Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 5 sierpnia 2021 r.

Sąd Okręgowy Warszawa - Praga w Warszawie VII Wydział Pracy
i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący: sędzia Agnieszka Stachurska

Protokolant: sekretarz sądowy Anna Bańcerowska

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 5 sierpnia 2021 r. w Warszawie

sprawy K. K.

przeciwko Dyrektorowi Zakładu Emerytalno-Rentowego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji w W.

o wysokość emerytury policyjnej

na skutek odwołania K. K.

od decyzji Dyrektora Zakładu Emerytalno-Rentowego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji w W.

z dnia 6 lipca 2017 r. numer ewidencyjny (...)

1.  zmienia zaskarżoną decyzję w ten sposób, że wysokość policyjnej emerytury K. K. od dnia 1 października 2017 roku ustala w wysokości obowiązującej do dnia 30 września 2017 roku, tj. z pominięciem art. 15c i art. 22a w zw. z art. 32 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 18 lutego 1994r. o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Służby Granicznej, Biura Ochrony Rządu, Państwowej Straży Pożarnej i Służby Więziennej oraz ich rodzin (Dz. U. z 2016 roku poz. 708) w brzmieniu nadanym ustawą z dnia 16 grudnia 2016 roku o zmianie ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Służby Granicznej, Biura Ochrony Rządu, Państwowej Straży Pożarnej i Służby Więziennej oraz ich rodzin (Dz. U. z 2016 roku poz. 2270);

2.  zasądza od Dyrektora Zakładu Emerytalno – Rentowego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji w W. na rzecz K. K. kwotę 180,00 zł (sto osiemdziesiąt złotych) tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego.

sędzia Agnieszka Stachurska

UZASADNIENIE

K. K. w dniu 25 lipca 2017r. złożył odwołanie od decyzji Dyrektora Zakładu Emerytalno-Rentowego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 6 lipca 2017r., nr: (...), w przedmiocie ponownego ustalenia wysokości emerytury policyjnej. Zaskarżonej decyzji zarzucił naruszenie:

- art. 2 Konstytucji RP, polegające na arbitralnym obniżeniu przysługującego świadczenia emerytalnego, jako naruszające zasadę ochrony praw nabytych i zasadę sprawiedliwości społecznej, a także zasadę zaufania obywatela do państwa i tworzonego przez nie prawa oraz niedziałania prawa wstecz, wynikające z zasady demokratycznego państwa prawnego;

- art. 67 ust. 1 w związku z art. 31 ust. 3 Konstytucji RP polegające na arbitralnym obniżeniu przysługującego świadczenia emerytalnego, co stanowi nieproporcjonalne i nieuzasadnione naruszenie przysługującego prawa do zabezpieczenia społecznego po osiągnięciu wieku emerytalnego;

- art. 30 oraz art. 47 Konstytucji RP w związku z art. 8 Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności polegające na naruszeniu godności, prawa do ochrony czci, dobrego imienia, prawa do prywatności i prawa do poszanowania życia rodzinnego poprzez przyjęcie, że jego służba w okresie przed 31 lipca 1990r. stanowiła „służbę na rzecz totalitarnego państwa”, a tym samym arbitralne przypisanie - w akcie prawnym rangi ustawy - winy za działania związane z naruszeniami praw człowieka, których dopuszczali się niektórzy przedstawiciele władzy publicznej PRL oraz niektórzy funkcjonariusze organów bezpieczeństwa PRL, a do których ubezpieczony nie przyczynił się w żaden sposób;

- art. 32 ust. 1 w związku z art. 64 ust. 1 i 2 oraz art. 67 ust. 1 Konstytucji RP w związku z art. 1 Protokołu nr 1 do Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności w związku z art. 14 Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności, polegające na nieuzasadnionym, dyskryminującym zróżnicowaniu jego uprawnień o charakterze majątkowym wynikających ze służby po roku 1990 i obniżeniu świadczeń emerytalnych należnych z tytułu tej służby, w stosunku do osób, które nie pełniły służby w okresie PRL, w sposób naruszający zasadę równości wobec prawa;

- art. 45 ust. 1 w związku z art. 10 ust. 1 i 2 Konstytucji RP oraz art. 42 ust. 1 Konstytucji RP w związku z art. 6 ust. 2 Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności, polegające na zastosowaniu represji bez wykazania winy indywidualnej, zastąpienie w tym zakresie władzy sądowniczej władzą ustawodawczą i odwróceniu w ten sposób zasad domniemania niewinności przez uznanie wszystkich funkcjonariuszy będących w służbie przed 31 lipca 1990r. za winnych działań zasługujących na penalizację;

- art. 64 ust. 1 i 2 w związku z art. 67 ust. 1 w związku z art. 31 ust. 3 Konstytucji RP w związku z art. 1 Protokołu nr 1 do Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności w związku z art. 14 Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności, polegające na arbitralnym naruszeniu osobistych praw majątkowych i prawa do poszanowania mienia, które podlegają równej dla wszystkich ochronie, na skutek nieproporcjonalnego naruszenia prawa do zabezpieczenia społecznego, co stanowi przejaw nieuzasadnionej represji ekonomicznej.

