Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

25 kwietnia 2019 r.

Sąd Okręgowy Warszawa-Praga w Warszawie Wydział III Cywilny w składzie:

po rozpoznaniu 15 kwietnia 2019 r. w Warszawie na rozprawie

sprawy z powództwa Banku (...) S.A. w G.

przeciwko E. Z.

o zapłatę

oddala powództwo

Sygn. III C 728/15

UZASADNIENIE

Bank (...) S.A. w G. wniósł o zasądzenie od A. Z., E. Z. i J. Z., jako następców prawnych kredytobiorcy P. Z., kwoty 95 046,89 franków szwajcarskich (CHF) tytułem należności głównej wraz z dalszymi odsetkami liczonymi od kapitału oraz skapitalizowanych odsetek umownych tj. od 87 434,95 CHF, w wysokości 10,98% w skali roku od dnia wniesienia powództwa do dnia zapłaty. Powód wniósł także o zasądzenie od pozwanych kosztów procesu.

W odpowiedzi na pozew E. Z. wniosła o oddalenie powództwa w całości. Pozwana wskazała, iż kredytobiorca P. Z. był objęty ubezpieczeniem na wypadek swojej śmierci, które to ubezpieczenie powinno pokryć całość zobowiązania wynikającego z umowy kredytu. Ponadto wskazała, że od momentu wypowiedzenia umowy kredytu dokonała szeregu wpłat na poczet Banku tytułem spłaty zadłużenia (k.55).

Sąd ustalił następujący stan faktyczny.

W dniu 11 września 2003 r. (...) Bank (...) S.A. w W., którego następcą prawnym jest Bank (...) S.A. w G. (zwany dalej także: Bankiem) zawarł z P. Z. (zwanym dalej także: „Kredytobiorcą”) umowę kredyt nr (...). Na podstawie niniejszej umowy Bank udzielił Kredytobiorcy kredytu w kwocie 95 874,76 CHF celem pokrycia części kosztów budowy domu mieszkalnego oraz spłatę zobowiązań Kredytobiorcy (dowód: KRS k. 22-23, umowa kredytu k. 4-7

Strony uzgodniły, że spłata kredytu nastąpi z odsetkami w 240 równych miesięcznych ratach kapitałowo-odsetkowych .

Strony ustaliły, że oprocentowanie kredytu będzie zmienne i stanowić będzie sumę marży Banku w wysokości 3,96 punktu procentowego oraz aktualnie obowiązującego indeksu L3 stanowiącego arytmetyczną średnią stawek LIBOR 3m (§ 2 i 8 umowy kredytu).

Strony uzgodniły, że w przypadku opóźnienia z zapłatą raty w całości lub w części lub innej należności wynikającej z umowy Bank uprawniony będzie do naliczania odsetek za każdy dzień opóźnienia. Stopa odsetek za opóźnienie będzie zmienna i zależna od poziomu podstawowych stóp procentowych właściwych dla danej waluty, poziomu rezerw obowiązkowych ustalanych dla banków przez NBP oraz poziomu oprocentowania lokat międzybankowych, zaś jej wysokość ustalana będzie przez Zarząd Banku (§ 14 umowy). W razie stwierdzenia przez Bank, że warunki udzielenia kredytu zostały naruszone, w szczególności poprzez brak zapłaty wymagalnych rat, Bank będzie mógł wypowiedzieć mowę w całości, lub w części z zachowaniem 30-dniowego terminu wypowiedzenia (§ 17 umowy).

W § 2 ust. 3a strony wskazały, że P. Z. zostaje na okres 10 lat, nie dłużej niż do ukończenia 70-ego roku życia objęty pakietem ubezpieczeniowym dla klientów (...) Banku (...) S.A w zakresie ubezpieczenia spłaty kredytu na wypadek śmierci, na warunkach określonych w ogólnych warunkach umowy poszczególnych ubezpieczeń stanowiących załącznik do umowy kredytu. Strony ustaliły, że koszt objęcia pakietem wynosił będzie 0,95% wartości bieżącego salda zadłużenia i doliczany będzie do raty kredytu (§ 2 pkt a-e umowy).

Przedstawienie przez Kredytobiorcę podpisanej (...) w Towarzystwie (...) S.A. stanowiło warunek wypłaty I transzy kredytu (§ 4 ust. 1 pkt c umowy).

