Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 18 października 2021 r.

Sąd Okręgowy Warszawa - Praga w Warszawie VII Wydział Pracy
i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący: SSO Monika Rosłan-Karasińska

Protokolant:       sekr. sądowy Marta Jachacy

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 18 października 2021 r. w Warszawie

sprawy T. G.

przeciwko Dyrektorowi Zakładu Emerytalno-Rentowego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji w W.

o wysokość emerytury policyjnej

na skutek odwołania T. G.

od decyzji Dyrektora Zakładu Emerytalno-Rentowego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji w W.

z dnia 1 lipca 2017 roku znak (...)

zmienia zaskarżoną decyzję z dnia 1 lipca 2017 r. znak (...) w ten sposób, że zobowiązuje Dyrektora Zakładu Emerytalno-Rentowego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji w W. do przeliczenia emerytury T. G. poczynając od dnia 1 października 2017 roku z pominięciem art. 15c w zw. z art. 32 ust. 1 pkt. 1 Ustawy z dnia 18 lutego 1994 r. o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Służby Granicznej, Biura Ochrony Rządu, Państwowej Straży Pożarnej i Służby Więziennej oraz ich rodzin (Dz. U. z 2016 r. poz. 708).

UZASADNIENIE

W dniu 22 sierpnia 2017 r. (data nadania) T. G. złożył w Sądzie Okręgowym w Warszawie odwołanie od decyzji Dyrektora Zakładu Emerytalno-Rentowego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 1 lipca 2017 r. nr ewid.
(...) w przedmiocie ponownego ustalenia emerytury policyjnej w oparciu
o znowelizowane przepisy ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji i innych służb. Odwołujący zarzucił skarżonej decyzji, że została wydana na podstawie przepisów niezgodnych z Konstytucją RP, a także Konwencją o Ochronie Praw Człowieka
i Podstawowych Wolności z 4 listopada 1950 r. Odwołujący wyjaśnił, że w okresie
od 1 października 1987 r. do 15 stycznia 1990 r. pełnił służbę w (...) Urzędzie (...) w R. na stanowisku inspektora grupy (...). W okresie
od 1 października 1989 r. do 12 maja 1990 r. ukończył Studium (...) w L.. Po rozwiązaniu SB w R. został przeniesiony na stanowisko inspektora techniki kryminalistycznej (...) w R.. Na podstawie opinii z dnia
24 września 1990 r. Centralnej Komisji Kwalifikacyjnej w W. został pozytywnie zweryfikowany i ponownie przyjęty do służby w Policji, gdzie pełnił służbę do 25 lutego
2010 r. Odwołujący podniósł również, że decyzją z dnia 15 czerwca 2010 r. dyrektor ZER za służbę w okresie od 1 października 1987 r. do 12 maja 1990 r. obniżył wskaźnik obliczania jego świadczenia emerytalnego do 0.7% za każdy rok służby i w efekcie obniżył jego świadczenie emerytalne do kwoty 4.720,09 zł brutto. W ocenie odwołującego kolejna decyzja obniżająca przysługującą mu emerytura została wydana na podstawie prawnej niezgodnej
z szeregiem norm konstytucyjnych oraz prawami statuowanymi w EKPC i jako taka nie może się ostać w przestrzeni prawnej demokratycznego państwa prawa (odwołanie k. 3-12 a.s.).

W odpowiedzi na powyższe odwołanie z 1 sierpnia 2018 r. Dyrektor Zakładu Emerytalno-Rentowy Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji wniósł o jego oddalenie. W ocenie organu rentowego skarżona decyzja została wydana zgodnie z zasadami obliczania wysokości emerytury określonymi w art. 15c w zw. z art. 32 ust. 1 pkt ustawy
o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy oraz w oparciu o informację o przebiegu służby ubezpieczonego sporządzoną przez Instytut Pamięci Narodowej, z której wynika,
że odwołujący w okresie od 1 października 1987 r. do 12 maja 1990 r. pełnił służbę na rzecz totalitarnego państwa, o której mowa w art. 13b ww. ustawy. W związku z powyższym zaskarżoną decyzją organ emerytalno-rentowy dokonał ponownego przeliczenia przysługującego odwołującemu świadczenia. Organ emerytalny podniósł przy tym, że informacja z IPN o przebiegu służby odwołującego była dla niego wiążąca przy wydaniu decyzji. Wskazał również, że zważywszy powyższe uregulowania prawne nie ma podstaw do uwzględnienia roszczeń odwołującego (odpowiedź na odwołanie k. 22-25 a.s.).

