Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 22 września 2021 r.

Sąd Okręgowy w Olsztynie – I Wydział Cywilny

w składzie następującym:

Przewodniczący sędzia Przemysław Jagosz

po rozpoznaniu w dniu 4 stycznia 2021 r., w O., na posiedzeniu niejawnym w trybie art. 15 zzs ² ustawy z dnia 2.03.2020 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem (...)19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych,

sprawy z powództwa J. M. i B. M.

przeciwko (...) Bankowi (...) Spółce Akcyjnej z siedzibą w W.

o ustalenie i zapłatę

I.  ustala, że umowa kredytu Mieszkaniowy Własny K. Hipoteczny / z oprocentowaniem, zmiennym nr (...) z dnia 28.07.2008 r. zawarta przez powodów z pozwanym jest nieważna;

II.  zasądza od pozwanego na rzecz powodów kwotę 24.021,26 zł z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 13.09.2021 r. do dnia zapłaty i oddala powództwo o zapłatę w pozostałej części;

III.  zasądza od pozwanego na rzecz powodów kwotę 6.417 zł tytułem zwrotu kosztów procesu z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia uprawomocnienia się wyroku.

Sygn. akt I C 454/20

UZASADNIENIE

Ostatecznie – po zmianie powództwa zgłoszonej w piśmie z dnia 2.07.2021 r. - powodowie żądali:

a)  zasądzenia od pozwanego Banku solidarnie na ich rzecz 24.021,26 zł z ustawowymi odsetkami za opóźnienie liczonymi

- od kwoty 8.724,82 zł za okres od dnia doręczenia odpisu pozwu do dnia zapłaty,

- od kwoty 15,296,44 zł za okres od dnia doręczenia pisma zmieniającego powództwo do dnia zapłaty,

b)  ustalenia, że umowa kredytu mieszkaniowego Własny K. Hipoteczny z oprocentowaniem zmiennym nr (...) z 28 lipca 2008 r. jest nieważna,

a nadto zwrotu kosztów procesu.

W uzasadnieniu wskazali, że zawarli umowę kredytu na nabycie działki budowalnej położonej w gminie S.. Z umowy wynikało, że pozwany udzielił im kredytu w wysokości 58.833.85 franków szwajcarskich ( (...)), lecz kwotę kredytu wypłacił w walucie polskiej (PLN) w łącznej wysokości 118.250,18 zł przy zastosowaniu kursu kupna waluty (...) obowiązującego w banku w chwili wypłaty. W ich ocenie:

a)  umowa jest sprzeczna z bezwzględnie obowiązującymi przepisami prawa i zasadami współżycia społecznego, w tym z art. 69 us.1 ustawy Prawo bankowego poprzez brak tożsamości między kwotą i walutą kredytu, a kwotą środków pieniężnych oddanych do dyspozycji powodów oraz kwotą jaką kredytobiorcy zobowiązali się zwrócić bankowi wraz z odsetkami, skoro pozwany udostępnił powodom kredyt w walucie polskiej, to nie może pobierać odsetek kapitałowych w walucie (...),

b)  umowa jest sprzeczna z ar. (...) § 2 k.c. gdyż klauzula waloryzacyjna zawarta w umowie nie jest tożsama z klauzula waloryzacyjną wynikającą z kodeksu cywilnego,

c)  umowa nie jest umową kredytu walutowego, gdyż kredyt miał być uruchomiony w walucie polskiej i w walucie polskiej miał być spłacany,

d)  w umowie nie określono kwoty kredytu i waluty kredytu, a tym samym brak istotnego elementu umowy, co skutkuje brakiem powstania zobowiązania,

e)  umowa jest sprzeczna z bezwzględnie obowiązującymi przepisami ustawy Prawo dewizowe i art. 358 § 1 k.c. gdyż na dzień zawarcia umowy kredytu przepis art. 358 § 1 k.c. nie zezwalał na wyrażenia świadczenia w walucie obcej, a nie miał miejsca obrót dewizowy uprawniający do rozliczeń w walucie obcej,

f)  umowa jest sprzeczna z art. 353 ¹ k.c. i zasadami współżycia społecznego, gdyż pozwana nie poinformowała powodów o mechanizmie działania umowy kredytu denominowanego w walucie (...) i ryzyku kursowym,

g)  na podstawie przedłożonej powodom umowy, nie byli oni w stanie wyliczyć wysokości przypadającej im do spłaty w danym miesiącu kalendarzowym raty kredytu w walucie polskiej i wysokości pozostałego im jeszcze do spłacenia kredytu w walucie polskiej,

h)  umowa została im narzucona, nie mieli wpływu na jej treść, w tym na sposób wyliczenia wysokości kwoty kredytu i poszczególnych rat kredytu,

i)  brak zastąpienia postanowień abuzywnych przepisami o charakterze dyspozytywnym skutkuje tym, iż umowa nie może być wykonywana,

j)  uznanie nieważności umowy wiążą się z bezpodstawnym wzbogaceniem pozwanej, która uzyskała w wyniku przedmiotowej umowy spłaty w wyniku nieważnej umowy, a kwota dochodzona pozwem odpowiada nadwyżce sumy uiszczonych rat w okresie jego uruchomienia do 7.06.2021 r. (daty modyfikacji powództwa) ponad kwotę, w jakiej kredyt został powodom wypłacony, czyli różnicy pomiędzy kwotami odpowiednio 142.271,44 zł i 118.250,18 zł (pozew k. 4-59, pismo zmieniające powództwo k. 557 i nast.).

Pozwany Bank wniósł o oddalenie powództwa w całości. W uzasadnieniu wskazał, że:

a)  powodowie nie mają interesu prawnego w żądaniu ustalenia,

b)  umowa jest ważna i nie zawiera postanowień abuzywnych,

c)  kwota kredytu została określona w umowie, a finalne wypłacenie złotówek po ich przewalutowaniu z franka szwajcarskiego stanowi dopuszczalną rozbieżność między walutą zobowiązania i walutą wykonania zobowiązania i było zgodne z wolą stron, na co wskazuje cel kredytowania, dyspozycja wypłaty, w których kredytobiorcy wskazali rachunki w PLN na które miały zostać wypłacone środki z kredytu,

d)  powodowie byli świadomi ryzyka kursowego istniejącego zarówno na etapie wypłaty i jak i spłaty kredytu oraz jego wypływu na zaciągnięte zobowiązanie, zostali pouczeni o tym w sposób jednoznaczny,

e)  każdy klient był uprawniony do negocjowania kursu waluty (...), w tym celu wystarczające było zawarcie umowy ramowej z bankiem w zakresie współpracy na rynku finansowym. Powodowie taką umowę zawarli, jednak do indywidualnej transakcji wymiany walut nie doszło,

f)  w zależności od celu kredytowania wybranego przez kredytobiorcę – kwota mogła być wypłacona w (...) lub PLN, z uwagi na wybrany przez powodów cel kredytowania wypłata kredytu nastąpiła w PLN,

g)  powodowie mieli możliwość spłaty rat kredytu bezpośrednio we (...) i wówczas nie znajdowałoby zastosowanie kursu sprzedaży dewiz z tabeli kursów banku,

h)  odesłanie do kursu kupna z tabeli kursowej banku na etapie wypłaty kredytu może mieć jedynie wpływ na wysokość wypłaty w PLN dokonanej przez bank, nie rzutuje to na ważność umowy, ale wyłącznie na prawidłowość jej wykonania na etapie wypłaty kredytu,

i)  powodowie mieli możliwość wyboru kredytu w PLN i kredytu denominowanego w (...),

j)  w ocenie pozwanego, nawet po wyeliminowaniu tzw. klauzul przeliczeniowych zobowiązanie z umowy kredytu pozostaje nadal zobowiązaniem w (...) i może być wykonywane bezpośrednio w (...),

k)  poinformowano powodów o istocie mechanizmu kredytu denominowanego w walucie obcej oraz różnice między kursem w złotych polskich, a denominowanym w walucie obcej, o ryzyku jakie wiąże się z tego rodzaju kredytami, o ryzyku związany ze zmianą kursu waluty oraz o ryzyku zmiany stóp procentowanych i ich konsekwencji, a tym samym rodzaj kredytu, jego waluta oraz wypłata i spłata zostały indywidualnie uzgodnione,

l)  walutą kredytu był (...), a powodom była znana kwota zobowiązania wyrażonego w tej walucie, każda spłata raty wysokość tego zobowiązania zmniejszała.

Ponadto, w ocenie pozwanego, roszczenie z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia pozwanego ulegało przedawnieniu z upływem dwóch lat, zgodnie z art. 731 k.c. Jego zdaniem spłata kredytu odbywała się poprzez podstawienie przez powodów środków na rachunek bankowy, który nie miał charakteru oszczędnościowego, dlatego zastosowanie winien mieć dwuletni okres przedawnienia roszczeń. W przypadku nieuwzględnienia dwuletniego okresu przedawnienia, Bank podniósł zarzut przedawnienia na podstawie art. 118 k.c., gdyż w przypadku konstrukcji bezpodstawnego wzbogacenia można mówić o nadpłacie poszczególnych rat kredytowych, a więc w zakresie świadczeń okresowych przedawniających się z upływem lat trzech.

