Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 18 maja 2021 r.

Sąd Apelacyjny w Krakowie – I Wydział Cywilny

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 18 maja 2021 r. w Krakowie na rozprawie

sprawy z powództwa B. S. i M. S.

przeciwko E. D.

o uznanie czynności prawnej za bezskuteczną

na skutek apelacji pozwanej

od wyroku Sądu Okręgowego w Tarnowie

z dnia 7 października 2019 r. sygn. akt I C 902/13

1.  oddala apelację;

2.  zasądza od pozwanej na rzecz powodów kwotę 4.050 zł ( cztery tysiące pięćdziesiąt złotych) tytułem kosztów postępowania apelacyjnego.

SSA Jerzy Bess SSA Rafał Dzyr SSO (del.) Bartosz Pniewski

Sygn. akt I ACa 1353/19

UZASADNIENIE

Sąd Okręgowy w Tarnowie wyrokiem z dnia 7 października 2019 r. po rozpoznaniu sprawy z powództwa B. S. i M. S. przeciwko E. D. o uznanie umowy darowizny za bezskuteczną:

I.  uznał za bezskuteczną w stosunku do powodów M. S. i B. S. umowę darowizny, zawartą w dniu 18 lipca 2013 r. przed notariuszem B. K. (Repertorium (...) numer (...)) pomiędzy K. K. a E. D., której przedmiotem była nieruchomość położona w T. przy ul.(...) składająca się z działki nr (...), obręb (...), o powierzchni 0,0232 ha, zabudowana budynkiem mieszkalnym, objęta księgą wieczystą nr (...), a to w celu zaspokojenia wierzytelności przysługującej powodom w stosunku do A. N. - następczyni prawnej dłużniczki K. K., z tytułu nakładów poczynionych na opisaną wyżej Nieruchomość w kwocie 88.582,08 zł z odsetkami ustawowymi, liczonymi od kwoty 96.199,08 zł od dnia 5 sierpnia 2013 r. do dnia 22 maja 2019 r. oraz od kwoty 88.582,08 zł od dnia 23 maja 2019 r. do dnia zapłaty, która to kwota została objęta I punktem prawomocnego wyroku Sądu Okręgowego w T. z 2 grudnia 2016 r., sygn. akt (...)

II.  oddalił w pozostałym zakresie powództwo;

III.  zasądził od pozwanej na rzecz powodów łącznie kwotę 9.617 zł tytułem zwrotu kosztów postępowania.

Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny.

Zachowując formę aktu notarialnego K. K. przeniosła na rzecz wnuczki M. S. w drodze umowy darowizny z 9 marca 2007 r. prawo własności nieruchomości położonej w T., składającej się z działki nr (...), objętej KW (...), zwanej dalej „Nieruchomością”. Działka był zabudowana budynkiem mieszkalnym, wybudowanym w latach 70- tych. W dacie zawarcia umowy budynek znajdował się w złym stanie technicznym, wymagał remontu kapitalnego, w szczególności wymiany dachu, instalacji i stolarki.

Małżonkowie M. S. i B. S. w latach 2007-2010 wykonali remont budynku, który sfinansowali ze środków własnych. Wartość nakładów koniecznych, użytecznych i zbytkownych, które zwiększyły wartość Nieruchomości, a które nie znalazły pokrycia w użytku, który powodowie osiągnęli, wyniosła 96.199,08 zł.

W dniu 6 maja 2011 r. K. K. złożyła oświadczenie o odwołaniu darowizny z uwagi na rażącą niewdzięczność obdarowanej, a następnie w dniu 7 czerwca 2011 r. skierowała przeciwko M. S. pozew do Sądu Okręgowego w T. o zobowiązanie do złożenia oświadczenia woli o przeniesieniu własności Nieruchomości z powrotem na darczyńcę. W odpowiedzi na pozew z 19 września 2011 r. M. S. wniosła o oddalenie powództwa. Uzasadniając swoje stanowisko wskazała m.in., że po otrzymaniu Nieruchomości wykonała we własnym zakresie remont kapitalny budynku, inwestując w niego wszystkie oszczędności, co podwyższyło kilkukrotnie wartość budynku. Wskazała także, że angażując w remont domu wszystkie oszczędności chciała wraz z rodziną w nim mieszkać, jednak zmiana sytuacji rodzinnej zmusiła ją do podjęcia decyzji o sprzedaży domu. Odpis odpowiedzi na pozew został doręczony K. K. w dniu 27 września 2011 r. Wyrokiem z dnia 11 września 2012 r., sygn. akt(...) Sąd Okręgowy w T.zobowiązał M. S. do powrotnego przeniesienia własności Nieruchomości na rzecz K. K. i zasądził od niej na rzecz powódki kwotę 7.617 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego.