Na wniosek Sądu Okręgowego w Warszawie, postanowieniem z dnia 24 października 2019 r. sygn. akt III AUo 7131/19 Sąd Apelacyjny w Warszawie III Wydział Pracy
i Ubezpieczeń Społecznych przekazał sprawę Sądowi Okręgowemu Warszawa-Praga
w Warszawie na podstawie art. 44 k.p.c. (k. 67 a.s.).

Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny:

T. G. urodził się w dniu (...) (bezsporne). W latach 1974-1979 uczęszczał do Technikum (...) w R., uzyskując tytuł technika rolnika. Po ukończeniu szkoły, w okresie od 16 lipca 1979 r. do 31 marca 1982 r. był zatrudniony w (...) Przedsiębiorstwie (...) w M.
na stanowiskach stażysty, a następnie technika budowy. W trakcie zatrudnienia, w okresie
od 30 września 1979 r. do 30 października 1981 r. odwołujący z własnej inicjatywy odbywał zasadniczą służbę wojskową w (...) w W., uzyskując w trakcie służby stopień szeregowego Milicji Obywatelskiej (podanie k. 5; świadectwa pracy k. 42-53; dyplom ukończenia technikum k. 17-18; opinia służbowa k. 75l wniosek personalny o przyjęcie do
MO k. 80-81 – akta służby odwołującego).

Na przełomie lat 1982-1987 T. G. pracował w następujących zakładach:

‒

od 1 kwietnia 1982 r. do 31 sierpnia 1983 r. – w Wojewódzkim Zrzeszeniu (...)
i (...) w B. na stanowisku specjalisty rejonowego ds. trzody chlewnej;

‒

od 1 września 1983 r. do 30 października 1983 r. – w (...) Oddział R. na stanowisku referenta w dziale handlu;

‒

od 1 kwietnia 1984 r. do 31 stycznia 1985 r. – w Wojewódzkim Ośrodku (...) na stanowisku specjalisty doradztwa rolniczego;

‒

od 1 maja 1985 r. do 31 stycznia 1987 r. – w Zarządzie Wojewódzkim (...)
na stanowisku Przewodniczącego (...) (...) w U.;

‒

od 1 lutego 1987 r. do 30 września 1987 r. – w Izbie Skarbowej w B.
na stanowisku inspektora.

(świadectwa pracy k. 42-53; wniosek personalny o przyjęcie do MO k. 80-81 – akta służby odwołującego).

W dniu 6 lipca 1987 r. T. G. zwrócił się z podaniem o przyjęcie do pracy w Służbie Bezpieczeństwa w (...) Urzędzie (...) w R.. Po pozytywnym rozpatrzeniu podania z dniem 1 października 1987 r. został ponownie przyjęty do Milicji Obywatelskiej i mianowany funkcjonariuszem służby przygotowawczej na stanowisku inspektora grupy (...) Rejonowego (...) (...) w R. (podanie k. 22; wniosek personalny o przyjęcie do
MO k. 80-81 – akta służby odwołującego).

W trakcie służby odwołujący zajmował się działaniami związanymi z przeciwdziałaniem marnotrawstwu w przedsiębiorstwach przemysłu spożywczego i zakładów świadczących usługi na rzecz rolnictwa. Brał udział w kontrolach spółdzielni i kółek rolniczych, stan przygotowania do prac polowych oraz ich wykonania (np. żniw). W opiniach służbowych wskazywano, że mimo krótkiego okresu służby odwołujący systematycznie podnosi swoją wiedzę, w tym również w ramach samokształcenia. Poziomem pracy nie odbiega od pozostałych funkcjonariuszy i nie posiada istotnych trudności w realizacji zadań służbowych. Cechował go właściwy poziom dyscypliny, a z powierzonych obowiązków i poleceń wywiązywał się w sposób dobry. Wskazano jednak na jego braki szczegółowej wiedzy z zakresu pracy operacyjnej. W trakcie służby został również wyróżniony przez szefa (...) za zatrzymanie sprawcy włamania we wrześniu 1988 roku (opinie służbowe k. 83-86; k. 93-96 – akta osobowe odwołującego; zeznania odwołującego k. 119-122 a.s.).