W oparciu o powyższe zarzuty ubezpieczony wniósł o zmianę zaskarżonej decyzji przez przyznanie świadczenia emerytalnego w dotychczasowej wysokości 5.640,56 zł brutto oraz o zasądzenie od organu rentowego na swoją rzecz kosztów postępowania według norm przepisanych. Uzasadniając swe stanowisko wskazał, że w latach 1980-1984 był zatrudniony jako pracownik cywilny na stanowisku pomocnika archiwalnego i elektromechanika w (...) Biurze (...) podległym Ministerstwu Spraw Wewnętrznych. W latach 1984-90 był funkcjonariuszem Wydziału (...) Biura (...), które obejmował (...) Biuro (...) oraz (...). Służba polegała na zapewnieniu ciągłości pracy urządzeń kartotecznych. Następnie po weryfikacji, w latach 1990-2012 pełnił służbę kolejno w Urzędzie Ochrony Państwa, a następnie w Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego. Zajmował się zakupami sprzętu i materiałów niezbędnych do prawidłowego funkcjonowania ww. urzędów, a przede wszystkim realizacji ich ustawowych zadań. Przez ostatnie siedem lat służby pełnił funkcję przewodniczącego stałej komisji przetargowej w (...). Za swoją postawę byłem wielokrotnie wyróżniany i nagradzany. W okresie tym został odznaczony m.in. srebrnym medalem "Za zasługi dla obronności Kraju" (2000r.), Brązowym Krzyżem Zasługi (2002r.) oraz Medalem Złotym za Długoletnią Służbę (2012r.). Powodem odejścia ze służby były nasilające się problemy kardiologiczne, a w konsekwencji orzeczenie komisji lekarskiej o trwałej niezdolności do służby.

Ubezpieczony podkreślił, że wstępując do służby w 1984r. był przekonany o tym, że będzie funkcjonariuszem milicji obywatelskiej. Taki zapis widniał w legitymacji służbowej oraz w kolejnych rozkazach personalnych z początkowego okresu służby. Dopiero u schyłku lat osiemdziesiątych zmieniono mu zapis w legitymacji i w ten sposób stał się funkcjonariuszem służby bezpieczeństwa. W okresie tym jako szeregowy funkcjonariusz, o krótkim stażu, nie miał dostępu do tzw. przywilejów, ponieważ były one przeznaczone dla zasłużonych pracowników. Nie otrzymał mieszkania służbowego, nie korzystał ze specjalnych sklepów ani z bazy wypoczynkowej w ośrodkach resortowych. W okresie służby w latach 1984-1989 nie wykonywał żadnych czynności, które można byłoby zakwalifikować do kategorii czynności represyjnych związanych z funkcjonowaniem tzw. aparatu represji. Charakter jego służby nie miał żadnego bezpośredniego związku z działaniami służby bezpieczeństwa (odwołanie z dnia 25 lipca 2017r., k. 3-17 a.s.).

Dyrektor Zakładu Emerytalno-Rentowego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji w odpowiedzi na odwołanie wniósł o oddalenie odwołania oraz o zasądzenie od ubezpieczonego zwrotu kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Uzasadniając swe stanowisko organ rentowy wskazał, że zgodnie z brzmieniem art. 15c ust. 1 ustawy z dnia 16 grudnia 2016r. o zmianie ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Biura Ochrony Rządu, Państwowej Straży Pożarnej i Służby Więziennej oraz ich rodzin (Dz. U. 2016r., poz. 2270), w przypadku osoby, która pełniła służbę na rzecz totalitarnego państwa, o której mowa w art. 13b i która pozostawała w służbie przed dniem 2 stycznia 1999r., emerytura wynosi:

1.  0% podstawy wymiaru - za każdy rok służby na rzecz totalitarnego państwa, o której mowa w art. 13b;

2.  2,6% podstawy wymiaru - za każdy rok służby lub okresów równorzędnych ze służbą, o których mowa w art. 13 ust. 1 pkt 1, 1a oraz 2-4.

Powołany przepis zawiera także obostrzenie zawarte w ust. 3, zgodnie z którym wysokość emerytury ustalonej zgodnie z ust. 1 i 2 nie może być wyższa niż miesięczna kwota przeciętnej emerytury wypłaconej przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych z FUS, ogłoszonej przez Prezesa ZUS.

W dalszej części organ rentowy wyjaśnił, że zaskarżona decyzja została wydana zgodnie z zasadami obliczania wysokości emerytury określonymi w art. 15c powyższej ustawy, w oparciu o informację o przebiegu służby ubezpieczonego nr (...), sporządzoną przez Instytut Pamięci Narodowej w dniu 20 kwietnia 2017r., która była wiążąca przy wydaniu decyzji.