W dniu 18 lipca 2013 r. K. K. przeniosła w drodze umowy darowizny własność odzyskanej Nieruchomości na rzecz córki - E. D.. Strony określiły wartość nieruchomości na 250.000 zł.

M. S. i B. S. przed Sądem Okręgowym w T. zażądali zasądzenia od K. K. kwoty 120.000 zł wraz z odsetkami tytułem zwrotu nakładów poniesionych na remont Nieruchomości.

W trakcie procesu, w dniu 7 lipca 2014 r. K. K. zmarła, a spadek po niej nabyła na podstawie testamentu z dobrodziejstwem inwentarza córka A. N..

Sporządzony przez komornika R. I. spis inwentarza wykazał, że spadkodawczyni w chwili śmierci nie posiadała nieruchomości ani wartościowych ruchomości, a przysługiwała jej jedynie wierzytelność w stosunku do M. S. w kwocie 7.617 zł, obejmująca koszty postępowania zasądzone w sprawie o sygn. akt(...)

Wyrokiem z 2 grudnia 2016 r. Sąd Okręgowy w T. w sprawie (...) zasądził od A. N., następczyni prawnej K. K., na rzecz B. S. i M. S. kwotę 96.199,08 zł z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 5 sierpnia 2013 r. do dnia zapłaty, zastrzegając A. N. prawo do powołania się w toku egzekucji na ograniczenie odpowiedzialności wynikające z nabycia spadku po K. K. z dobrodziejstwem inwentarza. Apelacja A. N. została oddalona wyrokiem Sądu Apelacyjnego w K. z dnia 7 listopada 2017 r., sygn. akt (...)

Sąd pierwszej instancji poczynił opisane ustalenia na podstawie powołanych dokumentów, których wiarygodności nikt nie kwestionował. Sąd Okręgowy oddalił wniosek powodów o przesłuchanie świadków oraz stron. Wniosek ten zmierzał do wykazania istnienia wierzytelności, świadomości po stronie K. K. i E. D. pokrzywdzenia wierzycieli oraz na okoliczność niewypłacalności K. K. w związku z dokonaniem darowizny. Przeprowadzenie powyższych dowodów było zbędne, ponieważ wierzytelność została potwierdzona prawomocnym wyrokiem Sądu Okręgowego w T., świadomość pokrzywdzenia wierzycieli po stronie darczyńcy wynikała z treści dokumentów zgromadzonych w aktach(...) świadomość E. D. była okolicznością nieistotną dla rozstrzygnięcia sprawy w świetle art. 528 k.c., a fakt niewypłacalności K. K. wynikał ze spisu inwentarza. Sąd Okręgowy oddalił również wnioski dowodowe pozwanej o przesłuchanie świadków i stron, ponieważ zmierzały do ponownego ustalenia kwestii dokonania i finansowania nakładów na Nieruchomość, co stało się zbędne w świetle wyroku wydanego w sprawie o sygn. akt(...) Pełnomocnik pozwanej wskazał dodatkowo na rozprawie w dniu 29 maja 2019 r., że świadkowie mają zostać przesłuchani także na okoliczność braku po stronie darczyńcy świadomości działania z pokrzywdzeniem wierzycieli oraz ustalenia stanu majątkowego darczyńcy. Przeprowadzenie tych dowodów także okazało się zbędne, gdyż na podstawie zgromadzonych dokumentów można było ustalić, że darczyńca wyzbywając się nieruchomości działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli, a stan majątkowy darczyńcy jednoznacznie wynika ze sporządzonego spisu inwentarza.