Równolegle do służby w MO odwołujący kontynuował studia rozpoczęte przed ponownym wstąpieniem do MO zaoczne studia inżynierskie na Wydziale (...) Wyższej Szkoły (...) w S., które ostatecznie ukończył 23 lutego 1989 r. Ponadto w okresie od 2 października 1989 r. do 12 maja 1990 r. odwołujący odbył studium oficerskie w Akademii (...) w L.,
po którego zakończeniu został mianowany na stopień podporucznika MO (dyplom ukończenia studiów k. 56; świadectwo ukończenia studium oficerskiego k. 97-99; postanowienie ws. mianowania k. 99; wniosek o nadanie stopnia k. 100 – akta służby odwołującego).

W związku z likwidacją przez Ministra Spraw Wewnętrznych Służby Bezpieczeństwa
w (...) Urzędach (...), z dniem 16 stycznia 1990 r. został mianowany na stanowisko inspektora grupy techniki kryminalistycznej (...) w R.
– jako stanowisku równorzędnemu do poprzednio zajmowanego. Następnie od 17 maja 1990 r. odwołujący pracował w ww. urzędzie jako inspektor sekcji operacyjno-dochodzeniowej (informacja o przebiegu służby k. 72-74 a.s.; wniosek personalny k. 91-92 – akta służby odwołującego).

W 1990 roku T. G. zwrócił się z wnioskiem o przyjęcie do służby
w Policji. Po rozpatrzeniu wniosku 25 lipca 1990 r. komisja opiniodawczo-kwalifikacyjna wydała opinię, zgodnie z którą odwołujący nie odpowiada wymogom przewidzianym dla funkcjonariusza lub pracownika Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i nie posiada kwalifikacji moralnych do pełnienia służby. T. G. odwołał się od powyższej opinii. (informacja o przebiegu służby k. 72-74 a.s.; wniosek o przyjęcie do służby w Policji k. 108; stanowisko komisji opiniodawczo-kwalifikacyjnej k. 109; opinia k. 106; odwołanie k. 103-105 – akta służby odwołującego).

T. G. kontynuował pracę w Policji w okresie od 13 maja 1990 r.
do 25 lutego 2010 r. Decyzją Dyrektora Zakładu Emerytalno-Rentowego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 30 marca 2010 r. nr ewid. (...) T. G. przyznano prawo do emerytury policyjnej od 1 marca 2010 r. Wysokość emerytury na dzień jej przyznania wynosiła 4.165,21 zł brutto. Wysokość emerytury na dzień 27 lutego 2017 r. wynosiła 5.660,13 zł (decyzje Dyrektora ZER MSWiA: z 30.03.2010 r.
k. 1 a.r., z 27.02.2017 r. k. 2 a.r.; wysługa k. 4 a.r.).

Pismem z dnia 8 maja 2017 r. Instytut Pamięci Narodowej poinformował Zakład Emerytalno-Rentowy MSWiA, że na podstawie posiadanych akt osobowych T. G. w okresie od 1 października 1987 r. do 12 maja 1990 r. pełnił służbę na rzecz totalitarnego państwa, o której jest mowa w art. 13b ustawy z dnia 18 lutego 1994 r.
o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Biura Ochrony Rządu, Państwowej Służby Pożarnej i Służby Więziennej oraz ich rodzin (informacja o przebiegu służby
z 08.05.2017 r. k. 3 a.r.).

W związku z powyższym Dyrektor Zakładu Emerytalno-Rentowego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji wydał w dniu 30 czerwca 2017 r. decyzję nr ewid. (...), na mocy której, w oparciu o art. 15c w zw. z art. 32 ust. 1 pkt 1 ustawy
o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy, ustalił wysokość emerytury T. G. w kwocie 2.069,02 zł (decyzja Dyrektor ZER MSWiA z 01.07.2017 r. k. 6 a.r.).

Sąd ustalił powyższy stan faktyczny na podstawie materiału dowodowego zgromadzonego w aktach sprawy, w tym w aktach organu rentowego oraz akt służbowych odwołującego z okresu służby w Milicji Obywatelskiej z lat 1987-1990. Dokumenty, na których Sąd oparł swoje ustalenia, zasługiwały w całości na uwzględnienie. Ich wiarygodności w toku postępowania sądowego nie kwestionował ani odwołujący, ani organ rentowy. Dodatkowo ustalając stan faktyczny uwzględnił jako wiarygodne zeznania odwołującego się, który w sposób szczegółowy opisał przebieg służby oraz zadania, jakie wykonywał.
Wobec powyższego Sąd uznał ustalone fakty za wystarczające do wydania rozstrzygnięcia
w niniejszej sprawie.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Odwołanie było zasadne.

