Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 15 września 2021 r.

Sąd Okręgowy w Olsztynie I Wydział Cywilny

w składzie następującym:

Przewodniczący:	sędzia Wojciech Wacław
Protokolant:	sekr. sąd. Justyna Szubring

po rozpoznaniu w dniu 15 września 2021 r. w Olsztynie

na rozprawie

sprawy z powództwa Krajowego Ośrodka (...) w W.

przeciwko A. S. (1) i K. S.

o zapłatę

I nakaz zapłaty z dnia 24 sierpnia 2020 r. wydany w sprawie o sygn. I (...) utrzymuje w mocy w zakresie zasądzonej nim kwoty głównej i odsetek ustawowych za opóźnienie za okres od dnia 28 lipca 2020 r. do dnia 15 września 2021 r., oraz co do płatności odsetek dalszych płatnych jak poniżej, z tym że zasądzoną w tym nakazie kwotę rozkłada na trzy raty:

a)  pierwsza w kwocie 30 000,- zł płatna do dnia 31 grudnia 2021 r. wraz z dalszymi ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia płatności raty,

b)  druga w kwocie 30.000,- zł płatna do dnia 31 czerwca 2022 r. wraz z dalszymi ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia płatności raty,

c)  trzecia w kwocie 48.457,25 zł płatna do dnia 31 grudnia 2022 r. wraz z dalszymi ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia płatności raty,

- do dnia zapłaty;

II. zasądza od pozwanych na rzecz powoda kwotę 6773,- zł tytułem zwrotu

kosztów procesu.

Sygn. akt I C 91/21

UZASADNIENIE

Powód Krajowy Ośrodek (...) w W. Oddział (...) w O. złożył pozew, w którym wniósł o orzeczenie nakazem zapłaty, że pozwani A. S. (1) i K. S. mają zapłacić solidarnie na rzecz powoda z weksla kwotę 108.457,25 zł z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od 28 lipca 2020 r. do dnia zapłaty wraz kosztami postępowania nakazowego, w tym kosztami zastępstwa procesowego według norm przepisanych w ciągu dwóch tygodni od doręczenia nakazu zapłaty.

W uzasadnieniu powołał się na weksel wystawiony przez pozwanych na kwotę dochodzoną pozwem na zabezpieczenie zobowiązań z tytułu dzierżawy nieruchomości, który to został wypełniony na kwotę zaległości z tego tytułu i nie został wykupiony przez pozwanych w terminie zapłaty (pozew k. 4).

Nakazem zapłaty z dnia 24 sierpnia 2020 r. wydanym w postępowaniu nakazowym o sygn. akt I (...) orzeczono zgodnie z żądaniem pozwu. (nakaz k. 22).

Pozwani A. S. (1) i K. S. wnieśli zarzuty od tego nakazu co do całości. W uzasadnieniu zarzutów pozwani wskazali, że umowa przedstawiona pozwanym do podpisu różniła się w swej treści od przedstawionego im wcześniej projektu umowy, nadto podnieśli, że nie podano w ogłoszeniu o przetargu, że grunty rolne będące jego przedmiotem były odłogowane, a także że powód pobrał nienależnie kwotę 4.098,27 zł. W ocenie pozwanych, powód powinien objąć ich zwolnieniem z obowiązku uiszczania czynszu. Dodatkowo wskazali, że natychmiastowa egzekucja nakazu zapłaty spowoduje niepowetowaną szkodę (zarzuty k. 74-78 i 148-152 oraz 154-157, pełnomocnictwo k. 142-144).

W odpowiedzi na zarzuty powód wniósł o utrzymanie nakazu w mocy, podnosząc, że wypełnił weksel zgodnie z § 15 umowy dzierżawy, zgodnie z którym to pozwany zobowiązuje się płacić wydzierżawiającemu czynsz dzierżawny w wysokości równowartości 790 dt pszenicy w stosunku rocznym. Jednocześnie powołał się na szczegółowe wyliczenie zaległości czynszowej. Wskazał, iż podstawę dochodzonej kwoty stanowi umowa dzierżawy, którą pozwani zawarli z powodem w sposób świadomy i zamierzony, nadto zwolnienie z czynszu nie było przewidziane w umowie, dlatego powód miał podstawę do odmowy dokonania zwolnienia (pismo powoda k. 250-251).