Odnosząc się do zarzutu niekonstytucyjności ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym organ rentowy podkreślił, że zgodnie z obowiązującym prawem ustawa korzysta z domniemania konstytucyjności do czasu stwierdzenia jej niezgodności z Konstytucją. Dlatego bezpodstawne jest stanowisko dopuszczające odmowę zastosowania przez sąd normy ustawowej ze względu na jej sprzeczność z normą konstytucyjną i wydanie orzeczenia bezpośrednio na podstawie regulacji konstytucyjnej. Stanowisko takie nie znajduje uzasadnienia zarówno w wyrażonej w Konstytucji zasadzie bezpośredniego stosowania jej przepisów zgodnie z art. 8 ust. 2, jak również w przepisie art. 178 ust. 1 przewidującym podległość sędziego w sprawowaniu urzędu tylko Konstytucji i ustawom. Bezpośredniość stosowania Konstytucji nie oznacza jednak przyznania kompetencji do kontroli konstytucyjności obowiązującego ustawodawstwa przez sądy i inne organy powołane do stosowania prawa. Tryb takiej kontroli został bardzo wyraźnie i jednoznacznie ukształtowany przez Konstytucję. W art. 188 Konstytucji zastrzeżono do wyłącznej kompetencji Trybunału Konstytucyjnego orzekanie w wymienionych w nim sprawach bez względu na charakter rozstrzygnięcia, który może być powszechnie obowiązujący lub ograniczony tylko do indywidualnej sprawy. Domniemanie zgodności ustawy z Konstytucją może być więc obalone jedynie wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego, a związanie sędziego ustawą obowiązuje dopóki ustawie tej przysługuje moc obowiązująca.

Dodatkowo organ rentowy wskazał, że w myśl § 14 ust. 1 rozporządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 18 października 2004r. w sprawie trybu postępowania i właściwości organu w zakresie zaopatrzenia emerytalnego funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Straży Granicznej, Biura Ochrony Rządu, Państwowej Straży Pożarnej oraz ich rodzin (Dz. U. z 2004, Nr 239, poz. 240 ze zm.), środkiem dowodowym potwierdzającym datę i podstawę zwolnienia ze służby oraz okres służby jest zaświadczenie o przebiegu służby, sporządzone na podstawie akt osobowych funkcjonariusza, wystawione przez właściwe organy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Straży Granicznej, Biura Ochrony Rządu lub Państwowej Straży Pożarnej. Natomiast zgodnie z art. 13a ust. 5 ustawy z dnia 18 lutego 1994r. o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Biura Ochrony Rządu, Państwowej Straży Pożarnej i Służby Więziennej oraz ich rodzin, informacja o przebiegu służby jest równoważna z zaświadczeniem o przebiegu służby sporządzanym na podstawie akt osobowych przez właściwe organy. Informacja o przebiegu służby była tym samym wiążąca dla organu emerytalno-rentowego przy wydaniu przedmiotowej decyzji. Na tej podstawie została ustalona wysokość emerytury ubezpieczonego, a odwołanie od decyzji nie wstrzymuje wykonania decyzji (odpowiedź na odwołanie z dnia 14 czerwca 2018r., k. 35-37 a.s.).

Na wniosek Sądu Okręgowego w Warszawie, postanowieniem z dnia 2 września 2019r. Sąd Apelacyjny w Warszawie III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych wyznaczył do rozpoznania sprawy Sąd Okręgowy Warszawa-Praga w Warszawie (postanowienie z dnia 2 września 2019r., k. 69 a.s.).

Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny:

K. K., ur. (...), w dniu 5 sierpnia 1980r. złożył podanie do Dyrektora Departamentu Kadr Ministerstwa Spraw Wewnętrznych o przyjęcie do pracy, w którym wskazał, że jest absolwentem Technikum Mechanicznego nr(...) w W., posiada świadectwo dojrzałości oraz tytuł technika mechanika. Po przyjęciu do pracy w dniu 1 października 1980r. został zatrudniony jako pomocnik archiwalny w Wydziale (...)Biura (...)Ministerstwa Spraw Wewnętrznych. Następnie od 1 lipca 1981r. rozpoczął pracę na stanowisku elektromechanika. W dniu 10 marca 1984r. zwrócił się z prośbą do Dyrektora Departamentu Kadr Ministerstwa Spraw Wewnętrznych o przyjęcie do służby w organach Milicji Obywatelskiej. Od 1 lipca 1984r. został zatrudniony w Wydziale (...) Biura (...) Ministerstwa Spraw Wewnętrznych na stanowisku młodszego technika. W kolejnych latach zajmował stanowiska: mechanika - od 1 lipca 1987r. oraz starszego technika - od 1 sierpnia 1989r. do 31 lipca 1990r. Po przejściu pozytywnej weryfikacji został zatrudniony w Urzędzie Ochrony Państwa, w którym pracował w okresie od 1 sierpnia 1990r. do 28 czerwca 2002r. Następnie był zatrudniony w Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego w okresie od 29 czerwca 2002r. do 31 lipca 2012r. na stanowisku specjalisty. Potem przeszedł na emeryturę. W trakcie służby został nagrodzony Srebrnym Medalem ,,Za Zasługi dla Obronności Kraju” w dniu 30 października 2000r., Brązowym Krzyżem Zasługi w dniu 23 kwietnia 2002r. oraz Złotym Medalem za długoletnią służbę w dniu 25 kwietnia 2012r. (zeznania ubezpieczonego K. K., k. 156-157 a.s.; świadectwo pracy z dnia 18 lipca 2012r., przebieg służby, świadectwo służby z dnia 31 lipca 2012r., pisma z dnia 30 października 2000r., 23 kwietnia 2002r. i 25 kwietnia 2012r., k. 18 i 20-24 a.s. oraz podanie z dnia 5 sierpnia 1980r., świadectwo dojrzałości, przebieg służby, umowa o pracę z dnia 21 października 1980r., umowa o pracę z dnia 1 lipca 1981r. i wniosek o nadanie stopnia Milicji Obywatelskiej, k. 4, 13-16, 102, 108-109, 110-111 i 134-135 akt IPN).

