Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

28 września 2020 r.

Sąd Okręgowy Warszawa - Praga w Warszawie III Wydział Cywilny w składzie:

Przewodniczący: Sędzia (del.) Rafał Jasiński

Protokolant: Agata Nowakowska

po rozpoznaniu 17 września 2020 r. w Warszawie na rozprawie

sprawy z powództwa Z. W.

przeciwko M. M.

o zachowek

1.  oddala powództwo,

2.  zasądza od Z. W. na rzecz M. M. kwotę 5417 (pięć tysięcy czterysta siedemnaście) złotych tytułem zwrotu kosztów procesu, w tym 5400 (pięć tysięcy czterysta) złotych tytułem kosztów zastępstwa prawnego

III C 1986/17

UZASADNIENIE

Z. W. domagał się od M. M. zasądzenia zachowku po zmarłej K. K. w kwocie 104500 zł wraz z odsetkami ustawowymi od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty oraz obciążenia pozwanego kosztami procesu.

W odpowiedzi na pozew M. M. wniósł o oddalenie powództwa oraz zasądzenia od powoda na rzecz pozwanego kosztów procesu.

Sąd ustalił w sprawie następujący stan faktyczny:

W okresie od listopada 1994 r. do 30 września 1995 r. w O. Z. W. znęcał się fizycznie i moralnie nad swoją matką K. K. w ten sposób, że bił ją pięściami po klatce piersiowej, popychał rękoma, groził zabójstwem, używał wobec niej słów powszechnie uznawanych za obelżywe oraz niszczył sprzęty gospodarstwa domowego (odpis prawomocnego wyroku Sądu Rejonowego w Otwocku z 30 listopada 1995 r. – k.95).

9 listopada 1998 r. Sąd Rejonowy w Otwocku orzekł eksmisję Z. W. z zajmowanego przez K. K. mieszkania. Wyrokiem z 22 lutego 1999 r. Sąd Okręgowy w Warszawie oddalił apelację (k.50). 28 października 1999 r. została przeprowadzona egzekucja wyroku eksmisyjnego (k.52), zaś 18 marca 2000 r. Prezydent Miasta O. wydał decyzję o wymeldowaniu Z. W. z zajmowanego wcześniej z matką mieszkania (decyzja – k.53-54)..

20 czerwca 2001 r. K. K. sporządziła testament, w którym powołała do spadku siostrzeńca M. M.. Jednocześnie wydziedziczyła syna Z. W. z powodu znęcania się fizycznego i psychicznego nad nią, nadużywania alkoholu oraz z powodu niedopełniania wobec niej obowiązków rodzinnych (odpis testamentu – k.47).

K. K. zmarła 18 grudnia 2013 r. (odpis skrócony aktu zgonu – k.3). Postanowieniem z 29 października 2014 r. Sąd Rejonowy w Otwocku zmienił wcześniej wydane postanowienie o stwierdzenie nabycia spadku i stwierdził, że spadek po K. K. nabył w całości na podstawie testamentu M. M. (odpis postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku – k.48).

Powyższy stan faktyczny wynikał bądź to z prawomocnych orzeczeń sądowych, z dokumentów urzędowych, zaś sam testament został sporządzony w formie aktu notarialnego. Strona powodowa kwestionowała przebieg procesu karnego, jednakże Z. W. od wyroku skazującego nie odwoływał się nawet do Sądu II instancji. Jednocześnie związanie tym wyrokiem Sądu w niniejszej sprawie (art. 11 k.p.c.) stanowiło podstawę do pominięcia dowodu z zeznań świadków B. S. i J. S. zgłoszonych w odpowiedzi na pozew, albowiem świadkowie ci mieliby składać zeznania w celu udowodnienia faktów udowodnionych za pomocą innych środków dowodowych. Prawomocne skazanie wyrokiem w postępowaniu karnym wyklucza również możliwość czynienia ustaleń faktycznych sprzecznych z opisem czynu wskazanym w treści tego wyroku, w tym w szczególności prowadzących do ustalenia, że powód miał nigdy matki nie uderzyć.

Na rozprawie 17 września 2020 r. pełnomocnik pozwanego cofnął wniosek o dopuszczenie dowodu z przesłuchania stron, natomiast pełnomocnik powoda pozostawił cofnięcie wniosku do uznania Sądu (k.109), przy czym strona powodowa nie wnosiła wcześniej o dopuszczenie dowodu z przesłuchania stron. .