Sąd ustalił, co następuje:

W dniu 20 marca 2017 r. strony zawarły umowę dzierżawy, na podstawie której pozwani dzierżawili od powoda nieruchomość niezabudowaną pochodzącą od byłego Państwowego Przedsiębiorstwa (...) w L. położoną na teranie gminy L. (woj. (...)- (...), powiat (...)) w obrębie Z., oznaczoną numerem działki (...) w skład której wchodziły grunty orne (22 ha 1300 m ²) oraz nieużytki (0,1800 m ²) (§ 2 umowy).

Umowa obejmowała grunty orne klasy III b, IV a, IV b.

(dowód: umowa k. 8-10).

Zawarcie umowy poprzedzone było ogłoszeniem przetargu ustnego ograniczonego na dzierżawę ww. nieruchomości.

Ogłoszenie o przetargu zawierało m.in. dokładną informację o numerze działki będącej przedmiotem przetargu i jej położeniu, informację o wywoławczej wysokości czynszu dzierżawnego stanowiącego równowartość 120 dt pszenicy, o minimalnym postąpieniu 10 dt, o istnieniu na terenie nieruchomości podmokłego nieużytku z pojedynczymi drzewami i zakrzaczeniami, oraz o pojedynczych drzewach i zakrzaczeniach w innym miejscu, informacje o warunkach przetargu i możliwości wyłączenia w czasie trwania umowy z przedmiotu dzierżawy części gruntów o określonych cechach na mocy oświadczenia woli Wydzierżawiającego, a także o możliwości zapoznania się z postanowieniami projektu umowy, które nie podlegają ustaleniu w trybie przetargu.

(dowód: ogłoszenie k. 79-82, pismo (...) z 9.02.2017 r. k. 99-100, protokół pierwszego przetargu k. 95,

Przetarg wygrał pozwany.

(bezsporne)

W wyniku wygranego przetargu strony zwarły umowę o treści jak na k. 102.

W podpisanej umowie powtórzono zapis o możliwości wyłączenia niektórych gruntów jak w ogłoszeniu o przetargu na tych samych zasadach tj. w drodze odrębnego oświadczenia woli (...) złożonego pozwanym, a także, że dzierżawca zapoznał się z przedmiotem umowy.

Pozostałe zasadnicze jak i o mniejszym znaczeniu postanowienia umowy były powtórzeniem tego co zostało zawarte ogłoszeniu o przetargu.

Przed zawarciem umowy pozwany zapoznał się z typowym projektem umowy o treści jak na k. 90.

W typowym projekcie zawarty był przykładowy zapis o obniżeniu czynszu na podstawie art. 40 ust. 2 ustawy o gospodarowaniu nieruchomościami rolnymi Skarbu Państwa po warunkiem wykonania przez dzierżawcę określonych zadań wymienionych w załączniku do umowy.

(bezsporne, zeznania powoda A. S. k. 259v, przykładowy projekt k.90, umowa k. 102.)

Zgodnie z § 15 podpisanej umowy pozwani byli zobowiązani do zapłaty czynszu dzierżawnego w wysokości równowartości 790 dt pszenicy w stosunku rocznym z wyłączeniem nieużytków. Sposób naliczenia czynszu dzierżawnego od poszczególnych składników przedmiotu dzierżawy określał załącznik nr 2 do umowy.

W załączniku tym oraz w załączniku nr 1 stanowiącym wykaz gruntów dzierżawnych wymieniono nieużytki o pow. 0,18 ha jako grunty nie podlegające oczynszowaniu. (bezsp. zał. 1-2 k.105).

W umowie nie zawarto też żadnych innych postanowień dotyczących zwolnień oraz zasad na jakich zwolnienia być realizowane. (ok. bezsporna, umowa j.w. )

Cenę pszenicy przyjęto się na podstawie średniej krajowej ceny skupu pszenicy publikowanej przez GUS za każde półrocze roku kalendarzowego (§ 15 ust. 3 umowy).