Istniejący stan faktyczny pomiędzy stronami procesu nie był kwestionowany w toku postępowania sądowego. Przedmiot sporu dotyczył rozważenia, czy organ rentowy zasadnie na podstawie art. 15c w zw. z art. 32 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 18 lutego 1994 r. o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Biura Ochrony Rządu, Państwowej Straży Pożarnej, Służby Więziennej oraz ich rodzin (Dz. U. z 2016 r., poz. 708 z późn. zm.) zwanej dalej ,,ustawą zaopatrzeniową'” dokonał obniżenia emerytury policyjnej. Odwołujący zarzucał decyzji oparcie rozstrzygnięcia merytorycznego dotyczącego jego emerytury o przepisy będące niezgodne z Konstytucją RP oraz Konwencją o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności.

Organ rentowy wydał zaskarżoną decyzję w oparciu o przepisy wprowadzone na mocy art. 1 ustawy z 16 grudnia 2016 r. o zmianie ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Biura Ochrony Rządu, Państwowej Straży Pożarnej i Służby Więziennej oraz ich rodzin (Dz. U. z 2016 r., poz. 2270) zwanej dalej ,,ustawą zmieniającą”. Należy zwrócić uwagę, że tym samym drugi raz zdecydowano się obniżyć emerytury osobom, które pełniły służbę na rzecz państwa totalitarnego, bowiem w ustawie z dnia 23 stycznia 2009 r. (Dz. U. z 2009, Nr 24, poz. 145) obniżono po raz pierwszy wskaźnik wysokości podstawy wymiaru emerytury za każdy rok służby w organach bezpieczeństwa państwa do 1990 r. z 2,6% do 0,7%. W aktualnie zaś zmienionych regulacjach przepis art. 15c ustawy zaopatrzeniowej stanowi, że emerytura osoby pozostającej w służbie przed dniem 2 stycznia 1999 r. wynosi: 0% podstawy wymiaru - za każdy rok tej służby a przy tym, a jej wysokości nie podwyższa się zgodnie z art. 15 ust. 2 i 3 ustawy nowelizowanej, jeżeli okoliczności uzasadniające podwyższenie wystąpiły w związku z pełnieniem służby na rzecz totalitarnego państwa, o której mowa w art. 13b. Wysokość zaś emerytury ustalonej zgodnie z art. 15c ust. 1 i 2 ustawy zaopatrzeniowej nie może być wyższa niż miesięczna kwota przeciętnej emerytury wypłaconej przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych.

W uzasadnieniu do projektu ustawy zmieniającej wskazano, że ma ona na celu wprowadzenie rozwiązań zapewniających w pełniejszym zakresie zniesienie przywilejów emerytalnych związanych z pracą w aparacie bezpieczeństwa PRL przez ustalenie na nowo świadczeń emerytalnych i rentowych osobom pełniącym służbę na rzecz totalitarnego państwa w okresie od 22 lipca 1944 r. do 31 lipca 1990 r. Zatem ustawodawca zdecydował się na ponowne obniżenie wysokości emerytur policyjnej pracownikom, którzy wówczas pełnili służbę. W uzasadnieniu projektu dotyczącego wprowadzenia ustawy zmieniającej wskazano na konieczność kolejnego ograniczenia przywilejów emerytalnych i rentowych związanych z pracą w aparacie bezpieczeństwa Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej. Stwierdzono również, że emerytury i renty osób pełniących służbę ustalono na znacznie korzystniejszych zasadach wynikających z ustawy zaopatrzeniowej, w stosunku do osób pobierających te świadczenia na podstawie ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych.