Dodatkowo wskazał, że roszczenie powoda związane z uruchomieniem kredytu przedawniły się z okresem 10 lat. Umowa została zawarta 20 sierpnia 2008 r., a więc okres przedawnienia upłynął jeszcze przed wniesieniem pozwu (odpowiedź na pozew k. 389-416).

Sąd ustalił, co następuje:

W świetle twierdzeń stron, wspartych dokumentami (w szczególności umową kredytową k. 70-82, wnioskiem kredytowym k. 417-418, dyspozycją wypłaty kredytu k. 426) oraz zeznaniami świadków i samych powodów za bezspornie wykazane należało uznać, że:

1.  Powodowie, jako konsumenci, w dniu 15 lipca 2008 r. (data wpływu do banku 21 lipca 2008 r.) wystąpili do pozwanego z wnioskiem o udzielenie kredytu mieszkaniowego w kwocie 113.620 zł na nabycie nieruchomości (wniosek kredytowy k. 417-418).

2.  Jako walutę kredytu powodowie wskazali walutę szwajcarską.

3.  We wniosku kredytowym zawarto oświadczenie kredytobiorców o tym, że:

a)  nie skorzystali z przedstawionej im w pierwszej kolejności oferty w walucie polskiej i dokonali wyboru oferty w walucie wymiennej, mając pełną świadomość ryzyka związanego z kredytem zaciągniętym w walucie wymienialnej, polegające na tym, że:

- w przypadku wzrostu kursów walut podwyższeniu ulega zarówno rata spłaty jak i kwota zadłużenia wyrażone w walucie polskiej,

- w przypadku wypłaty kredytu w walucie polskiej, kredy jest wypłacany po ustalonym przez Bank kursie kupna dla dewiz zamieszczonego w tabeli kursów banku,

- w przypadku spłaty kredytu w walucie polskiej kredyt jest spłacany po ustalonym przez Bank kursie sprzedaży dla dewiz zamieszczonego w tabeli kursów banku,

b)  zostali poinformowani o ryzyku zmiany stóp procentowych polegającym na tym, iż w przypadku wzrostu stawki referencyjnej podwyższeniu ulega oprocentowanie kredytu, które spowoduje wzrost raty,

c)  poniosą ryzyko zmiany kursów walutowych oraz zmiany stóp procentowych,

d)  zostali poinformowani, iż w przypadku kredytu udzielonego w walucie wymienialnej w rozliczeniach między klientem a (...) SA w obrocie dewizowym stosuje się ustalone przez (...) SA kursy walut obcych w złotych zamieszczony w tabeli kursów banku (wniosek kredytowy k. 418v).

4.  W dniu 28 lipca 2008 r. strony podpisały umowę kredytu mieszkaniowego Własny K. Hipoteczny z oprocentowaniem zmiennym nr (...), w której Bank zobowiązał się postawić do dyspozycji powodów kredyt w kwocie 58.833,85 CHF na zakup działki budowlanej położonej w Polsce oraz na sfinansowanie kosztów notarialnych, sądowych i kosztów pośrednictwa.

5.  Umowa składała się z części szczególnej ( (...)) oraz części ogólnej ( (...)).

6.  Zgodnie z § 6 (...) wypłata kredytu miała nastąpić jednorazowo na rachunek zbywcy nieruchomości i rachunek kredytobiorcy. Zgodnie z § 3 ust. 1 (...) wypłata miała nastąpić w terminie 3 dni roboczych od stwierdzenia spełniania przez bank spełnienia warunków wypłaty, zaś zgodnie z § 4 ust. 2 (...) wypłata następowała po kursie kupna dla dewiz obowiązujących w (...) SA w dniu realizacji zlecenia płatniczego według aktualnej tabeli kursów (k. 75-76).

7.  Wypłata kredytu w walucie wymienialnej mogła nastąpić wyłącznie w przypadku finansowania zobowiązań kredytobiorcy poza granicami RP oraz w przypadku zaciągnięcia kredytu na spłatę kredytu walutowego, zaś w walucie polskiej w przypadku finansowania zobowiązań w RP (§ 4 ust. 1 pkt 1 i 2 (...) k. 75-76).

8.  W § 1 ust. 1 pkt 14 (...) tabela kursów została opisana jako tabela pozwanego Banku obowiązująca w chwili dokonywania przez ten bank przeliczeń kursowych, dostępna na jego stronie internetowej.

9.  W § 6 i 7 (...) wskazano, że odsetki od kredytu będą ustalane w walucie kredytu według zmiennej stopy procentowej stanowiącej sumę stawki referencyjnej i marży (...) SA. Odsetki miały być naliczane w stosunku rocznym, a wysokość stopy procentowej miała być ustalona w dniu rozpoczynającym każdy pierwszy i kolejny trzymiesięczny okres obowiązywania stawki referencyjnej. Zmiana stawki referencyjnej dla potrzeb oprocentowania miała następować w dacie wymagalności rat i odsetek. Stawkę referencyjną określono jako stawkę LIBOR publikowaną o godzinie 11:00 (...) lub 11:00 na stronie informacyjnej R. w drugim dniu poprzedzającym kolejne okresy trzymiesięczne, przy czym w § 1 ust. 1 pkt 12 lit b (...), wskazano, że dla kredytu w (...) stawką referencyjną jest stawka LIBOR dla międzybankowych depozytów trzymiesięcznych (LIBOR 3M).

10.  W dniu zawarcia umowy kredytu oprocentowanie wynosiło 5,9542% w skali roku, stopa procentowa wynosiła 7,59 p.p., stawka referencyjna wynosiła 2, (...).p., stała marża w wysokości 3,19 p.p. (§ 2 ust. 5-6, 8 i 10 (...) k. 71).

11.  Kredyt został udzielony na 360 miesięcy, od dnia zawarcia umowy czyli od 28 lipca 2008 r., a miał być spłacany w ratach równych, płatnych 5. dnia każdego miesiąca (§ 2 ust. 1 i 4 oraz § 7 ust. 1, 5 i 7 (...)).

12.  Spłata kredytu i odsetek miała następować w drodze potrącenia przez Bank środków zgromadzonych na rachunku (...), rachunku walutowym lub rachunku technicznym prowadzonym przez pozwany Bank. Potrącenie następowało w terminie pierwszego dnia każdego miesiąca w wysokości wynikającej z zawiadomienia (§ 21 (...) k. 78).

13.  Środki z rachunku (...) pobierane były w walucie polskiej w wysokości stanowiącej równowartość kredytu lub raty spłaty kredytu w walucie wymiennej, w której udzielony był kredytu, przy zastosowaniu kursu sprzedaży dla dewiz, obowiązującego w (...), w dniu, w którym następowała spłata, według aktualnej tabeli kursów (§ 22 ust. 2 pkt 1 k. 78).

14.  W przypadku rachunku walutowego i technicznego środki mogły być pobierane w walucie kredytu lub w innej walucie przy zastosowaniu tabeli kursów kupna/sprzedaży dewiz obowiązującej w banku (§ 22 ust. 2 pkt 2 i 3 (...) k. 78).

15.  Zmiana numeru rachunku była dopuszczalna i nie stanowiła zmiany umowy (§ 25 k. 78).

16.  W ramach § 11 ust. 2 (...) zawarto oświadczenie kredytobiorcy o poinformowaniu go o istniejącym ryzyku co do zmiany kursów waluty polegającym na wzroście wysokości zadłużenia z tytułu kredytu oraz wysokości rat kredytu wyrażonych w walucie polskiej przy wzroście kursów waluty kredytu oraz stopie procentowej, polegającej na wzroście raty spłaty przy wzroście stawki referencyjnej (k. 74).

17.  Niespłacenie przez kredytobiorcę części albo całości raty spłaty kredytu w terminie określonym w umowie powodowało, że należności z tytułu zaległej spłaty stawały się zadłużeniem przeterminowanym, które mogło zostać przez Bank przeliczone na walutę polską przy zastosowaniu kursu sprzedaży dla dewiz obowiązującego w Banku w dniu wyznaczonym jako termin spłaty. Spłata zasłużenia przeterminowanego w walucie innej niż polska po takim przeliczeniu miała być przeliczana na PLN według kursu kupna z Tabeli obowiązującej w dacie wpływ środków (§ 32.1 (...) i § 36 ust. 1 pkt 1 i 2 (...) k. 79-80).

