Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 22 września 2021 r.

Sąd Apelacyjny w L. I Wydział Cywilny

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 22 września 2021 r. w L. na rozprawie

sprawy z powództwa H. K.

przeciwko (...) Spółce z ograniczoną odpowiedzialnością w (...) Spółce z ograniczoną odpowiedzialnością w S.

o zapłatę

na skutek apelacji pozwanych od wyroku Sądu Okręgowego w L.

z dnia 24 lipca 2020 r. sygn. akt (...)

uchyla zaskarżony wyrok w części, to jest w zakresie rozstrzygnięć w punktach I., II., III. oraz V. - i przekazuje w tym zakresie sprawę do ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu w L., pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach postępowania odwoławczego.

Sygn. akt I AGa 133/20

UZASADNIENIE

Wyrokiem z dnia 24 lipca 2020 r. Sąd Okręgowy w L. po rozpoznaniu sprawy z powództwa z powództwa H. K. przeciwko (...) Spółce z ograniczoną odpowiedzialnością w (...) Spółce z ograniczoną odpowiedzialnością w S. o zapłatę:

I.  zasądził od pozwanego (...) Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w S. na rzecz powoda H. K. kwotę 18.432,82 zł z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 18 kwietnia 2017 r. do dnia zapłaty;

II.  zasądził od pozwanych (...) Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w (...) Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w B. na rzecz powoda H. K. kwotę 124.698 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 5 maja 2015r. do dnia 31 grudnia 2015 r. i z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 1 stycznia 2016 r. do dnia zapłaty, z tym że zapłata przez jednego z pozwanych zwalnia drugiego;

III.  zasądził od pozwanych (...) Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w (...) Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w B. na rzecz powoda H. K. odsetki ustawowe od kwoty 45.345 zł za okres od dnia 5 maja 2015 r. do dnia 26 maja 2015 r., z tym że zapłata przez jednego z pozwanych zwalnia drugiego;

IV.  oddalił powództwo w pozostałej części;

V.  rozstrzygnął, że powód H. K. ponosi 25 % kosztów procesu w ich rozliczeniu w stosunku do pozwanego (...) Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w S. i 34 % kosztów procesu w ich rozliczeniu w stosunku do pozwanego (...) Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w B., pozostawiając ich szczegółowe wyliczenie referendarzowi sądowemu.

Uzasadnienie znajduje się na k. 689-701.

Apelacje od tego wyroku złożyli pozwani. Pozwany (...) Sp. z o.o. zaskarżył wyrok w części, to jest:

- pkt I. wyroku w zakresie, w jakim Sąd I Instancji zasądził od pozwanego (...) sp. z o.o. na rzecz powoda H. K. kwotę 18.432,82 zł z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 18 kwietnia 2017 r. do dnia zapłaty;

- pkt II. wyroku w zakresie, w jakim Sąd I Instancji zasądził solidarnie od pozwanego (...) sp. z o.o. na rzecz powoda H. K. kwotę 124.698 z ustawowymi odsetkami od dnia 5 maja 2015 r. do dnia 31 grudnia 2015 r. i z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 1 stycznia 2016 r. do dnia zapłaty;

- pkt III. wyroku w zakresie, w jakim Sąd I Instancji zasądził solidarnie od pozwanego (...) sp. z o.o. na rzecz powoda H. K. odsetki ustawowe od kwoty 45.345 zł za okres od dnia 5 maja 2015 r. do dnia 26 maja 2015 r.;

- pkt V. wyroku w zakresie rozstrzygnięcia o kosztach;

Pozwany zarzucił Sądowi Okręgowemu:

1)  naruszenie art. 233 k.p.c. w zw. z art. 484 § 2 k.c. poprzez swobodną ocenę materiału dowodowego zebranego w sprawie i przyjęcie, że powód może żądać zmniejszenia kary umownej naliczonej przez pozwanego z uwagi na to, że kara umowna jest rażąco wygórowana, podczas gdy z materiału dowodowego wynika wniosek przeciwny tj. kara umowna nie jest rażąco wygórowana;

