres marzec, kwiecień, październik, listopad, grudzień 2010 roku, administracyjne tytuły wykonawcze, wierzyciel Skarb Państwa-Naczelnik Urzędu Skarbowego w P.,

5) Lp.5 numer hipoteki 6, hipoteka przymusowa na kwotę 5 932,00 zł (słownie: pięć tysięcy dziewięćset trzydzieści dwa złote) - zaległość w podatku od towarów i usług za okres od stycznia do maja 2011, administracyjne tytuły wykonawcze, wierzyciel Skarb Państwa-Naczelnik Urzędu Skarbowego w P.,

6) Lp.6 numer hipoteki 7, hipoteka przymusowa na kwotę 6 286,53 zł (słownie: sześć tysięcy dwieście osiemdziesiąt sześć złotych 53/100) - zaległość w podatku od towarów i usług za czerwiec, grudzień 2011 roku, styczeń, luty, marzec 2012 roku, administracyjne tytuły wykonawcze, wierzyciel Skarb Państwa-Naczelnik Urzędu Skarbowego w P.,

7) Lp.7 numer hipoteki 8, hipoteka przymusowa na kwotę 5 492,00 zł (słownie: pięć tysięcy czterysta dziewięćdziesiąt dwa złote) - zaległość w podatku od towarów i usług za okres od stycznia do maja 2013 roku, administracyjne tytuły wykonawcze, wierzyciel Skarb Państwa-Naczelnik Urzędu Skarbowego w P.,

8) Lp.8 numer hipoteki 9, hipoteka przymusowa na kwotę 5 343,00 zł (słownie: pięć tysięcy trzysta czterdzieści trzy złote) - zaległość w podatku od towarów i usług za okres od kwietnia do sierpnia 2012 roku, administracyjne tytuły wykonawcze, wierzyciel Skarb Państwa-Naczelnik Urzędu Skarbowego w P.,

9) Lp.9 numer hipoteki 10, hipoteka przymusowa na kwotę 10 950,40 zł (słownie: dziesięć tysięcy dziewięćset pięćdziesiąt złotych 40/100) - zaległość w podatku od towarów i usług za miesiące 2 Upiec, sierpień 2008 roku oraz w podatku dochodowym od osób fizycznych za okres od września do grudnia 2009 roku, grudzień 2011 roku oraz listopad 2012 roku, administracyjne tytuły wykonawcze, wierzyciel Skarb Państwa-Naczelnik Urzędu Skarbowego w P.,

- wobec wygaśnięcia wierzytelności zabezpieczonych hipotekami wobec ich przedawnienia),

lub o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpatrzenia

Ponadto skarżący wniósł o zasądzenie od pozwanego na rzecz powoda kosztów postępowania procesowego w tym kosztów zastępstwa procesowego za I i II instancję.

W odpowiedzi na apelację pozwany wniósł o jej oddalenie. Zasadzenie od powoda na rzecz pozwanego kosztów postępowania sadowego, w tym kosztów zastępstwa procesowego wg. Obowiązujących stawek za obie instancje, oraz nieobciążanie powoda kosztami postepowania sądowego w przypadku uwzględnienia żądań pozwu i apelacji.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja powoda okazała się zasadna.

W myśl art. 386 § 4 k.p.c., pomijając przypadki określone w art. 386 § 1 i 2 k.p.c., wyrok sądu pierwszej instancji może być uchylony, a sprawa przekazana do ponownego rozpoznania tylko wówczas, gdy sąd ten nie rozpoznał istoty sprawy albo gdy wydanie wyroku wymaga przeprowadzenia postępowania dowodowego w całości.