Stosownie do § 15 ust. 4 umowy, czynsz płatny miał być za okres półrocza roku kalendarzowego z dołu w wysokości wynikającej z przemnożenia połowy ilości pszenicy określonej w ust. 1 przez cenę pszenicy określoną w ust. 3, przy czym za I półrocze płatny w terminie 15 listopada, wg cen pszenicy w I półroczu, a za II półrocze wg cen pszenicy w II półroczu, w terminie do 31 marca następnego roku.

Na zabezpieczenie zapłaty należności wynikających z umowy dzierżawy pozwani wystawili 5 własnych weksli in blanco, w tym 4 weksle własne in blanco na zabezpieczenie płatności czynszu dzierżawnego (§ 16 umowy).

W umowie zawarto zapis, że jeżeli dzierżawca opóźni się z zapłatą czynszu za dwa półrocza umowa może zostać rozwiązana ze skutkiem natychmiastowym po bezskutecznym upływie dodatkowego, wyznaczonego przez wydzierżawiającego 3 miesięcznego terminu zapłaty zaległego czynszu (§ 17 ust. 1 umowy).

(dowód: umowa k. 8-10, załączniki k. 105, 105v, 106, 107).

Jeszcze przed zawarciem umowy dzierżawy, pozwany A. S. (1) wystąpił do powoda z wnioskiem o objęcie go ulgą w płatności czynszu dzierżawnego na okres 3 lat. W odpowiedzi na powyższe, wskazano, że nie jest możliwa zmiana warunków przetargowych, które mogłyby mieć znaczący wpływ na wynik przetargu. W konsekwencji powyższego, wniosek pozwanego o zwolnienie z opłat czynszowych na okres 3 lat pozostawiono bez rozpatrzenia.

(dowód: zeznania powoda A. S. k. 259v, pismo (...) z 9.02.2017 r. k. 99-100).

Pismem z 16 lipca 2017 r. pozwany A. S. zwrócił się do Ministerstwa (...) w W. o zwolnienie z opłat czynszowych, wskazując, że przed licytacją przedstawiono mu projekt umowy z którym się zapoznał. Projekt ten, wg oceny pozwanego – zawierał taką możliwość. Jednocześnie wniósł o wyrażenie zgody na „sprzedaż obligatoryjną” dzierżawionej przez niego nieruchomości rolnej.

Pismo zostało przesłane go do (...) w O., który pismem z 13 września 2017 r. odmówił zgody na sprzedaż.

W późniejszych latach, pozwany A. S. również zwracał się o obniżenie czynszu dzierżawnego, jednakże bezskutecznie.

(dowód: pismo pozwanego A. S. z 16.07.2017 r. k. 108-109, pismo (...) z 13.09.2017 r. k. 112, pismo (...) z 29.03.2018 r. k. 116)

W latach 2019-2020 pozwani otrzymywali dopłaty obszarowe, płatności rolno-środowiskowo-klimatyczne, płatności w ramach systemu wsparcia bezpośredniego, a także płatności dla obszarów z ograniczeniami naturalnymi lub innymi szczególnymi ograniczeniami z (...) w L..

(dowód: decyzje k. 189-193, 194-196, 197-202, 203-205, 206-208)

Z uwagi na brak regulowania opłat czynszowych zgodnie z umową, powód wzywał pozwanych do uiszczenia zaległego czynszu. Ostatecznie, pismem z 27 lutego 2020 r. (...) rozwiązał z pozwanymi umowę dzierżawy ze skutkiem natychmiastowym. Na dzień 27 lutego 2020 r. zaległość z tytułu czynszu dzierżawnego wyniosła 79.513,35 zł plus odsetki naliczane do dnia zapłaty.

W dalszych pismach, (...) wzywał pozwanych do wydania nieruchomości.

W tym czasie pozwany A. S. ponawiał swoje wnioski o zwolnienie z opłat czynszowych, jednak bez skutku.

(dowód: pismo (...) w 27.02.2020 r. k. 117, pismo (...) w 6.03.2020 r. k. 119, 18.03.2020 r. k. 120-122, 26.03.2020 r. k. 125, 21.07.2020 r. k. 131,pismo pozwanego A. S. z 23.06.2020 r. k. 126)

Jesienią 2020 r. pozwani wydali sporną nieruchomość powodowi.