2)  naruszenie art. 233 k.p.c. poprzez swobodną ocenę dowodu w postaci "Umowy o wykonanie projektów budowlanych i wykonawczych" oraz przyjęcie, że zgodnie z § 12 ust. 2 ww. umowy, pozwany jest zobowiązany do zwrotu powodowi kaucji w wysokości 18.432,82 zł, podczas gdy z materiału dowodowego zgromadzonego w sprawie wynika, że pozwany nie podpisał bezusterkowego protokołu odbioru i w konsekwencji nie jest zobowiązany do zwrotu ww. kaucji.

Pozwany wnosił o:

- zmianę zaskarżonego wyroku w zaskarżonej części i oddalenie powództwa również w pozostałym zakresie oraz zasądzenie na rzecz pozwanego od powoda kosztów postępowania za obie instancje według norm przepisanych, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych,

- ewentualnie o uchylenie zaskarżonego wyroku w zaskarżonej części i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi Pierwszej Instancji, przy uwzględnieniu kosztów dotychczasowego postępowania (w tym kosztów zastępstwa procesowego), w tym kosztów postępowania apelacyjnego według norm przepisanych.

Pozwany (...) Sp. z o.o. zaskarżył wyrok w części, to jest:

- pkt II. wyroku w zakresie, w jakim Sąd I Instancji zasądził solidarnie od pozwanego (...) sp. z o.o. na rzecz powoda H. K. kwotę 124.698 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 5 maja 2015 r. do dnia 31 grudnia 2015 r. i z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 1 stycznia 2016 r. do dnia zapłaty;

- pkt III. wyroku w zakresie, w jakim Sąd I Instancji zasądził solidarnie od pozwanego (...) sp. z o.o. na rzecz powoda H. K. odsetki ustawowe od kwoty 45.345 zł za okres od dnia 5 maja 2015 r. do dnia 26 maja 2015 r.;

- pkt V. wyroku w zakresie rozstrzygnięcia o kosztach.

Pozwany zarzucił Sądowi Okręgowemu:

1)  naruszenie art. 233 k.p.c. w zw. z art. 484 § 2 k.c. poprzez swobodną ocenę materiału dowodowego zebranego w sprawie i przyjęcie, że powód może żądać zmniejszenia kary umownej naliczonej przez pozwanego z uwagi na to, że kara umowna jest rażąco wygórowana, podczas gdy z materiału dowodowego wynika wniosek przeciwny tj. kara umowna nie jest rażąco wygórowana.

Pozwany wnosił o:

- zmianę zaskarżonego wyroku w zaskarżonej części i oddalenie powództwa również w pozostałym zakresie oraz zasądzenie na rzecz pozwanego od powoda kosztów postępowania za obie instancje według norm przepisanych, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych,

- ewentualnie o uchylenie zaskarżonego wyroku w zaskarżonej części i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi Pierwszej Instancji, przy uwzględnieniu kosztów dotychczasowego postępowania (w tym kosztów zastępstwa procesowego), w tym kosztów postępowania apelacyjnego według norm przepisanych.

Sąd Apelacyjny zważył co następuje:

Apelacjom nie można odmówić słuszności, o ile skarżący domagają się uchylenia wyroku w zaskarżonej części i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi pierwszej instancji.