Kredytobiorca zobowiązał się do utrzymywania na własny koszt, w sposób nieprzerwany, w towarzystwie ubezpieczeniowym o dobrej kondycji finansowej ubezpieczenia domu w trakcie budowy od ryzyk budowlanych, ognia, powodzi i innych zdarzeń losowych, na kwotę nie mniejszą niż kwota kredytu, a także domu po zakończeniu budowy do chwili wygaśnięcia umowy kredytu. W celu zabezpieczenia wierzytelności Banku z tytułu umowy kredytu, P. Z. zobowiązał się dokonać cesji na rzecz Banku wierzytelności z tytułu umowy powyższego ubezpieczenia (§ 12 umowy).

W § 18 umowy strony uzgodniły, że wszelkie zmiany lub uzupełnienia umowy wymagać będą formy pisemnej pod rygorem nieważności.

Zgodnie z Ogólnymi Warunkami (...) Banku (...) S.A. (zwanymi dalej także „OWU”) w przypadku zdarzenia ubezpieczeniowego – śmierci ubezpieczonego – Zakład (...) zobowiązany był do spełnienia na rzecz (...) Bank (...) S.A. – świadczenia w wysokości do sumy ubezpieczenia stanowiącej równowartość w PLN kwoty 120 000 CHF (§ 2, 3 i 11 OWU). Zgodnie z § 2 pkt 13 i § 11 OWU podmiotem uprawnionym do złożenia wniosku o wypłatę powyższego świadczenia był Bank (OWU k.182).

Pismem z 19 lipca 2004 r. P. Z. złożył wobec Banku oświadczenie, w którym wskazał, że rezygnuje z ubezpieczenia „(...)” (pismo z 19 lipca 2004 r. k.94).

P. Z. zmarł w dniu 24 kwietnia 2011 r. Spadek po nim na podstawie ustawy nabyli wprost: E. Z. – żona Kredytobiorcy, A. Z. – córka Kredytobiorcy, J. Z. – syn Kredytobiorcy, każde po 1/3 części spadku (akt poświadczenia dziedziczenia, Rep A nr (...) k. 11-13.

Wobec niedotrzymania terminów spłaty zobowiązania kredytowego Bank w pismach z 2 sierpnia 2012 r. złożył spadkobiercom Kredytobiorcy oświadczenia o wypowiedzeniu umowę nr (...) z zachowaniem umownego terminu wypowiedzenia. Równocześnie wezwał do zapłaty kwoty 87 147,91 CFH (dowód: wypowiedzenie k. 8-10, potwierdzenia odbioru k. 14-20).

Wierzytelność Banku z tytułu zawartej umowy kredytu na dzień 2 marca 2015 r. wynosiła łącznie 95 046,89 CFH, na którą składały się: kwota należności głównej – 83 078,82 CFH, kwota odsetek umownych liczonych od 17 maja 2011 r. do 11 lutego 2013 r. – 4356,13 CHF, kwota odsetek karnych liczonych od 18 maja 2011 r. do 1 marca 2015 r. – 7 509,80 CHF, opłaty – 102,14 CHF

W odpowiedzi na wypowiedzenie umowy i wezwanie do zapłaty, E. Z. w piśmie z 25 marca 2013 r. skierowanym do Banku powołała się na fakt objęcia Kredytobiorcy umową ubezpieczenia na wypadek śmierci (dowód: odpis pisma z 25 marca 2013 r. k. 63).

Bank pismem z 27 czerwca 2913 r. poinformował E. Z., że P. Z. pismem z 19 lipca 2004 r. złożył oświadczenie o rezygnacji z pakietu ubezpieczeniowego, tym samym w chwili śmierci nie był on objęty ochroną z tytułu ww. ubezpieczenia (pismo z 27 czerwca 2013 r. k. 62).

Od momentu wypowiedzenia umowy kredytu E. Z. dokonała szeregu wpłat na rzecz Banku tytułem spłaty zadłużenia wynikającego z umowy kredytowej (potwierdzenia przelewów k. 64-67).

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił na podstawie wszystkich dokumentów, zarówno prywatnych, jak i urzędowych złożonych przez obie strony postepowania. Strony nie kwestionowały ich autentyczności, a Sąd nie znalazł podstaw do czynienia tego z urzędu. Zauważyć należy, że okoliczności będące podstawą wydania orzeczenia w niniejszej sprawie pozostawały praktycznie bezsporne między stronami. Kwestią Sądu była interpretacja prawna przedstawionych faktów, w tym w szczególności oświadczenia P. Z. z 19 lipca 2004 r., o czym w dalszej części uzasadnienia.

Sąd zważył, co następuje.

Powództwo nie zasługiwało na uwzględnienie.