(dowód: zeznania powoda A. S., niezaprzeczone)

Pismem z dnia 6 lipca 2020 r. powód zawiadomił pozwanych, że został wypełniony ich weksel na kwotę 108.457,25 zł obejmujący wymagalne raty w kwocie 102.567,72 zł z ustawowymi odsetkami za opóźnienie liczonymi od kwoty głównej do 27 lipca 2020 r. w wysokości 5.889,53 zł. Jednocześnie wezwał pozwanych do wykupienia weksla w terminie do 27 lipca 2020 r., pod rygorem skierowania sprawy na drogę postępowania nakazowego, a następnie postępowania egzekucyjnego, co narazi pozwanych na dalsze, znaczne koszty.

Na kwotę 108.457,25 zł składały się:

a)  należność główna w wysokości 20.456,14 zł płatna do 20 marca 2019 r. (za I półrocze 2018 r.)

b)  należność główna w wysokości 23.493,58 zł płatna do 31 marca 2019 r. (za II półrocze 2018 r.)

c)  należność główna w wysokości 32.074 zł płatna do 15 listopada 2019 r. (za I półrocze 2019 r.)

d)  należność główna w wysokości 26.544 zł płatna do 31 marca 2020 r.(za II półrocze 2019 r.)

e)  odsetki od ww. kwot w wysokości 5.889,53 zł.

(dowód: wezwanie do wykupienia weksla k. 127, kserokopia weksla k. 128 oraz k. 129 i 130, rozliczenie k. 7)

Pozwani posiadają liczne zobowiązania, których łączna kwota to około 1.000.000 zł. Zobowiązania dotyczą pożyczek na sprzęt rolniczy oraz kredytów związanych z działalnością rolniczą. Obecnie pozwani nie posiadają żadnej zawartej umowy dzierżawy nieruchomości z powodem.

(dowód: zeznania pozwanego A. S. k. 278v)

Sąd zważył, co następuje:

W świetle ustaleń faktycznych poczynionych wyżej, powództwo zasługiwało na uwzględnienie w całości.

Sąd przy tym swoje ustalenia oparł na dokumentach przedłożonych przez strony, które nie były kwestionowane, a nadto na zeznaniach pozwanych, które w warstwie faktograficznej znalazły swe potwierdzenie w pozostałym materiale dowodowym.

Na wstępie przy tym i dla porządku wskazać należy, iż strony nie spierały się co do tego iż pozwanym przedstawiono do zapoznania się projekt umowy, w której to był zawarty przykładowy zapis o możliwości wyłączenia z przedmiotu umowy określonych działek, co obrazuje projekt jak na k. 90-94 akt sprawy tak jak niekwestionowanym jest odpowiednie zawarcie tych zapisów w ogłoszeniu oraz ostatecznie w zawartej umowie (§ 3 umowy).

Pozwani podejmując natomiast obronę podnieśli, iż umowa przedstawiona pozwanym do podpisu różniła się w swej treści od przedstawionego im wcześniej projektu umowy, nadto podnieśli, że nie podano w ogłoszeniu o przetargu, że grunty rolne będące jego przedmiotem były odłogowane, a także że powód pobrał nienależnie kwotę 4.098,27 zł. W ocenie pozwanych, powód powinien też objąć ich zwolnieniem z obowiązku uiszczania czynszu.

W tej sytuacji spór w niniejszej sprawie ogniskował wokół oceny prawnej zawartej i wiążącej strony umowy. Co do podniesionego przez pozwanych zasadniczego zarzutu, że winni oni być zwolnieni z obowiązku uiszczania czynszu z tytułu umowy dzierżawy zgodnie z przepisem art. 40 ustawy o gospodarowaniu nieruchomościami rolnymi Skarbu Państwa, to nie mógł on odnieść zamierzanego skutku.

Zgodnie z ww. przepisem, nie pobiera się czynszu za użytki rolne klasy VI (art. 40 ust. 1 ww. ustawy).