W okresie od 1 lipca 1984r. do 31 lipca 1990r. K. K. zajmował się konserwacją oraz naprawą urządzeń kartotecznych. Były to duże szafy z szufladami, którym trzeba było zapewnić ciągłość pracy. Do obowiązków ubezpieczonego należało wyłącznie wykonywanie czynności o charakterze technicznym. Nie miał wglądu w materiały i dokumenty Służby Bezpieczeństwa. Dodatkowo zdarzało się, że w okresie nieobecności pracownika zatrudnionego na stanowisku łącznika, zastępował go. Wówczas zajmował się przewożeniem dokumentów pomiędzy działami. Dokumenty były spakowane w teczki i metalowe pojemniki, więc ubezpieczony nie miał do nich dostępu. Sam również nie tworzył dokumentów, jak też nie wykonywał czynności operacyjnych. Nie był kierowany w okresie służby na specjalistyczne szkolenia operacyjne ani nie pozyskiwał informacji. Nie działał przeciwko prawom człowieka oraz przeciw opozycji. Wielokrotnie stwierdzano, że bardzo dobrze wywiązuje się z powierzonych obowiązków służbowych, jest sumienny, zdyscyplinowany, koleżeński, a wydawane polecenia wykonuje z dużą odpowiedzialnością i starannością (zeznania ubezpieczonego K. K., k. 156-157 a.s. oraz opinie służbowe z dnia 23 października 1985r., z czerwca 1987r. oraz z 1 sierpnia 1989r., k. 117, 123 i 130-133 akt IPN).

W dniu 1 marca 2013r. Dyrektor Zakładu Emerytalno-Rentowego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji wydał decyzję nr ewid. (...), w której przyznał ubezpieczonemu prawo do emerytury policyjnej. Jej wysokość według stanu na dzień przyznania wynosiła 4.299,31 zł. Na podstawie decyzji z dnia 27 lutego 2017r., nr ewid. (...), kwota emerytury wzrosła do 5.640,56 zł (decyzje Dyrektora ZER MSWiA: z dnia 5 września 2012r. i 27 lutego 2017r., k. 1 i 3 akt organu rentowego).

Pismem z dnia 20 kwietnia 2017r. Instytut Pamięci Narodowej poinformował Zakład Emerytalno-Rentowy MSWiA, że jak wynika z akt osobowych, K. K. w okresie od 1 lipca 1984r. do 31 lipca 1990r. pełnił służbę na rzecz totalitarnego państwa, o której jest mowa w art. 13b ustawy z dnia 18 lutego 1994r. o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Biura Ochrony Rządu, Państwowej Służby Pożarnej i Służby Więziennej oraz ich rodzin (informacja o przebiegu służby z dnia 20 kwietnia 2017r., k. 4 akt organu rentowego).

Po uzyskaniu informacji o przebiegu służby, organ rentowy wydał w dniu 6 lipca 2017r. decyzję nr: (...) o ponownym ustaleniu wysokości emerytury policyjnej dla K. K.. Wyjaśniając sposób ustalenia wysokości świadczenia emerytalnego, organ rentowy wskazał, że wynosi ono 65,98% podstawy wymiaru, tj. 8.031,55 zł, ale wobec tego, że ustalona kwota jest wyższa od kwoty 2.069,02 zł, tj. przeciętnej emerytury ogłoszonej przez Prezesa ZUS, podlega ograniczeniu do kwoty 2.069,02 zł. W zestawieniu dołączonym do decyzji wskazano, że ustalona na dzień 1 października 2017r. wysługa obejmuje, obok okresów służby, okresy składkowe w służbie liczone wskaźnikiem po 2,6% od 29 czerwca 2002r. do 31 lipca 2012r. oraz od 1 sierpnia 1990r. do 28 czerwca 2002r. w łącznym wymiarze 22 lat, okres nieskładkowy przed służbą liczony wskaźnikiem 1,3% od 1 października 1980r. do 30 czerwca 1984r. w wymiarze 9 miesięcy oraz okres określony w art. 13b ustawy od 1 lipca 1984r. do 31 lipca 1990r. liczony po 0,0%, w wymiarze 6 lat i 1 miesiąca. Jako podstawa wydania decyzji zostały wskazane przepisy art. 22a w zw. z art. 32 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 18 lutego 1994r. o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Biura Ochrony Rządu, Państwowej Straży Pożarnej i Służby Więziennej oraz ich rodzin (Dz. U. z 2016r., poz. 708 ze zm.) oraz otrzymana z IPN informacja z dnia 20 kwietnia 2017r., nr (...) (decyzja Dyrektora ZER MSWiA z dnia 6 lipca 2017r., k. 9 akt organu rentowego). Od ww. decyzji K. K. złożył odwołanie (odwołanie z dnia 25 lipca 2017r., k. 3-17 a.s.).

Sąd Okręgowy ustalił powyższy stan faktyczny na podstawie materiału dowodowego zgromadzonego w aktach sprawy, w tym w aktach organu rentowego oraz aktach służbowych ubezpieczonego z okresu jego służby w latach 1984-1990. Dokumenty, na których Sąd oparł swoje ustalenia, zasługiwały w całości na uwzględnienie. Ich wiarygodności nie kwestionował zarówno ubezpieczony, jak i organ rentowy, a zatem okoliczności wynikające z treści tych dokumentów, należało uznać za udowodnione.