W niniejszej sprawie Bank dochodził roszczenia na podstawie umowy kredytu zawartej z P. Z.. Kwestią bezsporną pozostawało, że kredytobiorca zmarł, a E. Z. pozostaje jego następcą prawnym. Powód nie podważał zaś faktu, że P. Z. wraz z umową kredytu podpisał umowę ubezpieczenia osobowego na wypadek swojej śmierci. W świetle wszystkich tych okoliczności pozwana wskazywała, że Bank, wobec zajścia zdarzenia ubezpieczeniowego, powinien był w pierwszej kolejności dochodzić roszczenia od Ubezpieczyciela, a dopiero w przypadku braku możliwości uzyskania takiego świadczenia żądać spłaty kredytu od następców prawnych P. Z.. Tym samym powództwo w niniejszej sprawie skierowane przeciwko pozwanej było przedwczesne i winno podlegać oddaleniu.

W odpowiedzi na powyższe zarzuty Bank wskazał, że P. Z., na skutek złożenia oświadczenia z 19 lipca 2004 r., nie był wcale objęty ochroną ubezpieczeniową na wypadek swojej śmierci. Ponadto powód podkreślił, że odpowiedzialność zakładu ubezpieczeń oraz kredytobiorcy ma charakter odpowiedzialności in solidum. Bank posiada więc prawo wyboru podmiotu, od którego dochodził będzie roszczenia z tytułu zaległości kredytowych.

W pierwszej kolejności wskazać należy, że zdaniem Sądu, wbrew twierdzeniom powoda, materiał dowodowy zgromadzony w niniejszej sprawie nie daje podstaw do przyjęcia, iż P. Z. w chwili śmierci nie powinien być objęty umową ubezpieczenia osobowego na wypadek śmierci. Dołączone do akt dokumenty, w tym w szczególności Ogólne Warunki Grupowego (...) (k.182) wskazują, że ubezpieczającym miał być Bank. To on miał być ubezpieczającym, dochować w tym zakresie staranności by umowa była zawarta, kontynuowana i realizowana, mimo tego, że ekonomiczny ciężar świadczenia składek spoczywał na kredytobiorcy.

Na dowód okoliczności, że P. Z. zrezygnował z ochrony ubezpieczeniowej i dodatkowego zabezpieczenia spłaty kredytu, Bank przedstawił pismo kredytobiorcy z 19 lipca 2004 r. o treści: oświadczam, że rezygnuję z ubezpieczenia „(...)”. Z uwagi na istniejące wątpliwości co do tożsamości pakietu ubezpieczeniowego, z którego zrezygnował kredytobiorca a ubezpieczeniem na życie, strona powodowa w toku procesu zobowiązana została do przedstawienia umowy ubezpieczenia i ogólnych warunków pakietu ubezpieczeniowego, o których mowa w § 2 ust. 3 umowy kredytu oraz umowy ubezpieczenia i ogólnych warunków ubezpieczenia pakietu (...), z którego P. Z. zrezygnował w piśmie z 19 lipca 2004 r. W odpowiedzi na powyższe Bank przedstawił dokumenty zatytułowane „Warunki (...), Ogólne Warunki (...) Banku (...) S.A., Ogólne Warunki (...) Banku (...) S.A., Ogólne Warunki (...) Banku (...) S.A., a także Deklarację o stanie zdrowia podpisaną przez P. Z. (k. 181-189). Żaden z tych dokumentów nie zawiera jednak postanowień odwołujących się lub opisujących pakiet ubezpieczeniowy o nazwie „(...)”. Strona pozwana w toku procesu wyraźnie wskazała, że oświadczenie z 19 lipca 2004 r. dotyczyło wypowiedzenia ubezpieczenia nieruchomości, a nie ubezpieczenia na wypadek śmierci kredytobiorcy. Obowiązek wykazania okoliczności przeciwnych spoczywał zaś na powodzie. To Bank wywodził bowiem z tej okoliczności korzystne dla siebie skutki prawne (art. 6 k.c.). W ocenie Sądu powód obowiązkowi temu nie sprostał. Przedłożone przez niego dokumenty nie potwierdzają tezy o skutecznym rozwiązaniu lub odstąpieniu od tej konkretnej umowy ubezpieczenia, która stanowi źródło sporu w niniejszej sprawie. Obowiązek objęcia P. Z. ubezpieczeniem osobowym przewidziany został wprost w umowie kredytowej. Strony tego zobowiązania wskazały zaś wyraźnie, że wszelkie zmiany powyższego zobowiązania wymagać będą formy pisemnej pod rygorem nieważności. Strona powodowa nie wykazała w niniejszej sprawie, iż zawarła z P. Z. aneks do umowy kredytowej obejmujący kwestię rezygnacji z ubezpieczenia osobowego. Bank powoływał się wprawdzie na to, iż zaprzestał doliczać kwotę składki ubezpieczeniowej do rat kredytu. Również i ta okoliczność nie została jednak przez powoda w żaden sposób wykazana.