Krajowy Ośrodek może też zwolnić dzierżawcę z opłat czynszowych na warunkach określonych w umowie:

1) w okresie pierwszych trzech lat dzierżawy użytków rolnych odłogowanych co najmniej przez okres jednego roku przed dniem zawarcia umowy dzierżawy;

2) na okres nie dłuższy niż pięć lat, w przypadkach uzasadnionych stanem przedmiotu dzierżawy lub realizacją inwestycji tworzących nowe miejsca pracy (art. 40 ust. 2 tej ustawy).

Z powyższego w sposób oczywisty wynika, iż obligatoryjne objęcie pozwanych zwolnieniem możliwe byłoby przy użytkach rolnych klasy VI, przy czym bezspornym w sprawie jest, że tego rodzaju użytków w dzierżawionej nieruchomości nie było, co w sposób oczywisty potwierdzają załączniki jak na k. 105 i 106.

Co do uznaniowego zaś zwolnienia z art. 40 – tu przypomnieć należy, że pozwany A. S. zwracał się do powoda o objęcie go ulgą wynikającą z art. 40 ustawy o gospodarowaniu nieruchomościami rolnymi Skarbu Państwa przed zawarciem umowy dzierżawy – bezskutecznie. Nadto w toku wykonywania przedmiotowej umowy, pozwany wielokrotnie zwracał się do powoda jak również do Ministerstwa (...) – również bezskutecznie.

Jak wynika z brzmienia art. 40 ust. 2 ww. ustawy, ma on charakter fakultatywny, co wynika wprost z posłużenia się określeniem „może”.

Po drugie, szczegóły ewentualnego zwolnienia, jeżeli od początku miałyby być skuteczne, winny być przewidziane, zawarte i opisane w umowie. Skoro w umowie z 20 marca 2017 r. brak było stosownego zapisu, oznacza to, że strony nie przewidziały możliwości zwolnienia dzierżawcy z płatności czynszu na podstawie przepisu art. 40 ust. 2 ustawy o gospodarowaniu nieruchomościami rolnymi Skarbu Państwa.

Jeśli zaś chodzi o oczekiwane przez pozwanego zwolnienie opisane w przykładowym projekcie i zresztą zawarte w umowie zwolnienie (wyłączenie) z § 3 ust 3 oraz § 15 ust 2 umowy, to faktycznie zostało ono przewidziane w umowie w formule jaką strony zgodnie i w sposób nieprzymuszony przyjęły.

Jest to zatem formuła dozwalającą na zasadzie wyjątku wprowadzenie do umowy zmian, lecz co należy z całą mocą podkreślić, wymaga ona oświadczenia woli wydzierżawiającego i pozostawiona jest w istocie jego dyskrecjonalnej decyzji.

Nie stanowi też ona sama przez się umownej podstawy dla dzierżawcy o skuteczne ubieganie się o stosowne zwolnienie czy wyłączenie, jeśli druga strona na powyższe nie wyrazi zgody.

Stąd też zarzut braku ze strony (...) zwolnienia czy wyłączenia z umowy był w tym kontekście z gruntu całkowicie chybiony tym bardziej, iż odniesieniu do kwestii umorzenia czynszu (zwolnienia z obowiązku jego uiszczenia), zgodnie z przepisami Rozporządzenia Ministra (...) z 31 października 2017 r. w sprawie szczegółowych przesłanek odraczania, rozłożenia na raty lub umorzenia należności Krajowego Ośrodka (...) – decyzja w tym zakresie należy do wyłącznej kompetencji tego organu.

Co do ewentualnego pozostawania pozwanego (pozwanych) w bliżej nieokreślonym błędnym przekonaniu o treści umowy, tu wskazać i powtórzyć należy, ze pozwani, zapoznali się z treścią umowy i w pełni świadomi zgodzili się na jej zapisy, które zresztą wprost powielały stosowne zapisy z ogłoszenia jak i z typowego projektu. Jest zatem oczywistym, iż prawnomaterialną podstawą wierzytelności powoda jest łącząca strony umowa dzierżawy, nie zaś ogłoszenie przetargowe, czy projekt.