W pierwszej kolejności należy wskazać, że przepis art. 386 § 4 k.p.c. stanowi, iż w razie nierozpoznania istoty sprawy przez sąd pierwszej instancji, sąd odwoławczy może uchylić zaskarżony wyrok i przekazać sprawę do ponownego rozpoznania. Norma ta upoważnia sąd odwoławczy do wydania orzeczenia kasatoryjnego w określonych sytuacjach procesowych, stanowiąc wyjątek od zasady orzekania co do meritum sporu w tym postępowaniu. Brzmienie powołanego przepisu wskazuje jednocześnie na to, że nie zachodzi obowiązek prowadzenia przez sąd drugiej instancji postępowania dowodowego, zmierzającego do wyjaśnienia rzeczywistej treści stosunków faktycznych i prawnych, w sytuacji, gdy sąd pierwszej instancji zaniechał rozważenia poddanych przez strony pod osąd żądań i twierdzeń, jak również, gdy nie dokonał oceny przeprowadzonych dowodów i pominął dowody zawnioskowane przez strony dla ustalenia faktów istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy, które mogły mieć wpływ na rozstrzygnięcie meritum sporu. Wtedy konieczne staje się wydanie orzeczenia kasatoryjnego. Chodzi bowiem o to, by ocena żądań, twierdzeń oraz dowodów po raz pierwszy poddanych przez strony pod osąd, a także rozszerzenie postępowania dowodowego przez sąd odwoławczy, a następnie wydanie orzeczenia co do istoty sprawy nie spowodowało ograniczenia merytorycznego rozpoznania sprawy do jednej tylko instancji.

Podzielając w tym zakresie prezentowane w orzecznictwie poglądy, Sąd Apelacyjny stoi na stanowisku, że szczególnym rodzajem nierozpoznania istoty sprawy w rozumieniu powołanego wyżej przepisu jest sytuacja, w której sąd pierwszej instancji, wydając wyrok po przeprowadzeniu rozprawy w sprawie toczącej się uprzednio w postępowaniu nakazowym, w którym wydano nakaz zapłaty, narusza treść art. 496 k.p.c. (obecnie: art. 493 § 4 k.p.c.), nie zawierając w tymże wyroku konstytutywnego rozstrzygnięcia o utrzymaniu w mocy bądź uchyleniu wydanego nakazu zapłaty. Przy czym, w niniejszej sprawie znaleźć powinny zastosowanie przepisy procedury cywilnej w zakresie postępowania nakazowego w brzmieniu obowiązującym przed nowelizacją dokonaną ustawą z dnia 4 lipca 2019 r. o zmianie ustawy - Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw (por. regulacje przejściowe z art. 11 ustawy).

Zgodnie zatem z brzmieniem art. 496 k.p.c., po przeprowadzeniu rozprawy sąd wydaje wyrok, w którym nakaz zapłaty w całości lub w części utrzymuje w mocy albo go uchyla i orzeka o żądaniu pozwu bądź też postanowieniem uchyla nakaz zapłaty i pozew odrzuca (por. aktualnie art. 493 § 4 k.p.c.).

W okolicznościach przedmiotowej sprawy pozwem z dnia 8 listopada 2016 roku powód wniósł o zasądzenie solidarnie od pozwanych (...) Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w (...) Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w S. kwoty 209.215,08 zł z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 25 października 2016 roku do dnia zapłaty wraz z kosztami procesu według norm przepisanych, tytułem zapłaty za wykonane na rzecz pozwanych prace projektowe.

Nakazem zapłaty wydanym w postępowaniu nakazowym z dnia 30 listopada 2016 roku (sygn. akt (...)) Sąd Okręgowy w K. nakazał pozwanym (...) Sp. z o.o. w (...) Sp. z o.o. w S., aby zapłacili solidarnie powodowi kwotę 209.215,08 zł wraz odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 25 października 2016 roku do dnia zapłaty oraz kwotę 9.833 zł tytułem zwrotu kosztów procesu, w tym kwotę 7.217 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego w terminie dwóch tygodni od doręczenia nakazu zapłaty albo wnieśli w tym terminie zarzuty oraz nakazał pobrać od pozwanych solidarnie na rzecz Skarbu Państwa - Sądu Okręgowego w K. kwotę 2.616 zł tytułem zwrotu opłaty od pozwu, od której powód był zwolniony (k. 45).