Sąd Okręgowy zważył, że powództwo było uzasadnione, a tylko w niewielkiej, nieistotnej części nie mogło zostać uwzględnione. Zgodnie bowiem z art. 527 k.c., gdy wskutek czynności prawnej dłużnika dokonanej z pokrzywdzeniem wierzycieli osoba trzecia uzyskała korzyść majątkową, każdy z wierzycieli może żądać uznania tej czynności za bezskuteczną w stosunku do niego, jeżeli dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzyciela, a osoba trzecia o tym wiedziała, lub przy zachowaniu należytej staranności mogła się dowiedzieć.

Czynność prawna dłużnika jest dokonana z pokrzywdzeniem wierzyciela, jeżeli wskutek tej czynności dłużnik stał się niewypłacalny albo stał się niewypłacalny w stopniu wyższym niż był przed dokonaniem czynności.

Art. 527 § 3 k.c. wskazuje natomiast, że jeżeli wskutek czynności prawnej dłużnika dokonanej z pokrzywdzeniem wierzycieli uzyskała korzyść majątkową osoba będąca w bliskim z nim stosunku, domniemywa się, że osoba ta wiedziała, że dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli.

W myśl art. 528 k.c., jeżeli wskutek czynności prawnej dłużnika dokonanej z pokrzywdzeniem wierzycieli osoba trzecia uzyskała korzyść majątkową bezpłatnie, wierzyciel może żądać uznania tej czynności za bezskuteczną, chociażby osoba ta nie wiedziała i nawet przy zachowaniu należytej staranności nie mogła się dowiedzieć, że dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli.

Sąd Okręgowy wskazał, że zaskarżona w niniejszej sprawie czynność to umowa darowizny, która należy do kategorii czynności nieodpłatnych. Dlatego też dla rozstrzygnięcia sprawy nie ma znaczenia stan świadomości pozwanej E. D., co do działania darczyńcy z pokrzywdzeniem wierzycieli.

Sąd Okręgowy stwierdził ponadto, że K. K.:

-

była dłużnikiem powodów,

-

dokonując darowizny działała ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli,

-

a zbycie Nieruchomości pociągnęło za sobą niewypłacalność dłużniczki.

Przesłanka wierzytelności powodów została potwierdzona prawomocnym wyrokiem Sądu Okręgowego w T. z 2 grudnia 2016 r., sygn. akt (...) którym zasądzono świadczenie z tytułu nakładów na Nieruchomość od A. N. a nie od K. K. jedynie z tego powodu, że w toku procesu K. K. zmarła, a A. N. wstąpiła do procesu jako jej następczyni prawna. Z podstawy faktycznej żądania, treści orzeczenia jak i jego uzasadnienia jednoznacznie wynikało zaś, że pierwotnym dłużnikiem była K. K. i dług wszedł w skład spadku po niej. Wierzytelność przysługująca powodom powstała w chwili powrotnego przeniesienia własności Nieruchomości na rzecz K. K., tj. z dniem 1 lutego 2013 r., kiedy to uprawomocnił się wyrok Sądu Okręgowego w T. z dnia 11 września 2011 r., zobowiązujący powódkę do złożenia oświadczenia woli. Wierzytelność chroniona przez art. 527 k.c. musi istnieć i mieć charakter zaskarżalny. Są to jedynie warunki, które wynikają wprost z natury akcji pauliańskiej. Możliwość uwzględnienia powództwa nie jest natomiast uzależniona od wymagalności wierzytelności .