Zgodnie z art. 693 k.c. przez umowę dzierżawy wydzierżawiający zobowiązuje się oddać dzierżawcy rzecz do używania i pobierania pożytków przez czas oznaczony lub nieoznaczony, a dzierżawca zobowiązuje się płacić wydzierżawiającemu umówiony czynsz.

Nie ulega zatem wątpliwości, że pozwani zobowiązani są na mocy zawartej umowy uiszczać umówiony czynsz w wysokości jaka została precyzyjnie określona i odwoływała się do równowartości 790 dt pszenicy w stosunku rocznym, przy czym za cenę pszenicy strony przyjmowały na podstawie średniej krajowej ceny skupu pszenicy publikowanej przez GUS za każde półrocze roku kalendarzowego.

Pozwani nie kwestionowali matematycznego wyliczenia czynszu za 2018 i 2019 r. Nie ulega wątpliwości również, że pozwani nie uiszczali czynszu, co ostatecznie skutkowało wezwaniem do wykupienia weksla i zapłaty kwoty obejmującej cztery półrocza czyli za 2018 i 2019 r. (faktu zresztą braku wywiązania się z tych warunków umowy pozwani ostatecznie nie kwestionowali).

Oznacza to, że powód uprawniony był do wypełnienia weksla na kwotę zaległości czynszu na kwotę wynikającą z rozliczenia, którego pozwani nie kwestionowali.

Z tych względów, zgodnie z art. 101 prawa wekslowego oraz art. 693 k.c. w zw. z art. 493 § 4 k.p.c. nakaz zapłaty utrzymano w mocy w zakresie zasądzonej nim kwoty głównej i odsetek, przy czym z uwagi na art. 320 k.p.c. – świadczenie rozłożono na raty.

Jeśli zaś chodzi o trudną, obecną sytuację w jakiej znaleźli się pozwani – tu Sąd uznał, iż jakkolwiek nie ma podstaw wprost do oddalenia powództwa w całości lub części - istnieją podstawy do zastosowania dobrodziejstwa z art. 320 kpc.

Stosownie do art. 320 k.p.c. w szczególnie uzasadnionych wypadkach sąd może w wyroku rozłożyć na raty zasądzone świadczenie.

Uwzględniając zatem obecną sytuację ekonomiczną pozwanych, w szczególności ich liczne zobowiązania związane z prowadzonym przez nich gospodarstwem rolnym, wypowiedzenie innych umów dzierżawy z powodem (co jest znane sądowi urzędu, chociażby ze sprawy I C 990/20), Sąd rozłożył zasądzoną nakazem i odpowiednio wyrokiem kwotę na trzy raty określając terminy tych rat:

- I rata w kwocie 30.000 zł z płatnością do 31 grudnia 2021 r. z dalszymi ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia płatności do dnia zapłaty,

- II rata w kwocie 30.000 zł z płatnością do 31 czerwca 2022 r. z dalszymi ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia płatności do dnia zapłaty,

- III rata w kwocie 48.457,25 zł z płatnością do 31 grudnia 2022 r. z dalszymi ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia płatności do dnia zapłaty.

Konsekwencją powyższego, było zasądzenie od pozwanych na rzecz powoda zwrotu kosztów procesu. Powód poniósł następujące koszty:

a)  Opłata od pozwu złożonego w postępowaniu nakazowym – 1.356 zł,

b)  Wynagrodzenie pełnomocnika zgodnie z § 3 ust. 6 w zw. z § 2 ust. 6 rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości w sprawie opłat za czynności radców prawnych,

c)  Opłata od pełnomocnictwa – 17 zł,

Łącznie 6.773 zł.

Zauważyć należy, że Sąd utrzymał w mocy nakaz zapłaty z 24 sierpnia 2020 r. w zakresie należności głównej i odsetek, co oznacza, że rozliczenie kosztów procesu wymagało ostatecznego ich naliczenia i zasadzenia wyrokiem.

Z uwagi zatem na to, że pozwani przegrali proces w całości (z korektą związaną z rozłożeniem na raty) obciążają ich koszty procesu poniesione przez przeciwnika procesowego, wobec czego to w pkt. II wyroku, zasądzono od pozwanych na rzecz powoda kwotę 6.773 zł tytułem zwrotu kosztów procesu.