18.  Zabezpieczenie kredytu stanowiła hipoteka umowna zwykła oraz hipoteka kaucyjna na zakupionej za środki z kredytu nieruchomości w wysokości odpowiednio 58.833,85 CHF (a następnie aneksem nr (...) z 9 marca 2011 r. zmieniona do kwoty 100.020 CHF) oraz 17.650,16 CHF (§ 4 ust. 1 ppkt 1 i 4 umowy k. 71, oświadczenie o ustanowieniu hipoteki k. 88 i aneks nr (...) k. 91).

19.  Tego samego dnia, w którym zawarto umowę o kredyt mieszkaniowy, jeden z powodów zawarł z pozwanym umowę ramową w zakresie współpracy na rynku finansowym. Umowa obejmowała wymianę waluty wymienialnej przy jednoczesnej możliwości jej negocjowania, a także negocjowanie terminów transakcji wymiany walut wymienialnych. Umowa zakładała, że każde ze stron tej czynności posiada specjalistyczną wiedzą i potrafi niezależnie ocenić korzyści i ryzyko każdej transakcji. W umowie zawarto klauzulę, według której Bank nie ponosił żadnej odpowiedzialności za finansowy wynik transakcji, w szczególności za nieosiągnięcie przez klienta spodziewanych korzyści (umowa ramowa k. 429-431 i załącznik nr 1 k. 432).

20.  Kwota kredytu została wypłacona w dniu 20 sierpnia 2008 r. w kwocie 118.250,18 zł (zaświadczenie k. 95 oraz dyspozycja wypłaty k. 426).

21.  W dniu 7 marca 2012 r. powodowie zawarli aneks nr (...) do umowy, zgodnie z którym mieli możliwość spłaty rat kredytu zarówno w walucie kredytu, jak i w walucie polskiej (aneks nr (...) k. 93).

22.  Powodowie do 7 czerwca 2021 r. spłacili łącznie 142.271,44 zł tytułem zwrotu kapitału kredytu i odsetek umownych (bezsporne, zaświadczenie k. 101, zestawienie k. 572 i nast.).

23.  Różnica między kwotą wypłaconą powodom, a spłaconą przez nich do dnia 7.06.2021 r. wyniosła zatem 24.021,26 zł.

Sąd zważył, co następuje:

1.  Zastrzec na wstępie trzeba, że znaczna część poniższych rozważań w istocie powiela argumentację wskazywaną przez Sąd w uzasadnieniach wyroków zapadających w innych sprawach na tle niemal identycznych stanów faktycznych i twierdzeń stron, zaś tam, gdzie zachodzą odmienności, znajduje to należyte odniesienie do treści ocenianej umowy, wniosków dowodowych stron oraz oceny poszczególnych żądań.

1.  Powodowie domagali się ustalenia nieważności umowy kredytowej łączącej ich z pozwanym z uwagi na sprzeczność z prawem, zasadami współżycia społecznego, a nadto zawarcie w niej niedozwolonych i nieskutecznych postanowień umownych oraz zwrotu części świadczeń, jakie spełnili na rzecz pozwanego w jej wykonaniu.

2.  Zgodnie z art. 189 Kodeksu postępowania cywilnego (k.p.c.) można domagać się stwierdzenia przez sąd istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego lub prawa, jeżeli strona ma w tym interes prawny, rozumiany jako obiektywną potrzebę usunięcia wątpliwości lub niepewności co do istnienia lub charakteru stosunku łączącego ją z inną stroną. Przyjmuje się również, że interesu w wytoczeniu powództwa o ustalenie nie ma, jeżeli swój cel strona może osiągnąć formułując dalej idące żądanie, które będzie czynić zadość jej potrzebom, np. w formie żądania zwrotu świadczeń spełnionych na podstawie nieistniejącego lub nieważnego stosunku prawnego.

3.  Jak już wskazano, powodowie zażądali jednocześnie stwierdzenia nieważności całej umowy, a nadto zwrotu części pieniędzy, które zostały zapłacone na rzecz pozwanego w wykonaniu nieważnej ich zdaniem umowy.

4.  W ocenie Sądu samo uwzględnienie powództwa o zwrot pieniędzy nie wyczerpuje interesu prawnego powodów w odniesieniu do stwierdzenia nieważności umowy kredytowej łączącej ich z pozwanym. Interes prawny powodów w wytoczeniu takiego powództwa polega bowiem na tym, że w istocie domagają się definitywnego usunięcia niepewności prawnej co do istnienia nawiązanego na podstawie tej umowy stosunku prawnego lub jego treści w przypadku wyeliminowania niektórych jej postanowień z uwagi na ich niedozwolony charakter. Zgodnie z art. 385 ¹ Kodeksu cywilnego (k.c.) skutkiem eliminacji takich postanowień nie zawsze musi być upadek całej umowy, gdyż co do zasady powinna ona obowiązywać dalej w zmienionej treści. W przypadku umowy długoterminowej, jaką jest objęta pozwem umowa kredytu, żądanie zwrotu kwot wypłaconych lub wpłaconych może wynikać z różnych przyczyn (np. z tytułu zaległych rat, wskutek wypowiedzenia umowy, dokonania nadpłaty), zatem samo rozstrzygnięcie o uwzględnieniu lub oddaleniu żądania zapłaty na tle tej umowy nie zawsze wyeliminuje wątpliwości co do jej istnienia lub treści. Taką możliwość daje natomiast rozstrzygnięcie o żądaniu ustalenia nieważności lub nieistnienia stosunku prawnego, jakim jest umowa kredytu, wskutek jej upadku spowodowanego następczym powołaniem się przez kredytobiorcę – konsumenta na niedozwolony charakter niektórych jej zapisów.

5.  Dla rozstrzygnięcia o żądaniach stron w pierwszej kolejności rozważyć zatem należało, jaki jest charakter umowy podpisanej przez strony.

6.  Zasadnicze postanowienia umowy w ocenie Sądu spełniają przesłanki z art. 69 ustawy z dnia 29.08.1997 r. – Prawo bankowe (w brzmieniu obowiązującym w dacie jej zawarcia – dalej pr. bank.) i pozwalają na uznanie jej za umowę kredytu bankowego. Znane są bowiem strony umowy, kwota i waluta kredytu (58,833,85 CHF), cel, na jaki został udzielony (finansowanie zakupu nieruchomości), zasady i termin jego spłaty (raty miesięczne do 5.07.2038 r.), wysokość oprocentowania i zasady jego zmiany (suma stałej marży i zmiennej stopy referencyjnej) oraz inne niezbędne warunki wynikające z art. 69 ust. 2 powołanej ustawy.

7.  Oceny tej nie zmienia okoliczność, że kwota udzielonego kredytu została określona i poddana oprocentowaniu w walucie szwajcarskiej, a miała być wypłacona i spłacana w walucie polskiej.

8.  Zgodnie z art. 358 § 1 k.c. w jego brzmieniu z daty zawierania umowy stron (23.05.2006 r.), zobowiązania pieniężne na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej mogły być wyrażone tylko w pieniądzu polskim z zastrzeżeniem wyjątków przewidzianych w ustawie.

9.  Już w tej dacie art. 69 ust. 2 pkt 2 pr. bank. przewidywał możliwość zawierania umów kredytu ze wskazaniem waluty obcej, zaś wyjątek dopuszczający tego typu umowy z udziałem banków wynikał z obowiązujących wówczas przepisów ustawy z dnia 27.07.2002 r. – Prawo dewizowe (pr. dewiz.).

10.  Zgodnie z art. 3 ust. 1 i 3 pr. dewiz. oraz art. 1 i 2 pkt 18 pr. dewiz. dokonywanie obrotu dewizowego przez banki było dozwolone m.in. wówczas, gdy dotyczyło zawarcia umowy lub dokonania innej czynności prawnej powodującej lub mogącej powodować dokonywanie w kraju między rezydentami lub między nierezydentami rozliczeń w walutach obcych albo przeniesienie w kraju między rezydentami lub między nierezydentami własności wartości dewizowych, a także wykonywania takich umów lub czynności.

11.  Nie ulega wątpliwości, że postanowienia umowy stron przewidywały rozliczenia kredytu w walucie szwajcarskiej, w tym możliwość wypłaty w tej lub innej walucie w przypadku finansowania zobowiązań poza granicami RP lub na spłatę kredytu walutowego, jak również wypłatę w PLN w pozostałych przypadkach, a nadto spłatę w różnych walutach.

12.  Tym samym umowa stron miała powodować rozliczenia w walutach obcych i przenoszenie własności wartości dewizowych, a zatem mieściła się w ramach ustawowego zezwolenia, stanowiącego jednocześnie wyjątek od zasady wyrażonej w art. 358 § 1 k.c.

13.  Jak wynika z wniosku kredytowego powodowie wnosili o udzielenie im kredytu w kwocie 113.620 PLN, ale określonego w walucie szwajcarskiej.

14.  Jak już wskazano, w (...) wyraźnie określono, że wypłata w walucie szwajcarskiej (lub innej wymienialnej na PLN) może nastąpić wyłącznie w przypadku finansowania zobowiązań poza granicami RP lub na spłatę kredytu walutowego, a w innych przypadkach natomiast następowała wyłącznie w PLN (§ 4 (...)).