Dodatkowo podstawę ustaleń faktycznych stanowiły zeznania K. K.. Zostały one ocenione jako spójne i logiczne, a nadto jako korespondujące z treścią dokumentów, wobec czego nie budziły wątpliwości i zostały ocenione jako wiarygodne.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Odwołanie podlegało uwzględnieniu.

Na wstępie podkreślić należy, że ubezpieczony kwestionował możliwość uznania, by służba, jaką pełnił w okresie od 1 lipca 1984r. do 31 lipca 1990r., była wykonywana na rzecz państwa totalitarnego. Podnosił przy tym szereg zarzutów sprzeczności zastosowanego przepisu art. 15c ustawy z dnia 18 lutego 1994r. o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Biura Ochrony Rządu, Państwowej Straży Pożarnej i Służby Więziennej oraz ich rodzin (Dz. U. z 2020r., poz. 723 ze zm.) - dalej jako ustawa zaopatrzeniowa - z normami Konstytucji Rzeczpospolitej Polskiej oraz przepisami Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności.

Powołane, zastosowane wobec ubezpieczonego, przepisy wprowadzono na mocy art. 1 ustawy nowelizującej z 16 grudnia 2016r. o zmianie ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Biura Ochrony Rządu, Państwowej Straży Pożarnej i Służby Więziennej oraz ich rodzin (Dz. U. 2016r., poz. 2270), zwanej dalej ustawą zmieniającą i jest to już druga regulacja powodująca obniżenie emerytur, a teraz także rent inwalidzkich osobom, które pełniły „służbę w organach bezpieczeństwa PRL”. Obecnie pojęcie to zastąpiono pojęciem „służby na rzecz państwa totalitarnego”, art. 15c wskazuje bowiem, że w przypadku osoby, która pełniła „służbę na rzecz totalitarnego państwa” i która pozostawała w służbie przed dniem 2 stycznia 1999r., emerytura wynosi: 0% podstawy wymiaru - za każdy rok tej służby, a poza tym, emerytury nie podwyższa się zgodnie z treścią art. 15 ust. 2 i 3 ustawy nowelizowanej, jeżeli okoliczności uzasadniające podwyższenie wystąpiły w związku z pełnieniem służby na rzecz totalitarnego państwa, o której mowa w art. 13b. Jednocześnie ustawodawca wprowadził ograniczenie, zgodnie z którym wysokość emerytury ustalonej zgodnie z art. 15c ust. 1 i 2 nie może być wyższa niż miesięczna kwota przeciętnej emerytury wypłaconej przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych.

Należy wspomnieć, że w rozwiązaniach, poprzedzających ustawę nowelizującą z dnia 16 grudnia 2016r., przyjętych wcześniej w ustawie z dnia 23 stycznia 2009r. (Dz. U. z 2009r., Nr 24, poz. 245) obniżono po raz pierwszy wskaźnik wysokości podstawy wymiaru emerytury za każdy rok służby w organach bezpieczeństwa państwa do 1990r. z 2,6% do 0,7%.

Zarówno Trybunał Konstytucyjny w wyroku z 20 stycznia 2010r. (sygn. Kp 6/09), jak i Europejski Trybunał Praw Człowieka w decyzji z dnia 14 maja 2013r. (15189/10, Lex nr 1324219) uznały wówczas, że nowe rozwiązania nie nałożyły na tę grupę emerytów nadmiernego obciążenia i dotyczyły jedynie praw nabytych niesłusznie, a więc nie można skuteczne kwestionować ich konstytucyjności. W przywołanym orzeczeniu Trybunał Praw Człowieka podkreślił również, że rozpatrywał już sprawy, w których pojawiał się problem uprzywilejowanej pozycji w sferze praw emerytalnych członków elity komunistycznej i policji politycznej w krajach postkomunistycznych oraz potwierdził prawo ustawodawcy chcącego wyeliminować niesprawiedliwe lub nadmierne świadczenia z ubezpieczeń społecznych, dążącego do likwidacji przywilejów byłych funkcjonariuszy reżimów totalitarnych do tego rodzaju działań. Równocześnie Trybunał zwrócił uwagę, że podjęte środki nie mogą być nieproporcjonalne. Rozważania jakie zostały poczynione przez Trybunał Konstytucyjny oraz Europejski Trybunał Praw Człowieka na gruncie poprzedniej „ustawy dekomunizacyjnej" będą pomocne także i przy ocenie niniejszej sprawy, właśnie z uwzględnieniem faktu, że mamy do czynienia z kolejnym swoistym rozliczaniem się z osobami arbitralnie uznanymi za służące państwu totalitarnemu.

Organ rentowy wydał zaskarżoną decyzję w oparciu o przepisy wprowadzone na mocy wspomnianego art. 1 ustawy zmieniającej. W uzasadnieniu do projektu tej ustawy wskazano, że ma ona na celu wprowadzenie rozwiązań zapewniających w pełniejszym zakresie zniesienie przywilejów emerytalnych związanych z pracą w aparacie bezpieczeństwa PRL przez ustalenie na nowo świadczeń emerytalnych i rentowych osobom pełniącym służbę na rzecz totalitarnego państwa w okresie od 22 lipca 1944r. do 31 lipca 1990r. Stwierdzono również, że emerytury i renty osób pełniących służbę ustalono na znacznie korzystniejszych zasadach wynikających z ustawy zaopatrzeniowej, w stosunku do osób pobierających te świadczenia na podstawie ustawy z 17 grudnia 1998r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych.