Zawierając z córką E. D. umowę darowizny Nieruchomości, dłużniczka K. K. działała ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli. Do wniosku takiego prowadziło nie tylko domniemanie z art. 529 k.c., ale przede wszystkim analiza okoliczności towarzyszących przeniesieniu własności nieruchomości. Już w odpowiedzi na pozew w sprawie o odwołanie darowizny (sygn. akt (...) doręczonej K. K. w dniu 27 września 2011 r., powódka powołała się na fakt dokonania nakładów i wskazała, że przeznaczyła na nie całe zgromadzone oszczędności. Dłużniczka mieszkała w budynku, w którym dokonywany był remont. Miała więc świadomość zarówno faktu dokonania nakładów, jak i osoby, która te nakłady sfinansowała. Najpóźniej we wrześniu 2011 r. uzyskała również informacje, z których wynikało, że powódka zgłosi w stosunku do niej roszczenia z tytułu nakładów. Dokonując w dniu 18 lipca 2013 r. darowizny Nieruchomości na rzecz E. D. znała też swoją sytuację materialną. Wiedziała, że nie posiada innego majątku o znacznej wartości, a jej jedyny dochód to emerytura w niewielkiej wysokości. W tej sytuacji nie mogło być wątpliwości, że K. K. zdawała sobie sprawę, że na skutek nieodpłatnego wyzbycia się jedynego wartościowego składnika majątkowego znacznie pogorszy sytuację swoich wierzycieli.

Analizując przesłanki niewypłacalności dłużniczki i pokrzywdzenia wierzycieli Sąd Okręgowy wyjaśnił, że pojęcie niewypłacalności nie zostało zdefiniowane w obowiązujących przepisach prawa. Doktryna prawa cywilnego wskazała, że niewypłacalność to niemożność spełnienia świadczenia przez dłużnika i - co istotne – w chwili żądania zaspokojenia. Przesłanka pokrzywdzenia musi istnieć w czasie wystąpienia z powództwem pauliańskim i w trakcie procesu aż do jego zakończenia. Dokonanie zaskarżonej czynności i stan niewypłacalności muszą pozostawać ze sobą w związku. I choć nie jest to związek przyczynowy w rozumieniu art. 361 § 1 k.c., to jednak czynność prawna musi stanowić warunek nieodzowny powstania stanu niewypłacalności. W niniejszej sprawie sporządzony przez komornika spis inwentarza jednoznacznie potwierdził, że w chwili śmierci K. K. nie była już w stanie zaspokoić roszczeń powodów wynikających z dokonanych nakładów. Śmierć dłużniczki nie zniweczyła jednak uprawnień wierzycieli do zaspokojenia roszczenia. Jednakże bez uwzględnienia skargi pauliańskiej powodowie nie byliby w stanie wyegzekwować zasadniczej części swojej wierzytelności od A. N. z uwagi na ograniczenie jej odpowiedzialności do wartości stanu czynnego spadku po K. K., tj. do kwoty 7.617 zł stanowiącej wierzytelność z tytułu kosztów postępowania sądowego. W tym zakresie powodowie uzyskali zaspokojenie składając oświadczenie o potrąceniu. W pozostałym zakresie nie posiadali możliwości zaspokojenia swojej wierzytelności, pomimo posiadania skutecznego tytułu wykonawczego.

Stan czynny spadku po K. K. okazał się być tak niski tylko z tej przyczyny, że spadkodawczyni wyzbyła się Nieruchomości, która posiadała wymierną i znaczną wartość. Gdyby tego nie uczyniła, w spisie inwentarza konieczne byłoby ujęcie Nieruchomości, a jej wartość znacząco wpłynęłaby na stan czynny spadku. Tym samym ograniczenie odpowiedzialności A. N., wynikające z prawa spadkowego miałoby znacznie węższy zakres, a powodowie mieliby możliwość uzyskania zaspokojenia swojej wierzytelności w znacznie większym stopniu. Nie było w związku z tym wątpliwości co do tego, że zawarcie umowy darowizny przez K. K. i E. D. w zdecydowany sposób pogorszyło sytuację wierzycieli, a więc pociągnęło za sobą ich pokrzywdzenie. Z tych względów, Sąd Okręgowy uznał, że zostały spełnione wszystkie przesłanki, od których uzależniona była skuteczność wystąpienia z akcją P..