15.  Nie ulega też wątpliwości, że przeznaczeniem kredytu było finansowanie zakupu nieruchomości w Polsce i kosztów z tym związanych ponoszonych w Polsce, a zatem wypłata kredytu w przypadku umowy objętej pozwem mogła nastąpić wyłącznie w walucie polskiej, zwłaszcza uwzględniając, że miała nastąpić na rachunek zbywcy kredytowanej nieruchomości (por. § 6.3 (...)).

16.  Spłata kredytu wyrażonego w (...) mogła natomiast następować w różnych walutach, przy czym w (...), w ramach wskazania rachunku, z którego miała następować spłata, powodowie wskazali rachunek w PLN.

17.  Oznaczałoby to, że walutą zobowiązania kredytowego był frank szwajcarski, jednak walutą jego wykonania – zgodnie z treścią (...) miała być waluta polska.

18.  Istota umowy sprowadzała się zatem do zobowiązania Banku, że postawi do dyspozycji kredytobiorców pewną kwotę w PLN, która w dacie wypłaty stanowić miała równowartość kwoty wyrażonej dokładnie w (...), zaś powodowie zobowiązali się spłacać w PLN równowartość rat kredytu wyrażonych w (...) według wartości takiej raty na dzień spłaty.

19.  Umowa stron zawiera zatem elementy przedmiotowo istotne, które mieszczą się w konstrukcji umowy kredytu bankowego, i jako taka stanowi jej w pełni dopuszczalny oraz akceptowany przez ustawodawcę wariant. O akceptacji takiej świadczy nadto wyraźne wskazanie tego rodzaju kredytów (denominowanych) w treści art. 69 ust. 2 pkt 4a i ust. 3 prawa bankowego oraz wprowadzenie art. 75b prawa bankowego, na podstawie nowelizacji tej ustawy, które to zmiany weszły w życie z dniem 26.08.2011 r.

20.  Umowa taka jest nadto dopuszczalna na podstawie art. 353 ¹ k.c., zgodnie z którym strony zawierające umowę mogą ułożyć stosunek prawny według swego uznania, byleby jego treść lub cel nie sprzeciwiały się właściwości (naturze) stosunku, ustawie ani zasadom współżycia społecznego.

21.  Istota umowy stron polegała bowiem na stworzeniu przez Bank możliwości wykorzystania przez powodów równowartości określonej kwoty pieniędzy z obowiązkiem zwrotu w określonym czasie takiej równowartości, przy czym miernikiem tych wartości pozostawać miał kurs waluty szwajcarskiej do waluty polskiej.

22.  Zauważyć trzeba, że ryzyko zmiany kursu waluty przyjętej jako miernik wartości świadczenia z zasady może wywoływać konsekwencje dla obu stron – w przypadku podwyższenia kursu podwyższając wartość kredytu w PLN, którą miał oddać do dyspozycji Bank, a nadto podwyższając jego wartość, którą miał spłacać kredytobiorca, a w przypadku obniżenia kursu - obniżając wysokość tych świadczeń.

23.  W konsekwencji trudno uznać, aby konstrukcja umowy kredytu denominowanego w walucie obcej, a realizowanego w walucie polskiej, była w swej zasadzie sprzeczna z prawem (zwłaszcza, że art. 69 prawa bankowego w brzmieniu obowiązującym od 26.08.2011 r. wprost wspomina o tego rodzaju kredytach, wcześniej zaś wspominał o konieczności wskazania w umowie waluty kredytu) lub zasadami współżycia społecznego. Ryzyko takiego ukształtowania stosunku prawnego obciąża bowiem obie strony.

24.  Jak wynika z oświadczenia zawartego we wniosku kredytowym powodowie uzyskali możliwość zapoznania się z ryzykami wynikającymi z możliwości zmiany oprocentowania i kursu waluty (w tym możliwości zmiany wysokości zobowiązania Banku i ich własnego), zrezygnowali z kredytu w złotówkach i wybrali kredyt w walucie szwajcarskiej, na dowód czego podpisali stosowne oświadczenie. Wiedzę tę potwierdzili podpisując umowę, w której zawarto podobne oświadczenie w § 11 (...). Powtórzyć zatem wypada, że takie ukształtowanie umowy kredytu należy uznać co do zasady za zgodne z przepisami prawa. Strona powodowa przy zachowaniu przeciętnej staranności mogła przy tym rozważyć ryzyko związane z odniesieniem kwoty kredytu (w tym rat) do waluty obcej, a jeżeli takiej staranności nie zachowała lub zbagatelizowała to ryzyko, nie powinna ze swoich zaniechań wywodzić korzystnych wyłącznie dla siebie skutków prawnych.

25.  Niemniej, wskazany mechanizm obliczania wzajemnych zobowiązań w sposób określony w umowie stron wymaga oceny również w aspekcie sposobu ustalania kursu waluty niezbędnego do tych operacji, gdyż powodowie podnieśli zarzut, że postanowienia umowy w tym zakresie mają charakter niedozwolony.

26.  Zgodnie z art. 385 ¹ k.c. postanowienia umowy zawieranej z konsumentem, które kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami i rażąco naruszając jego interesy, nie są wiążące, jeżeli nie zostały uzgodnione indywidualnie. Nie dotyczy to postanowień określających główne świadczenia stron, w tym cenę lub wynagrodzenie, jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny (§ 1). Nieuzgodnione indywidualnie są te postanowienia, na których treść konsument nie miał rzeczywistego wpływu, co w szczególności odnosi się do postanowień umowy przejętych z wzorca umowy zaproponowanego konsumentowi przez kontrahenta (§ 3). Zgodnie z utrwalonym już orzecznictwem „wszelkie klauzule sporządzone z wyprzedzeniem będą klauzulami pozbawionymi cechy indywidualnego uzgodnienia i okoliczności tej nie niweczy fakt, że konsument mógł znać ich treść”, przy czym uznanie, że treść danego postanowienia umownego została indywidualnie uzgodniona wymagałoby wykazania, że „konsument miał realny wpływ na konstrukcję niedozwolonego (abuzywnego) postanowienia wzorca umownego”, a „konkretny zapis był z nim negocjowany” (por. wyrok SA w Warszawie z 14.06.2013 r. w sprawie VI ACa 1649/12, z 15.05.2012 r. w sprawie VI ACa 1276/11, wyrok SA w Poznaniu z 6.04.2011 r. w sprawie I ACa 232/11).

27.  Nie ulega wątpliwości, że klauzule wymiany (czyli dotyczące kursów walutowych stosowanych do rozliczeń umów kredytowych) określają faktycznie główny przedmiot umowy (pkt 44 wyroku Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej ( (...)) z dnia 3.10.2019 r. w sprawie C-260/18 wydanego na tle wykładni dyrektywy 93/13/EWG). Oznacza to, że postanowienia umowy stron w tym zakresie, jeżeli nie zostały sformułowane jednoznacznie, podlegają kontroli w celu stwierdzenia, czy nie mają charakteru niedozwolonego (art. 385 ¹ § 1 zd. drugie k.c.).

28.  Nie ulega wątpliwości, że powodowie zawierali umowę jako konsumenci w rozumieniu art. 22 ¹ i art. 385 ⁵ k.c.

29.  W konsekwencji należy przejść do oceny postanowień dotyczących kursów używanych do przeliczenia zobowiązań stron w ramach umowy.

30.  Ich istota sprowadza się do wskazania, że wysokość zobowiązań wynikających z umowy będzie wielokrotnie przeliczana z zastosowaniem dwóch rodzajów kursu waluty.

31.  Bezspornie mechanizm (konkretny sposób) ustalania kursu nie został opisany w żaden sposób, gdyż umowa w tym względzie odsyła tylko do „Tabeli kursów” definiowanej jako tabela banku.

32.  Oznacza to, że zgodnie z umową Bank miał całkowitą swobodę w zakresie ustalania kursu waluty.

33.  Nie ulega wątpliwości, że zarówno wniosek kredytowy, jak i umowa stron stanowiły wzorce stosowane w Banku.

34.  Układ wniosku i umowy wskazuje, że kredytobiorcy mogli określić potrzebną im kwotę w PLN, wybrać inną walutę kredytu, określić przeznaczenie kredytu, uzgodnić okres kredytowania, sposób zabezpieczenia, wskazać rachunki do wypłaty i spłaty kredytu, ewentualnie próbować negocjować marżę, jako składnik oprocentowania, lub wysokość prowizji – co czynili w ramach wniosku, a ujmowane było w części szczególnej umowy ( (...)).

35.  Nie ma jednak podstaw do przyjęcia, że pozostałe postanowienia i oświadczenia, zwłaszcza zawarte w części ogólnej umowy, były wynegocjowane.