Pozwani skutecznie wnieśli zarzuty od nakazu zapłaty, wnosząc o jego uchylenie i oddalenie powództwa i zasądzenie na rzecz pozwanych kosztów procesu według norm przepisanych. Pozwany (...) Sp. z o.o. w S., nie kwestionując wykonywania przez powoda dokumentacji projektowej na jego rzecz podniósł, że z tytułu 50-cio dniowej zwłoki w terminie wykonania umowy z wynagrodzenia powoda potrącił - w uzgodnieniu z (...) Sp. z o.o. w B. - karę umowną w kwocie 170.043 złotych. Kontynuował również zatrzymanie tytułem nieoprocentowanej kaucji - zabezpieczenia należytego wykonania umowy - kwoty w wysokości 18.432,02 złotych, co pozostaje aktualne wobec zawiśnięcia niniejszego sporu. Pozostała część należności w kwocie 38.247,87 zł została uregulowana. Pozwany (...) Sp. z o.o. w B. podniósł natomiast zarzut braku legitymacji biernej po jego stronie i w konsekwencji braku solidarności biernej po stronie pozwanej. W razie nieuwzględnienia wskazanego zarzutu zajął analogiczne stanowisko jak drugi pozwany, kwestionując istnienie roszczenia powoda.

Wydanym na rozprawie w dniu 9 stycznia 2018 roku postanowieniem (sygn. akt (...), sprostowanym następnie postanowieniem z dnia 9 lipca 2018 roku) Sąd Okręgowy w K. rozstrzygając w następstwie wniesionych zarzutów od nakazu zapłaty w postępowaniu nakazowym (sygn. akt (...)), w przedmiocie wniosku o ograniczenie zabezpieczenia powództwa oraz zarzutu niewłaściwości miejscowej Sądu Okręgowego w K. uchylił nakaz zapłaty jako tytuł zabezpieczenia powództwa do czasu rozstrzygnięcia zarzutów od nakazu zapłaty (punkt 1) i stwierdzając swoją niewłaściwość miejscową sprawę przekazał właściwemu miejscowo i rzeczowo Sądowi Okręgowemu w L. (k. 386).

Nie ulega wątpliwości, że Sąd Okręgowy w L., wydając zaskarżony apelacjami wyrok, rozstrzygnął w zakresie żądania pozwu, w jakikolwiek sposób nie odniósł się jednak w sentencji do wydanego w sprawie nakazu zapłaty, doprowadzając tym samym do sytuacji, w której w obrocie prawnym funkcjonują dwa orzeczenia rozstrzygające spór co do meritum, o różnej treści. Bezspornym jest przy tym, że przedmiotowe postępowanie powinno zostać zakończone jednym wyrokiem w sposób wykluczający funkcjonowanie w obrocie sprzecznych orzeczeń wydanych w tej samej sprawie.

Wprawdzie w końcowej części uzasadnienia zaskarżonego wyroku Sąd Okręgowy zaznaczył, że omyłkowo nie orzekł w myśl art. 496 k.p.c. o uchyleniu wydanego nakazu zapłaty, ale fakt ten jedynie potwierdza istotne naruszenie przepisu prawa procesowego przez Sąd pierwszej instancji i brak podstaw do merytorycznej kontroli instancyjnej zaskarżonego wyroku przez Sąd Apelacyjny.

Sąd Apelacyjny podziela, wyrażony wprawdzie nie w identycznym stanie faktycznym lecz zachowującym aktualność w niniejszej sprawie, pogląd Sądu Najwyższego, który stwierdził, że istota sprawy nie zostaje rozpoznana, gdy sąd nie uchyla wyroku zaocznego, orzekając o żądaniach pozwu w wyniku wniesienia sprzeciwu od tego wyroku (art. 386 § 4 w związku z art. 347 k.p.c.) [...]. Kwalifikowana wada „podwójnego” funkcjonowania dwóch wyroków, osądzających ten sam przedmiot sporu, stanowi szczególny rodzaj (stan) nierozpoznania istoty jednej tylko sprawy w rozumieniu art. 386 § 4 k.p.c. w przypadku, gdy prawidłowy („finalny”) osąd takiej sprawy przez Sąd pierwszej instancji wymagał konstrukcyjnego i „strukturalnego” wyrokowania zarówno o uchyleniu kontestowanego sprzeciwem strony pozwanej wyroku zaocznego, jak i orzeczenia o żądaniu pozwu (art. 347 k.p.c.) - zob. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 28 listopada 2018 r., II PZ 23/18, OSNP 2019/5/57; a także wyrok SO w Łodzi z dnia 23 grudnia 2019 r., III Ca 1569/19, LEX nr 3063293.