Podkreślenia wymaga również to, że do chwili zamknięcia rozprawy strona powodowa nie powoływała się na to, że K. K. przebaczyła Z. W. zachowania z uwagi na które został wydziedziczony. Ustawa procesowa wymaga od sądu otwarcia rozprawy na nowo w przypadku ujawnienia się po jej zamknięciu faktów lub dowodów istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy (art. 316 § 2 k.p.c.). Użycie przez ustawodawcę określenia „ujawnienie się” oznacza, że okoliczności lub dowody, które mają stanowić podstawę otwarcia rozprawy, nie mogły być stronie znane przez jej zamknięciem. Tym samym rozprawa nie powinna być otwierana w sytuacji, w której dany środek dowodowy był stronie znany, ale jego przeprowadzenie napotykało na trudności, które odpadły po zamknięciu rozprawy. Podnoszenie okoliczności po zamknięciu rozprawy w celu jej otwarcia prowadziłoby do zwłoki w postępowaniu. Dostrzec należy, że sprawy o zachowek są rozpoznawane w procesie, który charakteryzuje się kontradyktoryjnością postępowania. Obydwie strony były reprezentowane przez pełnomocników będących adwokatami. Jednocześnie, mimo reprezentacji przez adwokata strona powodowa nie wnosiła o otwarcie zamkniętej rozprawy na nowo, do chwili zamknięcia rozprawy nie podnosiła okoliczności w postaci przebaczenia.

Sąd zważył, co następuje:

Powództwo nie zasługuje na uwzględnienie.

Zgodnie z art. 991 § 1 k.c. zstępnemu, który byłby powołany do spadku z ustawy, należą się, jeżeli uprawniony jest trwale niezdolny do pracy – dwie trzecie wartości udziału spadkowego, który by mu przypadał przy dziedziczeniu ustawowym, w innych zaś wypadkach – połowa wartości tego udziału (zachowek). Jeżeli uprawniony nie otrzymał należnego mu zachowku bądź w postaci uczynionej przez spadkodawcę darowizny, bądź w postaci powołania do spadku, bądź w postaci zapisu, przysługuje mu przeciwko spadkobiercy roszczenie o zapłatę sumy pieniężnej potrzebnej do pokrycia zachowku albo do jego uzupełnienia (art. 991 § 2 k.c.).

Znęcanie się fizyczne i psychiczne przez powoda nad matką stanowiło z jednej strony uporczywe postępowanie wbrew woli spadkodawcy w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego, z drugiej strony stanowiło przestępstwa rażącej obrazy czci K. K. (art. 1008 punkt 1 i 2 k.c.). Przyczyna wydziedziczenia w postaci znęcania się fizycznego i psychicznego została wskazana w treści testamentu (art. 1009 k.c.). Spełnione zostały zatem materialne i formalne przesłanki do wydziedziczenia Z. W.. Jednocześnie nie zostały udowodnione, a do chwili zamknięcia rozprawy, nawet podnoszone okoliczności, jakoby K. K. przebaczyła Z. W.. Za bezzasadny należy uznać argument sprowadzający się do tego, że skoro K. K. w testamencie nie wskazała, że znęcanie się nad nią stanowiło przestępstwo z uwagi na popełnienie przestępstwa nie może on zostać wydziedziczony. Podkreślenia wymaga także to, że znęcanie fizyczne i psychiczne kwalifikuje się również jako uporczywe postępowanie wbrew woli spadkodawcy w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego (art. 1008 punkt 1 k.c.). W ocenie Sądu przyczyna wydziedziczenia była wskazana konkretnie, była doniosła a jej istnienie pozwalało na weryfikację, w tym również poprzez skazujący wyrok sądu wydany w postępowaniu karnym. Opis czynu w wyroku Sądu Rejonowego w Otwocku z 30 listopada 1995 r. jest konkretny: bicie ją pięściami po klatce piersiowej, popychanie rękoma, grożenie zabójstwem, używanie wobec niej słów powszechnie uznawanych za obelżywe oraz niszczenie sprzętu gospodarstwa domowego. Opis czynu wskazuje na określone zachowania powoda, które dawały spadkodawczyni skuteczne uprawnienie do jego wydziedziczenia.

O kosztach procesu Sąd postanowił na podstawie art. 98 § 1 i 3 k.p.c., ustalając wysokość wynagrodzenia pełnomocnika będącego adwokatem na podstawie § 2 punktu 6 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie. Do kosztów procesu Sąd zaliczył również uiszczoną przez stronę pozwaną opłatę od pełnomocnictwa w wysokości 17 zł (k.46). Sąd nie znalazł podstaw do nieobciążania powoda obowiązkiem zwrotu kosztów procesu na rzecz pozwanego. Sąd dostrzegł trudną sytuację materialną i życiową powoda: bezdomność, inwalidztwo, jednakże zwrócić należy uwagę, że powództwo zostało oddalone ze względu na popełnienia przez niego przestępstwa, za które został skazany wyrokiem sądu w postępowaniu karnym.

Z powyższych względów Sąd orzekł jak w sentencji wyroku.