36.  Nie zmienia tego fakt, że w ramach wniosku kredytowego zawarto oświadczenie kredytobiorców, że poinformowano ich o tym, że w przypadku kredytów w walucie wymienialnej w rozliczeniach Bank stosuje własne kursy walut zamieszczone w Tabeli, zaś w § 11 (...) umowy kredytobiorcy potwierdzali również, że przed zawarciem umowy został im dostarczony jej wzór.

37.  Fakt podpisania stosownych oświadczeń w ramach umowy lub przy okazji jej zawierania nie oznacza, że wszystkie postanowienia w niej zawarte zostały indywidualnie uzgodnione. Dla tego byłoby bowiem konieczne wykazanie, że kredytobiorca miał realny wpływ na kształt każdego z tych postanowień, czyli przedstawiono im możliwość jego zmiany, z której zrezygnowali.

38.  Takich okoliczności pozwany nie wykazał; nie potwierdziły ich w szczególności zeznania świadków, z których wynika, że umowa miała charakter standardowy i była przygotowywana przez centralę Banku na podstawie wniosku kredytowego (por. zezn. M. P. k. 497), który nie dotyczył klauzul dotyczących kursów wymiany stosowanych do rozliczenia umowy.

39.  Oznacza to, że postanowienia w zakresie tych kursów nie były uzgodnione indywidualnie w rozumieniu art. 385 ¹ § 1 i 3 k.c..

40.  Nie sposób przy tym przyjąć, że takie uzgodnienie nastąpiło w wyniku wskazania rachunku do obsługi kredytu prowadzonego w PLN. Wskazanie takie w żaden sposób nie odnosi się bowiem do kursu, który miałby być przyjmowany do rozliczenia kredytu.

41.  Nie sposób także zgodzić się z tezą, że takie uzgodnienie nastąpiło w ramach oświadczenia zawartego we wniosku kredytowym, w którym kredytobiorcy potwierdzili wyłącznie przekazanie im informacji, że Bank będzie stosował własne kursy ze swojej tabeli. Nadal bowiem znikąd nie wynika, aby kredytobiorcy zostali poinformowani, w jaki sposób te kursy i ta tabela jest kształtowana i świadomi tego wyrazili zgodę na ich stosowanie. Brak przekazywania takich informacji potwierdził zresztą świadek przesłuchany na wniosek pozwanego Banku (zezn. k. 496v-497).

42.  Nie zmienia tego okoliczność, że kredytobiorcy nie wyrażali wątpliwości co do zapisów umowy lub nie formułowali do niej żadnych pytań lub propozycji poszczególnych postanowień. Taka postawa nie oznacza, że doszło do indywidualnego uzgodnienia wszystkich postanowień umowy. Dla wykazania takiego faktu – jak wspomniano wcześniej – konieczne byłoby bowiem udowodnienie nie tyle, że mieli możliwość formułowania pytań i negocjacji, lecz, że była im ona realnie przedstawiona w odniesieniu do poszczególnych postanowień i świadomie z niej zrezygnowali.

43.  W konsekwencji, w ocenie Sądu nie ma podstaw do przyjęcia, że postanowienia umowy w zakresie mechanizmu ustalania kursu waluty, wyznaczającego wysokość zobowiązania powodów względem pozwanego, zostały w przypadku umowy stron uzgodnione indywidualnie.

44.  W dalszym kroku należało rozważyć, czy – skoro dotyczą głównego przedmiotu umowy – są wystarczająco jednoznaczne i czy wynikające z nich prawa lub obowiązki stron zostały ukształtowane sprzecznie z dobrymi obyczajami i w sposób rażąco naruszający interesy powodów jako konsumentów.

45.  Jak już wskazywano, odwołują się one do tabeli, co do której wskazano jedynie, że chodzi o tabelę obowiązującą w banku, bez wskazania, w jaki konkretnie sposób jest ona ustalana i jak ustalane są umieszczone tam kursy walut. To zaś nie pozwala na jednoznaczne określenie zakresu tych postanowień i konsekwencji płynących dla kredytobiorcy. Nie można uznać, aby tak sformułowane postanowienia były wystarczające jednoznaczne.

46.  Kwestionowane postanowienia umowy wskazywały na dwa rodzaje kursów – kurs kupna do ustalenia wysokości kredytu, którą należy wypłacić w PLN oraz kurs sprzedaży do ustalenia wysokości kolejnych rat spłaty w PLN i spłaty całego zadłużenia w przypadku jego przeterminowania.

47.  Ponieważ sposób ustalania tych kursów nie został określony w umowie, oznacza to, że mogły być one wyznaczane jednostronnie przez Bank, czego nie zmienia okoliczność, że w pewnym zakresie mógł być on doznawać ograniczeń ze strony nadzoru finansowego, czy z uwagi na sytuację gospodarczą, gdyż kredytobiorca nie miał na to żadnego wpływu.

48.  Na tle tak ukształtowanych postanowień dotyczących kursu waluty, która ma być miernikiem waloryzacji (przeliczania) zobowiązań wynikających z umowy umów kredytu bankowego utrwalony jest już pogląd, że mają one charakter niedozwolony, gdyż są „nietransparentne, pozostawiają pole do arbitralnego działania banku i w ten sposób obarczają kredytobiorcę nieprzewidywalnym ryzykiem oraz naruszają równorzędność stron” (por. np. uzasadnienie wyroku SN w sprawie V CSK 382/18 i przywołane tam orzecznictwo). Wysokość kredytu wyrażonego w walucie obcej do wypłaty w walucie polskiej, a następnie wysokość, w jakiej spłaty w walucie polskiej, będą zaliczane na spłatę kredytu wyrażonego w walucie obcej, zależą bowiem wyłącznie od jednej ze stron umowy.

49.  Oznacza to, że po zawarciu umowy kredytobiorcy mieli ograniczoną możliwość przewidzenia wysokości kwoty, jaka zostanie im wypłacona (Bank miał na to kilka dni roboczych, w trakcie których mógł zmienić swój kurs), a następnie wysokości zadłużenia w PLN, skoro kursy wymiany w toku dalszego wykonywania umowy określić miał Bank. W sposób dowolny zatem Bank mógł kształtować wysokość swojego zobowiązania do wypłaty kwoty kredytu, jak również wysokość zobowiązania kredytowego w toku spłaty kredytu. Tym samym uzyskał też narzędzie do potencjalnego zminimalizowania niekorzystnych dla siebie skutków zmiany kursów na rynku międzybankowym lub zmian w zakresie oprocentowania (obniżka stopy bazowej), gdyż teoretycznie mógł je rekompensować zmianami kursu przyjętego do rozliczenia kredytu.

50.  W ocenie Sądu przyznanie sobie przez pozwanego we wskazanych postanowieniach jednostronnej kompetencji do swobodnego ustalania kursów przyjmowanych do wykonania umowy prowadzi do wniosku, że były one sprzeczne z dobrymi obyczajami i naruszały rażąco interesy kredytobiorcy w rozumieniu art. 385 ¹ § 1 k.c., oceniane na datę zawarcia umowy (art. 385 ² k.p.c. – por. uchwała SN z 20.06.2018 r. w sprawie III CZP 29/17). Takie rozwiązania dawały bowiem Bankowi, czyli tylko jednej ze stron stosunku prawnego, możliwość przerzucenia na kredytobiorcę całego ryzyka wynikającego ze zmiany kursów waluty i pozostawiały mu całkowitą swobodę w zakresie ustalania wysokości jego zadłużenia przez dowolną i pozbawioną jakichkolwiek czytelnych i obiektywnych kryteriów możliwość ustalania kursu przyjmowanego do rozliczenia spłaty kredytu.

51.  Nie niweczy tego okoliczność, że wypłata kredytu według (...) teoretycznie mogła nastąpić w walucie innej niż PLN. Jak już bowiem wskazano, w przypadku umowy stron nie było takiej możliwości, gdyż kredyt nie był przeznaczony na finansowanie zobowiązań poza granicami RP, ani na spłatę kredytu w walucie wymienialnej.

52.  Nie zmienia tego również okoliczność, że Bank miał w swoje ofercie możliwość zawarcia umowy ramowej w zakresie współpracy na rynku finansowym, w której jedną z opcji były negocjowane transakcje wymiany walut wymienialnych, a jeden z kredytobiorców w niniejszej sprawie zawarł taką umowę i dokonał takiej transakcji na etapie wypłaty kredytu.

53.  Po pierwsze, postanowienia takiej umowy ramowej nie były elementem umowy kredytu, lecz kreowały odrębny stosunek zobowiązaniowy.

54.  Po drugie, realizacja takiej wymiany walut nie mogła nastąpić na etapie zawierania umowy kredytu, lecz dopiero na etapie jej wykonania, a – jak wskazano wyżej – oceny abuzywności postanowień umownych dokonuje się na datę zawarcia umowy.