W kontekście zasadności pierwszego obniżenia emerytur osób pełniących służbę w okresie PRL wypowiedział się Trybunał Konstytucyjny w wyroku z 20 stycznia 2010 r. (K 6/09) oraz Europejski Trybunał Praw Człowieka w decyzji z dnia 14 maja 2013 r. (15189/10), które stwierdziły, że nowe rozwiązania nie nałożyły na tę grupę emerytów nadmiernego obciążenia i dotyczyły jedynie praw nabytych niesłusznie. Orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego nie dawało możliwości postawienia zarzutu niekonstytucyjności wprowadzonych wówczas przepisów przez ustawodawcę. Wymaga podkreślenia, że Sąd Okręgowy w Warszawie wystosował pytanie prawne do Trybunału Konstytucyjnego w celu wypowiedzenia się co do zgodności z Konstytucją RP przepisów art. 15c, art. 22a oraz art. 13 ust. 1 lit. 1c w związku z art. 13b ustawy zaopatrzeniowej w brzmieniu nadanym przez art. 1 ustawy z dnia 16 grudnia 2016 r. o zmianie ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Biura Ochrony Rządu, Państwowej Straży Pożarnej i Służby Więziennej oraz ich rodzin (Dz. U. z 2016 r., poz. 2270). Pomimo zawiśnięcia sprawy przed Trybunałem Konstytucyjnym w dniu 27 lutego 2018 r. pod sygnaturą P 4/18, do dnia dzisiejszego nie zostało wydane orzeczenie w tej sprawie. Utrzymujący się stan prawny dał podstawę Sądowi Okręgowemu do rozpoznania zasadności wystosowanych zarzutów przez stronę odwołującą. W tej kwestii należało również kierować się wytycznymi Sądu Apelacyjnego, który nakazał prowadzić niniejsze postępowanie, a następnie wydać wyrok. Natomiast Trybunał Praw Człowieka potwierdził prawo ustawodawcy chcącego wyeliminować niesprawiedliwe lub nadmierne świadczenia z ubezpieczeń społecznych, dążącego do likwidacji przywilejów byłych funkcjonariuszy reżimów totalitarnych do tego rodzaju działań. Równocześnie Trybunał zwrócił uwagę, że podjęte środki nie mogą być jednak nieproporcjonalne.

Zdaniem Sądu Okręgowego ustawa zaopatrzeniowa, jak też wydana na jej podstawie decyzja, uzasadnia wątpliwości, co do jej zgodności z zasadą godności jednostki, zasadą rządów prawa, zasadą równości, zasadą proporcjonalności z uwagi na jej wydanie po niemal 27 latach od transformacji ustrojowej oraz z zasadą sądowego wymiaru sprawiedliwości. Ustawa zaopatrzeniowa w art. 13b oraz art. 15c i art. 22a ponownie wprowadza odpowiedzialność zbiorową i swoim zakresem podmiotowym obejmuje, bez wyjątków, wszystkich byłych funkcjonariuszy organów bezpieczeństwa państwa, niezależnie od ich postawy patriotycznej, etycznej i moralnej, rodzaju wykonywanych czynności, czy zajmowanego stanowiska. Tego rodzaju regulacje zaprzeczają istocie zasady rządów prawa. Zasada ta oznacza obowiązek władz publicznych traktowania osób w sposób adekwatny i proporcjonalny do ich postawy, zasług i przewinień. Niedopuszczalne zatem jest zastosowanie jakichkolwiek represji w stosunku do osób tylko za to, że pracowały lub służyły w okresie poprzedzającym zmianę ustroju państwa polskiego. Nawet uznanie, że niektóre instytucje funkcjonujące przed tą zmianą działały w sposób budzący dziś poważne wątpliwości prawne i moralne, nie uprawnia prawodawcy do stwierdzenia, że wszystkie osoby tam zatrudnione były przestępcami. W tym też kontekście, zdaniem Sądu, działania ustawodawcy polegające na arbitralnym obniżeniu wysokość emerytury ubezpieczonej trudno uzasadnić dążeniem do jakiegokolwiek słusznego celu leżącego w interesie publicznym. Zastosowanie nowego wskaźnika emerytury miało zastosowanie automatycznie, bez uwzględnienia charakteru faktycznie wykonywanych obowiązków oraz pełnionej funkcji przez odwołującą. Sąd Okręgowy zważył, że ustawa zmieniająca w gruncie rzeczy działała bez rozróżnienia pomiędzy funkcjonariuszami, którzy w rzeczywistości dopuścili się czynów przestępczych oraz tymi, którzy jedynie należeli do personelu technicznego.

Ponadto nie należy pominąć faktu, że zgodnie z art. 10 ust. 1 i 2 ustawy zaopatrzeniowej prawo do emerytury policyjnej nie przysługuje funkcjonariuszowi skazanemu prawomocnym wyrokiem sądu za przestępstwo umyślne lub przestępstwo skarbowe umyślne, ścigane z oskarżenia publicznego, popełnione w związku z wykonywaniem czynności służbowych i w celu osiągnięcia korzyści majątkowej lub osobistej, albo za przestępstwo określone w art. 258 Kodeksu karnego lub wobec którego orzeczono prawomocnie środek karny pozbawienia praw publicznych za przestępstwo lub przestępstwo skarbowe, które zostało popełnione przed zwolnieniem ze służby. Jednakże w takim przypadku prawomocnie skazanemu przestępcy przysługuje świadczenie na zasadach obowiązujących w powszechnym systemie emerytalnym. Przytoczony powyżej przepis wskazuje, że ustawa zaopatrzeniowej wprowadziła pozasądową zbiorową odpowiedzialność za nieokreślony czyn z naruszeniem prawa jednostki do sądu i sprawiedliwego procesu. Obniżono określonym podmiotom emerytury i renty w sposób bardziej niekorzystny, niż jest to obecnie dopuszczalne nawet wobec funkcjonariuszy prawomocnie skazanych przez sąd za popełnione przestępstwa. Ci ostatni funkcjonariusze mogą zostać pozbawieni świadczeń emerytalnych przysługujących służbom mundurowym przez obniżenie ich do poziomu przysługującego w ramach powszechnego systemu emerytalnego.