Podkreśla się, że kwestia rozpoznania istoty sprawy wymaga kazuistycznego podejścia i każdorazowo podlega ocenie sądu drugiej instancji. Do sytuacji takich należy przede wszystkim zaniechanie przez sąd pierwszej instancji rozpoznania materialnej podstawy żądania pozwu, mające wpływ na istnienie prawa powoda bądź kwalifikację całego stosunku prawnego albo też gdy sąd ten oddala powództwo wprost, to jest na podstawie tylko jednej przesłanki - unicestwiającej roszczenie, nie badając merytorycznie podstaw powództwa, np. uchyla się od zbadania przesłanek nieważności postępowania, uznaje, że brak jest legitymacji procesowej, że doszło do przedawnienia bądź upływu terminu zawitego albo też, że powództwo jest przedwczesne. Ponadto sąd pierwszej instancji nie rozpoznaje istoty sprawy, gdy pomija merytoryczne zarzuty pozwanego mogące doprowadzić do unicestwienia roszczenia, np. zarzut potrącenia, zarzut nieważności umowy. Uogólniając można stwierdzić, że do nierozpoznania istoty sprawy dochodzi wówczas, gdy rozstrzygnięcie sądu pierwszej instancji nie odnosi się do tego, co było przedmiotem sprawy, gdy sąd zaniechał zbadania materialnej podstawy (istoty) żądania albo merytorycznych zarzutów strony, stwierdził brak legitymacji procesowej którejś ze stron (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 7 listopada 2012 r., IV CZ 147/12, OSNC 2013, nr 3 poz. 41; z dnia 9 listopada 2012 r., IV CZ 156/12, niepubl.).

W piśmiennictwie i judykaturze za utrwalony jest pogląd, że nie w każdej sytuacji nierozpoznania istoty sprawy przez sąd pierwszej instancji uzasadnione jest uchylenie wyroku sądu pierwszej instancji i przekazanie sprawy temu sądowi do ponownego rozpoznania. Przy podjęciu takiej decyzji procesowej sąd drugiej instancji powinien jednak kierować się obowiązkiem zapewnienia stronie dwuinstancyjnego postępowania. Jeśli rozpoznanie istoty sprawy wiąże się z koniecznością prowadzenia postępowania w znacznej części tak, że można uznać, że rzeczywiste rozpoznanie sprawy ograniczyło się do jednej instancji - wyrok sądu pierwszej instancji powinien być uchylony, a sprawa przekazana temu sądowi do ponownego rozpoznania.

W niniejszej sprawie Sąd Rejonowy nie rozpoznał istoty sprawy, uchylił się od merytorycznego zbadania sprawy wyrażając ogólny pogląd, że roszczenia podatkowe nie przedawniają się. Sąd Rejonowy uznał, że nawet gdyby zobowiązania podatkowe powoda, które zabezpieczają hipoteki uległy przedawnieniu, powództwo podlega oddaleniu z uwagi na treść art. 70 § 8 ordynacji podatkowej zgodnie, z którym nie ulegają przedawnieniu zobowiązania podatkowe zabezpieczone hipoteką lub zastawem skarbowym, jednakże po upływie terminu przedawnienia zobowiązania te mogą być egzekwowane tylko z przedmiotu hipoteki lub zastawu. Sąd Rejonowy wskazał również na analogiczny przepis art. 77 ustawy o księgach wieczystych i hipotece, który stanowi, iż przedawnienie wierzytelności zabezpieczonej hipoteką nie narusza uprawnienia wierzyciela hipotecznego do uzyskania zaspokojenia z nieruchomości obciążonej. Sąd zaznaczył, ze przepisu tego nie stosuje się do roszczeń o świadczenia uboczne.