Powództwo zostało oddalone jedynie w tej części, w jakiej powodowie domagali się ustalenia, że Nieruchomość wejdzie w skład inwentarza spadkowego po K. K. i zastrzeżeniu, że powodowie będą uprawnieni do prowadzenia egzekucji z tej nieruchomości. Tego rodzaju żądanie nakierowane było na uregulowanie skutków uznania czynności prawnej za bezskuteczną, które wynikają z mocy samego prawa, tj. z art. 532 k.c., a ewentualne wątpliwości, czy też spory, jakie mogą pojawić się pomiędzy stronami przyszłego postępowania egzekucyjnego będą musiały zostać rozstrzygnięte przez powołane do tego organy. Niniejsze postępowanie dotyczy jedynie uznania czynności prawnej za bezskuteczną. Pozytywne rozstrzygnięcie żądania następuje poprzez wydanie wyroku o charakterze konstytutywnym. Uprawomocnienie się wyroku sprawia, że z mocy ustawy dla osoby trzeciej powstaje obowiązek znoszenia egzekucji prowadzonej na mocy tytułu wykonawczego, uzyskanego w innej sprawie, w tym przypadku w sprawie (...). Zbyteczne jest w tym zakresie zgłaszanie dodatkowych żądań.

Orzekając o kosztach postępowania Sąd Okręgowy obciążył pozwaną całością kosztów postępowania na podstawie art. 100 k.p.c., gdyż powództwo zostało uwzględnione w zasadniczej części. Na koszty te złożyły się opłata od pozwu w kwocie 6.000 zł oraz wynagrodzenie profesjonalnego pełnomocnika wraz z opłatą skarbową w kwocie 3.617 zł ustalone na podstawie § 6 pkt 6 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu, w związku z § 21 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie.

Pozwana w apelacji wniosła o zmianę zaskarżonego wyroku przez oddalenie powództwa w całości i zasądzenie kosztów postępowania za obie instancje, podnosząc zarzuty dotyczące naruszenia prawa procesowego i materialnego.

Powodowie wnieśli o oddalenie apelacji i zasądzenie kosztów postępowania apelacyjnego.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja nie zasługiwała na uwzględnienie.

Ustalenia dokonane przez Sąd pierwszej instancji Sąd Apelacyjny przyjął za własne.

Sąd Apelacyjny nie dopatrzył się naruszenia przepisów postępowania, które mogłyby mieć wpływ na wynik postępowania dowodowego. Sąd Okręgowy w sposób jasny i precyzyjny wskazał, które przesłanki skargi pauliańskiej wymagały udowodnienia przez powodów oraz na podstawie jakich dowodów przesłanki te zostały uznane za udowodnione. Sąd Okręgowy oparł swoje rozstrzygnięcie w całości na dowodach z dokumentów, co uczyniło zbędnym prowadzenie dowodów ze świadków i stron, zwłaszcza złożonych w innych postępowaniach. Sąd ten wskazał, które okoliczności uznał za nieistotne, a zatem niewymagające prowadzenia postępowania dowodowego. Przedstawione w tym zakresie przez Sąd argumenty prawne Sąd Apelacyjny w pełni podzielił.

Sąd Okręgowy prawidłowo przyjął, że kwestia poniesienia przez powodów nakładów i ich wartości została przesądzona prawomocnym wyrokiem Sądu Okręgowego w T. z dnia 2 grudnia 2016 r. w sprawie(...)z powództwa B. S. i M. S. przeciwko A. N., następczyni prawnej K. K. o zapłatę. Na mocy art. 365 § 1 k.p.c. Sąd Okręgowy w niniejszej sprawie był związany tym orzeczeniem. W związku z tym, zbędnym i niedopuszczalnym było prowadzenie postępowania dowodowego ze świadków i dokumentów na okoliczność, kto sfinansował nakłady oraz na okoliczność, jakoby nie mogli tego uczynić powodowie. Z uwagi na treść wyżej wymienionego przepisu w niniejszej sprawie Sądy obu instancji nie mogły czynić ustaleń odmiennych od tych, które stały się podstawą do wydania prawomocnego wyroku zasądzającego świadczenie pieniężne.