W ustalonym stanie faktycznym Zakład Emerytalno-Rentowy Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji wydał zaskarżoną decyzję jedynie na podstawie informacji o przebiegu służby ubezpieczonej sporządzoną przez Instytut Pamięci Narodowej z 28 maja 2017 r. Ten dokument stanowił podstawę obniżenia emerytury policyjnej. Wymaga przy tym podkreślenia, że powyższy dokument treściowo ogranicza się jedynie do stwierdzenia, że ubezpieczony pełnił służbę na rzecz totalitarnego państwa, o której jest mowa w art. 13b ustawy zaopatrzeniowej od 1 października 1987 r. do 12 maja 1990 r. Treść dokumentu nie precyzuje natomiast na jakiej dokładnie podstawie służba ubezpieczonej została zakwalifikowana jako służba na rzecz państwa totalitarnego.

W tym kontekście Sąd Okręgowy zwraca uwagę pogląd wyrażony w postanowieniu Sądu Najwyższego z dnia 9 grudnia 2011 r., sygn. akt II UZP 10/11 – który też w całości podziela – zgodnie z którym Sąd Najwyższy nie jest związany treścią informacji IPN zarówno co do faktów, w tym zaświadczeniu o przebiegu służby, jak i co do oceny, czy służba była realizowana na rzecz organów bezpieczeństwa państwa. Z tego wynika, że ustalenia faktyczne i interpretacje prawne Instytutu Pamięci Narodowej nie mogą wiązać również Sądu rozpoznającego niniejszą sprawę. W obowiązującym stanie prawnym należało powołać się również na aktualne orzeczenie Sądu Najwyższego w sprawie o sygn. akt III UZP 1/20. W sprawie tej Sąd Najwyższy podjął uchwałę w składzie 7-osobowym, w której stwierdził, że kryterium „służby na rzecz totalitarnego państwa” określone w art. 13b ust. 1 ustawy zaopatrzeniowej powinno być oceniane na podstawie wszystkich okoliczności sprawy, w tym także na podstawie indywidualnych czynów i ich weryfikacji pod kątem naruszenia podstawowych praw i wolności człowieka. W ślad za uzasadnieniem powyższego rozstrzygnięcia Sądu Najwyższego, stwierdzenie pełnienia służby na rzecz totalitarnego państwa w okresie od 22 lipca 1944 r. do 31 lipca 1990 r. nie może być dokonane wyłącznie na podstawie informacji Instytutu Pamięci Narodowej - Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu (kryterium formalnej przynależności do służb), lecz na podstawie wszystkich okoliczności sprawy, w tym także na podstawie indywidualnych czynów i ich weryfikacji pod kątem naruszenia podstawowych praw i wolności człowieka służących reżimowi komunistycznemu (art. 13b ust. 1 w związku z art. 13a ust. 1 ustawy z dnia 18 lutego 1994 r.). W tym też kontekście warto zwrócić uwagę na podsumowanie powyższego wątku dokonane w uzasadnieniu uchwały z dnia 16 września 2020 r., sygn. akt III UZP 1/20, gdzie Sąd Najwyższy stwierdził, że skoro sądu powszechnego nie wiąże informacja o przebiegu służby, to w razie stosownego zarzutu przeciwko osnowie tej informacji, sąd będzie zobowiązany do rekonstrukcji jej przebiegu w konkretnym wypadku, na podstawie wszystkich okoliczności sprawy, w szczególności na podstawie długości okresu pełnienia służby, jej historycznego umiejscowienia w okresie od 22 lipca 1944 r. do 31 lipca 1990 r., miejsca pełnienia służby, czy też zajmowanego stanowiska (§ 59 uchwały SN). W tym zakresie Sąd Najwyższy zwrócił uwagę na potrzebę sięgania do opinii służbowych funkcjonariuszy, uwzględniania ogólnych reguł dowodzenia: rozkładu ciężaru dowodu, dowodu prima facie, domniemań faktycznych, wynikających z informacji o przebiegu służby (§ 60 uchwały SN). Wskazano, że przy ocenie zasadności objęcia konkretnej osoby zakresem ustawy okolicznością, której nie można pominąć jest sam fakt weryfikacji w 1990 r. (§ 92 uchwały SN).