Zdaniem Sądu Okręgowego, ustawa zaopatrzeniowa, jak też wydane na jej podstawie decyzje, zasadnie budzą wątpliwości odnośnie ich zgodności z zasadą godności jednostki, zasadą rządów prawa, zasadą równości, czy zasadą proporcjonalności, z uwagi na ich wydanie po niemal 27 latach od transformacji ustrojowej oraz z zasadą sądowego wymiaru sprawiedliwości. Ustawa zaopatrzeniowa wprowadza w art. 13b oraz art. 15c i art. 22a odpowiedzialność zbiorową i swoim zakresem podmiotowym obejmuje, bez wyjątków, wszystkich byłych funkcjonariuszy organów bezpieczeństwa państwa, niezależnie od ich postawy patriotycznej, etycznej i moralnej, rodzaju wykonywanych czynności, czy zajmowanego stanowiska. Tego rodzaju regulacje zaprzeczają istocie zasady rządów prawa. Zasada ta oznacza obowiązek władz publicznych traktowania osób w sposób adekwatny i proporcjonalny do ich postawy, zasług i przewinień. Niedopuszczalne zatem jest zastosowanie jakichkolwiek represji w stosunku do osób tylko za to, że pracowały lub służyły w okresie poprzedzającym zmianę ustroju państwa polskiego. Nawet uznanie, że niektóre instytucje funkcjonujące przed tą zmianą działały w sposób budzący dziś poważne wątpliwości prawne i moralne, nie uprawnia prawodawcy do stwierdzenia, że wszystkie osoby tam zatrudnione były przestępcami. W tym też kontekście, zdaniem Sądu, działania ustawodawcy polegające na arbitralnym obniżeniu wysokości emerytury ubezpieczonej trudno jest uzasadnić dążeniem do jakiegokolwiek słusznego celu leżącego w interesie publicznym. Zastosowanie nowego wskaźnika emerytury miało charakter automatyczny, bez uwzględnienia faktycznie wykonywanych obowiązków, jak również pełnionej funkcji przez odwołującą. Ustawa zmieniająca w gruncie rzeczy zadziałała bez rozróżnienia pomiędzy funkcjonariuszami, którzy w rzeczywistości dopuścili się czynów przestępczych oraz tymi, którzy jedynie należeli do personelu technicznego.

Ponadto nie należy pomijać faktu, że zgodnie z art. 10 ust. 1 i 2 ustawy zaopatrzeniowej prawo do emerytury policyjnej nie przysługuje funkcjonariuszowi skazanemu prawomocnym wyrokiem sądu za przestępstwo umyślne lub przestępstwo skarbowe umyślne, ścigane z oskarżenia publicznego, popełnione w związku z wykonywaniem czynności służbowych i w celu osiągnięcia korzyści majątkowej lub osobistej, albo za przestępstwo określone w art. 258 kodeksu karnego lub wobec którego orzeczono prawomocnie środek karny pozbawienia praw publicznych za przestępstwo lub przestępstwo skarbowe, które zostało popełnione przed zwolnieniem ze służby. Jednakże w takim przypadku prawomocnie skazanemu przestępcy przysługuje świadczenie na ogólnych zasadach obowiązujących w powszechnym systemie emerytalnym. Przytoczony wyżej przepis wskazuje, że ustawa zmieniająca wprowadziła pozasądową zbiorową odpowiedzialność za nieokreślony czyn z naruszeniem prawa jednostki do sądu i sprawiedliwego procesu. Obniżono określonym podmiotom emerytury i renty w sposób bardziej niekorzystny, niż jest to obecnie dopuszczalne nawet wobec funkcjonariuszy prawomocnie skazanych przez sąd za popełnione przestępstwa. Ci ostatni funkcjonariusze mogą zostać pozbawieni świadczeń emerytalnych przysługujących funkcjonariuszom służb mundurowych przez obniżenie ich do poziomu przysługującego w ramach powszechnego systemu emerytalnego.

W przedmiotowej sprawie Dyrektor Zakładu Emerytalno-Rentowego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji wydał zaskarżoną decyzję jedynie na podstawie informacji o przebiegu służby ubezpieczonego sporządzonej przez Instytut Pamięci Narodowej w dniu 20 kwietnia 2017r. Ten dokument stanowił podstawę obniżenia emerytury policyjnej. Wymaga podkreślenia, że ogranicza się on jedynie do stwierdzenia, że ubezpieczony pełnił służbę na rzecz totalitarnego państwa, o której jest mowa w art. 13b ustawy zaopatrzeniowej od 1 lipca 1984r. do 31 lipca 1990r. Treść dokumentu nie precyzuje natomiast, na jakiej dokładnie podstawie służba ubezpieczonego została zakwalifikowana jako służba na rzecz państwa totalitarnego. W tym kontekście Sąd Okręgowy zwraca uwagę na pogląd wyrażony w postanowieniu Sądu Najwyższego z dnia 9 grudnia 2011r. (II UZP 10/11) – który też w całości podziela – zgodnie z którym sąd ubezpieczeń społecznych, rozpoznający sprawę w wyniku wniesienia odwołania od decyzji Dyrektora Zakładu Emerytalno-Rentowego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji w W. w sprawie ponownego ustalenia (obniżenia) wysokości emerytury policyjnej byłego funkcjonariusza Służby Bezpieczeństwa, nie jest związany treścią informacji o przebiegu służby w organach bezpieczeństwa państwa przedstawionej przez Instytut Pamięci Narodowej zarówno co do faktów (ustalonego w tym zaświadczeniu przebiegu służby), jak i co do kwalifikacji prawnej tych faktów (zakwalifikowania określonego okresu służby jako służby w organach bezpieczeństwa państwa). Z tego wynika, że ustalenia faktyczne i interpretacje prawne Instytutu Pamięci Narodowej nie mogą wiązać również sądu rozpoznającego przedmiotową sprawę.