55.  Po trzecie, okoliczność, że kredytobiorca mógł negocjować kurs, według którego ma nastąpić wypłata kredytu, którego kwotę określono w (...), lecz realizowano wyłącznie w PLN, nie zmienia tego, że nie mógł otrzymać kwoty w (...), ale nadal wyłącznie w PLN. Możliwość negocjowania kursu dotyczyła zatem wyłącznie etapu wykonania umowy, przy czym dostrzec trzeba, że realizacja tej możliwości również zależała wyłącznie od Banku, który centralnie decydował o tym, jaki kurs zaproponuje kredytobiorcy (por. zezn. M. G. k. 549), względnie, czy zaakceptuje ewentualne propozycje kredytobiorcy co do kursu waluty.

56.  Reasumując, nawet zawarcie umowy ramowej przy okazji zawierania umowy kredytu nie zmieniało tego, że wypłata kredytu, którego kwotę określono w (...), mogła nastąpić wyłącznie w PLN, według kursu, którego wysokość zależała wyłącznie od woli Banku, który mógł zaakceptować propozycje kredytobiorcy, a w przypadku braku takiej akceptacji i tak stosowałby własną tabelę. Podobnie zresztą byłoby w przypadku złożenia dyspozycji wypłaty przez drugiego z kredytobiorców, który takiej umowy ramowej nie zawarł.

57.  Oceny powyższej nie zmienia również okoliczność, że spłata kredytu mogła nastąpić zarówno w walucie kredytu, jak i w innej walucie. Możliwość taka nie eliminowała bowiem zaburzenia równowagi stron, do której dochodziło na etapie uruchomienia kredytu po kursie zależnym wyłącznie od Banku.

58.  Dodatkowo można wskazać, że swobodę ustalania kursu przez Bank eliminowała jedynie możliwość wypłaty kredytu w walucie kredytu oraz spłaty w tej walucie, gdyż zgodnie z zapisami (...) do wszystkich pozostałych walut Bank miał prawo stosować własny kurs.

59.  Powyższe oznacza również, że możliwość spłaty w walucie kredytu nie przywracała wystarczająco nierównowagi między stronami wynikającej z tego, że na etapie wypłaty kredytu, którego wysokość określono w (...), ale wypłata miała nastąpić wyłącznie w PLN, jego wysokość w PLN ostatecznie zależała zawsze od decyzji Banku (czy to w ramach tabeli, czy to w ramach negocjacji na podstawie umowy ramowej).

60.  Reasumując tę część rozważań, wskazane postanowienia uprawniające Bank do jednostronnego i nieskrępowanego ustalania kursu przyjmowanego do rozliczeń umowy stron należy uznać za niedozwolone w rozumieniu art. 385 ¹ k.c.

61.  Nie ma znaczenia, czy możliwości dowolnego kształtowania kursu Bank korzystał.

62.  Dla uznania postanowienia umownego za niedozwolone wystarczy bowiem taka jego konstrukcja, która prowadzi do obiektywnej możliwości rażącego naruszenia interesów konsumenta, przy czym zgodnie z art. 385 ² k.c. ewentualna abuzywność postanowień umowy podlega badaniu na datę jej zawarcia z uwzględnieniem towarzyszących temu okoliczności i innych umów pozostających w związku z umową objętą badaniem (por. uchwała SN z 20.06.2018 r. w sprawie III CZP 29/17).

63.  Skoro zatem dla oceny abuzywności zapisów umowy istotny jest stan z daty jej zawarcia, to bez znaczenia dla tej oceny pozostaje, w jaki sposób pozwany wykonywał lub wykonuje umowę, w szczególności to, w jaki sposób ustalał, czy też ustala swoje kursy, czy odpowiadały one kursom rynkowym, w jaki sposób pozyskiwał środki na prowadzenie akcji kredytowej i w jaki sposób księgował, czy też rozliczał te środki oraz środki pobrane od kredytobiorców.

64.  Tym samym zbędne było prowadzenie postępowania dowodowego zmierzającego do poczynienia takich ustaleń, a wnioski pozwanego w tym zakresie pominięto (wniosek o opinię biegłego – z odpowiedzi na pozew).

65.  Co więcej, skoro oceny abuzywności dokonuje się na datę zawarcia umowy, bez znaczenia dla rozstrzygnięcia niniejszej sprawy pozostawały późniejsze zmiany tej umowy, wprowadzane na podstawie aneksów lub zmian regulaminu, precyzujących na przyszłość sposób ustalania kursu waluty, w której denominowano kredyt. Miałyby one znaczenie, gdyby zostały zawarte w celu jednoznacznego wyeliminowania postanowień niedozwolonych, o których abuzywności kredytobiorca został poinformowany lub miał tego świadomość, a nadto godził się na ich zastosowanie do przeszłych rozliczeń, w ramach zmiany umowy decydując się na ich wyeliminowanie wyłącznie na przyszłość (por. uzasadnienie uchwały SN z dnia 20.06.2018 r., III CZP 29/17, w szczególności str. 17).

66.  Odnosząc się do podpisanego przez strony aneksu nr (...), dostrzec trzeba, że – jak wynika z zeznań strony powodowej – został zawarty z jej inicjatywy wyłącznie w zakresie umożliwienia spłaty kredytu w walucie kredytu, co zresztą tym bardziej podaje w wątpliwość twierdzenie pozwanego, że taką możliwość zagwarantowano już w samej umowie, bo przecież w takim wypadku nie byłoby potrzeby zawierania aneksu. Co więcej, treść aneksu została przygotowana przez Bank, a jego postanowienia dotyczące sposobu określania kursu waluty sformułowane w załączniku, nie były negocjowane z kredytobiorcami, ani nie tłumaczono im przyczyn ich zamieszczenia. Wprowadzane zmiany nie eliminowały zatem skutków związanych ze stosowaniem niedozwolonych postanowień w przeszłości, a jedynie dawały kredytobiorcom na przyszłość możliwość uniknięcia ich stosowania przez dokonywanie spłat w walucie szwajcarskiej z pominięciem przeliczeń Banku. Dostrzec nadto trzeba, że w przypadku spłaty w walucie polskiej nadal stosowane byłyby kursy samodzielnie ustalane przez pozwanego, co do których ograniczono jedynie ich odchylenie od kursu międzybankowego o 10% (por. k. 94), w tym zakresie pozostawiając pozwanemu pełną swobodę.

67.  Podsumowując, w ocenie Sądu wskazane wyżej postanowienia umowy dotyczące stosowania dwóch różnych rodzajów kursów, które mogły być swobodnie ustalane przez jedną ze stron umowy (Bank) nie zostały uzgodnione indywidualnie i kształtowały zobowiązania kredytobiorcy w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając ich interesy, a zatem miały charakter niedozwolony w rozumieniu art. 385 ¹ k.c., a w związku z tym nie wiążą powodów.

68.  Wyeliminowanie wskazanych zapisów przy zachowaniu postanowień dotyczących określenia kwoty kredytu w (...) oznaczałoby, że kwota kredytu powinna zostać przeliczona na PLN, a kredytobiorca w terminach płatności kolejnych rat powinien spłacać raty w PLN, przy czym żadne postanowienie nie precyzowałoby kursu, według którego miałyby nastąpić takie rozliczenia.

69.  Nie ma przy tym możliwości zastosowania w miejsce wyeliminowanych postanowień żadnego innego kursu waluty.

70.  Zgodnie z wiążącą wszystkie sądy Unii Europejskiej wykładnią dyrektywy 93/13/EWG dokonaną przez (...) w powołanym już wyżej wyroku z dnia 3.10.2019 r. w sprawie C-260/18:

a)  w przypadku ustalenia, że w umowie zostało zawarte postanowienie niedozwolone w rozumieniu dyrektywy (którą implementowały do polskiego porządku prawnego przepisy art. 385 ¹ i nast. k.c.), skutkiem tego jest wyłącznie wyeliminowanie tego postanowienia z umowy, chyba że konsument następczo je zaakceptuje,

a)  w drodze wyjątku możliwe jest zastosowanie w miejsce postanowienia niedozwolonego przepisu prawa o charakterze dyspozytywnym albo przepisem, który można by zastosować za zgodą stron, o ile brak takiego zastąpienia skutkowałby upadkiem umowy i niekorzystnymi następstwami dla konsumenta, który na takie niekorzystne rozwiązanie się nie godzi (pkt 48, 58 i nast. wyroku (...)),

b)  nie jest możliwe zastąpienie postanowienia niedozwolonego przez odwołanie się do norm ogólnych prawa cywilnego, nie mających charakteru dyspozytywnego, gdyż spowodowałoby to twórczą interwencję, mogącą wpłynąć na równowagę interesów zamierzoną przez strony, powodując nadmierne ograniczenie swobody zawierania umów (dotyczy m.in. art. 56 k.c., art. 65 k.c. i art. 354 k.c. - por. w szczególności pkt 57-62 wyroku (...)),

c)  w przypadku ustalenia, że wyeliminowanie postanowień niedozwolonych powoduje zmianę charakteru głównego przedmiotu umowy, nie ma przeszkód, aby przyjąć, zgodnie z prawem krajowym, że umowa taka nie może dalej obowiązywać (por. w szczególności pkt 41-45 wyroku (...)),

d)  nawet jeżeli skutkiem wyeliminowania niedozwolonych postanowień miałoby być unieważnienie umowy i potencjalnie niekorzystne dla konsumenta następstwa, decyzja co do tego, czy niedozwolone postanowienia mają obowiązywać, czy też nie, zależy od konsumenta, który przed podjęciem ostatecznej decyzji winien być poinformowany o takich skutkach (por. w szczególności pkt 66-68 wyroku (...)).