Przenosząc powyższy pogląd na grunt niniejszej sprawy trzeba wskazać, że jeżeli pozwani skutecznie wnieśli zarzuty od nakazu zapłaty w postępowaniu nakazowym, postępowanie w sprawie toczyło się w dalszym ciągu, zaś jego istotą było rozstrzygnięcie w przedmiocie wydanego nakazu zapłaty, tj. czy zostaje utrzymany w mocy czy podlega uchyleniu. W sytuacji stwierdzenia podstaw do uchylenia nakazu zapłaty Sąd powinien rozstrzygnąć co do zasadności roszczenia, bądź ewentualnie stwierdzając istnienie przesłanek - odrzucić pozew lub umorzyć postępowanie (art. 496 k.p.c.). Jeżeli zatem Sąd, będąc do tego bezwzględnie zobligowanym treścią w/w przepisu, nie orzekł w pierwszej kolejności o utrzymaniu w mocy lub uchyleniu nakazu zapłaty po skutecznym wniesieniu zarzutów, należy uznać, iż nie rozpoznał sprawy w zakresie wstępnej części jej rozstrzygania. Brak orzeczenia w tym przedmiocie skutkuje nierozpoznaniem istoty sprawy i uzasadnia zastosowanie w sprawie art. 386 § 4 k.p.c. poprzez wydanie orzeczenia kasatoryjnego.

Niewątpliwie orzekając na skutek wniesionych apelacji, sąd drugiej instancji nie może uzupełnić wyroku sądu pierwszej instancji o rozstrzygnięcie w przedmiocie uchylenia nakazu zapłaty. Jak wskazał Sąd Najwyższy w powołanym wyżej orzeczeniu, ujawnione wady wyrokowania dotyczą bowiem konstrukcyjnego i nieuzupełnionego istotnego braku wyroku sądu pierwszej instancji, nie mogą zaś zostać zakwalifikowane jako nieistotna niedokładność lub omyłka sądowa.

Mając powyższe na uwadze Sąd Apelacyjny uchylił wyrok Sądu pierwszej instancji w zaskarżonej części i przekazał sprawę temu Sądowi do ponownego rozpoznania, zaś o kosztach postępowania apelacyjnego orzekł na podstawie art. 108 § 2 k.p.c., pozostawiając rozstrzygnięcie w tym przedmiocie Sądowi Okręgowemu.

Rozstrzygnięcie takie sprawia, że bez znaczenia dla jego treści mają pozostałe zawarte w apelacjach zarzuty, niemniej jednak są one w części zasadne. Przy ponownym rozpoznawaniu sprawy - o ile w efekcie jej rozstrzygnięcia pozwani zostaną obciążeni obowiązkiem zapłaty na rzecz powoda całości lub części dochodzonej należności - Sąd Okręgowy powinien bowiem rozpoznać zarzut błędnego ustalenia zasad odpowiedzialności pozwanych z tytułu łączącej strony umowy, tj. w oparciu o zasadę solidarności bądź in solidum. Z uwagi zaś na powyższe rozważania, przy rozstrzyganiu sprawy, Sąd Okręgowy przede wszystkim wyda orzeczenie z zachowaniem rygorów konstrukcyjnych wynikających z przepisów procesowych, rozstrzygając co do utrzymania w mocy lub uchylenia uprzednio wydanego nakazu zapłaty.

­