Sąd Okręgowy nie zgadza się z poglądem Sądu Rejonowego. Przepis przewidujący, że zobowiązania podatkowe zabezpieczone hipoteką nigdy nie ulegają przedawnieniu (art. 70 § 8 OrdPU), jako niezgodny z Konstytucją RP, nie może być stosowany. W konsekwencji zobowiązania podatkowe tak zabezpieczone przedawniają się na zasadach ogólnych. W orzecznictwie NSA ukształtowała się jednolita linia orzecznicza w świetle, której sąd administracyjny jest uprawniony do stwierdzenia za TK, że art. 70 § 8 OrdPU jest w sposób oczywisty niezgodny z Konstytucji RP, a co za tym idzie - nie może być stosowany. Podzielić należy stanowisko sądów administracyjnych w tym zakresie. Zgodnie z wyrokiem Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego z siedzibą w P. z dnia 23 stycznia 2019 r. I SA/Po 807/18 wykładnia przepisu art. 70 § 8 Ordynacji podatkowej, przy uwzględnieniu zastrzeżeń Trybunału Konstytucyjnego zawartych wyroku z dnia 8 października 2013 r., sygn. SK 40/12, co do zgodności art. 70 § 6 Ordynacji podatkowej z art. 64 ust. 2 Konstytucji Rzeczpospolitej Polskiej, nie może prowadzić do takiego rezultatu, że w przypadku zobowiązań podatkowych zabezpieczonych hipoteką przymusową na podstawie niekonstytucyjnej normy art. 70 § 6 Ordynacji podatkowej w brzmieniu obowiązującym do 31 grudnia 2002 r., zabezpieczenie to nie wywołuje żadnych skutków prawnych w zakresie biegu terminu przedawnienia, a w sytuacji zobowiązań podatkowych zabezpieczonych taką hipoteką na podstawie obowiązującej od 1 stycznia 2003 r. analogicznej normy prawnej ujętej w ramach art. 70 § 8 Ordynacji podatkowej, wywołany jest skutek w postaci nieprzedawniania się tych zobowiązań. Taka wykładnia naruszałaby konstytucyjną zasadę równości wyrażoną w art. 32 ust. 1 Konstytucji Rzeczpospolitej Polskiej oraz zasadę sprawiedliwości społecznej wyrażoną w art. 2 Konstytucji Rzeczpospolitej Polskiej, poprzez wprowadzenie zróżnicowanej sytuacji prawnej podatników (z przyczyny niezależnej od nich), w zależności od tego, czy podstawą prawną zabezpieczenia hipotecznego była norma ujęta w art. 70 § 6 Ordynacji podatkowej, czy w art. 70 § 8 tej ustawy. Odnosząc się do podniesionego przez organ argumentu, że Trybunał Konstytucyjny nie orzekł o niezgodności z Konstytucją art. 70 § 8, lecz art. 70 § 6 OrdPU, wobec czego stosowanie tego pierwszego przepisu jest nadal dopuszczalne, przywołać można argumentację WSA w Poznaniu w wyroku z 12.3.2020 r., I SA/Po 416/19, (L.). Sąd ten co należy zaakceptować wskazał, że oczywistość niezgodności przepisu z Konstytucją wraz z uprzednią wypowiedzią TK stanowią wystarczające przesłanki do odmowy zastosowania przez sąd przepisów ustawy. Przywołał stanowisko Trybunału Konstytucyjnego w uzasadnieniu wyroku w sprawie SK 40/12 wyraził jednoznaczny pogląd o braku przymiotu konstytucyjności normy wywodzonej z aktualnie obowiązującego art. 70 § 8 OrdPU.

W rezultacie, zdaniem Sądu Okręgowego, na skutek błędnego uznania przez sąd I instancji, iż zobowiązania podatkowe nie ulegają przedawnieniu dlatego, że zostały zabezpieczone hipoteką, opierając się przy tym wyłącznie na literalnej, a więc niezgodnej z Konstytucją wykładni art. 70 § 8 OrdPU dopuścił się naruszenia tego przepisu prawa materialnego i niewyjaśnienia okoliczności istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy.

Z uwagi na potrzebę zapewnienia stronom dwuinstancyjnego postępowania konieczne było uchylenie wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi I instancji.

Sąd Rejonowy przy ponownym rozpoznaniu sprawy, dokona prawidłowej interpretacji art. 70 § 8 OrdPU., i odniesie się do każdej wierzytelności, ustalając czy doszło do przedawnienia roszczenia, tudzież przerwania biegu przedawnienia.

Uwzględniając powyższe, Sąd Okręgowy na podstawie art. 386 § 4 k.p.c. i art. 108 § 2 k.p.c. orzekł jak w sentencji.