W konsekwencji powyższego w niniejszym postępowaniu Sąd Okręgowy przeprowadził postępowanie dowodowe w wyniku którego ustalił, iż w przypadku ubezpieczonego T. G. nie zachodziły okoliczności pozwalające na zakwalifikowanie jej służby w okresie od 1 października 1987 r. do 12 maja 1990 r. za służę na rzecz państwa totalitarnego. Zebrany w sprawie materiał dowodowy zdaniem Sądu nie daje podstaw do stanowczego i jednoznacznego ustalenia, że ubezpieczony swoimi działaniami w jakikolwiek sposób naruszył prawa człowieka podczas służby na rzecz państwa totalitarnego, bądź też popełnił jakiekolwiek przestępstwo ścigane z oskarżenia publicznego czy prywatnego. Sąd zwrócił przy tym uwagę, że zgodnie z art. 13b ust. 1 pkt 5 lit. c tiret 7 ustawy zaopatrzeniowej – co prawdopodobnie stanowiło podstawę negatywnej kwalifikacji spornego okresu służby ubezpieczonej przez IPN, czego jednak, jak wskazano wyżej, nie sprecyzowano – za służbę na rzecz totalitarnego państwa uznaje się służbę od dnia 22 lipca 1944 r. do dnia 31 lipca 1990 r. m. in. w służbach i jednostkach organizacyjne Ministerstwa (...), i ich poprzedniczki, oraz ich odpowiednikach terenowych wypełniające zadania Służby Bezpieczeństwa, w tym Departament (...).

Z załączonych do akt sprawy dowodów w postaci dokumentacji z przebiegu służby ubezpieczonego wynika, że w spornym okresie, przypadającym na lata 1987-1990, pracował na stanowisku inspektora grupy (...) Rejonowego (...) (...) w R.. Z ustalonych przez Sąd okoliczności można wprawdzie wskazać na zbieżność działań grupy (...) z tzw. pionem (...), czyli zakresem działalności Departamentu (...) Służby Bezpieczeństwa, przedmiotem których była (...). Niemniej jednak z dostępnych w sprawie dokumentów nie wynika, by odwołujący wykonywał jakiekolwiek czynności związane z wypełnianiem zadań Służby Bezpieczeństwa. Takiego wniosku zdaniem Sądu nie można wyprowadzić wyłącznie z faktu zatrudnienia w danej jednostce organizacyjnej Ministerstwa Spraw Wewnętrznych. Z kolei załączone do akt służby opinie służbowe oraz wnioski personalne nie zawierają informacji o tym czym odwołujący w ramach służby miałby się zajmować. Wynika z nich jedynie, że w spornym okresie począwszy od przyjęcia do służby w październiku 1987 roku, odwołujący pracował na stanowisku inspektora w (...) Urzędzie (...) w R. w ramach grupy (...). Służbę w tej grupie pełnił do stycznia 1990 roku, kiedy z uwagi na likwidację rejonowych jednostek Służby Bezpieczeństwa zostało mu powierzone stanowisko w grupie techniki kryminalistycznej. Od maja 1990 roku, po ukończeniu studium oficerskiego, odwołującemu powierzono natomiast stanowisko inspektora w sekcji operacyjno-dochodzeniowej. W opiniach wskazywano również, że praca odwołującego była co do zasady oceniania pozytywnie, przy czym zwracano uwagę na braku szczegółowej wiedzy z zakresu pracy operacyjnej. W kontekście powyższego, z uwagi na brak szczegółowych informacji o przebiegu służby odwołującego, Sąd uznał za wiarygodne jego zeznania w tym zakresie. Na rozprawie w dniu 18 października 2021 r. odwołujący wskazał, że w trakcie służby zajmował się działaniami związanymi z przeciwdziałaniem marnotrawstwu w przedsiębiorstwach zakładu spożywczego i zakładów świadczących usługi na rzecz rolnictwa. W ramach powyższego brał udziałów kontroli spółdzielni i kółek rolniczych oraz kontroli przygotowania i realizacji do pracy rolniczych. Zdaniem Sądu powyższe zeznania odwołującego należy uznać za wiarygodne zarówno z uwagi na profil działalności Departamentu (...) ((...)), jak również ze względu na posiadane przez odwołującego kwalifikacje jako technik-rolnik. Na okres służby przypadały również studia odwołującego, po których ukończeniu uzyskał tytuł inżyniera rolnictwa.