Sąd uznał, że w chwili śmierci P. Z. winien być objęty opisywanym ubezpieczeniem.

W realiach niniejszej sprawy nie budziło również wątpliwości, że doszło do wypadku ubezpieczeniowego. Zaktualizowała się więc możliwość dochodzenia świadczenia bezpośrednio od Ubezpieczyciela. Analiza postanowień OWU prowadzi do wniosku, że podmiotem uprawnionym do żądania takiego roszczenia był wyłącznie Bank.

W ocenie Sądu dochodzenie roszczenia z umowy pożyczki winno być więc w niniejszej sprawie poprzedzone przez powoda rzetelną próbą uzyskania świadczenia od Ubezpieczyciela o ile Bank wywiązał się z obowiązku objęcia P. Z. ubezpieczeniem na życie. Zauważyć bowiem należy, iż celem umowy ubezpieczenia zawieranej w powiązaniu z umową kredytu nie jest jedynie zabezpieczenie roszczeń przysługujących kredytodawcy, na wypadek braku wywiązania się z zobowiązania przez dłużnika, ale przede wszystkim zabezpieczenie sytuacji kredytobiorcy, na którym spoczywa obowiązek poniesienia kosztów tego ubezpieczenia. W przypadku ubezpieczenia na wypadek śmierci kredytobiorcy zabezpieczenie to obejmuje zaś interesy jego spadkobierców.

Zdaniem Sądu pozwana w niniejszej sprawie wykazała, że doszło do zdarzenia ubezpieczeniowego umożliwiającego skuteczne dochodzenie roszczenia przez Bank od Ubezpieczyciela w przypadku gdyby kredytobiorca był objęty ubezpieczeniem. Umowa zawarta przez P. Z. obejmowała bowiem wypadek losowy w postaci śmierci kredytobiorcy. Zdaniem Sądu brak było przy tym podstaw do przyjęcia, że zaszła jakakolwiek przesłanka wyłączająca odpowiedzialność Ubezpieczyciela. Równocześnie bezspornym pozostawało, że Bank nie podjął żadnej próby uzyskania świadczenia od zakładu ubezpieczeń. W przypadku gdyby nie doszło do objęcia ubezpieczeniem na wypadek śmierci P. Z., dochodzenie przez Bank roszczeń w stosunku do jego spadkobierców należałoby uznać za sprzeczne z zasadami współżycia społecznego. Taka ocena Sądu wiąże się z tym, że Bank wskutek własnego zaniedbania pozbawił się możliwości dochodzenia od innej osoby roszczeń z umowy ubezpieczenia, która miała zabezpieczać interesy obydwu stron od zdarzenia nagłego i losowego.

Sąd nie kwestionuje tego, że odpowiedzialność pozwanej i Ubezpieczyciela ma charakter odpowiedzialności in solidum i to Bankowi pozostawiona została swoboda w wyborze osoby, od której będzie dochodzić należnego jej świadczenia. W realiach niniejszej sprawy jednak żądanie przez powoda roszczenia bezpośrednio od E. Z., z pominięciem Ubezpieczyciela, stanowiło nadużycie przysługującego Bankowi prawa podmiotowego i nie zasługiwało na uznanie. Niewątpliwie doszło bowiem do zdarzenia, przed którego negatywnymi skutkami chronić miała zawarta umowa ubezpieczenia. Raz jeszcze zauważyć trzeba, że celem tej umowy nie była jedynie ochrona interesów Banku, ale także dłużnika. Istotny w tym kontekście pozostaje także fakt, iż pozwana nie była i nie jest podmiotem uprawnionym do dochodzenia świadczenia z tytułu ubezpieczenia. Pozwana wskutek braku kontynuacji stosunku ubezpieczenia przez Bank pozbawiona została również skutecznych instrumentów ochrony swych praw w stosunku do ubezpieczyciela. Równocześnie w chwili zawierania umowy kredytu pozostawała podmiotem zobowiązanym do ponoszenia całości kosztów tego stosunku zobowiązaniowego.

W ocenie Sądu za niezgodne z zasadami współżycia przyjąć należy więc dochodzenie od pozwanej spłaty zadłużenia wynikającego z umowy kredytu, z pominięciem odpowiedzialności Ubezpieczyciela, w sytuacji gdy doszło do zdarzenia, przed którego negatywnymi skutkami kredytobiorcę chronić miało właśnie zawarte ubezpieczenie. Z powyższych względów roszczenie powoda jako sprzeczne z art. 5 k.c. podlegało oddaleniu.