W aktualnym stanie prawnym Sąd Najwyższy również wyraził swój pogląd. W sprawie o sygn. akt III UZP 1/20 podjął w składzie 7-osobowym uchwałę z dnia 16 września 2020r., w której stwierdził, że kryterium „służby na rzecz totalitarnego państwa” określone w art. 13b ust. 1 ustawy zaopatrzeniowej powinno być oceniane na podstawie wszystkich okoliczności sprawy, w tym także na podstawie indywidualnych czynów i ich weryfikacji pod kątem naruszenia podstawowych praw i wolności człowieka.

Wprawdzie powołana uchwała zapadła w sprawie jednostkowej, ale pogląd prawny, jaki wyraził w niej Sąd Najwyższy, Sąd Okręgowy podziela. To z kolei oznacza, że w analizowanym przypadku stwierdzenie o pełnieniu przez K. K. służby na rzecz totalitarnego państwa w okresie od 1 lipca 1984r. 31 lipca 1990r. nie może być dokonane wyłącznie na podstawie informacji Instytutu Pamięci Narodowej - Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu (kryterium formalnej przynależności do służb), lecz na podstawie wszystkich okoliczności sprawy, w tym także na podstawie indywidualnych czynów i ich weryfikacji pod kątem naruszenia podstawowych praw i wolności człowieka służących reżimowi komunistycznemu (art. 13b ust. 1 w związku z art. 13a ust. 1 ustawy z dnia 18 lutego 1994r.). W tym kontekście Sąd Najwyższy w motywach powołanej uchwały zwrócił również uwagę, że pozbawienie sądu ubezpieczeń społecznych prawa do przeprowadzenia interpretacji przepisu art. 13b ust. 1 ustawy zaopatrzeniowej naruszałoby wprost art. 45 ust. 1 Konstytucji RP. Sąd Najwyższy uznał, że rolą sądu powszechnego jest w szczególności ustalenie długości okresu i miejsca pełnienia służby oraz stanowiska i stopnia służbowego strony odwołującej. Przy tym istotne jest ustalenie indywidualnych czynów konkretnej osoby pod kątem zweryfikowania, czy naruszały one podstawowe prawa i wolności człowieka.

Uwzględniając powołane poglądy, Sąd Okręgowy przeprowadził w przedmiotowej sprawie postępowanie dowodowe, w wyniku którego ustalił, że w przypadku K. K. nie zachodziły okoliczności pozwalające na zakwalifikowanie jego służby w okresie od 1 lipca 1984r. do 31 lipca 1990r. jako służby na rzecz państwa totalitarnego. Zebrany w sprawie materiał dowodowy, zdaniem Sądu, nie daje podstaw do ustalenia, że ubezpieczony swoimi działaniami naruszał prawa człowieka podczas służby w ww. okresie, bądź też że popełnił jakiekolwiek przestępstwo ścigane z oskarżenia publicznego, czy prywatnego. Sąd zwrócił przy tym uwagę, że zgodnie z treścią art. 13b ust. 1 pkt 4 i ust. 5 lit. d ustawy zaopatrzeniowej – co prawdopodobnie stanowiło podstawę negatywnej kwalifikacji służby ubezpieczonego przez IPN – za służbę na rzecz totalitarnego państwa uznaje się służbę od dnia 22 lipca 1944r. do dnia 31 lipca 1990r. m.in. w jednostkach Milicji Obywatelskiej, a także w służbach i jednostkach organizacyjnych Ministerstwa Spraw Wewnętrznych, ich poprzedniczkach i odpowiednikach terenowych, jak również w komórkach wypełniających czynności operacyjno-techniczne niezbędne w działalności Służby Bezpieczeństwa. W przypadku ubezpieczonego, z jego dokumentacji osobowej potwierdzającej przebieg służby, wynika że w okresie od 1 lipca 1984r. do 31 lipca 1990r. pracował w Wydziale (...) Biura (...) Ministerstwa Spraw Wewnętrznych na stanowisku młodszego technika do 30 czerwca 1987r., mechanika do 31 lipca 1989r. oraz starszego technika do 31 lipca 1990r. Zgromadzone dokumenty nie potwierdzają, aby w tym czasie wykonywał jakiekolwiek czynności wywiadowcze i kontrwywiadowcze. Takiego wniosku, zdaniem Sądu, nie można wyprowadzić wyłącznie z faktu zatrudnienia w danej jednostce organizacyjnej MSWiA. Jedyne informacje dotyczące czynności, jakie ubezpieczony wykonywał, wynikają z jego zeznań, z opinii służbowych, wniosków personalnych oraz wniosków o nadanie stopnia MO. Zgodnie z tymi informacjami ubezpieczony, będąc zatrudniony na ww. stanowiskach pracy, przez cały czas wykonywał w zasadzie te same czynności dotyczące naprawy i konserwacji urządzeń kartotecznych. Ubezpieczony nie tworzył przy tym żadnych dokumentów. Nie wykonywał również czynności operacyjnych, nie prowadził też rozmów operacyjnych oraz nie dostawał od swoich przełożonych rozkazów wykonania czynności polegających na zwalczaniu opozycji. Dokumenty z przebiegu jego służby nie zawierają żadnych tego typu informacji. Nie wynika z nich, aby ubezpieczony poza pracami technicznymi, angażował się w innego rodzaju działalność Służby Bezpieczeństwa. Jest to tym bardziej wiarygodne, że K. K. był w tamtym czasie człowiekiem młodym, ze stosunkowo niedługim stażem pracy i jako zajmujący stanowiska techniczne nie tylko nie otrzymywał rozkazów wykonania czynności, które pozwoliłyby na kwalifikowanie jego służby jako służby na rzecz państwa totalitarnego, ale również nie miał dostępu do dokumentów. Wprawdzie mógł je przemieszczać pomiędzy wydziałami bądź stykać się z nimi w trakcie konserwacji czy napraw urządzeń kartotecznych, nigdy się jednak z nimi nie zapoznawał. Nie otrzymywał tego rodzaju poleceń, a z drugiej strony, jako pracownik wykonujący czynności techniczne, nie miał takiej potrzeby. Nie było to w zakresie jego obowiązków.