Sąd Okręgowy miał przy tym również na względzie, że w okresie od 2 października 1989 r. do 12 maja 1990 r. odwołujący odbył studium oficerskie MO w Akademii (...) w L., co na tle art. 13b ust. 1 pkt 5 lit e tiret 5 ustawy zaopatrzeniowej również jest kwalifikowane jako okres służby na rzecz państwa totalitarnego. Jednak również i w tym przypadku brak w dostępnej dokumentacji brak informacji co do tego w jaki sposób fakt odbycia studium oficerskiego w powyższej uczelni miałby się przełożyć na charakter służby odwołującego. Nie można przy tym również pominąć faktu, że odwołujący kontynuował zatrudnienie w Policji w państwie demokratycznym po 31 lipca 1990 r. aż do momentu przejścia na emeryturę w 2010 roku. Pozwala to na stwierdzenie, iż okoliczność służby odwołującego w strukturach MO nie stanowiła przeszkody jego dalszego zatrudnienia w organach policyjnych. Również i ta okoliczność zdaniem Sądu przemawia za brakiem podstaw do przypisania odwołującemu się działań polegających na naruszaniu podstawowych praw i wolności człowieka, służących reżimowi komunistycznemu w okresie przed 1990 r.

Jednocześnie wskazać należy, że zgodnie z zasadą kontradyktoryjności obowiązującą w procesie cywilnym, to na stronach postępowania ciąży obowiązek udowodnienia swoich twierdzeń poprzez prezentowanie materiału dowodowego na ich poparcie. W myśl art. 232 k.p.c. to strony są obowiązane wskazywać dowody dla stwierdzenia faktów, z których wywodzą skutki prawne. Zasada kontradyktoryjności i dowodzenia swoich twierdzeń obowiązuje również w odrębnym postępowaniu w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 9 grudnia 2008r., I UK 151/08). Zaskarżenie decyzji organu emerytalnego nie powoduje zmiany w rozkładzie ciężaru dowodu. Natomiast w sytuacji, gdy zmiana decyzji organu rentowego następuje niejako z inicjatywy organu, to na organie spoczywa powinność udowodnienia faktów, z których wywodzi skutki prawne w postaci zmiany decyzji. Tymczasem w przedmiotowej sprawie organ rentowy nie wykazał się inicjatywą dowodową i nie zakwestionował argumentów przedstawionych przez stronę odwołującą, a dotyczących zadań wykonywanych w latach 1987-1990. Swoje stanowisko w zakresie oceny przebiegu służby odwołującego oparł wyłącznie na informacji Instytutu Pamięci Narodowej, nie czyniąc zadość obowiązkowi dowodzenia, o którym była mowa. Jednocześnie w ocenie Sądu w świetle wspomnianych wyżej rozważań prawnych i poglądów orzecznictwa nie sposób przyjąć, że do zastosowania ustawy wystarczający jest sam fakt pozostawania przez odwołującego na etacie danej jednostki, jak również potwierdzenie prawidłowości informacji o przebiegu służby w świetle ww. ustawy przez Instytut Pamięci Narodowej.

Wobec powyższego, Sąd Okręgowy zważył, że w przypadku odwołującego przepisy ustawy zmieniającej z dnia 16 grudnia 2016 r. nie mogły mieć zastosowania. W ocenie Sądu, biorąc pod uwagę, że w toku procesu nie ujawniono żadnych dowodów przestępczej czy bezprawnej działalności T. G. zarzut współudziału w bezprawiu w okresie pełnienia służby w latach 1987-1990, bez badania indywidualnej winy i popełnionych czynów, uzasadnia naruszenie zasady godności wobec odwołującego.

Stwierdzając zatem brak podstaw do zastosowania art. 15c w zw. z art. 32 ust. 1 pkt 1 ustawy zaopatrzeniowej, na podstawie art. 477 ¹⁴ § 2 k.p.c., Sąd Okręgowy zmienił zaskarżoną decyzję w ten sposób, że zobowiązał Dyrektora ZER MSWiA do przeliczenia emerytury T. G. od 1 października 2017r. z pominięciem wspomnianych wyżej przepisów, o czym orzeczono jak w sentencji wyroku.