71.  Wyraźnie wskazać przy tym trzeba, że ani prawo unijne, ani prawo polskie nie wymaga, aby w związku z zastrzeżeniem klauzuli abuzywnej konsument bezwzględnie uzyskał możliwość powołania się na nieważność całej umowy (por. wyrok Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej z dnia 15 marca 2012 r. w sprawie C-453/10, J. P. i V. P. przeciwko SOS financ spol. sr.o., (...)-144, pkt 33).

72.  Dla zapewnienia skuteczności przepisów chroniących konsumenta wystarczające jest zatem wyeliminowanie postanowień niedozwolonych, o ile może to nastąpić zgodnie z prawem i bez negatywnych skutków dla konsumenta. Co do zasady trudno uznać, aby utrzymanie umowy kredytu bez postanowień niedozwolonych, które pozwalałyby na dowolne kształtowanie zobowiązań kredytobiorcy przez kredytodawcę, miało być dla tego kredytobiorcy niekorzystne. W dalszym ciągu bowiem strony pozostają związane umową, przewidującą spłatę kapitału kredytu z należnymi odsetkami w umówionym okresie, a zatem zgodnie z pierwotną i zasadniczą wolą, jak towarzyszy zawarciu umowy kredytu.

73.  Ewentualny skutek w postaci nieważności umowy jest zatem ostatecznością, możliwą wyłącznie w przypadku braku następczej akceptacji konsumenta dla niedozwolonego postanowienia, którego brak powoduje zmianę charakteru głównego przedmiotu umowy w sposób kolidujący z prawem. Dopiero łączne spełnienie trzech przesłanek (postanowienie niedozwolone, brak następczej akceptacji dla jego stosowania, nawet gdyby miało to wywołać upadek umowy i niekorzystne dla konsumenta skutki, oraz zmiana charakteru umowy, sprawiająca, że nie odpowiada ona prawu i nie może być wykonywana) daje stwierdzany następczo skutek w postaci nieważności umowy od daty jej zawarcia.

74.  Przenosząc powyższe uwagi na stan faktyczny niniejszej sprawy należy wskazać, że strona powodowa poinformowana o możliwych skutkach braku akceptacji dla postanowień niedozwolonych i o potencjalnym upadku umowy w przypadku ich niestosowania, nie wyraziła dla nich akceptacji, godząc się na ewentualne niekorzystne skutki z tym związane (por. protokoły rozpraw za adn. k. 488 i 499) co oznacza, że nie ma możliwości stosowania tych postanowień, jak również odwołania się do domniemanej woli stron, względnie przepisów o charakterze ogólnym lub dyspozytywnym.

75.  Brak możliwości stosowania norm o charakterze ogólnym nie pozwala na sięgnięcie do domniemanej woli stron lub utrwalonych zwyczajów (art. 65 k.c. i art. 56 k.c.), które w odniesieniu do innych stosunków prawnych pozwalałyby na ustalenie wartości świadczenia określonego w walucie obcej np. przez odniesienie się do tej waluty według kursu średniego ogłaszanego przez Narodowy Bank Polski (NBP) lub innych kursów wskazywanych przez strony w umowie.

76.  Nie ma również możliwości sięgnięcia po dyspozytywny przepis art. 358 § 2 k.c., który posługuje się kursem średnim NBP w przypadku możliwości spełnienia świadczenia wyrażonego w walucie obcej. Po pierwsze, świadczenie obu stron było ostatecznie wyrażone w walucie polskiej (wypłata kredytu i jego spłata następowały bowiem w PLN). Po drugie, wspomniany przepis nie obowiązywał w dacie zawarcia umowy (wszedł w życie z dniem 24.01.2009 r.), zaś uznanie pewnych postanowień umownych za niedozwolone skutkuje ich wyeliminowaniem z umowy już od daty jej zawarcia, co czyni niemożliwym zastosowanie przepisu, który wówczas nie obowiązywał. Nawet gdyby uznać, że art. 358 § 2 k.c. mógłby być stosowany do skutków, które nastąpiły po dacie jego wejścia w życie (przy wysoce wątpliwym założeniu, że skutki te nie są związane z istotą umowy stron – por. art. XLIX przepisów wprowadzających kodeks cywilny), to nadal brak byłoby możliwości ustalenia kursu, według którego należałoby przeliczać zobowiązania stron sprzed tej daty, czyli przede wszystkim ustalić wysokości zadłużenia w (...) po wypłacie kredytu.

77.  W ocenie Sądu eliminacja postanowień określających kurs wymiany i brak możliwości uzupełnienia umowy w tym zakresie skutkuje obiektywnym brakiem możliwości jej wykonania przez obie strony zgodnie z jej istotą, tj. jako umowy kredytu bankowego.

78.  Zgodnie z art. 69 ust. 1 pr. bank. umowa kredytu polega bowiem na tym, że Bank zobowiązuje się oddać do dyspozycji kredytobiorcy na czas oznaczony w umowie kwotę środków pieniężnych z przeznaczeniem na ustalony cel, a kredytobiorca zobowiązuje się do korzystania z niej na warunkach określonych w umowie, zwrotu kwoty wykorzystanego kredytu wraz z odsetkami w oznaczonych terminach spłaty oraz zapłaty prowizji od udzielonego kredytu.

79.  Po wyeliminowaniu z umowy stron postanowień dotyczących kursów wymiany, wiadomo jedynie, że Bank zobowiązuje się postawić do dyspozycji kredytobiorcy równowartość określonej kwoty franków szwajcarskich w złotych polskich, lecz nie wiadomo, jak ma być ustalona ta równowartość (według jakiego miernika). Podobnie nie wiadomo, jaką kwotę powinien zwrócić kredytobiorca, która miałaby być równowartością rat określonych w (...). Nie eliminuje tego możliwość spłaty w (...), gdyż nie w takiej walucie nastąpiła wypłata kredytu, a co więcej, nie wiadomo, czy Bank wywiązał się ze swojego zobowiązania, gdyż nie wiadomo, na podstawie jakiego kursu przeliczyć równowartość kredytu określonego w (...) na wypłatę w PLN. W konsekwencji nie da się ustalić kwoty kredytu w walucie wykonania zobowiązania, a brak jednoznacznego określenia kwoty kredytu udostępnianego i podlegającego zwrotowi (czy to w postaci ściśle określonej kwoty, czy to przez ścisłe i jednoznaczne określenie parametrów do jej ustalenia – np. kursu wymiany) oznacza brak jednego z przedmiotowo istotnych elementów umowy kredytu wskazanych w art. 69 pr. bank.

80.  Brak jednego z takich elementów oznacza, że umowa jest niezgodna z art. 69 pr. bank. i tym samym sprzeczna z prawem i z tego względu nieważna (art. 58 k.c.).

81.  Z podanych przyczyn, na podstawie art. 189 Kodeksu postępowania cywilnego (k.p.c.) w związku z art. 58 § 1 k.c. i art. 69 pr. bank, powództwo o ustalenie nieważności umowy stron należało uwzględnić – jak w pkt. I sentencji wyroku.

82.  Zauważyć przy tym należy, że wprawdzie stwierdzenie nieważności umowy następuje następczo wskutek powołania się przez konsumenta na niedozwolone postanowienia, to jednak skutek nieważności powstaje od daty zawarcia umowy (ex tunc).

83.  Nieważność umowy oznacza, że nie istnieje stosunek zobowiązaniowy między stronami, jaki miałby powstać w wyniku jej zawarcia i następczo odpada podstawa do świadczeń spełnianych w jej wykonaniu.

84.  W konsekwencji, strony, które zawarły nieważną umowę, powinny sobie zwrócić wzajemnie otrzymane świadczenia. Skoro bowiem podstawa tych świadczeń, jaką była umowa, wskutek ustalenia abuzywności jej postanowień, została następczo uznana za nieważną i sprzeczną z prawem (chociaż ze skutkiem od daty jej zawarcia), świadczenia te są świadczeniami nienależnymi w rozumieniu art. 410 k.c.