W świetle poczynionych w sprawie ustaleń, o ile można stwierdzić, że miejsce zatrudnienia ubezpieczonego było zbieżne ze wspomnianą wyżej pozycją art. 13b ustawy zaopatrzeniowej, to na tle cytowanego wcześniej orzecznictwa, zdaniem Sądu, okoliczność ta nie jest wystarczająca do zakwalifikowania spornego okresu służby jako służby na rzecz państwa totalitarnego skutkującego obniżeniem emerytury policyjnej.

Jako istotne Sąd ocenił również i to, że odwołujący w 1990r. przeszedł weryfikację. Wówczas nie stwierdzono takich okoliczności, które dyskwalifikowałyby go jako kandydata do pracy w Urzędzie Ochrony Państwa. Potem odwołujący podjął pracę w ABW i kontynuował ją przez wiele lat, bez zastrzeżeń.

Oprócz wymienionych okoliczności, dodatkowo wskazać należy, że zgodnie z zasadą kontradyktoryjności obowiązującą w procesie cywilnym, to na stronach postępowania ciąży obowiązek udowodnienia swoich twierdzeń poprzez prezentowanie materiału dowodowego na ich poparcie. W myśl art. 232 k.p.c. to strony są obowiązane wskazywać dowody dla stwierdzenia faktów, z których wywodzą skutki prawne. Zasada kontradyktoryjności i dowodzenia swoich twierdzeń obowiązuje również w odrębnym postępowaniu w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 9 grudnia 2008r., I UK 151/08). Zaskarżenie decyzji organu rentowego nie powoduje zmiany w rozkładzie ciężaru dowodu. Jednocześnie wskazać trzeba, że w sytuacji, gdy zmiana decyzji organu rentowego następuje niejako z inicjatywy organu, to na organie spoczywa powinność udowodnienia faktów, z których wywodzi skutki prawne w postaci zmiany decyzji. Tymczasem w przedmiotowej sprawie organ rentowy nie wykazał się inicjatywą dowodową i nie zakwestionował argumentów przedstawionych przez stronę odwołującą się, a dotyczących zadań wykonywanych w latach 1984-1990. Swoje stanowisko w zakresie oceny przebiegu służby ubezpieczonego oparł wyłącznie na informacji Instytutu Pamięci Narodowej, nie czyniąc zadość obowiązkowi dowodzenia, o którym była mowa.

Wobec powyższego, Sąd Okręgowy zważył, że w przypadku ubezpieczonego przepisy ustawy zmieniającej z dnia 16 grudnia 2016r. nie mogły mieć zastosowania. W ocenie Sądu, biorąc pod uwagę, że w toku procesu nie ujawniono żadnych dowodów przestępczej działalności K. K., zarzut współudziału w bezprawiu w okresie pełnienia służby w latach 1984-1990, bez badania indywidualnej winy i popełnionych czynów, jest bezpodstawny. Stwierdzając zatem brak podstaw do zastosowania art. 15c ustawy zaopatrzeniowej, na podstawie art. 477 ¹⁴ § 2 k.p.c., Sąd Okręgowy zmienił zaskarżoną decyzję z dnia 6 lipca 2017r., nr: (...), w sposób określony w punkcie 1 sentencji wyroku.

O kosztach zastępstwa procesowego Sąd orzekł na podstawie art. 98 § 1 i 3 k.p.c., zasądzając od organu rentowego na rzecz ubezpieczonego kwotę 180 zł, której wysokość została ustalona na podstawie § 9 ust. 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 22 października 2015r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (tekst jedn. Dz. U. z 2018r., poz. 265).