Sąd Okręgowy prawidłowo przyjął, że z dokumentów urzędowych wprost wynikało, że K. K. oprócz darowanej Nieruchomości nie miała żadnych składników majątkowych, z których powodowie mogliby zaspokoić swoją wierzytelność. Prowadzenie w tym zakresie postępowania dowodowego ze świadków zgłoszonych przez pozwaną było zbędne. Świadkowie ci mieli przede wszystkim przedstawić swoje opinie o tym, że w ich oczach K. K. uchodziła za osobę zamożną. Nie zostali jednak powołani na okoliczność, że w dacie dokonywania darowizny K. K. dysponowała innymi, konkretnymi składnikami majątkowymi o wartości wystarczającej do zaspokojenia wierzytelności powodów. W tej sytuacji ich zeznania w konfrontacji ze spisem inwentarza byłyby bezwartościowe. W istocie, pozwana podjęła procesową próbę prowadzenia postępowania dowodowego w celu poszukiwania innych wartościowych składników majątkowych K. K., o których sama pozwana nic nie wiedziała, ale o których być może wiedzieliby świadkowie. Taki kierunek prowadzenia procesu słusznie nie został przez Sąd Okręgowy zaakceptowany.

Sąd Okręgowy w oparciu o utrwalone poglądy doktryny wyjaśnił, że wymagalność roszczenia powodów o zwrot nakładów nie miała znaczenia dla oceny zasadności skargi pauliańskiej. Dodatkowo wskazał, że K. K. była świadkiem dokonywania nakładów przez powodów, wiedziała, że powodowie po utracie Nieruchomości wszczęli przeciwko niej kroki prawne o zwrot równowartości tych nakładów oraz, że oprócz Nieruchomości nie dysponowała ona innymi składnikami majątkowymi, z których mogłaby zaspokoić wierzytelność powodów. W tym kontekście nie miała znaczenia okoliczność, że wyrok zobowiązujący do złożenia oświadczenia o zwrotnym przeniesieniu Nieruchomości uprawomocnił się w dniu 1 lutego 2013 r., a nabycie własności przez K. K. zostało wpisane do księgi wieczystej w dniu 29 maja 2013 r. W żadnej z tych dat K. K. nie dysponowała innymi niż Nieruchomość składnikami majątkowymi o znacznej wartości. Sąd Apelacyjny podzielił pogląd, że data uprawomocnienia się wyroku wydanego w sprawie o odwołanie darowizny Nieruchomości była jednocześnie datą powstania roszczenia powodów o zwrot równowartości nakładów.

Sąd Okręgowy nie odniósł się do faktu obciążenia Nieruchomości - w czasie, gdy była ona jeszcze własnością powódki - hipoteką przymusową na rzecz ZUS Oddział w T. w kwocie 74.552,02 zł (wypis z księgi wieczystej – K. 21). Okoliczność ta nie miała jednak wpływu na ocenę zasadności skargi pauliańskiej. Istnienie hipoteki przymusowej oznacza, że za dług wobec ZUS-u odpowiada obecnie zarówno dłużnik osobisty, jak i dłużnik rzeczowy, którym jest każdoczesny właściciel nieruchomości. Taka sytuacja prawna nie zwalnia z następczyni prawnej K. K. z obowiązku spłacenia wierzytelności zasądzonej prawomocnym wyrokiem Sądu, a w odniesieniu do pozwanej nie zwalnia jej z obowiązku znoszenia egzekucji z jej Nieruchomości. Na marginesie należy wskazać, że wartość zabezpieczenia hipotecznego jest wielokrotnie mniejsza od wartości Nieruchomości i jest również mniejsza od wierzytelności powodów. Z tych względów zarzuty apelacji apelacja nie mogła odnieść skutku.

K. K. nie przysługiwało roszczenie o odszkodowanie za bezumowne korzystanie przez powodów z Nieruchomości w okresie, gdy jej właścicielem była powódka. Roszczenie to za okres, od którego stała się ponownie właścicielem, a powodowie nie opuścili Nieruchomości musiałoby zostać sprecyzowane przez wskazanie jego wysokości oraz sposobu jego ustalenia. Dopiero wówczas mogłoby stać się przedmiotem jakiejkolwiek analizy w niniejszej sprawie. Skoro pozwana tego nie uczyniła w toku procesu, to oparcie zarzutu apelacji na ogólnikowych twierdzeniach nie mogło odnieść skutku.