85.  Zastrzec przy tym trzeba, że ponieważ nieważność umowy jest skutkiem powołania się przez konsumenta na niedozwolony charakter niektórych jej postanowień, z czego mógł, lecz nie musiał skorzystać, w ocenie Sądu obowiązek zwrotu świadczeń stał się aktualny dopiero z chwilą skutecznego powiadomienia pozwanego Banku, że te postanowienia są kwestionowane i wywodzony jest z tego skutek w postaci nieważności umowy. Z tą bowiem datą pozwany Bank mógł najwcześniej dowiedzieć się o woli kredytobiorcy, jako konsumenta.

86.  W niniejszej sprawie nastąpiło to z datą doręczenia Bankowi odpisu pozwu, przy czym ostatecznie sprecyzowano żądanie zapłaty w piśmie z dnia 7.06.2021 r., po tym, jak na rozprawie w dniu 4.01.2021 r. poinformowano powodów o potencjalnie niekorzystnych skutkach związanych z upadkiem umowy i po tym, jak wyraźnie oświadczyli o braku zgody na utrzymanie w mocy postanowień niedozwolonych.

87.  Zgodnie z art. 410 k.c. w przypadku świadczeń nienależnych zastosowanie znajdują przepisy art. 405 i nast. k.c., które przewidują obowiązek zwrotu korzyści uzyskanych kosztem innej osoby.

88.  Zgodnie z poglądem przyjętym przez Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 7.05.2021 r. w sprawie III CZP 6/21, w przypadku następczej nieważności umowy kredytowej po obu jej stronach powstają odrębne roszczenia o zwrot świadczeń nienależnie spełnionych. Ostatecznie zatem świadczenia te podlegają zwrotowi niezależnie od siebie, bez konieczności badania z urzędu, czy ich wzajemna wysokość prowadzi do powstania stanu wzbogacenia, który byłby miarą zwrotu różnicy między tymi świadczeniami (uwzględniając to, że Sąd Najwyższy nadał wskazanej uchwale moc zasady prawnej, co oznacza, że będzie ona stosowana przez ten sąd również w innych sprawach, za konieczne należy uznać odstąpienie od poglądów, jakie sąd w składzie rozpoznającym niniejszą sprawę wyrażał w tym zakresie przy rozpoznawaniu innych spraw o analogicznym charakterze).

89.  Bezzasadne byłoby przy tym powoływanie się na przez Bank na brak obowiązku zwrotu świadczenia z uwagi na przepisy art. 411 k.c., gdyż w pkt. 1 tej regulacji wyraźnie wskazano, że nie dotyczy on sytuacji, w której zwrot ma dotyczyć świadczenia spełnionego m.in. w wykonaniu nieważnej czynności prawnej – jak w sprawie niniejszej.

90.  Strona powodowa spłacając kredyt nie spełniała również świadczeń z tytułu umowy przed nadejściem terminu ich wymagalności (art. 411 pkt 4 k.c.), skoro z uwagi na nieważność umowy nie była zobowiązana do takich spłat, a co najwyżej do zwrotu świadczenia nienależnego, jakim stała się wypłacona im kwota kredytu.

91.  Nie można również uznać, aby żądanie zwrotu tych świadczeń stanowiło nadużycie prawa i było sprzeczne z zasadami współżycia społecznego w rozumieniu art. 5 k.c., zaś spłaty dokonywane przez stronę powodową były zgodne z tymi zasadami (art. 411 pkt 2 k.c.). Nieważność umowy jest efektem zamieszczenia w niej postanowień niedozwolonych przez Bank, a zatem skutkiem jego działań rażąco naruszających dobre obyczaje i interesy strony powodowej. Trudno zatem przyjąć, aby na naruszenie zasad współżycia społecznego mógł powołać się skutecznie ten, kto pierwszy te zasady naruszył, formułując umowę w taki sposób, jednocześnie twierdząc, że wykonywanie nieważnej ostatecznie umowy było zgodne z tymi zasadami.

92.  W konsekwencji żądanie zwrotu świadczeń spełnionych w okresie objętym pozwem należało co do zasady uwzględnić, gdyż nie było sporu, że w wykonaniu tej umowy - zgodnie z zaświadczeniem i zestawieniem wystawionymi przez pozwanego i dołączonym do pozwu oraz pisma modyfikującego powództwo - w okresie do 7.06.2021 r. od strony powodowej pobrano łącznie kwotę 142.271,44 PLN, czym dokonano nienależnego ostatecznie przysporzenia na rzecz pozwanego.

93.  Odnosząc się do podniesionego przez pozwanego zarzutu przedawnienia tego roszczenia należy wskazać, że roszczenia powodów nie wynikają z umowy rachunku bankowego, lecz wywodzone są z twierdzenia o nieważności umowy kredytu i dotyczą zwrotu świadczeń nienależnych, które uiszczali ratalnie. Do ich przedawnienia nie ma zatem zastosowania powoływany przez pozwanego przepis art. 731 k.c., który dotyczy roszczeń z umowy rachunku bankowego. Natomiast zgodnie z art. 118 k.c. w brzmieniu obowiązującym do dnia 9.07.2018 r. termin przedawnienia roszczeń powodów jako konsumentów o zwrot świadczenia nienależnego spełnianego ratalnie (a zatem nie mającego również charakteru świadczenia okresowego, lecz świadczenia spełnianego w częściach) wynosił 10 lat, a w związku z treścią art. 5 ust. 3 ustawy z dnia 13.04.2018 r. o zmianie ustawy – Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2018 r., poz. 1104) dla oceny ich przedawnienia nadal należy stosować przepisy dotychczasowe.

94.  Oznacza to, że roszczenie o zwrot pierwszej z zapłaconych rat przedawniało się po upływie 10 lat od daty jej płatności, a kolejnych rat płatnych miesięcznie, z każdym kolejnym miesiącem. Skoro spłatę kredytu (początkowo odsetek) powodowie rozpoczęli 6.10.2008 r. (k. 95), a pozew został wniesiony w dniu 26.06.2020 r., oznacza to, że ich roszczenie o zwrot pierwszych rat spłaty można byłoby uznać za przedawnione za okres poprzedzający 10 lat przed datą wniesienia pozwu, tj. za okres od 6.10.2008 r. do 26.06.2010 r.

95.  Niemniej, strona powodowa nie żądała zwrotu wszystkich świadczeń, a jedynie nadwyżki między kwotą, jaką otrzymała od pozwanego i w związku z nieważnością umowy powinna mu zwrócić, a tym, co zostało od niej pobrane i co zalicza na poczet tego zwrotu. Nie ulega wątpliwości, że do powstania tej nadwyżki nie mogło dojść w okresie pierwszych lat spłaty kredytu, lecz powstała ona w okresie niewiele poprzedzającym datę wniesienia pozwu i narastała do kwoty 24.021,26 zł aż do dnia 7.06.2021 r., kiedy to rozszerzono pierwotne żądanie pozwu. Oznacza to, że roszczenie o zwrot takiej nadwyżki z pewnością nie jest przedawnione.

96.  Żądanie zapłaty zostało sformułowane w pozwie, a ostatecznie sprecyzowano je w piśmie z dnia 7.06.2021 r. Do tego czasu, po tym jak powodowie zostali poinformowani o możliwych skutkach upadku umowy, strony podjęły rozmowy dotyczące polubownego rozwiązania sporu. Co najmniej do dnia zamknięcia rozprawy (co nastąpiło postanowieniem na posiedzeniu niejawnym w dniu 22.09.2021 r.) mogli wyrazić akceptację dla stosowania postanowień niedozwolonych, unikając tym samym skutków upadku umowy. Zważywszy, że wyraźne podtrzymanie dotychczasowej akceptacji dla upadku umowy nastąpiło w piśmie rozszerzającym powództwo, na które pozwany odpowiedział w dniu 13.09.2021 r., w ocenie Sądu, odmawiając w tym piśmie spełnienia żądań powodów, pozwany od tej właśnie daty znalazł się w opóźnieniu, które zgodnie z art. 481 § 1 i 2 k.c. upoważniało powodów do żądania odsetek ustawowych z tego tytułu.

97.  Z tych względów żądanie zapłaty 24.021,26 zł uwzględniono wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 13.09.2021 r., oddalając je wyłącznie w zakresie drobnej części okresu odsetek) – jak w pkt. II sentencji wyroku.

KOSZTY PROCESU

98.  Zgodnie z art. 98 k.p.c. strona przegrywająca proces jest zobowiązana do zwrotu kosztów stronie wygrywającej. Koszty procesu po stronie powodów obejmowały:

- uiszczoną opłatę od pozwu (1000 zł),

- opłatę za pełnomocnictwo (17 zł),

- wynagrodzenie pełnomocnika (adwokata) w stawce wynikającej z § 2 pkt 6 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22.10.2015 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie (5400 zł).

99.  Zważywszy, że powództwo uwzględniono niemal w całości (poza drobną częścią odsetek), powodów należało uznać za wygrywających proces i zgodnie z art. 98 k.p.c. na ich rzecz zasądzić od pozwanego zwrot jego kosztów w łącznej kwocie 6.417 zł z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia uprawomocnienia się wyroku.