Sąd Okręgowy wyjaśnił w uzasadnieniu wyroku, że kwestia świadomości pokrzywdzenia wierzycieli po stronie obdarowanej E. D. nie miała w świetle art. 528 k.c. znaczenia, ponieważ czynność prawna była nieodpłatna. Treść przepisu jest jasna, a w apelacji nie zawarto wywodu wyjaśniającego powód podniesienia tego zarzutu. Okoliczności wskazane przez pozwaną, mające świadczyć o braku świadomości obdarowanej, nie miały znaczenia dla rozstrzygnięcia.

Zarzut naruszenia prawa materialnego przez zastosowanie skargi pauliańskiej w sytuacji, gdy to nie dłużniczka A. N. dokonywała darowizny, lecz jej poprzedniczka prawna nie mógł odnieść skutku. Podstawową zasadą polskiego systemu prawnego jest przechodzenie zobowiązań pieniężnych na rzecz następców prawnych. Ułatwieniu dochodzenia tych roszczeń służy skarga pauliańska. Nie istnieje przepis, który wyłączałby stosowanie tej instytucji prawa materialnego w sytuacji, w której pokrzywdzenie wierzyciela przez dokonanie darowizny następuje przed uzyskaniem przez wierzyciela tytułu egzekucyjnego, a który to tytuł na skutek śmierci darczyńcy-dłużnika w toku procesu o zapłatę jest wydany przeciwko następcy prawnemu dłużnika. Art. 527 k.c. znajduje zatem zastosowanie również wówczas, gdy w miejsce dłużnika, który dokonał czynności prawnej, pomniejszającej jego majątek z pokrzywdzeniem wierzyciela, wstępuje następca prawny. To następstwo prawne po stronie dłużnika nie ma żadnego wpływu na sytuację prawną osoby obdarowanej.

Zarzut naruszenia przez Sąd Okręgowy art. 5 k.c. nie został uzasadniony. Ogólnikowe twierdzenia zawarte w przedostatnim akapicie apelacji nie mogą zastąpić obowiązku sformułowania zarzutu apelacyjnego w sposób precyzyjny i wyczerpujący. Stan faktyczny sprawy nie pozwala na sformułowanie tezy, że powodowie korzystając z instytucji skargi pauliańskiej nadużyli prawa podmiotowego, postępując niezgodnie z jakąkolwiek zasadą współżycia społecznego. Tym bardziej, że z instytucji skargi skorzystali w szczególnej sytuacji. Zgodzić bowiem należy się z powodami, że bliskość dat dokonywania przez K. K. czynności prawnych oraz ich treść uprawdopodobniają tezę, że K. K., będąc już w bardzo złym stanie zdrowia, celowo uniemożliwiła powodom zaspokojenie ich roszczenia pieniężnego przez przekazanie jedynego wartościowego składnika swojego majątku jednej córce, i uczynienie drugiej córki jedynym spadkobiercą spadku nieprzedstawiającego prawie żadnej wartości, co po przyjęciu przez tę córkę spadku z dobrodziejstwem inwentarza spowodowało, że roszczenie powodów prawie w całości nie mogło zostać zaspokojone. Okoliczności, które mogłyby zostać rozważone jako uzasadnienie nadużycia prawa podmiotowego, np. dopuszczenie do obciążenia Nieruchomości hipoteką przymusową, czy okazanie przez powódkę rażącej niewdzięczności wobec K. K., skutkującej odwołaniem darowizny, w pierwszej kolejności powinny odnieść skutek w sprawie o zasądzenie równowartości nakładów. Skoro w tamtej sprawie nie doprowadziły one do oddalenia powództwa o zapłatę, to tym bardziej nie mogły prowadzić do oddalenia skargi pauliańskiej.

W tym stanie rzeczy należało orzec, jak w sentencji na mocy art. 385 k.p.c.

O kosztach postępowania apelacyjnego orzeczono na podstawie art. 98 § 1 i 3 k.p.c., zgodnie z zasadą odpowiedzialności za wynik sprawy. Na koszty te złożyło się wynagrodzenie profesjonalnego pełnomocnika powodów w postępowaniu odwoławczym.

SSA Jerzy Bess Rafał Dzyr SSO Bartosz Pniewski